Jaarverslag Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat. Bestuur. Auteur

Transcriptie

1 Jaarverslag 2010 Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat Datum rapport Auteur Bestuur Nummer/versie Definitief

2 Profielschets Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat is een bedrijfstakpensioenfonds opgericht in 1948 en voert de pensioenregeling uit voor de medewerkers in de notariële sector (anders dan notarissen en kandidaat-notarissen). De pensioenregeling van het fonds is een (voorwaardelijk) geïndexeerde middelloonregeling (voorwaardelijk: voor zover de middelen van het fonds het toelaten en afhankelijk van de dekkingsgraad). De premie voor deze regeling wordt ingebracht door de werkgever. Het bedrijfspensioenfonds is een door de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds (de verplichtstelling geldt vanaf 1955). Bij het pensioenfonds zijn - per 31 december kantoren in de notariële dienstverlening in Nederland verplicht aangesloten en is 1 werkgever vrijwillig aangesloten. Ultimo boekjaar heeft het pensioenfonds deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden. Het fonds heeft ten doel, overeenkomstig de bepalingen van de statuten en het fondsreglement en binnen de grenzen van zijn middelen, zulks ter beoordeling van het bestuur, het verlenen van pensioenaanspraken aan de deelnemers en hun nabestaanden. Het fonds tracht dit doel te bereiken door: a. tegen ontvangst van premies toereikende technische voorzieningen te vormen of te doen vormen met betrekking tot het geheel van de pensioenverplichtingen; b. andere wettige middelen die tot het bereiken van het doel bevorderlijk kunnen zijn. De uitvoering van de pensioenregeling heeft het bestuur uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP). De uitvoering van het vermogensbeheer, met uitzondering van het aandelenbeheer, heeft het bestuur uitbesteed aan AEGON Investment Management BV (AEGON). AEGON treedt ook op als herverzekeraar. Het aandelenbeheer is ondergebracht bij AllianceBernstein Luxembourg S.A. (AllianceBernstein). Voor de beleidsvoorbereiding en de aansturing en coördinatie van de uitvoering wordt het bestuur ondersteund door een adviserend actuaris van Towers Watson. Daarnaast maakt het bestuur gebruik van de werkzaamheden van de beleggingsadviseur, certificerend actuaris, accountant. 1 Jaarverslag 2010

3 Inhoudsopgave Kerncijfers 4 1. Woord van de voorzitter 7 2. Personalia 9 3. Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Beleid en Beleidskeuzes Risicobeheer Beleggingen Algemeen Aandelen Vastrentende waarden Vastgoedbeleggingen Overige beleggingen Terugblik Vooruitblik Corporate Governance Z-score Pensioenen Inleiding Pensioencommunicatie Pensioenadministratie Pensioenregeling Nieuwe wetgeving Actuariële paragraaf Besturing en naleving wetgeving Algemeen Organisatie en uitvoering Bestuursaangelegenheden Goed pensioenfondsbestuur Informatie vanuit toezicht van DNB en AFM Gedragscodes Geschillencommissie Statutenwijziging Verplichtstelling en vrijstellingsbeleid 52 2 Jaarverslag 2010

4 Jaarrekening Jaarrekening Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening 58 Overige gegevens Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Actuariële verklaring Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 87 Bijlagen 89 Bijlage 1 Recapitulatie deelnemersbestand 89 Bijlage 2 Begrippenlijst 90 3 Jaarverslag 2010

5 Kerncijfers Bedragen x Aantal verzekerden (per eind van het jaar) Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Aantal aangesloten werkgevers Pensioenen Kostendekkende premie Gedempte premie Feitelijke premie Uitvoeringskosten Uitkeringen Reguliere toeslagverlening (per 1 januari) Actieve deelnemers 0,0% 0,0% 0,0% 1,9% 1,0% Gewezen deelnemers en ingegane pensioenen 0,0% 0,0% 0,0% 1,9% 1,0% Korting 2,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Vermogen en solvabiliteit Aanwezig eigen vermogen Voorziening pensioenverplichtingen Dekkingsgraad in % 96,9% 93,0% 88,0% 116,4% 117,1% Dekkingsgraad bij minimaal vereist eigen vermogen 104,3% 105,0% 105,0% 105,0% 2 - Dekkingsgraad bij vereist eigen vermogen 112,9% 109,0% 107,0% 115,7% - Rentetermijnstructuur (RTS) 3,4% 3,9% 3,5% 4,9% 3,7% 1 De groei in het aantal verzekerden ten opzichte van 2009 wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door de overgang van pensioenuitvoerder; in 2010 is de basis voor het aantal verzekerden het aantal dienstverbanden, terwijl dat in 2009 nog het aantal deelnemers is. 2 Deze gegevens zijn niet beschikbaar omdat deze bij de invoering van de Pensioenwet in 2007 geïntroduceerd zijn. 4 Jaarverslag 2010

6 Bedragen x Beleggingen Balanswaarde Beleggingsopbrengsten Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Beleggingsrendement in % 15,93% 8,68% -3,33% -2,12% 2,30% Benchmarkrendement portefeuille in % 10,83% 10,00% -9,16% -0,56% 1,50% Voorlopige Z-score 4,94 1,23 4,26-1,16 0,70 Performance toets 5,74 3,75 3,01 1,18 1,07 De cijfers en kengetallen zoals hiervoor zijn opgenomen, zijn vanaf 2007 gebaseerd op de huidige waarderings- en resultaatbepalingsgrondslagen. Cijfers uit voorgaande jaren zijn niet aan de veranderde grondslagen aangepast en derhalve in overeenstemming met de desbetreffende gepubliceerde jaarrekeningen. Voor een uiteenzetting van de gehanteerde waarderings- en resultaatbepalingsgrondslagen wordt verwezen naar hoofdstuk bij de jaarrekening. 5 Jaarverslag 2010

