Toekomst Thuis

Transcriptie

1 Wel Thuis! Toekomst Thuis Evaluatie van 16 domoticaprojecten in de provincie Utrecht

2 Colofon: Toekomst Thuis Evaluatie van 16 domotica-projecten in de provincie Utrecht Auteurs: Johan Steenbergen (Kennispraktijk) Meike Elfring (Kennispraktijk) Deze evaluatie is uitgevoerd door Kennispraktijk ( Opdrachtgever: Provincie Utrecht

3 Inhoud 1. Inleiding Wat is domotica? De onderzoeksopzet Hoe zijn de projecten verlopen? De opbrengsten van de eerste drie projecten De start Het proces Beoogde en gerealiseerde resultaten De effecten De borging De belangrijkste tips Toekomst Thuis anno Bijlage 1: Alle projecten op een rij Projecten Projecten Projecten

4 1. Inleiding Domotica biedt grote mogelijkheden voor de toekomst van de zorg. Het kan mensen met een zorgvraag ondersteunen bij het langer zelfstandig wonen. In mei 2004 hebben de Provinciale Staten het college gevraagd om met een voorstel te komen voor het stimuleren van domotica, waaronder ICT in de zorg. Hieruit is het project Toekomst Thuis ontstaan dat in 2005 is gestart als onderdeel van het programma Wel Thuis!. Met Toekomst Thuis wil de provincie de invoering van domotica en zorg op afstand in de provincie Utrecht op grote(re) schaal stimuleren en ondersteunen. Binnen het project Toekomst Thuis wordt domotica gestimuleerd vanuit een tweeledig doel. Allereerst biedt domotica grote mogelijkheden voor de toekomst van de zorg. Het kan mensen met een zorgvraag ondersteunen bij het langer zelfstandig wonen. In de tweede plaats kan domotica een rol spelen bij de doelmatigheid van de zorg, zeker nu er op langere termijn steeds meer problemen zullen ontstaan om voldoende en gekwalificeerd personeel te vinden. De invoering van domotica en zorg op afstand vergt evenwel de nodige investering (in tijd en geld) van betrokken organisaties, die zonder extra stimulans en ondersteuning moeilijk van de grond komt. De activiteiten van Toekomst Thuis zijn vooral gericht op de verdere uitrol (meer aansluitingen) en verbreding (meer toepassingen) van domotica en zorg op afstand. De afgelopen jaren zijn 19 projecten uitgevoerd binnen deze programmalijn van Wel thuis!. Van deze 19 projecten zijn de eerste drie reeds uitgebreid geëvalueerd. 1 In 2009 is het project Toekomst Thuis op hoofdlijnen geëvalueerd. Uit de evaluatie is gebleken dat er weliswaar positieve resultaten zijn behaald maar dat brede toepassing en opschaling van de zorg op afstand soms nog wat moeizaam op gang kwam. Om toch te komen tot een verbreding en opschaling van zorg op afstand werd aangegeven dat de tweede generatie domotica (met name videocommunicatie) niet op zichzelf moet staan maar ingebed moet worden in het geheel van technologische toepassingen. Oftewel de inzet van de nieuwe domotica moet een uitbreiding vormen van de al bestaande apparatuur voor personenalarmering en - veiligheid. Ook moet de domotica-toepassing een duidelijke koppeling hebben met een zorgarrangement (AWBZ) en/of commercieel dienstenarrangement. Met name het welzijnsaspect is hierin belangrijk. Door dit aspect toe te voegen aan het aanbod wordt er een belangrijke relatie gelegd met de gemeentelijke WMO. Op basis van deze evaluatie heeft de provincie Utrecht besloten het accent van de projecten vanaf 2009 meer te verleggen op welzijn in plaats van zorg. Binnen het project Toekomst Thuis zijn, sinds de start in 2005, samen met partners 19 innovatieve pilotprojecten ontwikkeld, gefinancierd en gestart. Het centrale doel van deze projecten is ervaring op te doen met de toepassing van domotica en daarvan te leren. De ervaringen van de projecten worden zorgvuldig gevolgd en beschreven zodat ook andere partijen ervan kunnen leren. Uiteindelijk wil de provincie Utrecht 1 Nouws, H. en Sanders, L. (2009). Monitor Toekomst Thuis. Evaluatie van de pilots in Soest, Utrecht en Woerden. Utrecht. 4 P a g i n a

5 hiermee een vliegwieleffect tot stand brengen, zodat meer ouderen en mensen met een beperking met behulp van domotica langer en op een veilige manier thuis kunnen blijven wonen. Evaluatie van de pilotprojecten Zoals in de inleiding gesteld zijn al drie projecten uitvoerig geëvalueerd. De provincie Utrecht heeft, mede in verband met de afronding van het programma Wel Thuis!, een evaluatie uit laten uitvoeren naar de resterende 16 projecten die onder de programmalijn Toekomst Thuis lopend over de periode 2006 tot Bij het uitvoeren van de evaluatie en het schrijven van deze rapportage was meer dan de helft van de projecten afgerond en de andere projecten worden in de loop van 2012 afgerond. In onderstaande tabel staan de projecten onder elkaar met daarachter de status. Tabel Projecten en hun status Projectronde Project* Status 2005 Video-project Zorg aan Huis, (Baarn-Soest) Afgerond 2007 Groenewoude (Woudenberg) Afgerond 2007 De wijkzuster in een nieuw jasje (Leusden) Afgerond 2007 Screen to screen zorg thuis (De Bilt) Afgerond 2007 Domotica Vervolgproject IJsselveld (IJsselstein) Afgerond 2007 Veilig en zelfstandig in Vianen (Vianen) Afgerond 2009 Zuwe Thuisweb voor mensen zonder zorgindicatie Afgerond (Maarssen) 2009 Zorg op afstand ondersteunt! (Amersfoort) Afgerond 2009 Domotica voor ouderen: een generatie verder (Baarn- Niet gestart Soest) 2009 Webportal Web 2.0 Welzijn en Zorg (Gemeente Afgerond Nieuwegein) 2009 Tele-consulting (Gemeente Stichtse Vecht) Afgerond 2009 Pilots in de VG sector Afgerond 2009 Skype zie je zo! (Gemeente De Bilt) Afgerond 2009 Connect (De Bilt) Loopt, verwachte einddatum juni Veilig in huis (UAS de Wiekslag) (Baarn-Soest) Loopt, verwachte einddatum 31 december Meer contact met videocontact, pilots in de (O)GGZ en Maatschappelijke Opvang (Utrecht) Loopt, verwachte einddatum april 2012 *Meer informatie over de projecten zoals de looptijd, de context waarbinnen de projecten zijn uitgevoerd, de doelstellingen en projectorganisatie zijn te vinden in bijlage 1. 5 P a g i n a

