duurzame en gezonde voeding kiezen?

Transcriptie

1 Inhoud 1 Waarom voor duurzame en gezonde voeding kiezen? Hoe krijg ik meer duurzame en gezonde voeding op school? Hoe EcoSchool worden en blijven? Wie kan me helpen?

2 1 Waarom voor duurzame en gezonde voeding kiezen? 2

3 1 Werken aan de toekomst Vaak staan we in de supermarkt niet stil bij de herkomst of de voedingswaarde van producten. Door op school aandacht te besteden aan duurzame en gezonde voeding, leren leerlingen en hun ouders op een kritische en gezonde manier omgaan met wat ze eten. Aandacht voor gezonde voeding en beweging maakt deel uit van het gezondheidsbeleid van scholen. Alle scholen moeten een gezondheidsbeleid voeren. De acties van een EcoSchool rond duurzame voeding sluiten hier perfect op aan. Ze voldoen ook aan de ontwikkelingsdoelen en eindtermen die de leerlingen moeten behalen. 2 Goed voor mens en milieu Duurzame voeding is een verzamelnaam voor alle voeding die goed is voor mens en milieu. Streekproducten: zoek het niet te ver van huis. Kiezen voor lokale voeding is beter voor het milieu, onze gezondheid en de lokale economie. Seizoensproducten: er zijn veel redenen waarom je beter kiest voor seizoensproducten. Eerst en vooral bespaar je energie, die anders gaat naar groenten vervoeren, serres stoken, koeling aandrijven Zo dring je mee de CO2- uitstoot terug. Seizoensproducten zijn ook verser, smaakvoller en voedzamer. Biologische producten: deze producten worden geteeld zonder kunstmest, pesticiden of genetisch gemanipuleerde organismen (ggo s). Dit is goed voor het milieu en onze gezondheid. Fairtradeproducten: kies voor fair trade als je producten nodig hebt die niet in onze streek voorkomen. Zo krijgen de boeren uit het Zuiden een eerlijke prijs voor hun producten en kunnen ze een waardig leven opbouwen. Groenten en fruit: de productie van vlees vergt veel van ons milieu. Te veel vlees eten, is ook slecht voor onze gezondheid. Door minder vlees en meer groenten en fruit te eten, sparen we het milieu. Weinig verpakkingsmateriaal: vermijd voeding en drank die onnodig veel afval met zich meebrengen, zoals individueel verpakte koekjes of water uit plastic flessen. Kies voor alternatieven zoals kraantjeswater. Dat is beter voor het milieu en vaak gezonder dan flessenwater. 3

4 3 Goed voor lokale economie en milieu We vergeten vaak dat het voedsel dat we in de winkel kopen, meestal erg veel kilometers heeft afgelegd om hier te geraken. Deze voedselkilometers zijn belastend voor het milieu, omdat vervoer bijna altijd gepaard gaat met CO2-uitstoot. CO2 is verantwoordelijk voor het broeikaseffect en de opwarming van de aarde. Daarom moeten we dringend zuiniger met ons energieverbruik omgaan zodat we minder CO2 uitstoten. Een temperatuurstijging van 2 C of meer heeft enorme veranderingen als gevolg: overstromingen, extreme droogte- en hitteperiodes en extreme neerslag. De gevolgen voor mens en milieu zijn immens. Kiezen voor duurzame voeding is in de eerste plaats kiezen voor lokale voeding. 4 Eerlijke prijzen voor het Zuiden Uiteraard zijn er producten uit het Zuiden die je nog moeilijk kunt missen, zoals bananen en koffie. Om de boeren uit het Zuiden de kansen te geven die ze verdienen, kies je beter voor fairtradeproducten. De boeren krijgen dan een eerlijke prijs voor hun producten. Zo kunnen ze een waardig leven opbouwen en steun jij het Zuiden. Dat is nodig, want voor de meeste andere producten krijgen de boeren geen rechtvaardige vergoeding. Zo blijven ze arm en lijden ze zelf honger om ons te voeden. Van de ruim 850 miljoen mensen die honger lijden, is de overgrote meerderheid boer. Ook lokale voeding eten, is goed voor het Zuiden. Want minder voedselkilometers produceren minder CO2. Door lokale voeding te kopen, help je dus de opwarming van de aarde bestrijden. De klimaatverandering heeft vooral voor de ontwikkelingslanden zware gevolgen. 4

5 5 Broeikaseffect bestrijden Veel producten kun je het hele jaar door eten. Maar in de natuur zijn die niet altijd beschikbaar. Daarom worden veel verse producten lange tijd bewaard in koel- of vriesruimten. Maar koelen vraagt veel energie en dat zorgt dan weer voor meer CO2-uitstoot. Je eet dus beter zoveel mogelijk seizoensgebonden producten. Ze zijn vers en minder belastend voor het milieu. 6 Respect voor de natuur Landbouw zet ons milieu zwaar onder druk. Veel boeren gebruiken pesticiden en herbiciden om ongedierte en onkruid te bestrijden. Verder gebruiken ze vaak kunstmest en geven ze hun dieren onnodig veel antibiotica. In de biologische landbouw telen boeren hun producten met respect voor de natuur. Ze gebruiken geen kunstmatige bestrijdingsmiddelen, kunstmest of ggo s. Deze boeren behandelen hun dieren ook zo natuurlijk mogelijk. Zo beschermen ze mee het milieu. 5

6 7 Zorg voor gezondheid en milieu De gemiddelde Vlaming eet wekelijks gram dierlijke producten (vlees, vis en eieren) of 160 gram per dag. Dat is ver boven de dagelijks aanbevolen hoeveelheid van 100 gram en dus niet goed voor onze gezondheid. Te veel vlees eten leidt tot spijsverteringsmoeilijkheden, een verhoogd risico op auto-immuunziekten en kanker, vermoeidheid, overgewicht en te veel cholesterol. Bovendien eet je vaak te weinig groenten als je een grote portie vlees neemt. Minstens 300 gram groenten is de dagelijks aanbevolen hoeveelheid, maar de gemiddelde Vlaming haalt dit bij lange na niet. De vleesproductie belast ook het milieu. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO), veroorzaakt veehouderij achttien procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Dat is meer dan het aandeel in verkeer en vervoer. Vleesproductie leidt tot overbegrazing, uitspoeling van meststoffen en uitstoot van verzurende stoffen en pesticiden. De gevolgen zijn groot: een enorm waterverbruik, -tekort en -vervuiling, erosie, verwoestijning en verlies van soortenrijkdom. De grote vraag naar vlees is ten slotte nefast voor het dierenwelzijn. Dieren worden steeds meer als een consumptiegoed beschouwd en hebben zo minder kans op een waardig leven. Kortom, minder vlees op tafel is goed voor gezondheid, milieu en dieren. 6