7 Bestuursverslag 6 Jaarverslag 2010

8 1. Woord van de voorzitter In dit jaarverslag van Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat legt het bestuur verantwoording af over de gang van zaken en het gevoerde beleid in De afgelopen jaren is de pensioenwereld voortdurend in beweging en het jaar 2010 vormt zeker geen uitzondering op die turbulentie. De wijze waarop korting van pensioenrechten in de zomermaanden in Nederland op de agenda is geplaatst, heeft zeker bij ons fonds voor de nodige beroering gezorgd. Niet alleen bij het bestuur, maar zeker ook bij de deelnemers. In de loop van 2010 werd duidelijk dat binnen de spelregels van De Nederlandsche Bank een daadwerkelijke korting onafwendbaar was. De communicatie daarover en de daadwerkelijke doorvoering van de korting per 1 januari 2011 heeft het jaar verder gedomineerd. Zo is er in november een informatieve en openbare hoorzitting geweest van de Tweede Kamer waaraan het bestuur besloten heeft haar deelname te verlenen. Later in het jaarverslag zal uitgebreid op het herstelplan en de pensioenkorting worden teruggekomen. Door de financiële crisis zijn de risico s van pensioenfondsen voor iedereen zichtbaar geworden. Voor ons pensioenfonds begon het jaar met een dekkingsgraad van 93%, terwijl het jaar eindigde met een dekkingsgraad van 96,9%. Weliswaar een duidelijke verbetering, maar toch minder dan op basis van louter financiële cijfers mogelijk was. Belangrijke bijkomende component was namelijk de verwerking van het langlevenrisico. Aanvullend op de 4,5% verzwaring welke eind 2009 was doorgevoerd, zijn de pensioenverplichtingen per eind 2010 aanvullend verhoogd. Zonder dat effect zou de dekkingsgraad dankzij de goede beleggingsrendementen nog verder zijn verbeterd. De verhoging is de uitkomst van ervaringssterfte in relatie tot de recente prognosetafels die zijn uitgebracht door het Actuarieel Genootschap (AG). Met de stijging van de dekkingsgraad tot 96,9% ligt het pensioenfonds overigens voor op de koers van het herstelplan dat is voorgelegd aan De Nederlandsche Bank. Echter, het verlenen van toeslagen (het indexeren van pensioenaanspraken en pensioenuitkeringen) zal helaas voorlopig niet toegestaan zijn, terwijl per 1 januari 2011 al wel een korting is doorgevoerd. In hoofdstuk wordt meer aandacht besteed aan het herstelplan. Per 1 januari 2010 is het pensioenfonds overgestapt naar een andere administrateur: TKP Pensioen B.V. te Groningen. De overgang van de administratie naar TKP Pensioen in 2010 is goed verlopen. De verbeteringen in de administratie en dienstverlening aan de belanghebbenden zijn zichtbaar. Zo kunnen de werkgevers nu maandelijks de pensioenpremie voldoen en kunnen wijzigingen in deelnemergegevens op ieder moment van de dag via de website ( werkgeversportaal ) doorgegeven worden. In de eerstvolgende maandafrekening wordt met die wijziging dan direct rekening gehouden. 7 Jaarverslag 2010

9 Door het bestuur is een communicatieplan vastgesteld, dat een bijdrage moet leveren aan het verdere pensioenbewustzijn van de deelnemers. Hierbij is de visie op communicatie vastgesteld en is gekozen voor een nieuwe huisstijl. Deze visie en huisstijl zijn verder uitgerold in de bestaande en nieuw te ontwikkelen communicatieuitingen. Daarnaast is de communicatie naar onze deelnemers verder verbeterd door het beschikbaar stellen van een pensioenplanner en het ontwikkelen van een pensioenkrant die specifiek bedoeld is voor gepensioneerden, naast de reeds bestaande uitgave. Voor het eerst is een brede visitatie door een visitatiecommissie uitgevoerd. Het bestuur heeft het rapport tijdens een bestuursvergadering met de voorzitter van de visitatiecommissie besproken. De competentie van het bestuur is in het rapport bevestigd. De adviezen van de commissie helpen het bestuur op haar pad van continue verbetering. Het is de verwachting dat er een verhoging van de AOW-leeftijd gaat plaatsvinden. Invoering lijkt slechts een kwestie van tijd. De verschuiving van de AOW-leeftijd zal onontkoombaar invloed hebben op pensioenregelingen. Ook zal de uitwerking van het in 2010 gesloten pensioenakkoord - na een korte onderbreking vanwege de verkiezingen en de daaropvolgende kabinetsformatie - zijn beslag krijgen. Dit zal zijn weerslag hebben op de pensioenregeling en het bijbehorende beleggingsbeleid. Kortom, besturen van pensioenfondsen dienen zich op korte termijn te bezinnen over de toekomstbestendigheid van hun pensioenfonds. Het jaar 2011 belooft, evenals 2010, een enerverend jaar te worden. Het bestuur bedankt allen die hebben bijgedragen aan de slagkracht van het bestuur om op doelmatige en effectieve wijze uitvoering te kunnen geven aan de pensioenregeling. Garderen, 14 juni 2011 A.B.M. Baakman werknemersvoorzitter 8 Jaarverslag 2010

10 2. Personalia Naam Functie Vertegenwoordiging Einde zittingsduur Bestuur 1) De heer Mr. J.P. van der Stap werkgeversvoorzitter werkgevers De heer Mr. J.P. Loof werkgeverssecretaris werkgevers Mevrouw Mr. K.A.J. van Geest werkgevers De heer Mr. A.J.A. Marks werkgevers De heer A.B.M. Baakman werknemersvoorzitter werknemers De heer A. Hoekstra werknemerssecretaris werknemers De heer J. Huitsing werknemers De heer M.J. van der Werf werknemers Beleggingscommissie De heer A.B.M. Baakman werknemers De heer Mr. J.P. Loof voorzitter werkgevers De heer Mr. J.P.van der Stap werkgevers De heer M.J. v.d. Werf werknemers Administratiecommissie Mevrouw Mr. K.A.J. van Geest werkgevers De heer A. Hoekstra voorzitter werknemers De heer J. Huitsing werknemers De heer Mr. A.J.A. Marks werkgevers Deelnemersraad De heer H. Sieders De heer L. Bosselaar De heer L. Stolp werknemers werknemers pensioengerechtigden Verantwoordingsorgaan De heer L. Bosselaar De heer H. Sieders De heer L. Stolp De heer mr. C.W. de Monchy werknemers werknemers pensioengerechtigden werkgevers Compliance officer De heer mr. A.J.A. Marks 1) In de even jaren is een werkgeversbestuurslid voorzitter en een werknemersbestuurslid secretaris. In de oneven jaren is een werknemersbestuurslid voorzitter en een werkgeversbestuurslid secretaris. Adviserend Actuaris De heer P.L.J. Janssen AAG van Towers Watson B.V., te Amstelveen. Beleggingsadviseur Mevrouw drs. J. Kooman, Towers Watson B.V., te Rotterdam (tot november 2010) De heer D. Veldman, Towers Watson B.V. (sinds november 2010) 9 Jaarverslag 2010