6 Hoe is dit rapport opgebouwd? In het eerstvolgende hoofdstuk (hoofdstuk 2) wordt ingegaan op domotica. Wat wordt hiermee bedoeld en waarom is domotica voor de nabije toekomst zo belangrijk? In hoofdstuk drie doen we de onderzoeksopzet uit de doeken. We geven aan hoe we te werk zijn gegaan in dit evaluatieonderzoek. Het vierde hoofdstuk vormt de kern van deze rapportage. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten neergezet. Allereerst worden op hoofdlijnen de resultaten van de eerste drie pilotprojecten neergezet. Vervolgens wordt uitgebreider ingegaan op de resultaten van de projecten die zijn uitgevoerd in We delen het hoofdstuk in volgens de verschillende onderdelen van projecten: start, proces, resultaten, doelstellingen en borging. Op die manier ontstaat een fijnmazig beeld van hoe de projecten zijn verlopen. Hoofdstuk vijf is gewijd aan de belangrijke tips die voortkomen uit het onderzoek. In hoofdstuk zes volgt de slotbeschouwing. In de bijlage staan de samenvattingen van de 16 projecten. Op die manier ontstaat een overzicht van de pilotprojecten die deels zijn afgerond en zich deels nog in de afrondende fase bevinden. 6 P a g i n a

7 2. Wat is domotica? Eén van de doelen van het programma Toekomst Thuis is om ouderen en mensen met een handicap of ziekte langer zelfstandig te laten wonen. Om dit te bereiken worden elektronische toepassingen in huis (domotica) ingezet. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan de wens van mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben, maar graag zelfstandig willen blijven wonen. Aan de andere kant wordt er ook bijgedragen aan een oplossing voor een ander probleem in de zorg, namelijk het tekort aan middelen (personeel en financiën) om aan de toenemende zorgvraag te kunnen blijven voldoen. Door de toename van het aantal ouderen en de afname van de beroepsbevolking anderzijds raakt de zorg in Nederland uit balans. De zorgvraag overtreft het zorgaanbod waardoor het huidige niveau van zorgverlening niet gewaarborgd kan worden. 2 Domotica kan ook ingezet worden binnen intramurale instellingen, iets wat kan bijdragen aan het voorkomen van overbelasting van het personeel. Domotica in de zorg is een apart aandachtsgebied met vele mogelijkheden en voortdurende ontwikkelingen. Wat is domotica precies? Het Domotica Platform Nederland hanteert sinds 1994 de volgende formele definitie: Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners. Bij domotica in de zorg onderscheiden we een eerste en een tweede generatie. De eerste generatie domotica betreft woninggebonden technologie en is vooral gericht op veiligheid en comfort. De communicatie verloopt via de telefoon. Bouwstenen van de eerste generatie domotica zijn de actieve personenalarmering, een elektrisch slot, video- deurtelefonen en bijvoorbeeld technologie die lichtschakelaars en stopcontacten aanstuurt. Met deze vormen van domotica is de afgelopen jaren al veel ervaring op gedaan. De tweede generatie domotica is persoonsgebonden en gericht op de toepassing van moderne ICT. Een personal computer, webcam en breedband internet zijn hierbij de belangrijkste communicatiekanalen. Belangrijke functies binnen de tweede generatie domotica zijn tweeweg beeld- en geluidsverbindingen en monitoring op afstand met behulp van camera s in de woning. Door persoonlijk contact tussen hulpverlener en klant via een beeldscherm kan makkelijker worden ingespeeld op vragen, een noodsituatie of kan de mantelzorg worden ontlast. Anderzijds kunnen er ook diensten aan worden gekoppeld: van een goedemorgenservice tot en met informatie over activiteiten in de buurt of een boodschappendienst. Een belangrijke ontwikkeling is de toepassing van slimme sensoren die automatisch een signaal sturen aan een 2 Nispen, B. (2004). Zorgdomotica, Een inventarisatie van knelpunten en struikelblokken met aanbevelingen om de grootschalige implementatie van zorgdomotica voor ouderen en mensen met functiebeperkingen in Nederland te versnellen en te verbeteren. Den Haag: EPN/NITEL 7 P a g i n a

8 alarmcentrale als cliënten vallen, onwel worden of gaan dwalen. Deze sensoren worden vaak gebruikt in combinatie met op afstand bedienbare videobewaking. 3 Voor mensen met een zorgvraag -ouderen, gehandicapten of chronisch zieken- lijkt een combinatie van eerste en tweede generatie domotica gewenst voor het langer zelfstandig thuis blijven wonen. In de pilotprojecten die in het kader van dit onderzoek zijn geëvalueerd is voornamelijk gebruik gemaakt van videocommunicatie, via systemen die speciaal hiervoor zijn ontwikkeld maar ook via social media. Naast videocommunicatie is ook gebruik gemaakt van onder andere val- en dwaaldetectie. Met de inzet op videocommunicatie dienen zich ook een aantal een ethische en filosofische vragen aan. Denk hierbij aan vragen omtrent de positie van de cliënt. Hoe ver mag de (professionele) zorg doordringen in het dagelijks leven c.q. de privésfeer van de cliënt? Controle geeft veel mensen een veilig gevoel maar gaat dit niet ten koste van privacy en eigen verantwoordelijkheid? Aan de andere kant staat ook de inhoud van de zorg in deze vragen centraal. Kan zorg op afstand alleen plaatsvinden als aanvulling op bestaande zorg of kan het de bestaande zorg ook vervangen en is dit wel wenselijk? Hoe grijpen de technische mogelijkheden in op de uitoefening van het zorgberoep en wat betekent dit voor de opleiding van zorgprofessionals? 4 Allemaal vragen waar men tegenaan loopt bij de implementatie van vooral tweede generatie domotica. Vragen waar al in een vroeg stadium over nagedacht moet worden maar waar niet zomaar een antwoord op te geven is. Om een aanzet te geven voor een maatschappelijke discussie is door de Provincie Utrecht de publicatie Een verkenning van de grenzen gemaakt. Deze publicatie is in 2009 overgedragen aan de toenmalige staatssecretaris van VWS, mevrouw Bussemaker. 3 Goede, A., de, Verrijt, P., Sennef, M., Schaik, S. van. (2009). Een verkenning van de grenzen, ethische overwegingen bij zorg op afstand. Utrecht: Provincie Utrecht. 4 Goede, A., de, Verrijt, P., Sennef, M., Schaik, S. van. (2009). Een verkenning van de grenzen, ethische overwegingen bij zorg op afstand. Utrecht: Provincie Utrecht. 8 P a g i n a