7 7

8 2 Hoe krijg je meer duurzame en gezonde voeding op school? 8

9 Hoe integreer je duurzame voeding in het gezondheidsbeleid? Elke Vlaamse school voert een gezondheidsbeleid. Dat betekent dat de school een gezonde omgeving moet zijn voor haar leerlingen en dat ze hun gezondheid bevordert. Volgens de ontwikkelingsdoelen en eindtermen moeten scholen hun leerlingen ook kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes bijbrengen in het kader van gezondheid. Gezonde voeding is een belangrijk aspect van dit gezondheidsbeleid. Gezond is vaak ook duurzaam. En duurzame voeding bevordert uiteindelijk de gezondheid omdat de schadelijke impact ervan op het milieu veel lager is. Als je je leerlingen bewustmaakt van duurzame en gezonde voeding, leer je hen bovendien kritisch en bewust consumeren. Kies daarom resoluut voor gezonde én duurzame voeding. Op klasniveau kun je leerlingen met lespakketten of activiteiten bijbrengen wat duurzame en gezonde voeding is en het belang ervan. Zo draag je ook bij tot het behalen van ontwikkelingsdoelen of eindtermen op het vlak van gezondheid, milieu en duurzame ontwikkeling, en sociaaleconomische verschijnselen. Op schoolniveau kun je het voedingsaanbod niet alleen gezond, maar ook duurzaam maken. Bied in de schoolwinkel en de refter streek- en seizoensgebonden (bio)voeding aan. Als je toch exotische eetwaren koopt, kies dan steeds voor fairtradeproducten. Betrek ook ouders bij dit duurzame en gezonde voedingsbeleid. Zo krijgt je beleid meer daadkracht. Want als ouders niet mee zijn met het verhaal, krijgen leerlingen thuis misschien alsnog ongezonde en milieubelastende voeding voorgeschoteld. 9

10 Hoe maak je het een zaak van iedereen? Het is belangrijk dat iedereen weet waarom de school voor gezonde en duurzame voeding kiest en haar visie deelt. Hoe meer leerlingen, personeelsleden en ouders een initiatief of actie dragen, hoe groter het succes. Idealiter neem je met de hele school geregeld aan grote acties deel. Stel een team samen dat plannen maakt, ideeën sprokkelt en acties uitwerkt voor de hele school. 1 Hoe betrek je leerlingen? Laat leerlingen meedenken en beslissen. Een actie die ze zelf voorstellen, ligt hen nauwer aan het hart. Om met duurzame en gezonde voeding aan de slag te gaan, heb je veel interactieve mogelijkheden. Hieronder vind je een aantal voorbeelden. Zorg voor een beloning Basis Voor elk gezond of duurzaam tussendoortje dat je leerlingen meebrengen, krijgen ze een streepje. Als hun rijtje vol is, krijgen ze een beloning. Dit kun je ook klassikaal doen. Maak fruit en groenten leuker Altijd maar hetzelfde saaie fruit? Maak dan samen met je leerlingen om de zoveel tijd fruitsla, fruitbrochettes, alcoholvrije sangria, fruityoghurt, smoothies en milkshakes. Met groenten kun je bijvoorbeeld wortelcentjes of komkommerfrietjes maken of brochettes waaraan je stukjes brood of beleg afwisselt met groenten. Ouders kunnen hierbij helpen. 10

11 Een schoolvoorbeeld Fruit your school: duurzame voeding sexy maken In het Sint-Bavo-Instituut in Gent sloegen de vierdejaars en de leerkrachten biologie de handen in elkaar. Ze wilden een bepaald milieuaspect in de kijker zetten. Iedereen was het erover eens dat de school dringend meer aandacht moest besteden aan het thema voeding. Maar wat heeft dat nu met milieu te maken? De leerkrachten biologie zagen hun kans schoon om een deel van de lessen ecologie toe te passen. Al ooit eens stilgestaan bij het soort fruit dat je koopt? Waar het vandaan komt? Hoeveel transport- en bewaarkosten erbij komen kijken? Komt een fruitsoort effectief in dat seizoen voor? Moet je in verwarmde serres telen? De vierdejaars gaven het goede voorbeeld door een unieke, verse, Belgische seizoenssmoothie te creëren. Ze bezochten smoothiebars, brachten recepten mee en experimenteerden met Belgische vruchten. Appels en aardbeien werden omgetoverd tot zoete smoothies en vulden ijshoorntjes op. Alle leerlingen konden deze heerlijke producten tijdens een Fruit your school -week kopen. Een flashmob maakte deze actie bekend in de school. Leerlingen in fruitpakken brachten de flashmob tijdens de speeltijd op gang, waarna alle deelnemers in een draaiende blenderbeweging het fruit mixten. Een team roodkapjes glipte de dag voor de fruitverkoop elke klas binnen en deelde appels uit en flyers met meer uitleg over deze actie. De fruitverkoop was een overrompelend succes. In een mum van tijd werden meer dan 350 smoothies en aardbeihoorntjes verkocht. Een enquête toonde aan dat dit experiment voor herhaling vatbaar is en dat de leerlingen vers fruit op school willen, ook al biedt de school enkel Belgische en seizoensgebonden vruchten aan. 11