11 Vermogensbeheerders Aegon Investment Management B.V., Alliance Bernstein (Luxembourg) S.A. Pensioenadministratie TKP Pensioen B.V. Accountant De heer M.C. Spierings RA van Ernst & Young Accountants LLP, te Den Haag. Certificerend Actuaris De heer drs. R. Westhoff AAG van Towers Watson B.V., te Amstelveen. De samenhang van de genoemde organen en commissies wordt in onderstaand schema van de governancestructuur visueel weergegeven. figuur 1: schematische weergave governancestructuur Stichting Bedrijfspensioenfonds voor medewerkers in het Notariaat 10 Jaarverslag 2010

12 3. Financiële positie en beleid in 2010 Alle bedragen verder in dit verslag zijn in duizenden euro s vermeld, tenzij anders is aangegeven. 3.1 Financiële opzet en positie De financiële positie van het pensioenfonds komt tot uitdrukking in de zogeheten dekkingsgraad, die de verhouding aangeeft tussen enerzijds het pensioenvermogen en anderzijds de technische voorzieningen, te weten de Voorziening Pensioenverplichtingen (VPV) en overige technische voorzieningen. Het pensioenvermogen is daarbij de som van de technische voorzieningen en het vermogen van het pensioenfonds. De dekkingsgraad bedraagt ultimo ,9%, waarbij reeds rekening is gehouden met de hieronder genoemde verzwaring van de grondslagen (zonder die verzwaring zou de dekkingsgraad 99,6% zijn geweest) Waarderingsgrondslagen Vanaf 2007 hanteert het pensioenfonds actuariële grondslagen conform het FTK (Financieel Toetsingskader). Een belangrijk onderdeel van het FTK is dat zowel de bezittingen als de technische voorzieningen worden berekend op marktwaarde. De technische voorzieningen worden daarbij bepaald met de door de Nederlandsche Bank (DNB) gepubliceerde rentetermijnstructuur: dit is de termijnstructuur van de actuele nominale marktrente. In samenhang met de duur van de verwachte uitkeringsstroom bij het pensioenfonds kwam de te hanteren rekenrente eind 2010 overeen met afgerond 3,4% (2009: 3,9%). Voorts zijn de technische voorzieningen vastgesteld op basis van een recente sterftetafel waarbij rekening is gehouden met voorzienbare trend in sterfte-/overlevingskansen. Uit recente publicaties van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is gebleken dat de gemiddelde levensverwachting van mannen en vrouwen sneller stijgt dan eerder werd aangenomen. Ook stijgt de levensverwachting sneller dan is verondersteld en dit heeft geleid tot een aanpassing in de laatste prognosetafel van het Actuarieel Genootschap (AG), dit betreft de prognosetafel Dit heeft geleidt tot een verzwaring van de voorziening pensioenverplichtingen van 2,8%, bovenop de verzwaring van 4,5% die ultimo 2010 vooruitlopend op de publicatie van de nieuwe overlevingstafels reeds was doorgevoerd. Op de nieuwe prognosetafels is een correctie doorgevoerd op basis van Towers Watson 2010 ervaringssterfte. Verder heeft het bestuur, om te voldoen aan door DNB gestelde eisen aan het kortetermijnherstelplan, besloten om alle opgebouwde aanspraken en pensioenrechten te verlagen per 31 december 2010 met 2,1%. In hoofdstuk is een volledige opsomming van de gehanteerde grondslagen opgenomen. De totale VPV op basis van marktwaarde en prudente grondslagen conform de FTK-methode (zie hoofdstuk 8.4.3) is door TKP bepaald op Dit is exclusief de voorziening voor toekomstige arbeidsongeschiktheidsschades ad en de voorziening gemoedsbezwaarden ad 130. De totale VPV, inclusief deze voorzieningen, is Jaarverslag 2010

13 De dekkingspositie wordt bepaald door het aanwezige vermogen te vergelijken met de nominale technische voorziening vastgesteld volgens de FTK-methode plus het minimum eigen vermogen van 4,3% van de VPV. Ontwikkeling dekkingsgraad Onderstaande tabel geeft aan hoe de dekkingsgraad zich in het afgelopen jaar heeft ontwikkeld Dekkingsgraad 1 januari 93,0% Effect premies 0,4% Effect korting van 2,1% 1,9% Effect beleggingsresultaat 3,7% Effect rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen -0,1% Effect aanpassing levensverwachting -2,5% Overige effecten 0,5% Dekkingsgraad 31 december 96,9% De stijging van de dekkingsgraad is voornamelijk het gevolg van de beleggingsresultaten en de doorgevoerde korting op pensioenaanspraken. De positieve uitwerking hiervan overtrof het neerwaartse effect van de toepassing van nieuwe overlevingstafels als gevolg van de gestegen levensverwachting en het effect van de dalende rente op de voorziening pensioenverplichtingen. Ultimo 2010 bedraagt de marktrente circa 3,4% (2009: 3,9%). De dekkingsgraad ultimo jaar (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: Dekkingsgraad ultimo 96,9% 93,0% 88,0% 116,4% 117,1% De minimaal vereiste dekkingsgraad zoals die voortvloeit uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedraagt 104,3% (2009: 105,0%). Ultimo 2010 en ultimo 2009 was derhalve sprake van een dekkingstekort en een reservetekort. Hiervoor is een korte termijnen lange termijnherstelplan ingediend Ontwikkelingen herstelplan In het jaarverslag over 2009 is al gemeld dat het pensioenfonds een korte termijn herstelplan heeft moeten indienen bij DNB omdat de dekkingsraad in 2008 was gedaald tot minder dan 105% (eind 2008 beliep de dekkingsgraad 88%). Op 8 februari 2011 heeft het bestuur de goedkeurende beschikking van DNB voor het herstelplan verkregen. 12 Jaarverslag 2010