9 3. De onderzoeksopzet Vanaf de start van het programma Toekomst Thuis is er subsidie toegekend aan in totaal 19 projecten. In dit onderzoek zullen 16 van deze projecten worden geëvalueerd. De projecten hebben het karakter van een pilot en zijn innovatief van aard. Positieve resultaten zijn natuurlijk belangrijk maar voor projecten met een pilot karakter is het in feite nog belangrijker dat zicht wordt verkregen op wat goed liep, wat niet en wat de reden hiervoor is. Het gegeven dat het hier gaat om innovatieve projecten, heeft ook gevolgen voor de inrichting van het onderzoek en de vragen die worden gesteld. Het onderzoek moet zich niet beperken tot beantwoording van vragen over het behalen van resultaten en doelstellingen, de samenwerking en de planning maar moet ook leerervaringen in beeld brengen. Om goede uitspraken te kunnen doen over de gerealiseerde resultaten en de effecten van de projecten, is het noodzakelijk dat verschillende facetten van de projecten fijnmazig in beeld komen. In onderstaande figuur zijn 5 facetten gevisualiseerd die richtinggevend zijn voor de evaluatie van de projecten en de uiteindelijke systematiek van dit onderzoek. Start/input Proces Resultaten n Effecten Borging Start/input: Ieder project kent een start. Soms is dit bij grote projecten een kick-off en bij kleine projecten een bijeenkomst van geringe omvang. Binnen deze fase van het project wordt bijvoorbeeld aan betrokkenen (cliënten, de betrokkenen uit organisatie) uiteengezet wat met dit project wordt beoogd. Het is belangrijk om hier vragen over te stellen omdat uit onderzoek blijkt dat veel projecten lastig op gang komen omdat bij de start geen helderheid is gegeven aan betrokkenen over bijvoorbeeld de bedoeling, de looptijd en de verwachte betrokkenheid en inzet. Proces: Proces heeft betrekking op de wijze waarop het project is verlopen, vanaf de start tot aan de beëindiging van het project. Denk hierbij aan de aard en mate van samenwerking, de planning en looptijd van het project, succesfactoren en knelpunten. Resultaten: Een project is altijd gericht op het realiseren van een bepaald resultaat of bepaalde resultaten. Door te vragen naar resultaten wordt inzicht verkregen in de mate waarin de gestelde resultaten zijn bereikt. Bijvoorbeeld het aantal deelnemers aan het project (output) of de realisering van een bepaald aantal aansluitingen op de gekozen technologie. Effecten: Van effecten kan worden gesproken als de gestelde doelen dichterbij zijn gekomen of zijn gerealiseerd. Belangrijk is ook inzicht te krijgen waarom bepaalde doelstellingen wel of niet zijn behaald. We spreken hier van bepaalde effecten van de projecten, maar bedoelen vooral de ervaren effecten door de projectleider en (enkele) cliënten. 9 P a g i n a

10 Borging: Regelmatig wordt aan de voorkant van projecten niet goed nagedacht over continuering of borging, waardoor ad-hoc projecten worden opgestart en beëindigd en soms sprake is van een projectencarrousel. Het is dan ook belangrijk dat de resultaten geborgd worden. Borging vormt het laatste onderdeel van de opbouw van het evaluatieonderzoek. Doelstellingen van het onderzoek De doelstellingen van dit onderzoek luiden als volgt: 1. Zicht krijgen op succesfactoren en knelpunten/faalfactoren van de innovatieve projecten beschreven in termen van leerervaringen voor de toekomst. 2. Zicht krijgen op het proces en de opbrengsten van 16 projecten, op zodanige wijze dat het voldoende input oplevert voor de legitimering/verantwoording van Toekomst Thuis als onderdeel van het programma Wel Thuis!. Onderzoeksmethoden en gebruikte instrumenten Voor de evaluatie van de projecten is gebruik gemaakt van twee verschillende onderzoeksmethoden. 1. Documentanalyse. Hierbij gaat het om het analyseren van de 16 opgestelde projectplannen en de tussenverantwoording en eindverantwoording (indien voorhanden). Om deze documentanalyse systematisch uit te kunnen voeren is gebruik gemaakt van een format aan de hand waarvan in ieder geval de volgende onderdelen van alle projecten in beeld zijn gebracht: Doelstellingen (al dan niet SMART) geformuleerd Looptijd van het project Op te leveren resultaten/producten Betrokkenen (projectteam, projectleider) Aard en hoogte van de toegekende middelen (inkoop of subsidie) 2. Interviews. Er zijn 16 kwalitatieve interviews met projectleiders uitgevoerd. Deze zijn telefonisch afgenomen volgens een vooraf opgestelde (semi-gestructureerde) gespreksleidraad. 10 P a g i n a

11 4. Hoe zijn de projecten verlopen? In dit hoofdstuk wordt vooral bezien hoe de 16 projecten lopend van 2006 tot 2012 zijn verlopen. Aan de hand van de tussen- en eindevaluaties (indien voorhanden) en de gesprekken met de projectleiders ontstaat een beeld van het verloop van de projecten. In de weergave van de resultaten uit de tussenevaluaties en gesprekken wordt de systematiek aangehouden zoals in hoofdstuk 3 uiteengezet is. We onderscheiden de vijfslag zoals in onderstaande figuur is gevisualiseerd. Start Proces Resultaten Effecten Borging Als we een algemeen beeld van de projecten schetsen dan valt aan aantal zaken op die we hierna kort zullen bespreken. De meeste projecten hebben tot doel de door hun gekozen doelgroep, door middel van de inzet van domotica, langer zelfstandig te laten wonen en voor te bereiden op het gebruik van domotica voor de zorg in de toekomst. De doelgroep waar het meest op in is gezet bij de projecten zijn ouderen die nog zelfstandig wonen. Enkele projecten richten zich op mensen met een geestelijke of verstandelijke beperking, mensen met COPD of mensen met complexe medische problematiek. Een project richt zich op de toepassing van domotica binnen een kleinschalig verpleeghuis. De domotica-toepassingen die het meest worden ingezet bij de verschillende projecten is videocommunicatie. Dit kan via systemen die speciaal zijn ontwikkeld voor de zorg maar er zijn ook projecten die gebruik maken van veel gebruikte sociale media. Bij vrijwel alle projecten is sprake van een samenwerkingsverband tussen meerdere partijen. Twaalf van de zestien projecten hebben een subsidie ontvangen, drie zijn uitgevoerd in het kader van een overeenkomst voor dienstverlening/inkoop en van één project is de subsidie niet doorgegaan. We beginnen eerst met kort de resultaten neer te zetten van de projecten die al uitvoerig zijn geëvalueerd. Vanaf paragraaf 4.2 worden de resultaten neergezet van het onderzoek dat hier is uitgevoerd. 4.1 De opbrengsten van de eerste drie projecten In 2006 zijn reeds drie pilots gestart en uitgevoerd. Het gaat daarbij om drie pilots in Soest, Utrecht en Woerden. Kort gaan we in op deze pilots en de belangrijkste opbrengsten. Voor een uitvoerig onderzoeksverslag van deze drie pilots kan worden verwezen naar Nouws en Sanders, We geven steeds een korte beschrijving van de drie pilotprojecten en geven ook enkele belangrijke opbrengsten: 1. Soest. Beweging 3.0 (was Amant), Amerpoort (was Amerpoort/Asvz) en Portaal Eemland bieden domotica, woningaanpassingen, personenalarmering en beeldcommunicatie aan, met als doel 55 cliënten te bereiken. 5 Nouws, H. en Sanders, L. (2009). Monitor Toekomst Thuis. Evaluatie van de pilots in Soest, Utrecht en Woerden. Utrecht. 11 P a g i n a