12 Organiseer een duurzaam en gezond ontbijt Organiseer een gezond ontbijt met streek-, seizoens-, bio- of fairtradeproducten. Zo leren leerlingen niet alleen iets bij over deze producten, maar ook over gezonde ontbijtgewoontes. Nodig hun ouders uit als je hen hierbij wilt betrekken. Kook duurzaam Ga je graag nog een stapje verder? Laat leerlingen, ouders of personeelsleden zelf koken met duurzame producten. Of bereid vegetarische hapjes. Kook alleszins energiezuinig. Je kunt er ook een wedstrijdelement aan toevoegen. Bezoek een bioboerderij Leerlingen ondervinden aan den lijve wat een bioboerderij is en hoe ze verschilt van een gewone boerderij of veehouderij. Met kinderen uit het basisonderwijs kun je ook naar de kinderboerderij in Wilrijk. De bioboer vertelt er alles over het reilen en zeilen op de boerderij. Leerlingen uit het secundair onderwijs laat je een gewone boerderij of veehouderij vergelijken met een bioboerderij. Start een duurzaam winkeltje Leerlingen houden op school een winkeltje open waar ze duurzame en gezonde tussendoortjes verkopen. De leerlingen zoeken zelf uit wat gezonde en milieubewuste snacks zijn. Dit winkeltje kan ook energieverspillende en afvalproducerende drank- en snoepautomaten vervangen. Zo is de voeding extra duurzaam, want de verdeling veroorzaakt geen extra milieubelasting. Met de opbrengst organiseer je iets leuks voor de hele school of voor de leerlingen die zich voor het winkeltje inzetten. Verbouw je eigen groenten en fruit De duurzaamste voeding is voeding die je zelf met respect voor het milieu kweekt. Met een moes- of kruidentuin of fruitbomen sla je dus alle vliegen in één klap. Leerlingen leren hoe ze zelf groenten en fruit kweken en maken kennis met ecologisch tuinieren. Achteraf hebben ze met de oogst een heerlijk tussendoortje of maaltijd. Je kunt al een minimoestuintje bouwen op één vierkante meter. Je kunt ook kippen houden als je hiervoor plaats hebt. 12

13 Een schoolvoorbeeld Leerlingen palmen volkstuintje in en leren telen en bereiden Leerlingen van basisschool Drakenhof in Deurne leren tuinieren in het kader van het gezondheidsplan. Zo leren ze gezond voedsel telen en bereiden. De klusjesman van de school vond een braakliggend volkstuintje in de buurt. Er werd gekozen voor gemakkelijke groenten waarmee je soep kunt bereiden. Elke klas onderhoudt een gewas. Analyseer een maaltijd Secundair Laat leerlingen een maaltijd analyseren. Dit kan een schoolmenu zijn, een eigen maaltijd of fastfood uit de winkel. Doe dit in groepjes, waarbij elke groep focust op een ander aspect. Ze kunnen verschillende aspecten analyseren: Waar komt het voedsel uit de maaltijd vandaan? Komen de uien uit België of uit China? Wat is het totaal aantal voedselkilometers? Kregen de boeren een eerlijke prijs voor hun producten? Hoe werden de dieren gekweekt? Kijk ook naar de gezondheidsaspecten: Is het menu gezond samengesteld? Wordt de gezondheidsdriehoek gerespecteerd? Zijn er voldoende groenten en is er niet te veel vlees? Ga samen met het keukenpersoneel de uitdaging aan om dezelfde maaltijd met duurzame producten te maken. Of maak een maaltijd die gezonder, even lekker en beter voor het milieu is. Bereken het verschil in voedselkilometers en CO2-uitstoot. 13

14 2 Hoe betrek je collega s? Creëer voor collega s een duurzame en gezonde omgeving. Zorg dat ook zij kiezen voor duurzame en gezonde voeding. Besteed er aandacht aan op bijvoorbeeld een studiedag. Er bestaan verschillende documentaires die doen nadenken over onze consumptiegewoonten en de gevolgen ervan voor mens en milieu. Brainstorm over wat je als school kunt doen en hoe iedereen zijn steentje kan bijdragen. Betrek de keukenpersoneelsleden. Zij bereiden de maaltijden en zijn dus een belangrijke schakel in het hele verhaal. Laat bijvoorbeeld leerlingen en keukenpersoneel samen een duurzame en gezonde maaltijd maken. Of laat ze samen berekenen hoeveel voedselkilometers het dagmenu heeft afgelegd. 3 Hoe betrek je ouders? Ouders zijn een onmisbare schakel in het gezondheidsverhaal. Ze moeten overtuigd zijn om hun kinderen gezonde en duurzame voeding (mee) te geven. Zonder hun steun dweil je met de kraan open. Sensibiliseer de ouders en communiceer duidelijk en eenvoudig over je missie. Zoek fruitouders Basis Leuk, zulke gezonde dagen, maar je hebt er wel veel schil- en snijwerk mee. Misschien zijn er ouders of grootouders die willen helpen? Laat ze bijvoorbeeld fruitsla of smoothies maken. Organiseer een duurzaam en gezond ontbijt voor ouders Vertrekken veel leerlingen met een lege maag naar school? Geven ouders ongezonde voeding mee? Trakteer de ouders dan eens op een duurzaam en gezond ontbijt. Zo maken ze op een originele manier kennis met duurzame en gezonde voeding. Ook anderstalige of allochtone ouders kun je hier gemakkelijk bij betrekken. 14

15 Fairtradekoken met gerechten uit eigen cultuur Heeft je school veel leerlingen van een andere afkomst? Nodig hun ouders dan eens uit om met duurzame producten gezonde gerechten uit hun eigen cultuur te maken. Bijvoorbeeld voor een schoolfeest, een opendeurdag of een project. Laat alle aanwezigen genieten van dit multiculturele smaakfestival. Een schoolvoorbeeld ChangeTheFood : duurzame fruitpralines voor ouders Barnum, een secundaire school in Roeselare, introduceerde duurzame voeding in het schooljaar Om ook de ouders hierbij te betrekken, serveerde de school duurzame fruitpralines tijdens oudercontacten. Een groepje enthousiaste leerlingen en leerkrachten maakten deze heerlijke pralines met liefde. Ingrediënten: bioappels en fairtradechocolade. Dit project kaderde in de actie ChangeTheFood. Duurzame tussendoortjes, hoe stel je ze samen? Als we altijd hetzelfde eten voorgeschoteld krijgen, hebben we er na een tijdje geen zin meer in. Zorg daarom ook bij gezonde tussendoortjes op school voor voldoende variatie. De keuze voor lokaal fruit lijkt, met appels en peren, beperkt. Maar er bestaan ook inlandse kersen, krieken, druiven, meloenen, pruimen, perziken, bessen, frambozen en aardbeien. Deze fruitsoorten zijn wel seizoensgebonden. Misschien moet je hierdoor wat langer zoeken naar een leverancier. Enkele tips: Om lokaal fruit aantrekkelijker te maken, kun je het verwerken in fruitsla, fruitbrochettes of smoothies. Varieer door fairtrade- of biofruit uit een andere regio te kopen, zoals bananen, kiwi s en mandarijntjes. Lokale groentesoorten zijn ook geschikt als tussendoortje. Denk maar aan wortelen, trostomaten, radijsjes en komkommers. Voeg ze toe aan het aanbod duurzame hapjes. 15