14 Korte termijn herstelplan Als een pensioenfonds minder eigen vermogen heeft dan het minimaal vereist eigen vermogen (een dekkingsgraad van 105%), is er sprake van een situatie van onderdekking. In dat geval moet een pensioenfonds een korte termijn herstelplan opstellen. Dat plan moet de concrete maatregelen bevatten waardoor het fonds binnen een termijn van - in beginsel - maximaal drie jaar weer gaat voldoen aan het minimaal vereist eigen vermogen. Vanwege de extreme economische omstandigheden is pensioenfondsen de (tijdelijke) mogelijkheid geboden om de hersteltermijn van drie naar vijf jaar te verlengen. Beschrijving van het korte termijn herstelplan op hoofdlijnen Eind maart 2009 heeft het pensioenfonds zijn korte termijn herstelplan ingediend bij de Nederlandsche Bank. Het pensioenfonds heeft gekozen voor een hersteltermijn van vijf jaar om op de dekkingsraad van 105% uit te komen. Overigens blijft de hersteltermijn om het vereist eigen vermogen te bereiken vijftien jaar (het vereist eigen vermogen is afhankelijk van de rentestand en de beleggingsmix en geeft de zogeheten evenwichtsituatie weer, eind 2008 was de bij die evenwichtsituatie behorende dekkingsgraad 107% en eind %). Het kortetermijnherstelplan van het pensioenfonds bevat de volgende maatregelen: Vanaf 2009 wordt een extra premiebijdrage gedurende de herstelperiode van 2 procentpunt van de pensioengrondslagsom geheven, waarmee de premie in de herstelperiode op 20% van de pensioengrondslag is gebracht. Per 1 januari 2009 is een verlaging van het belang in aandelen van 35% naar 27,5% doorgevoerd. Het toeslagbeleid is aangepast. De geformuleerde ambitie in het fondsreglement is aangepast van 100% naar 50% van de prijsindex. Daarnaast had het bestuur reeds besloten de duration van de bezittingen tijdelijk in overeenstemming te brengen met de duration van de verplichtingen, waarmee het renterisico volledig is afgedekt. De negatieve rentespiraal had aldus in de situatie van het fonds ook geen effect meer op de hoogte van de dekkingsgraad. Met deze maatregelen heeft het pensioenfonds op basis van de gehanteerde aannames - voldoende herstelkracht om binnen 15 jaar het gewenste vereiste vermogen te bereiken. In het eind maart 2009 ingediende herstelplan boden deze maatregelen uitgaande van de omstandigheden ultimo 2008 echter onvoldoende herstelkracht om binnen 5 jaar een dekkingsgraad van 105% te bereiken. Dit betekende dat het pensioenfonds bij ongewijzigde omstandigheden eind 2011 gebruik zou moeten maken van de noodmaatregel om de opgebouwde pensioenrechten en/of ingegane pensioenen te korten. De korting was in dat geval bepaald op 6,8%. Ingeval van onderdekking mag en kan het pensioenfonds geen toeslagen (indexatie) op de pensioenen verlenen. Zolang de dekkingsgraad lager is dan 100% mag het pensioenfonds bovendien niet meewerken aan individuele waardeoverdracht. De noodzakelijke toevoeging aan de technische voorzieningen door de al eerder genoemde stijging van de levensverwachting, heeft de verbetering van de dekkingsgraad overigens getemperd. In paragraaf wordt een toelichting gegeven op de gehanteerde grondslagen. 13 Jaarverslag 2010

15 Het bestuur zal de feitelijke ontwikkelingen periodiek blijven toetsen aan de aannames uit het herstelplan. Zonodig zal het herstelplan aan de feitelijke ontwikkelingen worden aangepast. Het fonds maakt gebruik van de eenmalige mogelijkheid die de Minister van Sociale Zaken heeft geboden om binnen 5 jaar (in plaats van 3 jaar; dus uiterlijk 31 december 2013) het minimaal vereist eigen vermogen te bereiken. Bij het opstellen van het herstelplan heeft het bestuur zich laten ondersteunen door externe adviseurs en is het voorgenomen beleggingsbeleid afgestemd met de Beleggingscommissie. Het herstelplan is opgesteld met inachtneming van de uitgangspunten zoals die door DNB zijn voorgeschreven. Nadrukkelijk merkt het bestuur op dat inherent aan de modelmatige aanpak het herstelplan een benadering van de werkelijkheid is. Dit betekent dat de werkelijke ontwikkeling van de dekkingsgraad in positieve of negatieve zin kan afwijken van het verwachte herstelpad, waardoor de financiële positie van het fonds zich sneller of langzamer kan herstellen dan voorzien. De belangrijkste uitkomsten van het herstelplan zijn cijfermatig als volgt: Effect op dekkingsgraad (in %) Korte termijn Lange termijn Dekkingsgraad per 31 december 2008 resp ,0 105,0 Premie De premie is kostendekkend 1,1-8,9 Sturings Toeslagen Geen toeslagverlening tot ,0-4,5 middelen Beleggingen 9,7 13,1 Aanpassing van de rentecurve vanaf Rente termijnstructuur 2014 met toestemming van DNB 0,6 6,3 (forward rates) Overige 5,6 4,2 Dekkingsgraad per 31 december 2013 resp. 31 december , ,2 Ondanks het feit dat de premie op dit moment kostendekkend is, heeft de premie op termijn een negatief effect op de dekkingsgraad. Dit heeft twee redenen: Ten eerste daalt, uitgaande van de rentetermijnstructuur die gebruikt is in het herstelplan, op termijn de rente (uitgedrukt als vast percentage) voor het vaststellen van de kostendekkende premie. De kostendekkende premie stijgt daardoor naar verwachting in de toekomst, hetgeen ertoe leidt dat de extra ruimte in de premiedekkingsgraad, die er in de eerste jaren nog wel is, in latere jaren verdwijnt. Ten tweede komt de dekkingsgraad in het herstelplan al snel boven de 100% en is een premie die precies kostendekkend is (dus met een premiedekkingsgraad van 100%) niet in staat om een dekkingsgraad van meer dan 100% in stand te houden. Als de dekkingsgraad hoger is dan 100% en de nieuwe opbouw heeft een dekkingsgraad van exact 100% zal de gemiddelde dekkingsgraad immers dalen. 3 Het minimum vereist eigen vermogen is later vastgesteld op 104,3%. 14 Jaarverslag 2010

16 Het genoemde effect in het lange termijn herstelplan betreft de verwachte toekenning van toeslagen vanaf 2018 tot en met In 2010 heeft de dekkingsgraad zich ten opzichte van het herstelplan als volgt ontwikkeld: Verwacht 2010 Werkelijk 2010 Dekkingsgraad per 31 december ,6 93,0 Sturingsmiddelen Premie 0,5 0,4 Toeslagen 0,0 0,0 Beleggingen 2,4 3,7 Rente termijnstructuur 0,0-0,1 Overige -0,3 0,5 Aanpassing aan gestegen levensverwachting 0,0-2,5 Korting pensioenaanspraken 0,0 1.9 Dekkingsgraad per 31 december ,0 96, Pensioenkorting In 2008 werd de wereld getroffen door de financiële crisis. In oktober van dat jaar heeft het fonds daarom al maatregelen genomen om de negatieve invloed van rentedalingen op te vangen. Vervolgens is in maart 2009 een herstelplan ingediend bij de Nederlandsche Bank. Hierin staan de maatregelen die het fonds neemt om uit herstel te komen. Als laatste middel is in het herstelplan het verlagen van pensioenen genoemd. De verlaging zou dan pas per 31 december 2011 ingaan. In de zomer van 2010 heeft demissionair minister Donner overleg gehad met De Nederlandsche Bank over de situatie van de pensioenfondsen. Hun conclusie was dat het voor een aantal fondsen niet verantwoord is te wachten met de verlaging tot 31 december 2011, maar om deze al per 1 januari 2011 door te laten voeren. Gelet op het dwingende karakter van deze mededeling, kon het bestuur niet anders dan hiermee aan de slag gaan. Overigens is het bestuur van mening dat ons fonds, vergeleken met veel andere fondsen die er op dit moment financieel gelijkwaardig of minder voorstaan, maar door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en DNB niet worden gedwongen te korten, een onevenredig harde maatregel moet nemen. In september 2010 heeft het bestuur, met een positief advies van de deelnemersraad, een voorstel voor de verlaging neergelegd bij DNB. In oktober 2010 is een hernieuwde berekening gemaakt van de financiële situatie van het pensioenfonds op 30 juni Nadat DNB zich op 17 november 2010 akkoord heeft verklaard met het voorstel, heeft het fonds op 23 november 2010 definitief besloten de (opgebouwde) pensioenen met 2,1% te verlagen. De verlaging van 2,1% is minder dan de 6,8% die in het herstelplan van 2009 staat. Wel gaat de verlaging een jaar eerder in. Hoewel het bestuur het uiteraard betreurt dat de pensioenen omlaag gaan, kan wel gesteld worden dat met deze beslissing de consequenties zo evenwichtig mogelijk verdeeld zijn. 15 Jaarverslag 2010