12 2. Utrecht. Aveant en Portaal Utrecht bieden domotica, personenalarmering en beeldcommunicatie aan en willen daar 60 cliënten mee bereiken. 3. Woerden. Vierstroomzorgring (was Vierstroom) en woningcorporatie SWW bieden domotica, personenalarmering en beeldcommunicatie aan en willen daar uiteindelijk 100 personen mee bereiken. Zonder op deze plaats de projecten afzonderlijk te bespreken, daartoe kan worden verwezen naar Nouws en Sanders (2009), kan over de opbrengsten van deze drie projecten het volgende worden gezegd: Aantal cliënten zijn niet gehaald. Over de hele periode gemeten zijn 188 cliënten betrokken geweest bij de pilot. Maar veel daarvan zijn om allerlei redenen weer afgehaakt. De oorzaken hiervan zijn zeer divers: ontevredenheid over het systeem, verhuizing, overlijden. Et cetera. Ten tijde van het onderzoek van Nouws en Sanders (2009) waren er 84 mensen aangesloten in Utrecht, Woerden en Soest. Dit aantal was groeiende. Techniek ten dele geïmplementeerd. Hoewel de start wat moeizaam was, is in 2008 in Utrecht en Woerden een redelijk stabiel systeem tot stand gekomen mede dankzij de samenwerking tussen meerdere aanbieders. Domotica op de achtergrond. Het zwaartepunt van de projecten is al vrij snel komen te liggen bij de beeldcommunicatie. Het belang van domotica en personenalarmering is wat op de achtergrond geraakt. Woningcorporaties op de achtergrond. Voor de woningcorporaties die deelnamen aan de pilot was domotica en personenalarmering een belangrijke reden voor deelname. De energie is echter vooral uitgegaan naar beeldcommunicatie, zorg op afstand. De woningcorporaties herkennen daar hun eigen doelstellingen niet in. Zij zijn in de loop van de pilot afgehaakt. Ontwikkeling content laat op gang gekomen. Door het falen van de techniek zijn de projecten niet in staat geweest snel resultaat te boeken. Vanaf 2008 is binnen het Pal4 platform wel veel voortgang bereikt met het organiseren van content: informatie, entertainment, verschillende vormen van beeldcommunicatie, zorg via deze beeldcommunicatie. Community vorming. De content van Pal4 betrekt abonnees bij een gemeenschap. Zij maken kennis met elkaar en met enkele medewerkers aan de andere kant van het systeem. Deze community vorming is uitermate positief ontvangen. Zorgprogramma s. Voor mensen met chronische aandoeningen als COPD, diabetes en hartfalen, lijkt zorg op afstand toekomst te hebben. Begeleiding via beeldtelefoon. Een aantal van de cliënten van Amerpoort die aan de pilot heeft deelgenomen, vond het contact met een vaste begeleider via beeldcommunicatie plezierig. Kennisopbouw is waardevol. De projecten stelden zich als doel om in deze pilot kennis op te doen over Zorg op Afstand. Er is veel kapitaal opgebouwd in de organisaties, in de vorm van kennis en ervaring. Ook is er een veel beter beeld ontstaan van de techniek. 12 P a g i n a

13 Samenwerking gestimuleerd. Gaande de pilots zijn de verschillende zorgaanbieders meer gaan samenwerken in het realiseren van zorg op afstand. Aanvankelijk heerste het gevoel dat men de ontwikkeling van de techniek voor zichzelf moest houden, vanwege het concurrentievoordeel. Maar de techniek bleek te ingewikkeld te zijn om op kleine schaal te ontwikkelen. Daarvoor was samenwerking noodzakelijk. De samenwerking is daarna nog een stap verder gegaan: gezamenlijke contentontwikkeling. Het overall beeld is dat, alhoewel zorg op afstand nog in de kinderstoelen staat, deze pilot van drie projecten geslaagd is. De deelnemers van Toekomst thuis zijn tevreden: er is veel geleerd en bereikt. De inbedding van zorg op afstand is weliswaar nog maar net het pilotstadium ontstegen, maar bereikt is dat men een veel duidelijker beeld heeft van de mogelijkheden en de aanpak van zorg op afstand. De betrokken organisaties willen hier hoe dan ook mee doorgaan. 4.2 De start Uit de tussen- en eindevaluaties en de gesprekken met de projectleiders blijkt dat veel projecten niet op tijd zijn gestart of vertraging hebben opgelopen. Eén project is niet gestart wegens het risico van oplopende kosten. 6 Voor deze vertraging worden verschillende redenen genoemd: Technische problemen; de techniek werkt niet naar behoren, er zijn problemen met de levering of de met de aansluitingen in de woningen. De kosten van de aan te schaffen apparatuur is te hoog Werving van deelnemers verloopt moeizamer dan van te voren gedacht Weerstand van zorgmedewerkers om met de nieuwe middelen te werken De nieuwbouw of nieuw te vormen afdelingen waarin de domotica zal worden toegepast wordt later opgeleverd of zijn later gerealiseerd. Een voorbeeld van technische problemen bij de aanvang, zoals verwoord door de directeur van Gezondheidscentra Maarssenbroek (GCM) Bij opstart hebben we te maken gehad met vooral technische problemen, zowel met de randapparatuur als met de verbinding. Gezondheidscentra Maarssenbroek (GCM) heeft voor beide gezondheidscentra destijds glasvezel kabel verbindingen aan laten leggen in de hoop dat dit de kwaliteit van teleconsulting optimaal zou beïnvloeden. In de praktijk viel dit tegen en het is nog niet optimaal Er is nog onderzoek gaande hoe we de beeldcommunicatie kunnen verbeteren. 6 In bijlage 1 is per project de looptijd van elk project te vinden 13 P a g i n a