16 Welke lokale groente- en fruitsoorten kun je in welk seizoen verkrijgen? januari februari maart april mei juni Groente Aardappel Ajuin Knolselder Paddenstoel Pastinaak Pompoen Prei Raap Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool (groene kool) Schorseneer Spruit Veldsla Witloof Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Groene selder Knolselder Paddenstoel Pastinaak Pompoen Prei Raap Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool (groene kool) Schorseneer Spruit Veldsla Witloof Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Bloemkool Groene selder Knolselder Paddenstoel Pastinaak Pompoen Prei Raap Radijs Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool (groene kool) Schorseneer Spruit Veldsla Witloof Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Bloemkool Groene selder Paddenstoel Prei Raap Raapstelen Radijs Rode biet Rodekool Spinazie Witloof Andijvie Ajuin Asperge Bloemkool Doperwt Groene selder Koolrabi Kropsla Paddenstoel Prei Raap Raapstelen Radijs Spinazie Spitskool Warmoes Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Asperge Bloemkool Broccoli Doperwt Groene selder Koolrabi Kropsla Paddenstoel Prei Prinsessenboon Raap Radijs Savooikool Spinazie Spitskool Tomaat Venkel Warmoes Wortel 16

17 Fruit Appel Peer [exotisch: banaan, mandarijn, sinaasappel, mango, pompelmoes] Appel Peer [exotisch: banaan, mandarijn, sinaasappel, mango, pompelmoes] Appel Rabarber [exotisch: sinaasappel, mango, pompelmoes] Rabarber [exotisch: sinaasappel, mango, pompelmoes] Aardbei Rabarber [exotisch: sinaasappel, pompelmoes] Aardbei Abrikoos Framboos Kers Perzik Rabarber Rode bes Zwarte bes [exotisch: mango, nectarine, sinaasappel] 17

18 juli augustus september oktober november december Groente Aardappel Ajuin Andijvie Aubergine (inlands) Bleekselder Bloemkool Broccoli Chinese kool Courgette (inlands) Doperwt Groene selder Komkommer Koolrabi Kropsla Paddenstoel Paprika (inlands) Prinsessenboon Prei Radijs Rode biet Rodekool Savooikool Snijboon Spinazie Spitskool Tomaat Warmoes Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Aubergine Bleekselder Bloemkool Broccoli Chinese kool Courgette Groene selder Groenlof Knolselder Komkommer Koolrabi Kropsla Paddenstoel Paprika Prinsessenboon Pompoen Prei Raapstelen Radijs Rode biet Rodekool Savooikool Snijboon Spinazie Spitskool Tomaat Warmoes Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Aubergine Bleekselder Bloemkool Broccoli Chinese kool Courgette Groene selder Knolselder Komkommer Koolrabi Kropsla Maïs Paddenstoel Paprika Pompoen Prei Prinsessenboon Raap Raapstelen Radijs Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool Snijboon Spinazie Spitskool Tomaat Venkel Warmoes Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Aubergine Bleekselder Bloemkool Broccoli Chinese kool Courgette Groene selder Knolselder Koolrabi Kropsla Paddenstoel Paprika Pastinaak Pompoen Prei Prinsessenboon Raap Raapstelen Radijs Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool Schorseneer Snijboon Spinazie Spitskool Spruit Tomaat Veldsla Venkel Warmoes Witlof Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Bleekselder Bloemkool Broccoli Chinese kool Courgette Groene selder Knolselder Paddenstoel Pastinaak Pompoen Prei Raap Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool Schorseneer Spruit Veldsla Venkel Witlof Witte kool Wortel Aardappel Ajuin Andijvie Groene selder Knolselder Paddenstoel Pastinaak Pompoen Prei Raap Rammenas Rode biet Rodekool Savooikool Schorseneer Spruiten Veldsla Witlof Witte kool Wortel 18

19 juli augustus september oktober november december Fruit Aardbei Abrikoos Appel Braambes Framboos Kers Perzik Rabarber Rode bes Zwarte bes [exotisch: mango, nectarine] Aardbei Abrikoos Appel Braambes Druif Framboos Kers Peer Perzik Pruim Zwarte bes [exotisch: mango, meloen, nectarine] Appel Braambes Druif Framboos Peer Perzik Pruim exotisch: [banaan, kiwi, mango, meloen, nectarine, pompelmoes] Appel Bramen Druif Framboos Peer [exotisch: [banaan, kiwi, mandarijn, mango, meloen, pompelmoes, sinaasappel] Appel Druif Peer [exotisch: [banaan, kiwi, mandarijn, mango, pompelmoes, sinaasappel] Appel Peer [exotisch: [banaan, kiwi, mandarijn, mango, pompelmoes, sinaasappel] 19

20 Waarom kraantjeswater drinken? 1 Water drinken is gezond Vanaf zes jaar hebben kinderen dagelijks 1,5 liter vocht nodig. Kleuters hebben genoeg aan één liter. Een goede vochtbalans in de hersenen zorgt dat kinderen fitter zijn en zich beter concentreren. Water is daarom de beste keuze. Water kun je ook aanvullen met melk en verse soep. Dranken zoals fruitsap en frisdrank hou je beter voor speciale gelegenheden. Het is dus belangrijk dat leerlingen op school voldoende en regelmatig water drinken. Voorzie zeker bij het sporten en op warme schooldagen in extra drinkmomenten. Bij warm weer en (zware) inspanningen verlies je immers meer vocht en moet je dus meer drinken. 2 Kraantjeswater is goedkoop, gezond en goed voor het milieu Kies voor kraantjeswater in plaats van flessenwater. Kraantjeswater is tot 500 keer goedkoper dan flessenwater. Leerlingen drinken zo de hele dag zo goed als gratis water. Kraantjeswater drinken, is ook milieuvriendelijker. Want flessenwater zorgt voor erg veel verpakkingsmateriaal. Neem een school met 250 leerlingen. Stel dat iedereen tweemaal per dag een flesje, blikje of brikje drinkt. Dat zijn 500 verpakkingen per schooldag of per schooljaar! Verpakkingsmateriaal veroorzaakt niet alleen een grote afvalberg en transportkosten. Ook de productie, reiniging en verwerking ervan is erg schadelijk voor het milieu. Ten slotte is kraantjeswater vaak gezonder dan flessenwater. Kraantjeswater wordt continu gecontroleerd op zijn biologische zuiverheid en moet aan 61 wettelijke parameters voldoen. Mineraal- en bronwater wordt minder streng gecontroleerd. Dit water moet aan slechts 15 criteria voldoen. Volgens Test-Aankoop is één op de vier flessenwatermerken niet geschikt voor dagelijkse consumptie door het te hoge fluor-, sulfaat- en/of natriumgehalte. Bovendien hopen bacteriën zich in het water op zodra je een fles opent of te lang bewaart. Geopende flessen bewaar je niet langer dan 24 uur en steeds bij een temperatuur van 4 C. 20