17 Alle deelnemers en aangesloten werkgevers zijn op de hoogte gesteld van de korting. Bij veel deelnemers heeft het kortingsbesluit tot vragen, onbegrip, teleurstelling en boosheid geleid. Het bestuur heeft hierop gereageerd door alle binnengekomen vragen waarin met name de onderbuikgevoelens de toon zetten, persoonlijk te bellen. Deze persoonlijke benadering is door alle betrokkenen zeer gewaardeerd. 3.2 Beleid en Beleidskeuzes De voornaamste financiële doelstellingen van het pensioenfonds zijn: het waarborgen van de opbouw van de pensioenaanspraken overeenkomstig de in het reglement vastgelegde bepalingen; het minimaliseren van de kansen op een dekkings- en reservetekort, alsmede van de mate van dekkings- en reservetekort; het maximaliseren van het beleggingsrendement om de toeslagambitie te realiseren. Het beleid van het bestuur is om tegen een kostendekkende premie een middelloonregeling met een voorwaardelijk toeslagbeleid te realiseren. Het beleggingsbeleid, het toeslagbeleid en het premiebeleid zijn de belangrijkste sturingsmiddelen van het pensioenfonds. De huidige doorsneepremie voldoet aan de eisen ten aanzien van de (gedempte) kostendekkende premie Toeslagbeleid Het toeslagbeleid, dat is gerelateerd aan de ontwikkeling van de consumentenprijsindex, is strikt voorwaardelijk en is afhankelijk van de financiële positie van het pensioenfonds. Het bedraagt maximaal 50% van de ontwikkeling van de consumentenprijsindex. Er is geen recht op toeslagen en het is ook voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre een toeslag (indexatie) zal plaatsvinden. Voor deze voorwaardelijke toeslagverlening houdt het pensioenfonds geen specifieke reserve aan en wordt geen premie betaald. De toeslagverlening wordt uit beleggingsrendement gefinancierd. Zowel per 1 januari 2010 als 1 januari 2011 is gezien de financiële positie geen toeslag verleend Financieringsbeleid De effectiviteit van het premiebeleid is beperkt gezien de relatief beperkte omvang van de premie-inkomsten. Het pensioenfonds hanteert conform de wettelijke verplichtingen - een doorsneepremie. De jaarpremie in 2010 voor de pensioenregeling bedroeg 20% van de pensioengrondslag van het ouderdomspensioen. De pensioenpremie die de werkgevers en werknemers voldoen is een doorsneepremie, onafhankelijk van leeftijd en sekse van de deelnemer. De herverzekeringspremie, die het pensioenfonds aan de herverzekeraar voldoet, is op verzekeringsgrondslagen, dus wel afhankelijk van leeftijd en sekse van de deelnemer. Volgens het financieel toetsingskader (FTK) moet de kostendekkende premie uit een aantal onderdelen bestaan: 16 Jaarverslag 2010

18 - de actuarieel benodigde premie voor de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioenregeling; - de solvabiliteitspremie voor het bereiken dan wel in stand houden van het vereist eigen vermogen; - de premie om de uitvoeringskosten te financieren; - de toeslagpremie voor de financiering van de verwachte (voorwaardelijke) toeslagen volgens de geformuleerde ambitie, voor zover van toepassing. Het pensioenfonds hanteert een intern financieringsbeleid dat uitgaat van een gedempte premie. De gedempte premie wordt op grond van de voorschriften geacht kostendekkend te zijn. De gedempte premie bestaat uit dezelfde componenten als de kostendekkende premie. De gedempte kostendekkende premie voor 2010 bedraagt 17,7 miljoen (2009: 18,8 miljoen). De feitelijke premie voor het jaar 2010 bedraagt 22,3 miljoen (2009: 25,3 miljoen). Het pensioenfonds voldoet aan de eis dat de feitelijke premie minimaal gelijk moet zijn aan de gedempte kostendekkende premie Herverzekeringsbeleid Het pensioenfonds heeft het herverzekeringscontract verlengd. AEGON en AllianceBernstein beheren het vermogen. Het pensioenfonds draagt het volledige beleggingsrisico. Het actuariële risico gedurende de contractperiode is beperkt. Het technisch resultaat wordt vastgesteld op basis van de van de door de Nederlandsche Bank gepubliceerde rentetermijnstructuur. Het technisch resultaat wordt eveneens, mits positief, jaarlijks aan het pensioenfonds uitgekeerd. Het gedeelte van het verlies dat minder bedraagt dan - 8,5% van de geboekte bruto premie, uitgezonderd bruto eenmalige koopsommen, is voor rekening van de verzekeraar. Het technisch resultaat wordt jaarlijks bepaald. Over de periode 1 januari 2010 tot en met 31 december 2010 bedraagt het technisch resultaat en zal met valutadatum 1 januari 2011 aan het pensioenfonds worden uitgekeerd Beleggingsbeleid De algemene doelstelling is een zo goed mogelijk rendement behalen binnen de randvoorwaarden van een aanvaardbaar risico. Teneinde de beoogde pensioenuitkeringen op korte en lange termijn veilig te stellen wenst het bestuur de toevertrouwde middelen op een verantwoorde en solide wijze te beleggen. Het pensioenfonds belegt vanuit de zogeheten prudent person gedachte. Daarbij moeten de beleggingen voldoen aan kwalitatieve beginselen van veiligheid, kwaliteit en spreiding van risico s. In lijn hiermee is de hoofddoelstelling van het beleggingsbeleid: het op lange termijn realiseren van een zo hoog mogelijk rendement uitgaande van het strategische 17 Jaarverslag 2010