14 Hoe zijn de projecten van start gegaan? De projecten zijn op verschillende wijzen van start gegaan. De start is echter een breed begrip. In deze evaluatie verstaan we onder de start de periode tot het daadwerkelijk gebruik van de domotica in de praktijk. Hierdoor is de startperiode voor het ene project veel langer dan voor het andere project. Het belangrijkste onderscheid dat gemaakt kan worden is tussen projecten die geleidelijk van start zijn gegaan en projecten die van start zijn gegaan na een kick-off bijeenkomst en projecten die een interactieve of semiinteractieve start kennen waarbij zowel deelnemers, medewerkers en/of andere belanghebbenden zijn betrokken en projecten die wat meer top-down zijn georganiseerd en van start zijn gegaan. De verhouding tussen deze verschillende startvormen is ongeveer gelijk. In onderstaande tabel wordt per project weergegeven hoe de start van het project is georganiseerd. Tabel 4.2 Start per project Project Video-project Zorg aan Huis, (Baarn-Soest) Groenewoude (Woudenberg) De wijkzuster in een nieuw jasje (Leusden) Screen to screen zorg thuis (De Bilt) Domotica Vervolgproject IJsselveld (IJsselstein) Start Er is intensief overleg geweest tussen de partijen NIZW, TNO, CPS en Zorgpalet Baarn-Soest over de ontwikkeling en productie van de techniek, de meetinstrumenten voor de 0-metingen en de praktische organisatie van het project. Er heeft scholing plaatsgevonden van het personeel. Tevens is er een informatiebijeenkomst georganiseerd voor cliënten en familie. Hierna is het project, met een centrale kick-off, officieel van start gegaan op 1 januari Daarna heeft het project direct vertraging opgelopen bij de daadwerkelijk start vanwege inmenging van de medisch ethische commissie. Deze inmenging heeft uiteindelijk geleid tot een half jaar vertraging. De start van het project is interactief ingestoken. Er heeft een panelgesprek plaatsgevonden met zo n 12 potentiële gebruikers. Doel van dit panelgesprek was in kaart brengen wat de wensen van de toekomstige gebruikers zijn. Op 18 december 2008 is een gezamenlijke informatiebijeenkomst gehouden voor medewerkers van Vallei Wonen en van Zorggroep Charim met als doel informeren en betrokkenheid vergroten. Daarnaast zijn zorgmedewerkers getraind. Tot slot is er ook nog meerdere malen voorlichting voor gebruikers gegeven om de betrokkenheid van de gebruikers te verhogen. Er is een bijeenkomst georganiseerd voor potentiële cliënten waarbij het product is getoond en deelnemers voor het project zijn geworven. Bij de installatie van het systeem thuis hebben de cliënten een individuele instructie gekregen. Medio 2008 hebben de betrokken partijen (ook in het kader van het overkoepelende project MENS vanuit de Bilt) een convenant getekend. Vervolgens zijn er twee werkgroepen geformeerd, één gericht op de zorginhoudelijke kant van het project en één op de technische kant van het project. In deze werkgroepen zitten deelnemers van alle participerende partijen. Zij hebben alle voorbereidingen getroffen en het project is uiteindelijk in februari 2009 definitief van start gegaan. Dit project heeft een lange aanlooptijd gekend en een geslaagde introductie voor een brede groep belangstellenden. 14 P a g i n a

15 Veilig en zelfstandig in Vianen (Vianen) Zuwe Thuisweb voor mensen zonder zorgindicatie (Maarssen) Zorg op afstand ondersteunt! (Amersfoort) Domotica voor ouderen: een generatie verder (Baarn- Soest) Webportal Web 2.0 Welzijn en Zorg (Gemeente Nieuwegein) Tele-consulting (Gemeente Stichtse Vecht) Pilots in de VG sector Skype zie je zo! (Gemeente De Bilt) Er is een wervingscampagne gehouden om deelnemers te werven. De afdeling communicatie van Zorggroep Rivas heeft deze campagne opgezet. Verder zijn er diverse trainingen gehouden voor zowel medewerkers als cliënten. Na de toekenning van de subsidie (oriëntatiefase) heeft de projectorganisatie contact gehad met de leverancier, doelgroep, mantelzorgers en partners over de behoeften, is de content van het systeem bepaald, een business case ontwikkeld, prijs van het product bepaald en plan voor aanpak voor werving en distributie opgesteld. In de ontwikkelfase is het systeem, in samenwerking met diverse Stichtingen voor Welzijn van Ouderen (SWO s) met lokale informatie gevuld. Er is een handleiding voor gebruikers en voorlichtingsmateriaal ontwikkeld en apparatuur aangeschaft voor presentaties. Er was een lijst beschikbaar met ouderen die geïnteresseerd waren in PAL-4, het videocommunicatiesysteem maar nog niet in aanmerking kwamen voor de zorgvariant. In eerste instantie was het plan mensen te werven via foldermateriaal en dit is ook gemaakt en verspreid. Het bleek al gauw dat daarop geen respons kwam. Vervolgens is er publiciteit gezocht. RTV Utrecht was erg enthousiast en die hebben een filmpje gemaakt. Om mensen te werven zijn vervolgens demonstraties gegeven. Deze werving verliep via beurzen, via SWO s zelfs via kerkgenootschappen. Er zijn in totaal minstens 100 presentaties/demonstraties gegeven variërend van één op één tot voor wel 500 man. Na de werving van mensen is het project definitief van start gegaan. Het was in eerste instantie de bedoeling cliënten te werven via de wijkteams van de wijken Liendert en Rustenburg. De wijkteams hebben echter aangegeven dat binnen deze wijken de gewenste doelgroep niet aanwezig was ten tijde van het project. Via casemanagers dementie en de dagopvang is vervolgens de werving voortgezet. Er is een wervende bijeenkomst georganiseerd en potentiële deelnemers hebben een persoonlijk gesprek gehad. Niet gestart wegens het risico op oplopende kosten. Dit betreft een onderzoek in opdracht van de gemeente Nieuwegein en kent hierdoor geen duidelijke start zoals bij de andere projecten. Er is een stuurgroep E-health met daaronder een aantal werkgroepen te weten e-health, nieuwe website, koppeling fysiomanager/medicom, zelfmanagement en patiënten participatie. Zij hebben een plan van aanpak opgesteld. Dit plan van aanpak is opgevolgd door de betrokken fysiotherapeuten en huisartsen. Tijdens een conferentie heeft Alleato een presentatie gegeven over de inzet van sociale media bij ouderen en mensen met een beperking. De partijen die deelnemen aan dit project waren hierover erg enthousiast en zodoende is er gezamenlijk subsidie aangevraagd. In gezamenlijke overleggen zijn doelen gesteld en is het plan van aanpak opgesteld. Maatwerk was hierbij erg belangrijk. Na deze voorbereiding is Alleato gestart met de uitvoering van het project. Alleato is door de gemeente de Bilt aangesteld als projectleider van het project. Alleato is vervolgens bij de samenwerkingspartners op bezoek geweest en heeft het project verder toegelicht. Er is een officiële bijeenkomst georganiseerd op het gemeentehuis met 40 genodigden waarop de website behorend bij het project ( is geïntroduceerd. Vervolgens zijn door de gemeente 2000 brieven verstuurd 15 P a g i n a