21 Aan kraantjeswater wordt een minieme hoeveelheid chloor toegevoegd. Zo verspreiden ziektekiemen zich niet in het water. Dit is heel weinig en niet schadelijk voor de gezondheid. Om van de chloorsmaak af te geraken, laat je de fles of kan even open staan. Dan verdwijnt de chloor. 3 Hoe kraantjeswater aanbieden op school? Op school kun je kraantjeswater op verschillende manieren aanbieden: Sluit drinkwaterfonteinen aan op de waterleiding. Zorg dat er per 100 leerlingen een drinkwaterfontein is. Zo kunnen ze water drinken tijdens de pauze. Gebruik een tapsysteem om water te verdelen. Het kraantjeswater zit dan in gekoelde bidons. Maar omdat deze tapsystemen gekoeld worden, verbruiken ze veel energie. Vul kannen met water en zet ze op tafel. Hebben leerlingen graag gekoeld water, zet de karaffen dan even in de koelkast. Ze kunnen ook zelf hun glas, beker of drinkbus vullen aan de kraan, bijvoorbeeld in de klas. Of laat leerlingen drinkbussen meenemen. Zo hebben ze steeds water bij. De leerlingen vullen de drinkbus gewoon aan de kraan bij. Opgelet: als de school nog loden waterleidingen heeft, is het kraantjeswater niet drinkbaar. Kies in dat geval voor een tapsysteem of drinkbussen die leerlingen thuis met water vullen. Loden leidingen herken je aan de structuur, vorm en kleur. Je kunt er gemakkelijk in krassen, ze zijn dik en vaak wat gedeukt of kronkelig. Zonder verf is hun kleur donkergrijs. Dit is vooral zichtbaar bij de watermeter of bij de aansluiting onder de gootsteen of wasbak. Meer informatie over water lees je in het infoboekje water. 21

22 3 Hoe EcoSchool worden en blijven? 22

23 Waarom EcoSchool worden? Je mag op beide oren slapen: als EcoSchool sta je er niet alleen voor. De stad Antwerpen biedt je begeleiding en ondersteuning op maat aan. In ruil vragen wij een engagement van de school. Zo zorgen we samen voor duurzame en gezonde voeding op school. 1 Ondersteuning op maat De ondersteuning is divers: advies, materiaal, premies, enzovoort. Bij een eerste deelname als EcoSchool of bij de keuze voor een nieuw thema, komt een ecoadviseur op bezoek. Deze adviseur: is jouw contactpersoon; geeft je advies op maat; overloopt samen met jou de opties; helpt je de juiste keuzes maken; beantwoordt je vragen; brengt je in contact met andere diensten die je kunnen helpen. Zolang je school deelneemt als EcoSchool kun je altijd bij de ecoadviseur terecht. 2 Kies het niveau dat bij je past Bij elk thema kun je kiezen voor twee niveaus. Is jouw school nog een groentje of wil ze rustig beginnen, kies dan voor EcoMini. Sta je al wat verder of wil je er ineens grondig werk van maken, dan is EcoMaxi iets voor jou. Hoe hoger het niveau, hoe meer steun je krijgt. 23

24 3 Je krijgt de tijd om alles goed uit te werken Je school krijgt twee jaar de tijd om haar engagementen na te komen. Je ecoadviseur gaat na deze termijn samen met jou na of alles gelukt is. Daarna kun je jouw engagement verlengen of kiezen voor een hoger niveau. 4 Ook vroegere acties komen in aanmerking Ook als je vroeger al rond duurzame voeding op school werkte, kun je EcoSchool worden en de beloofde ondersteuning krijgen. In ruil onderhoud je de huidige acties en voldoe je aan de randvoorwaarden. 24

25 25

26 4 Wie kan me helpen? 26

27 Waar vind ik extra ondersteuning? 1 Stadsaanbod Ontdek het EcoHuis Voor wie? Aanbod? Meer info? Lager Een workshop over duurzame keuzes maken: wat zullen leerlingen drinken, waar gaan ze wonen, hoe kunnen ze nog energie besparen, waar houden ze rekening mee als ze boodschappen doen? Een begeleider bespreekt met de leerlingen de voordelen van een ecologische manier van leven. derde graad basisonderwijs De workshop duurt twee uur en kost drie euro per leerling. tel , ecohuis@stad.antwerpen.be, Chico en de chocoladetrafiek Lager spel over eerlijke handel Voor wie? derde graad basisonderwijs Kinderen worden spelenderwijs gestimuleerd om na te denken over de Aanbod? wereldwijde effecten van hun eigen aankoopgedrag. lenen bij het EcoHuis, de stedelijke bibliotheken en de provinciale documentatiecentra Hoe? spelbegeleiding aanvragen via cis@spelinfo.be, tel subsidie voor begeleiding aanvragen bij Kleur Bekennen, tel , dnz@provant.be Meer info? tel , ontwikkelingssamenwerking@stad.antwerpen.be 27

28 Baobab schoolprojecten Voor wie? Aanbod? Hoe? Meer info? Inhoudelijke en financiële ondersteuning voor schoolprojecten die de leerkansen van hun leerlingen vergroten. secundair en basisonderwijs ondersteuning en begeleiding van een projectmedewerker een subsidie tot euro (eenjarig project) of tot euro (driejarig project) Dien een voorlopig projectidee in. johan.huybrechts@stad.antwerpen.be, 2 Extern aanbod: subsidies en ondersteuning Milieuzorg op School (MOS) Milieuzorg op School (MOS) geeft ondersteuning, tips en begeleiding bij participatie en educatie rond milieuzorg op school. Als EcoSchool kun je met MOS samenwerken. Wil je een geïntegreerd milieuzorgsysteem op school? Dan zetten we ons samen in om van jouw school een echte groene school te maken. Voor wie? secundair en basisonderwijs handige themamappen met een heleboel tips hulp van een MOS-begeleider voor een milieubeleid op school Aanbod? logo s behalen die aantonen dat je met succes aan milieuzorg op school doet Meer info? 28