19 beleggingsbeleid bij een acceptabel risico, rekening houdend met de verplichtingenstructuur van het pensioenfonds. Hoewel het rendement op de portefeuille een hoge prioriteit heeft, staan een enigszins defensief karakter van het beleggingsbeleid en een voorzichtige afweging van risico en rendement voorop. Om de doelstelling te realiseren voert het pensioenfonds een actieve beleggingsstijl. Dat wil zeggen: het realiseren van hoger rendement dan de performance van de benchmark, binnen de vastgestelde restricties, op basis van de marktvisie van de geselecteerde vermogensbeheerders. De strategische allocatie is de verdeling van het vermogen over beleggingscategorieën waarbij op langere termijn optimalisatie van het rendement wordt verwacht. Randvoorwaarde is dat de pensioenverplichtingen nagekomen kunnen worden en het risico aanvaardbaar is. Om deze reden vindt spreiding over meerdere beleggingscategorieën plaats en worden minimum en maximum wegingen gehanteerd voor de beleggings-categorieën. In de beleggingsportefeuille komen zowel zakelijke waarden als vastrentende waarden voor. Voor de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt tevens gebruikgemaakt van derivaten. Als hoofdregel geldt dat derivaten uitsluitend worden benut voor zover dit passend is binnen het algemene beleggingsbeleid. De portefeuillestructuur en het risicoprofiel, berekend inclusief de economische effecten van derivaten, dienen zich binnen de door het bestuur vastgestelde grenzen te bevinden. Het strategisch beleggingsbeleid wordt door middel van een zogeheten ALM-studie afgestemd op de verplichtingen van het pensioenfonds. Door het strategisch beleggingsbeleid periodiek te herijken aan de hand van een ALM-studie, kan worden ingespeeld op wijzigingen in het risicoprofiel van de pensioentoezeggingen en in de risicoperceptie van het bestuur. In 2007 is een ALM-studie uitgevoerd waaruit is gebleken dat de door het bestuur gekozen beleggingsmix op zich voldoet. Wel volgde uit deze studie dat een verdere verlenging van de duration van de beleggingen raadzaam is om deze beter af te stemmen op de duration van de pensioenverplichtingen. 18 Jaarverslag 2010

20 Voor het verslagjaar heeft het bestuur de volgende strategische allocaties vastgesteld. Vastrentende waarden Ondergrens Strategisch Bovengrens Feitelijke allocatie per 31 december 2010 Benchmark 53,0% 67,5% 80,0% 68,3% Customized incl. derivaten MSCI World Index (hedged to euro) Aandelen 20,0% 27,5% 35,0% 25,0% S&P GSCI Index ER Grondstoffen 0,0% 2,0% 5,0% 2,7% US$-overnight rate index Vastgoed beleggingen 0,0% 2,0% 5,0% 1,8% TKP Real Estate Index GTAA 0,0% 1,0% 2,0% 2,2% Merrill Lynch EMU AAA Government index Liquiditeiten -2,5% 0,0% 2,5% 0,1% 1-maands Euribor Totaal 100% 100% Besluitvorming voor het boekjaar 2010 Eind 2010 is door het bestuur besloten de renteafdekking terug te brengen van 100% naar de strategische renteafdekking van 70%. In paragraaf 3.3 wordt hier verder op ingegaan. 19 Jaarverslag 2010

21 3.3 Risicobeheer Het pensioenfonds wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met risico s. De belangrijkste doelstelling van het pensioenfonds is het nakomen van de pensioentoezeggingen. Voor het realiseren van deze doelstelling wordt gestreefd naar een toereikende solvabiliteit op basis van de marktwaarde van de pensioenverplichtingen. Dit hoofdstuk bevat een inventarisatie van de belangrijkste risico s waarmee het pensioenfonds zich geconfronteerd ziet (zie ook hoofdstuk ) Solvabiliteitsrisico Het belangrijkste risico voor het pensioenfonds betreft het solvabiliteitsrisico. Dit betreft het risico dat het pensioenfonds niet beschikt over voldoende vermogen om zijn pensioenverplichtingen te dekken. De solvabiliteit wordt gemeten zowel op basis van algemeen geldende normen als ook naar de specifieke normen welke door de toezichthouder worden opgelegd. Indien de solvabiliteit van het pensioenfonds zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het pensioenfonds de premie voor de aangesloten werkgevers en de deelnemers moet verhogen en het risico dat er geen ruimte beschikbaar is voor het verlenen van toeslagen. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het pensioenfonds verworven pensioenaanspraken en/of pensioenrechten moet aanpassen. Het bestuur beschikt over een aantal beleidsinstrumenten ten behoeve van het beheersen van deze risico s. Deze beleidsinstrumenten betreffen: beleggingsbeleid; premiebeleid; herverzekeringsbeleid; toeslagbeleid. De keuze en toepassing van beleidsinstrumenten vindt plaats na een analyse ten aanzien van te verwachten ontwikkelingen van de verplichtingen en de financiële markten. Daarbij wordt onder meer gebruik gemaakt van ALM-Studies en continuïteitsanalyses. Een ALM-studie is een analyse van de structuur van de pensioenverplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën alsmede de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario s. De uitkomsten van deze analyses vinden hun weerslag in de jaarlijks door het bestuur vast te stellen beleggingsrichtlijnen als basis voor het uit te voeren beleggingsbeleid. Deze richtlijnen geven normen en limieten aan waarbinnen de uitvoering van het beleggingsbeleid moet plaatsvinden. Ze zijn gericht op het beheersen van de verderop omschreven (beleggings)risico s. Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt onder meer gebruik gemaakt van derivaten. 20 Jaarverslag 2010