16 naar de potentiële deelnemers aan het project. Zij konden zich vervolgens aanmelden voor deelname aan het project. Connect (De Bilt) Veilig in huis (UAS de Wiekslag) (Baarn-Soest) Meer contact met videocontact, pilots in de (O)GGZ en Maatschappelijke Opvang (Utrecht) Er is sprake van een bescheiden project, dat intern gericht is. Er is daarom ook bewust gekozen om de start niet grootschalig op te tuigen. Er komt straks een enquête om de inwoners van de Akker te informeren over het project en gebruik van computer. Daarnaast worden er wat kleine bijeenkomsten georganiseerd waarbij de computers worden geïntroduceerd. Dit project is in januari 2012 van start gaan. Het project start later dan gepland omdat men nog op zoek was naar een co-financier voor de aanschaf van de techniek. Deze is inmiddels gevonden. Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht (SWBU) en de Tussenvoorziening zijn gezamenlijk op werkbezoek geweest om verschillende vergelijkbare projecten te bekijken. Verder zijn bij beide organisatie workshops georganiseerd waarbij medewerkers en cliëntenraad de gelegenheid kregen om mee te denken over de ideevorming. Een gezamenlijk kenniscafé van beide organisaties heeft als kick-off gediend. Alle betrokkenen bij het project (voorbereiding en uitvoering) waren hierbij aanwezig. De projectleiders waren over het algemeen tevreden over de wijze waarop zij de start van hun project hebben aangepakt. Sommige projectleiders zijn tegen wat moeilijkheden aangelopen. Conclusies ten aanzien van de start Op basis van de ervaring die zij hebben opgedaan geven de projectleiders enkele conclusies voor een succesvolle start van het project: Als samenwerkingspartners elkaar al goed kennen worden in de beginfase van een project gemakkelijker en sneller besluiten genomen. Men hoeft elkaar immers niet meer te leren kennen en af te tasten. Enthousiasme en motivatie bij de betrokken organisatie maken het een stuk gemakkelijker een project op te starten. Een gezamenlijke start waarbij alle samenwerkingspartners en de doelgroep zijn betrokken heeft een meerwaarde. Als je graag wilt dat mensen meewerken aan een project dan moet je ze hier ook continu bij betrekken. Een panelgesprek met een aantal toekomstige gebruikers (max. 12) van de domotica is een goede manier om de wensen en behoeften van de doelgroep in kaart te brengen. Informeer medewerkers die met de domotica toepassingen moeten gaan werken ruim van te voren. Soms stuit je op weerstand en het is beter voor de voortgang van het project om hier al vroeg op te anticiperen. 16 P a g i n a

17 4.3 Het proces Op basis van de projectplannen en de gesprekken met de projectleiders is in kaart gebracht hoe de projecten zijn georganiseerd, welke samenwerkingspartners zijn betrokken en waar men tegenaan is gelopen in de organisatie en samenwerking van het project. Ook is onderzocht wat goed ging tijdens de uitvoering van het project. Organisatie en samenwerking Zoals al eerder aangegeven, is bij vrijwel elk project sprake van een samenwerkingsverband van meerdere partijen. Bij vrijwel elk project is een zorgorganisatie betrokken. Ook gemeenten en woningbouwcorporaties zijn vaak belangrijke spelers in de projecten. Daarnaast zijn er projecten waarin samengewerkt wordt met scholen, welzijnswerk voor ouderen, huisartsen en fysiotherapeuten. Enkele aanvragende partijen hebben ervoor gekozen een externe projectleider in te huren om het project te leiden omdat zij zelf de kennis en expertise niet in huis hebben of hier geen mensen voor kunnen vrij maken. Hierna zal per project worden aangegeven hoe de projecten zijn georganiseerd (zie tabel 4.2). Tabel 4.3 Organisatie en samenwerkingspartners per project Project Videoproject Zorg aan huis (Baarn-Soest) Groenewoude (Woudenberg) De wijkzuster in een nieuw jasje (Leusden) Screen to screen zorg thuis (De Bilt) Organisatie en samenwerkingspartners De hoofdaanvrager van dit project is Zorgpalet Baarn-Soest. Deze organisatie had ook de projectleiding in handen. Er is een projectgroep geformeerd met naast vertegenwoordigers van zorgpalet Baarn-Soest, TNO Defensie en Veiligheid en Vilans Er is een externe projectleider ingehuurd door woningbouwcorporatie Vallei Wonen om het project te trekken. Deze externe projectleider was verantwoordelijk voor de algehele procesbegeleiding en de contacten met de provincie Utrecht. De uitvoering van het project werd verzorgd door woningbouwcorporatie Vallei Wonen en Zorggroep Charim. Twee samenwerkingspartners die ook al vaak in andere projecten hebben samengewerkt. Om het project in goede banen te leiden is er een projectgroep geformeerd met de externe projectleider, de directeur van Vallei Wonen, een hoofd techniek en de locatiemanager van de locatie Groenewoude van zorggroep Charim. Verder heeft iemand van financiën van zorggroep Charim de projectgroep tijdelijk ondersteund en is na de keuze voor het systeem PAL-4 een vertegenwoordiger van dit systeem aangesloten bij de projectgroep. Het betreft een samenwerkingsproject van de Woningstichting Leusden en Zorggroep Laak & Eemhoven. Er is gekozen voor een stuurgroep, projectgroep en projectleider. De stuurgroep is opdrachtgever voor de projectgroep. De stuurgroep bestaat uit de directeur/bestuurder van Woningstichting Leusden en de voorzitter raad van bestuur van Zorggroep Laak & Eemhoven. Voor de aansturing van het project is een projectleider aangesteld die samen met twee projectmedewerkers verantwoordelijk is voor de uitvoering van het project. Medio 2008 zijn er convenanten door een aantal partijen binnen de gemeente de Bilt getekend in het kader van het project MENS. Op basis hiervan is besloten in te gaan zetten op zorg op afstand. Door Stichting de Bilthuysen en woningbouwcorporatie SSW is de subsidie aangevraagd. In het project is samengewerkt met Cordaan, de gemeente de Bilt en Reinaerde. 17 P a g i n a