29 Kleur Bekennen ondersteuning bij werken rond duurzame ontwikkeling en mondiale vorming Voor wie? derde graad basisonderwijs, secundair en hoger onderwijs Aanbod? advies op maat, begeleide activiteiten, educatief materiaal, nascholingen voor leerkrachten, financiële ondersteuning, coaching Meer info? NMEC De Helix Voor wie? Aanbod? Prijs? Meer info? vormingen over verschillende milieuthema s leerkrachten, natuurgidsen en ouders gratis vormingen voor groepen van minstens tien personen rond thema s als natuur en afval een praktijkgerichte vorming en workshop rond natuur en milieueducatie (op aanvraag) vervoerskosten en syllabus dehelix@lne.vlaanderen.be, ecoadviseur (voor scholen die geen tien kandidaten vinden) 29

30 Logo vzw Voor wie? Aanbod? Hoe? Prijs? Meer info? Hulp bij het zoeken naar een diëtist die voordrachten geeft. leerkrachten, ouders en leerlingen Logo geeft gegevens van diëtisten die ervaring hebben met voordrachten over gezonde voeding geven. De inhoud van de voordracht kan aan de doelgroep worden aangepast. Zorg voor een laptop, beamer en scherm. 50 euro per uur Tutti Frutti: fruit op school Doe mee met Tutti Frutti en biedt wekelijks fruit aan op school. Fruit op school kost gemiddeld zes euro per leerling per schooljaar. Voor wie? secundair en basisonderwijs hulp, begeleiding en lesmaterialen Aanbod? een leverancier van inlands fruit (niet verplicht) deelname aan een wedstrijd Hoe? inschrijven op de website vóór 18 september Meer info? 30

31 Tutti Frutti: biofruit op school Voor wie? Aanbod? Hoe? Meer info? Doe mee met Tutti Frutti en biedt wekelijks biofruit aan op school, waarvan minstens 60 procent inlands fruit. Biofruit op school kost gemiddeld tien euro per leerling per schooljaar. secundair en basisonderwijs hulp, begeleiding en lesmaterialen deelname aan een wedstrijd Inschrijven op de website vóór 18 september. Vermeld duidelijk dat je kiest voor biofruit. Subsidie schoolfruit (Vlaamse overheid) Lager subsidie voor fruit op school (bij een handelaar) Basisscholen (lager- en kleuteronderwijs) die voor minstens 30 weken Voor wie? een abonnement van minstens zes euro per leerling per jaar afsluiten bij een handelaar. Aanbod? subsidie van tien euro per leerling Hoe? aanvraag indienen vóór 30 september Meer info? > subsidies > scholen 31

32 Subsidie schoolmelk (Vlaamse overheid) subsidie voor schoolmelk Voor wie? secundair en basisonderwijs Aanbod? subsidie voor melkproducten Hoe? aanvragen via leverancier of school. Prijs? 50 euro per uur Meer info? > subsidies > scholen Donderdag Veggiedag Voor wie? Aanbod? Meer info? Ondersteuning om scholen vaker vleesloze maaltijden te laten aanbieden. secundair en basisonderwijs tips, lespakketten en workshops tel , Fairtradegemeente: deze school is verkocht ondersteuning rond duurzame en eerlijke voeding Voor wie? secundair en basisonderwijs Aanbod? advies, informatie en educatieve pakketten het label Deze school is verkocht Meer info? tel , 32

33 Shake your school Voor wie? Aanbod? Meer info? Een wedstrijd voor scholen die een leuke fairtradeactie organiseren. secundair en basisonderwijs jongerenverenigingen Een stappenplan, ideeën, een miniblog en de kans om toffe prijzen te winnen. Kieskeurig Voor wie? Meer info? online advies en tips over dranken en tussendoortjes op jouw school leerkrachten en directie secundair en basisonderwijs leerlingen secundair onderwijs Demos Voor wie? Aanbod? Meer info? Secundair ondersteuning bij het toepassen van MOS leerlingen van het secundair onderwijs en hun leerkrachten boekje en dvd demotraject uitwerken 33

34 ChangeTheFood (Vredeseilanden) Secundair Een leidraad om duurzame voeding te introduceren op school. Voor wie? secundair onderwijs Aanbod? een eigen website, persoonlijk advies en een verrassing Meer info? Schoolsnakker Secundair Leerlingen zetten gezonde en duurzame tussendoortjes en dranken in de kijker. Voor wie? leerlingenraad of andere groep leerlingen van het secundair onderwijs Aanbod? Gratis te downloaden actiepakket met verschillende thema s, waaronder milieu. Hoe? aanvragen via Comme chez moi Secundair kookmethodiek Voor wie? derde graad secundair onderwijs Aanbod? cd-rom met educatieve methodiek verjaardagskalenders met recepten voor alle leerlingen Meer info? 34

35 Voetzoekers Voor wie? Aanbod? Meer info? Secundair Met dit project van het WWF leren klassen hun ecologische voetafdruk verkleinen. secundair onderwijs website met meetinstrument en draaiboek verschillende thema s: ruimte, energie, water, mobiliteit, papier, afval en voeding projecten indienen en een subsidie van euro winnen 3 Educatief materiaal Edutheek EcoHuis In het EcoHuis kun je gratis educatief materiaal lenen voor een termijn van vier weken. Je betaalt wel een waarborg van 2,5 euro per geleend werk. Veel educatieve materialen die in deze brochure staan, kun je lenen in de edutheek. Raadpleeg de edutheek op Als je materiaal uit de edutheek wilt lenen, bezoek of contacteer dan het EcoHuis: Turnhoutsebaan Borgerhout tel ecohuis@stad.antwerpen.be 35

36 Lespakketten en educatieve spelen Centrum Informatieve Spelen Voor wie? Hoe? Meer info? Het Centrum Informatieve Spelen begeleidt en verspreidt sensibiliserende spelen rond onder meer milieu en klimaat. secundair en basisonderwijs Je kunt de spelen online, telefonisch of via post of fax bestellen. Je kunt ze ook in de winkel in Leuven (Naamsesteenweg 130) halen. Spelbegeleiding kun je telefonisch aanvragen. tel (algemeen) of (spelbegeleiding), Ecosmos Voor wie? Prijs? Meer info? website vol informatie, tips, recepten en foto s een workshop van 2,5 uur over lekkere, duurzame voeding Iedereen die graag lekker en bewust eet. 125 euro voor een workshop van 2,5 uur Jij bent om op te eten! Kleuters voorleesboekje van Karla Stoefs met illustraties van Lotte Leysens Voor wie? kleuteronderwijs Big trekt de wijde wereld in. Hij is nog klein, maar heeft heel wat vragen. Hij stelt ze aan alle dieren van de boerderij. Maar de eerlijke Aanbod? antwoorden van Schaap, Kikker, Vlieg en Koe maken hem droevig. Daarom stapt Big met zijn vragen naar Boer. Maar, o jee, die zit aan tafel met een lekker hammetje. Hoe? lenen bij het EcoHuis 36