22 Belangrijkste beleggingsrisico s c.q. risico s financiële instrumenten Aandelenrisico Dit betreft voornamelijk het prijsrisico dat wordt gelopen op de beleggingen in de verschillende aandelenmarkten. Door een spreiding aan te brengen binnen de aandelenportefeuille, wordt het risico van koersdalingen beperkt. Onroerend goed risico Dit betreft het prijsrisico dat wordt gelopen in de verschillende onroerend goed markten. Een gedeelte van de portefeuille wordt belegd in een (indirecte) wereldwijde onroerendgoedportefeuille. Valutarisico De koersverschillen van buitenlandse valuta s ten opzichte van de euro zijn van invloed op het vermogen van het pensioenfonds. Het valutarisico wordt zowel voor de vastrentende waarden (100%) als voor de aandelenportefeuille naar euro s (75%) afgedekt. Kredietrisico Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het pensioenfonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het pensioenfonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito s worden geplaatst, marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)- derivaten posities worden aangegaan. Tevens is het kredietrisico van de herverzekeraar van belang. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico is het settlementrisico. Dit heeft betrekking op het risico dat partijen waarmee het pensioenfonds transacties is aangegaan niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor het pensioenfonds financiële verliezen lijdt. Beheersing van het kredietrisico vindt plaats door: het stellen van limieten aan tegenpartijen op totaalniveau, dat wil zeggen met inachtneming van alle posities die een tegenpartij heeft jegens het pensioenfonds, het vragen van extra zekerheden zoals onderpand en dergelijke bij hypothecaire geldleningen en het uitlenen van effecten; het hanteren van prudente verstrekkingsnormen bij hypothecaire geldleningen. Ter vermindering van het settlementrisico wordt door het pensioenfonds enkel belegd in markten waar een voldoende betrouwbaar clearing- en settlementsysteem functioneert. Marktrisico Marktrisico is het risico dat de waarde van een financieel instrument zal fluctueren als gevolg van veranderingen van marktprijzen, veroorzaakt door factoren die uitsluitend gelden voor een specifiek instrument of door factoren die de gehele marktomstandigheden beïnvloeden. Dit risico is op zich niet beheersbaar door het pensioenfonds. Door een brede spreiding over beleggingscategorieën wordt dit risico echter beperkt. 21 Jaarverslag 2010

23 Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het pensioenfonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Dit risico wordt beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor liquiditeitsposities. Concentratierisico Concentratierisico is het risico dat de resultaten van het pensioenfonds worden beïnvloed door relatief grote belangen in een enkel financieel instrument of financiële instrumenten van een zelfde uitgever. Ook dit risico wordt beperkt door de brede spreiding over meerdere beleggingscategorieën Operationeel risico Operationeel risico is het risico van een onjuiste afwikkeling van transacties, fouten in de verwerking van gegevens, het verloren gaan van informatie, fraude en dergelijke. Dergelijke risico s worden beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles, kwaliteit van de geautomatiseerde systemen, en dergelijke. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door dan wel namens het bestuur. Systeemrisico Systeemrisico is het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale financiële markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van de beleggingsfondsen waarin het pensioenfonds participeert, niet langer verhandelbaar zijn en zelfs hun waarde verliezen. Dit risico is voor het pensioenfonds, evenals voor andere marktpartijen, niet beheersbaar. Rentemismatchrisico Dit risico betreft het verschil in rentegevoeligheid tussen de beleggingsportefeuille enerzijds en de verplichtingen anderzijds. In beginsel hebben de verplichtingen, vanwege de lange looptijden, een hogere rentegevoeligheid dan de vastrentende waarden in de beleggingsportefeuille. Een daling van de rente leidt dan tot een stijging van de verplichtingen, die slechts gedeeltelijk wordt goedgemaakt door een stijging van de waarde van de obligatieportefeuille. Om dit risico te beheersen worden de beleggingen ook zo goed mogelijk afgestemd op de rentegevoeligheid van de verplichtingen. Dit is gedaan door toevoeging van het Long Duration Overlay Fund (LDO) (zie hoofdstuk 4). Met het LDO is de looptijd van het vastrentende deel van de beleggingsportefeuille inmiddels zodanig verlengd dat er sinds eind 2008 een volledige match is met de verplichtingen van het pensioenfonds. Bij toepassing van een LDO is de mate van matching niet alleen afhankelijk van de bewegingen van het LDO zelf, maar ook van de duration van de overige vastrentende waarden en van de pensioenvoorzieningen, de verhouding tussen aandelen en vastrentende waarden en de 22 Jaarverslag 2010

24 dekkingsgraad. Hierdoor wijzigt de mate van matching voortdurend. Er is een bandbreedte afgesproken van 15%. De daadwerkelijke renteafdekking bevindt zich tussen de 85 en 115%. Het bestuur heeft in september het besluit genomen om vanaf 1 oktober 2010 de renteafdekking te verlagen naar 70%, aangezien het bestuur de verwachting heeft dat de marktrente zal stijgen. Rekening houdend met de bandbreedte van 15% zal de daadwerkelijke mate van renteafdekking fluctueren tussen 55 en 85%. Actuariële risico s De belangrijkste actuariële risico s zijn de risico s van langleven, overlijden en arbeidsongeschiktheid. Langleven c.q. sterfterisico Dit is het risico dat de actuariële aannames met betrekking tot overlevingskansen niet overeenstemmen met de werkelijkheid. Resultaten ontstaan bijvoorbeeld indien deelnemers langer leven dan waarmee rekening wordt gehouden bij de vaststelling van de premie en de voorziening pensioenverplichtingen. Dit risico wordt beperkt door het feit dat prudente sterftegrondslagen zijn gekozen: door de toepassing van AG-prognosetafel met toepassing van Towers Watson 2010 ervaringssterfte, is het langlevenrisico naar verwachting verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen. Arbeidsongeschiktheidsrisico Dit betreft het risico dat de actuariële opslag met betrekking tot het arbeidsongeschiktheidsrisico niet overeenstemt met het daadwerkelijke WAO- c.q. WIA-verloop onder de deelnemers. Ook dit risico wordt beperkt door de voornoemde technische winstdeling. Toeslagenrisico Het bestuur van het pensioenfonds heeft de ambitie toeslagen op de pensioenen te verlenen. Het risico bestaat dat de meeropbrengsten uit beleggingen en de daarmee samenhangende ontwikkeling van de dekkingsgraad niet toereikend zijn om invulling te kunnen geven aan het beoogde toeslagbeleid. Overigens heeft het toeslagbeleid een strikt voorwaardelijk karakter en is met een continuïteitsanalyse en consistentietoets berekend wat de slaagkans van de toeslagambitie is. Naar de mening van het bestuur is daardoor het financiële risico voor het pensioenfonds nihil. Overige risico s Uitbestedingsrisico Uitbestedingsrisico is het risico als gevolg van de continuïteit van bedrijfsvoering, integriteit en kwaliteit van de externe uitvoerder. Vanwege het feit dat het pensioenfonds de uitvoering van de pensioenregeling en het vermogensbeheer heeft uitbesteed, is het van belang om extra te letten op het uitbestedingsrisico. Dit risico wordt verminderd doordat met de externe uitvoerders Service Level Agreements worden aangegaan waarin afspraken over onder meer levertijden, prestatieniveau en rapportages worden opgenomen. 23 Jaarverslag 2010