18 Domotica Vervolgproject IJsselveld (IJsselstein) Veilig en zelfstandig in Vianen (Vianen) Zuwe Thuisweb voor mensen zonder zorgindicatie (Maarssen) Zorg op afstand ondersteunt! (Amersfoort) Domotica voor ouderen: een generatie verder (Baarn- Soest) Webportal Web 2.0 Welzijn en Zorg (Gemeente Nieuwegein) Teleconsulting. (Gemeente Stichtse Vecht) Pilots in de VG sector Skype, zie je zo! (Gemeente De Bilt) Er is een externe projectleider aangesteld om dit project in eerste instantie te leiden. Om een en ander te organiseren is een aantal werkgroepjes geformeerd (een technische en een zorginhoudelijke) met deelnemers van alle participerende partijen. Er is een aantal bijeenkomsten geweest om tot in een invulling van het project te komen. Het initiatief is genomen door de stuurgroep domotica, waaraan deelnemen de IJsselsteinse Woningbouwvereniging (IJWBV), welzijnsorganisatie Pulse, zorgaanbieder AxionContinu en de gemeente IJsselstein. De stuurgroep wordt ondersteund door Stade Advies. De projectleider van dit project is werkzaam bij IJWBV. Het betreft een samenwerkingsproject van Rivas Zorggroep en Bouwvereniging Volksbelang ondersteund door de gemeente Vianen. Projectorganisatie bestaat uit stuurgroep en een werkgroep. Deze werkgroep bestaat uit diverse medewerkers van Rivas Vianen en de manager woondiensten van de Bouwvereniging Volksbelang. De regiomanager van Rivas heeft de rol van intern projectleider op zich genomen. Verder nam de manager woondiensten van de Bouwvereniging Volksbelang nog deel aan de werkgroep. Daarnaast is er nog een extern projectleider aangesteld. De projectorganisatie is klein en overzichtelijk. Het project kent een projectleider en twee projectmedewerkers. Daarbij zijn diverse welzijnsorganisaties voor ouderen uit de omgeving betrokken om het project te ondersteunen. Beweging 3.0 is een zorgorganisatie en is opdrachtnemer. De projectmanager van de divisie Thuiszorg van Beweging 3.0 is projectleider van het project. De uitvoering is uitgevoerd door het team van medewerkers dat verantwoordelijk is voor personenalarmering, sleutelbeheer en zorg op afstanddiensten (Soest, Leusden). De externe partners die bij dit project zijn betrokken zijn: leverancier PAL-4, Stichting Herrie, mantelzorgers van cliënten en de woningbouwcorporatie De Alliantie Eemvallei. Met deze partners heeft zorgorganisatie Beweging 3.0 al een bestaande samenwerking. Niet gestart wegens een risico op oplopende kosten. Dit betreft een onderzoek in opdracht van de gemeente Nieuwegein. De gemeente Nieuwegein heeft besloten het project niet te starten. Voor de uitvoering van het project is er een stuurgroep E-health geformeerd met daar onder een aantal werkgroepen met als belangrijkste aandachtsgebieden e-health, nieuwe website, koppeling fysiomanager/medicom, zelfmanagement en patiënten participatie. Op dit moment werken binnen het project twee fysiotherapeuten en één huisarts en een praktijkverpleegkundige met tele-consulting. De betrokken organisaties in dit project zijn Abrona, Humanitas DMH, Reinaerde en Alleato, Alleato is in dit project de trekker. Vanuit Alleato zijn een projectleider en twee projectmedewerkers betrokken bij het project. De projectleider heeft in dit project ook een meewerkende rol. De drie hoofden van de zorgorganisaties vormden samen met de medewerkers van Alleato de projectgroep. Deze projectgroep is een keer of vijf bij elkaar gekomen. De gemeente de Bilt is de aanvragende partij (doeluitkering) en is uiteraard ook betrokken bij het project. Zij heeft Alleato ingehuurd om het project uit te voeren. Alleato heeft de projectleiding in handen. Naast de projectleider levert Alleato ook 2 projectmedewerkers. Zij vormen samen de projectgroep. 18 P a g i n a

19 Connect (De Bilt) Veilig in huis (UAS de Wiekslag) (Baarn-Soest) Meer contact met videocontact, pilots in de (O)GGZ en Maatschappelijke Opvang (Utrecht) Daarnaast zijn het ROC en alle middelbare scholen uit de gemeente de Bilt betrokken bij het project. Samen met lokale partijen zoals SWO de Bilt, serviceflats e.d. vormen zij de samenwerkingspartners van Alleato. De projectleiding en de uitvoering van het project is in handen van Vereniging Serviceflats de Akker. Bij de uitvoering van het project heeft Alleato ook een kleine rol. De betrokken organisaties in dit project zijn Zorgpalet Baarn-Soest, TNO Defensie en Veiligheid en een klein installatiebedrijf uit Soest. Zorgpalet Baarn-Soest is de projectleider van dit project. Er wordt met deze partijen een projectgroep geformeerd die het project zal uitvoeren. Verder zal Kennisinstituut Vilans onderzoek doen naar de uitkomsten van dit project. Daarnaast zal er een stuurgroep worden geformeerd die de projectstappen zal volgen en de 0- en nameting zal beoordelen. Agis is co-financierder van dit project en zal ook deel uitmaken van de stuurgroep. Er is bij dit project sprake van een samenwerkingsverband van twee partijen (SBWU en de Tussenvoorziening) die ieder hun eigen pilot uitvoeren. Zij hebben een externe projectleider aangesteld om het project te leiden. SBWU: Deze organisatie werkt met projectgroep bestaande uit verschillende medewerkers waaronder twee medewerkers van ICT en inkoop. Er is ook een klankbordgroep geformeerd waar ook de cliëntenraad in zit. In het voorjaar van 2011 is er, naast de extern projectleider, een intern projectleider aangesteld. De Tussenvoorziening: Bij deze organisatie is het project meer in de lijn georganiseerd met een klein groepje medewerkers bestaande uit de manager, medewerker ict en één van de cliënten. Ook hier is gedurende het project naast de extern projectleider, een intern projectleider aangesteld. Conclusies ten aanzien van organisatie en samenwerking Bij innovatieve projecten zijn er zaken die het proces kunnen vertragen of juist een impuls kunnen geven. Dit kan voorkomen op het gebied van samenwerking maar ook op het gebied van de aansturing van het project of de keuze die gemaakt is voor bepaalde doelgroepen. De samenwerking verliep over het algemeen goed De projectleiders waren vrijwel allemaal positief over de samenwerking binnen hun project(en). Zo zegt de projectleider van het project Videoproject Zorg aan huis het volgende: De samenwerking is erg goed verlopen. Wat je nodig hebt bij dit soort projecten is dat de betrokken partijen er allemaal in geloven en achter het project staan. Dan houd je het enthousiasme en de betrokkenheid en die heb je nodig. Zeker in van die innovatieve projecten met technische systemen heb je te maken met tegenslag. Het is heel lastig als een systeem niet werkt of er niet op kan worden vertrouwd. Dan heb je te maken met een ontevreden cliënt, een mantelzorger die zich bezorgd maakt, een medewerker die van te voren al met argusogen kijkt naar het project en dan bevestigd raakt in het niet werken van het systeem. Je krijgt aan alle 19 P a g i n a