37 Didactische map beestig gezond Kleuters Voor wie? Aanbod? Hoe? didactische map over gezonde voeding kleuteronderwijs didactische map, prentenboek, Oom Veggie s soepmap, voedingsdriehoek in de vorm van een poppenhuis lenen bij het EcoHuis (behalve het poppenhuis) of via 10 op 10 voor duurzame voeding Basis informatie en pakketten over duurzame voeding Voor wie? basisonderwijs Aanbod? lespakketten, maandelijkse uitdagingen, groente van de maand en een kwartetspel. Hoe? kwartetspel lenen bij het EcoHuis Pim Pompoen Kwartetspel Basis Hoe laat je kinderen met smaak smullen van bloemkool, prei en pompoen? Hoe leg je uit dat de groenten uit de supermarkt ooit groeiden uit een piepklein zaadje? En hoe maak je kinderen enthousiast om ermee aan de slag te gaan in de keuken? Het Pim Pompoen Kwartetspel helpt je op weg. Samen met Pim Pompoen ontdekken kinderen op een speelse manier alles over groenten. Voor wie? kinderen vanaf vijf jaar, twee tot acht spelers Hoe? lenen bij het EcoHuis (maximum vier stuks) of via 37

38 Lespakket bio-, hoeve- en streekproducten Voor wie? Aanbod? Hoe? Basis lespakket van het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing (VLAM) over bio-, hoeve- en streekproducten basisonderwijs Leuk geïllustreerde werkblaadjes die het onderwerp bio-, hoeve- en streekproducten belichten. Per leerjaar is er een apart lessenpakket. De lessen passen in het thema gezonde voeding, maar kun je ook geven in de lessen expressie, taal, wiskunde, Frans, wetenschappelijk onderzoek gratis downloaden via Lespakket groente en fruit Basis lespakket van VLAM over groenten en fruit Voor wie? basisonderwijs Leuk geïllustreerde werkblaadjes die het onderwerp groenten en fruit belichten. Per leerjaar is er een apart lessenpakket. Aanbod? De lessen passen in het thema gezonde voeding, maar kun je ook geven in de lessen expressie, taal, wiskunde, Frans, wetenschappelijk onderzoek Hoe? gratis downloaden via 38

39 Wild van water. Een drink- en plasbeleid in het basisonderwijs Voor wie? Aanbod? Hoe? Basis Educatief pakket om leerlingen meer water te doen drinken en voldoende te laten plassen. basisonderwijs een wegwijzer met een zelfanalyse-instrument, tips voor een drinken plasbeleid, een affiche, pictogrammen een kit voor het kleuteronderwijs kits voor alle graden van het lager onderwijs materiaal voor directies, schoolpersoneel, ouderverenigingen, leerkrachten, leerlingen en ouders begeleidende website: lenen bij het EcoHuis of bestellen bij Abimo Uitgeverij, Bio met klasse Voor wie? Aanbod? Meer info? Secundair lespakket over biologische landbouw en voeding secundair onderwijs Een website met het lespakket, adressen van bioboeren, voorbeelden, recepten, foto s, een blog en nog veel meer. Dit lespakket kan een opstap zijn naar een heleboel acties rond biologische landbouw, zoals een bioboer bezoeken, meedoen aan een kookwedstrijd lenen bij het EcoHuis of gratis downloaden via 39

40 De Soja-connectie Voor wie? Aanbod? Hoe? digitaal leerplatform rond intensieve landbouw derde graad secundair onderwijs een website met een stevige brok informatie en verrassende, interactieve toepassingen Secundair Workshops, voordrachten en voorstellingen Green Duur? Waar? Prijs? Meer info? Basis workshops rond de thema s afval, natuur, water, energie en klimaat maximum een dag in de schoolomgeving 150 euro (halve dag) of 250 euro (volledige dag) tel , lien@greenbelgium.org, Ecosmossen met Pim Pompoen Basis Vorming in de school met aangepast lesmateriaal en een spel rond ecologische voeding. De leerlingen mogen ook zelf proeven van ecosmos-recepten en soep. Voor wie? basisonderwijs Prijs? 125 euro voor 2,5 uur Meer info? tel , inge.vanderelst@velt.be, > vorming 40

41 De fruitfuif interactieve toneelvoorstelling over gezonde voeding Voor wie? eerste graad lager onderwijs voor klassen en grotere groepen tot 150 personen Hoe? Zorg voor een speelruimte van 6 op 6 meter. Meer info? Duo Dialoog, tel of gsm Basis Gezondheidsproject Aan tafel! Lager via verschillende activiteiten leren over gezonde voeding en beweging Voor wie? eerste en tweede graad basisonderwijs didactische map met lessuggesties en werkbladen werken rond de actieve voedingsdriehoek en een gezond ontbijt Aanbod? drie andere uitgewerkte thema s een brooddoos voor alle deelnemende leerlingen van één leerjaar en/of 1,5 euro sponsorgeld per leerling voor een gezond ontbijt bestellen bij de dienst gezondheidspromotie van je regionaal kantoor Hoe? Christelijke Mutualiteiten Meer info? 41

42 Tentoonstelling Resto Resto Voor wie? Aanbod? Hoe? Meer info? een mobiele tentoonstelling rond voeding en beweging tweede en derde graad basisonderwijs Lager Resto Resto is een interactief restaurant boordevol weetjes over voeding en beweging. De kinderen kiezen hun favoriete dagmenu en toetsen daarna hun keuze af aan de actieve voedingsdriehoek. De tentoonstelling wordt geleverd en geplaatst en de school krijgt doeboekjes. mailen naar Workshops Green Duur? Waar? Prijs? Meer info? Secundair workshops rond de thema s afval, duurzame consumptie, duurzame voeding of duurzame ontwikkeling maximum een dag in de schoolomgeving 150 euro (halve dag) of 250 euro (volledige dag) tel , lien@greenbelgium.org, Biobabbel Junior Secundair interactieve voordracht met kijken, proeven en praten Voor wie? secundair onderwijs Duur? 2,5 uur Prijs? 125 euro Meer info? tel , inge.vanderelst@velt.be, > vorming 42