25 Operationele risico s Dit is het risico ten gevolge van niet afdoende of falende interne processen, menselijk gedrag en systemen of als gevolg van externe gebeurtenissen. Onder deze definitie vallen operationele gebeurtenissen zoals IT problemen, tekortkomingen van de organisatiestructuur of interne controle, menselijke fouten, bijvoorbeeld de onjuiste afwikkeling van transacties, verkeerde verwerking van gegevens, fraude en dergelijke en externe bedreigingen. Voor zover dit risico binnen het bestuur ligt, wordt dit gereduceerd door de gedragscode. Zoals eerder vermeldt, heeft het pensioenfonds zelf geen administratieve organisatie opgezet. Het pensioenfonds heeft de genoemde werkzaamheden uitbesteed aan TKP, AEGON Asset Management en Alliance Bernstein. Het operationeel- en uitbestedingsrisico wordt gemitigeerd door de afspraken (kwaliteitseisen) in de uitvoeringsovereenkomst en de daaraan verbonden Service Level Agreement (SLA). Monitoring van de uitvoering door het bestuur van het pensioenfonds vindt plaats op basis van de periodieke rapportages van de externe uitvoerders over de uitgevoerde werkzaamheden. Tevens ontvangt het pensioenfonds van de uitvoerders TKP, AEGON Asset Management en Alliance Bernstein een ISAE 3402 type II, respectievelijk een SAS 70 type II-rapport. Deze rapportages geven inzicht in de wijze van beheersing van de operationele risico s en geeft aan of de uitvoerder in control is. Een externe accountant certificeert deze. De rapportages van de dienstverleners worden uitgebreid geanalyseerd. Zonodig worden met de dienstverleners afspraken gemaakt over verbeteringen. Over 2010 was hier geen aanleiding toe. Juridisch risico Juridisch risico is het risico als gevolg van wet- en regelgeving, naleving, aansprakelijkheid en afdwingbare contracten. Beheersing van dit risico is de mate waarin het risico van wet- en regelgeving, naleving, aansprakelijkheid en afdwingbare contracten wordt beheerst als gevolg van identificatie, beleidsformulering, implementatie en monitoring. Bestuursrisico Onder het bestuursrisico wordt het risico verstaan, dat het bestuur op deelgebieden qua kennis te kort schiet, dit al dan niet veroorzaakt door niet voorziene bestuursvacatures. Dit risico wordt binnen de huidige opzet van het pensioenfonds beheersbaar geacht, mede gezien het feit dat het bestuur wordt bijgestaan door een actuarieel en beleggingsadviseur, alsmede op financieel gebied door een externe accountant. Het bestuur zal mede in het kader van Pension Fund Governance én ter beheersing van dit risico - extra aandacht besteden aan de benodigde deskundigheid. Het bestuur maakt daarbij gebruik van de expertise van zijn belangenorganisatie, de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen. 24 Jaarverslag 2010

26 Bestuurdersaansprakelijkheidsrisico Feitelijk is het bestuurdersaansprakelijkheidsrisico géén risico dat het pensioenfonds raakt. Het gaat hier immers om de persoonlijke aansprakelijkheid van bestuursleden, nadat het fonds op zijn aansprakelijkheid is aangesproken, dan wel indien de aansprakelijkheidsclaim volledig zou moeten worden geweten aan de bestuursleden persoonlijk. Dit laatstgenoemde risico wordt betrekkelijk gering geacht vanwege zaken als getoetste betrouwbaarheid, bewezen integriteit, geen persoonlijke belangen voor het bestuurderscollectief, geen beleggingshandelingen door bestuursleden en tot slot de zorgvuldige totstandkoming van bestuursbesluiten. Desalniettemin is een bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering gesloten ter beheersing van dat risico. Volledigheidsrisico Dit betreft het risico dat niet alle werkgevers en werknemers die onder de verplichtstelling vallen zijn aangesloten bij het pensioenfonds. Op basis van de verplichtstelling heeft een werknemer recht op pensioenaanspraken jegens het fonds. Hieruit volgt een mogelijk claimrisico. Los van het feit dat een werkgever zelf de verplichting heeft om te bezien of een verplichtgesteld bedrijfstakpensioenfonds van toepassing is, voert het fonds periodiek volledigheidscontroles uit. Op basis van bestandscontroles wordt bezien of sprake is van werkgevers die onder de verplichtstelling vallen, maar nog niet zijn aangesloten. Indien hier op enig moment sprake van is, zal de betreffende werkgever op de verplichtstelling worden gewezen en tot aansluiting worden verzocht. De reeds aangesloten werkgevers dienen jaarlijks een Assurance rapport te overleggen, teneinde vast te stellen dat de werkgever alle onder de verplichtstelling vallende werknemers met de juiste gegevens bij het fonds heeft aangemeld. 25 Jaarverslag 2010

27 4. Beleggingen Het bestuur van het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het strategische beleggingsbeleid. Onder het strategisch beleggingsbeleid wordt verstaan de vaststelling van het doel en de stijl van het beleggingsbeleid, de strategische beleggingsportefeuille en bandbreedtes, de benchmarks en de selectie en aanstelling van de vermogensbeheerders. De beleggingscommissie heeft een voorbereidende en adviserende rol inzake het strategische beleggingsbeleid richting het bestuur. Daartoe onderhoudt de commissie de contacten met de externe vermogenbeheerders. Het bestuur heeft Aegon Investment Management en AllianceBernstein aangesteld als externe vermogensbeheerders om binnen de gestelde doelstellingen het beleggingsbeleid uit te voeren. De vermogensbeheerders zijn binnen de hier geformuleerde randvoorwaarden vrij in de wijze van belegging en herbelegging. De vermogensbeheerders zijn verantwoordelijk voor het administreren van de beleggingen en rapporteren over de beleggingen aan bestuur en beleggingscommissie. 4.1 Algemeen Het beleggingsbeleid is gebaseerd op de Asset Liability Management (ALM) studie die in 2007 is uitgevoerd en op de nadien uitgevoerde continuïteitsanalyses die zijn gehouden in het kader van het opstellen van herstelplannen. Aan de hand van de uitkomsten van deze studie en analyses is een beleggingsportefeuille gekozen met een naar de mening van het bestuur acceptabele combinatie van nettopremieniveau, premievolatiliteit, kansen op onderdekking en kansen op toeslagverlening. Er wordt in vier verschillende hoofdcategorieën belegd om de verhouding tussen rendement en risico te optimaliseren: vastrentende waarden; aandelen; vastgoed; grondstoffen. 26 Jaarverslag 2010