20 kanten te maken met obstakels en problemen en dan moet je als projectgroep een goede band hebben en in het project geloven. Naast enthousiasme en betrokkenheid worden ook duidelijke communicatie en goede afspraken genoemd als belangrijke voorwaarden voor een goede samenwerking. De projectleider van het project Skype, zie je zo! zegt hierover het volgende: De samenwerking binnen ons project verloopt over het algemeen goed. Het is erg belangrijk dat je van te voren goed communiceert wie, waar en wanneer verantwoordelijk voor is. Bij de scholen hadden we dit wel wat helderder kunnen stellen, door beter aan te geven wat wij verwachten in de begeleiding van de leerlingen. Gedurende het project hebben we gemerkt dat de leerlingen veel begeleiding nodig hebben. De leerlingen moeten zelf afspraken maken met ouderen en zelf bij de ouderen langs. Je moet controleren of leerlingen deze afspraken ook daadwerkelijk maken. De scholen hebben weinig tijd leerlingen hierbij te begeleiden. Alleato is hierdoor meer tijd kwijt aan de begeleiding van leerlingen dan zij van te voren had verwacht. Dit speelt uiteraard niet alleen binnen dit project. Ook binnen andere projecten wordt aangegeven dat duidelijke afspraken over taken, verantwoordelijken en rollen erg belangrijk zijn. Vroegtijdig draagvlak bij werknemers is belangrijk Naast een projectgroep die volledig achter het project en een goede samenwerking staat is ook belangrijk dat er draagvlak is onder de medewerkers. Voor de projecten die ingezet zijn bij zorgorganisaties geldt dat de inzet van domotica om een andere manier van werken vraagt. In de praktijk blijkt bij een aantal projecten dat de impact hiervan niet moet worden onderschat. Zo geeft de projectleider van het project screen tot screen aan: De schakeling naar de technologie en een andere manier van werken was voor veel medewerkers erg lastig en stuitte op weerstand. Het werd minder gemakkelijk opgepakt dan van te voren op geanticipeerd was. Dit is achteraf gezien wat te licht ingeschat. De projectleider van het project Groenewoude heeft een soortgelijke ervaring. Zij geeft aan: ook intern was veel voorlichting nodig om mensen die wat sceptisch tegenover het project stonden mee te krijgen. Wat verder wordt benoemd is dat naast draagvlak onder medewerkers draagvlak onder het management ook belangrijk is. Zo wordt bijvoorbeeld in de eindevaluatie van het project Veilig en zelfstandig wonen in Vianen als aanbeveling genoemd dat het belangrijk is om duidelijke afspraken te maken met de (zorg)medewerkers over hun rol en inzet in het project. Immers, de (zorg)medewerkers vormen voor veel gebruikers van domotica de eerste schakel en hebben daarmee veel invloed op hoe cliënten het gebruik van het systeem ervaren. Vroegtijdig draagvlak bij werknemers en management is dus heel belangrijk. 20 P a g i n a

21 Een projectleider is belangrijk in een project Dat een projectleider bij een project belangrijk is, wordt door de meeste partijen onderkend. Het aanstellen van een projectleider is ook één van de aanbevelingen uit het project Veilig en zelfstandig wonen in Vianen. Ook de projectleider van het project Videocontact in de GGZ en OGGZ geeft dit expliciet aan. Sommige projecten kiezen ervoor een externe projectleider aan te stellen. Dit komt meestal voort uit het feit dat bij de betrokken organisaties geen medewerker beschikbaar is met de tijd en juiste expertise om het project te leiden, of omdat het een samenwerking betreft waardoor het de voorkeur heeft te werken met een externe, onafhankelijke projectleider. De projectleider van het project Videocontact in de GGZ en OGGZ geeft aan dat een externe projectleider geschikt is voor bieden van structuur en de aansturing op hoofdlijnen maar dat een interne projectleider ook waardevol kan zijn voor de voortgang van een project. In het project Videocontact in de GGZ en OGGZ zijn gedurende de looptijd van het project bij beide deelnemende organisaties interne projectleiders benoemd om het project weer op gang te brengen nadat de voortgang stil was komen te vallen. Een interne projectleider zit dicht bij het vuur en kan eerder inspelen op knelpunten, ook kan deze gemakkelijker zorgen voor de borging van de opbrengsten van het project. De keuze voor een bepaalde doelgroep pakte niet altijd goed uit Aan de projectleiders is gevraagd of de gekozen doelgroep geschikt was voor het doel van het project. Hoewel de projectleiders achteraf gezien geen spijt hebben van hun keuze voor een bepaalde doelgroep, zijn zij in de uitvoering wel tegen de beperkingen van bepaalde doelgroepen opgelopen. Dit is een factor om een volgende keer rekening mee te houden. Zo geeft de projectleider van het project Pilots in de VG-sector aan dat het vrijwel onmogelijk is gebleken binnen de betrokken organisatie sociale media te laten gebruiken door ouderen met een verstandelijke handicap. Deze mensen verblijven het grootste gedeelte van hun leven al in een instelling, zijn op leeftijd en hebben in hun leven eigenlijk nooit kennis gemaakt met ICT en sociale media. Sociale media kan voor deze groep alleen ingezet worden voor het contact tussen bijvoorbeeld de instelling en familie. Tijdens hetzelfde project bleek dat de jongeren met een verstandelijke handicap niet erg gemotiveerd waren om sociale media te gebruiken. Hier ligt voor de medewerkers van deze instelling nog een uitdaging om deze doelgroep te motiveren tot het gebruik ervan. In de projecten waar gewerkt is met ouderen bleek dat ouderen soms angstig zijn om gebruik te maken van een computer als ze dat niet gewend zijn. Zo geeft de projectleider van het project Zuwe Thuisweb voor mensen zonder zorgindicatie aan: Het is erg moeilijk gebleken het product uit te leggen aan de doelgroep. Het is een doelgroep met een zekere angst voor een apparatuur en deze angst bleek aanzienlijk groter dan wij van te voren ingeschat hadden. We hebben de mensen tijdens de bijeenkomst het werken met systeem echt zelf laten ervaren maar er waren mensen bij die hun computer niet aan durfden te raken, dan gaat die misschien wel stuk, hij vliegt in de fik of ik kom onder stroom te staan. Dit probleem werd ook aangegeven door de projectleider van het project Groenewoude. Zij zegt: 21 P a g i n a