43 Ecosmos Junior Voor wie? Duur? Prijs? Meer info? Secundair Jongeren leren over ecologische voeding en krijgen verschillende proevertjes. secundair onderwijs, maximum 25 leerlingen 2,5 uur 125 euro tel , > vorming Educatieve films en documentaires Voor leerkrachten en leerlingen secundair onderwijs Darwin s Nightmare Deze documentaire over de kweek van de Victoriabaars en de verregaande gevolgen ervan voor mens en milieu doet iedereen twee keer nadenken over zijn consumptiepatroon en voedingsgewoonten. Duur? 105 minuten Hoe? lenen bij het EcoHuis 43

44 We Feed The World Duur? Hoe? Deze film ontrafelt het bizarre verhaal van ons voedsel voor het in de rekken van de supermarkt belandt. 96 minuten lenen bij het EcoHuis Our Daily Bread Duur? Hoe? Kijk mee achter de schermen van de industriële voedselproductie. 95 minuten lenen bij het EcoHuis Meat the Truth Duur? Hoe? Deze documentaire legt de impact van onze vleesconsumptie op het klimaat bloot. 74 minuten lenen bij het EcoHuis Koe nummer 80 heeft een probleem (Dirk Barrez) Een boek en een documentaire over de globale landbouw, de wereldhandel en de ongelijkheid en onrechtvaardigheid die daar momenteel mee gepaard gaan. Duur? 52 minuten en een ingekorte, educatieve versie van 28 minuten Hoe? lenen bij het EcoHuis 44

45 vecht mee tegen onrecht: campagne-dvd de afzet-markten Duur? Hoe? Van de ruim 850 miljoen mensen die wereldwijd honger lijden, is de overgrote meerderheid boer. En dat terwijl ze juist voedsel produceren. Een paradoxale situatie, niet? Boeren in het Zuiden kunnen niet opboksen tegen de invoer van goedkope, vaak gesubsidieerde producten op hun lokale markten. Zo komen ze in het doodlopend straatje van armoede en honger terecht. Klassen kunnen met lesmappen werken rond deze dvd. 11 minuten 11 seconden lenen bij het EcoHuis 4 Op het web NME-inventaris Vlaanderen Met deze inventaris wil de Vlaamse overheid vraag en aanbod op het vlak van natuur- en milieueducatie beter op elkaar afstemmen. Velt Velt heeft een heleboel tips en publicaties over ecologisch tuinieren en schooltuinen. Via de ecozoekertjes vind je extra ondersteuning of materiaal. Bioforum Een verzameling educatieve pakketten over bio, tips en verkooppunten. 45

46 Wervel Wervel zet zich in voor een rechtvaardige en duurzame landbouw. Op de website vind je tips en standpunten. Be Fair Hier vind je alles over fair trade. Oxfam Wereldwinkels Oxfam Wereldwinkels biedt scholen ondersteuning en informatie over eerlijke handel. Gezonde school Wegwijzer voor gezondheidsbevordering op school. Gezond op school Alle info over een gezondheidsbeleid op school opzetten. 46

47 Fruit op school (Tutti Frutti) Alles over Tutti Frutti en fruit op school. Biofruit op school Een actie van BioForum Vlaanderen in samenwerking met het schoolfruitproject Tutti Frutti. Voedingsinformatiecentrum NICE Educatieve projecten en voordrachten rond gezonde voeding. 5 Publicaties Koe nummer 80 heeft een probleem (Dirk Barrez) Een boek en een documentaire over de globale landbouw, de wereldhandel en de ongelijkheid en onrechtvaardigheid die daar momenteel mee gepaard gaan. Hoe? lenen bij het EcoHuis 47

48 Bijlage: duurzame voeding in ontwikkelingsdoelen en eindtermen Ontwikkelingsdoelen basisonderwijs 1 Wereldoriëntatie - Natuur De leerlingen: Gezondheid kunnen gezonde en ongezonde levensgewoonten in verband brengen met wat ze weten over het functioneren van het eigen lichaam; Milieu tonen zich in hun gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te gaan met afval, energie, papier, voedsel en water; kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren hoe mensen op positieve, maar ook op negatieve wijze omgaan met het milieu; kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren dat aan milieuproblemen vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen; tonen respect en zorg voor de natuur vanuit het besef dat de mens voor zijn levensbehoeften afhankelijk is van het natuurlijk leefmilieu. 4 Wereldoriëntatie - Maatschappij De leerlingen: Sociaal-economische verschijnselen kunnen illustreren dat welvaart zowel over de verschillende landen in de wereld als in België ongelijk verdeeld is. 48

49 Vakoverschrijdende Eindtermen (VOET) secundair onderwijs De leerlingen: Gemeenschappelijke stam creativiteit 2 - kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; kritisch denken 11 - kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen aan de hand van relevante criteria; 12 - zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken; open en constructieve houding 16 - houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld; zorgzaamheid 27 - dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander; Context 1: lichamelijke gezondheid en veiligheid 5 - maken gezonde keuzes in hun dagelijkse voeding; 10 - participeren aan het gezondheids- en veiligheidsbeleid op school; 15 - beseffen dat maatschappelijke fenomenen een impact hebben op veiligheid en gezondheid; 49

50 Context 4: omgeving en duurzame ontwikkeling 1 - participeren aan milieubeleid en -zorg op school; 2 - herkennen in duurzaamheidsvraagstukken de verwevenheid tussen economische, sociale en ecologische aspecten en herkennen de invloed van techniek en beleid; 3 - zoeken naar mogelijkheden om zelf duurzaam gebruik te maken van ruimte, grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen; 4 - zoeken naar duurzame oplossingen om de lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren; Context 6: socio-economische samenleving 3 - zetten zich in voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld; 4 - hebben bij het kopen van goederen en het gebruiken van diensten zowel oog voor prijskwaliteit en duurzame ontwikkeling als voor de rechten van de consument. 50

51 51

52 Colofon verantwoordelijk uitgever: Patricia De Somer Grote Markt Antwerpen Wettelijk depotnummer: D/2010/0306/230 Grafische vormgeving en druk: Grafisch centrum van de stad Antwerpen 2010/08 GC