Boeren tegen Armoede 2012

Transcriptie

1 Boeren tegen Armoede 2012 Er is gezaaid De Zaaier Vincent van Gogh, 1888 Activiteitenverslag Arnhem, Nederland, juni 2013 Agriterra

2 Agriterra P.O. Box AD Arnhem Willemsplein 42 The Netherlands T F agriterra@agriterra.org Rabobank Arnhem: Stichting Agriterra HR Lid van AgriCord Data AgriStudies Titel : Boeren tegen Armoede 2012 Er is gezaaid Uitgever : Agriterra Nummer AgriStudies : 6_53417 Land : Nederland Categorie : Draagvlakversterking

3 INHOUD VOORWOORD...1 I ALGEMENE SAMENVATTING...3 II RESULTATEN SAMEN STERK IN BEDRIJVIGHEID BOERENGROEPEN: GEORGANISEERDE ONDERNEMERS BELANGENBEHARTIGING: NIETS OVER ONS ZONDER ONS INNOVATIE ALGEMENE RESULTATEN...30 IMPACT...32 STERKERE ORGANISATIES...34 EXTRA DOELSTELLINGEN...41 III ACTIVITEITEN ORGANISATIES PROJECTEN IN WERKBEZOEKEN KENNISPRODUCTEN PARTNERS...52 IV AGRITERRA INTERNE ONTWIKKELINGEN KWALITEIT: METEN IS WETEN...56 V FINANCIEEL VERSLAG FINANCIERING UITGAVEN DE TEAMS...66 VI TER AFSLUITING...69 BIJLAGEN...73 BIJLAGE 1 TABELLEN MONITORING & EVALUATIE PROTOCOL...75 BIJLAGE 2 PROJECTEN IN BIJLAGE 3 KLANTEN IN BIJLAGE 4 LEDENAANTALLEN BIJLAGE 5 FINANCIAL HEALTH CHECKS BIJLAGE 6 STORIES IN BIJLAGE 7 EVALUATIES IN BIJLAGE 8 AGRITERRA: DE MENSEN BIJLAGE 9 EEN ZEEUW IN CHINA BIJLAGE 10 LEIDERSCHAP BIJ AOPEB (BOLIVIA) BIJLAGE 11 LANDEN WAAR AGRICORD-LEDEN ACTIEF ZIJN BIJLAGE 12 AGRICORD M&E IN FOUR PARTS BIJLAGE 13 VERMELDINGEN IN DE MEDIA BIJLAGE 14 OVERZICHT TABELLEN EN GRAFIEKEN...135

4 Opgedragen aan Marjolijn Hondebrink ( ) Onze sprankelende Marjolijn was medewerker monitoring en evaluatie bij Agriterra, waar zij in februari 2006 begon als medewerker communicatie. Zij was met name verantwoordelijk voor het beheer van agro-info.net, ons informatieplatform voor boerenorganisaties, maar ook de eindredactie en productie van het jaarlijkse Activiteitenverslag behoorde tot haar taken. Zij deed dat met de energie en vrolijkheid die haar kenmerkten en geliefd maakten. Marjolijn is overleden op 9 november Zij laat een grote leegte achter; Agriterra zal nooit meer hetzelfde zijn. Dit Activiteitenverslag is niet van haar, maar wel voor haar. Boeren tegen Armoede

5 Voorwoord Markt, hulp en handel Op werkbezoek of tijdens een vakantie zie je het vaak gebeuren: boeren, tuinders en anderen met een agrarische achtergrond en ervaring, kijken graag even bij buitenlandse collega s over de heg. Of ze gaan n gesprekje aan om erachter te komen 'hoe zij het daar doen. Als mensen elkaar verstaan en van elkaar aanvoelen wat hen beweegt, dan kunnen ze meestal ook iets van elkaar leren. Als mensen in en uit welk land dan ook met elkaar in gesprek gaan, is in feite al een stukje kennisoverdracht op gang gekomen. De kracht van Agriterra zit dus in mensen en, direct in het verlengde daarvan, in de wil om samen te werken en iets van elkaar op te steken. Ervaring en deskundigheid helpen daarbij. Onze agrosector heeft naam en faam in het buitenland. Op sommige land- en tuinbouwbeurzen in Nederland komen meer buitenlandse bezoekers af dan belangstellenden uit eigen land. Onze prestaties vallen op. We beschikken over gigantisch veel kennis en expertise, die elders ter wereld kan worden benut om honger en ondervoeding te lijf te gaan en ontwikkelingen in gang te zetten of in een hogere versnelling. Het afgelopen jaar zijn velen namens Agriterra naar elders gevlogen om boeren én boerinnen (die op het platteland veelal het meeste werk doen) vooruit te helpen. Dat varieert van een betere productie op het bedrijf en betere opslag van producten tot een sterkere positie in de markt en de samenleving. De focus van Agriterra op coöperaties en economische ontwikkeling heeft een vervolg gekregen in samenwerkingsverbanden met Nederlandse coöperaties. Het gaat hierbij om én samenwerking én ondernemerschap. Als de boerenbevolking zich verenigt in coöperaties en organisaties, krijgt ze niet alleen meer grip op productie en afzet van producten. Zeker zo belangrijk zijn transport, logistiek, verwerking, etc. Het draait dus om samenhang en vorderingen op meerdere schijven tegelijk. De voorzitter van Agriterra, Albert Jan Maat, spreekt op de uitwisselingsdag van 5 oktober in Den Bosch. Naast hem Ruud Galle, directeur van de NCR en eveneens bestuurslid van Agriterra 1

6 Bij de ontwikkeling van ondernemerschap in ontwikkelingslanden kan de Nederlandse agrosector een rol van formaat spelen. De betrokkenheid van Nederlandse boeren en tuinders vertaalt zich in een praktische en effectieve manier om collega-agrarische ondernemers te ondersteunen. Al vijftien jaar werken de LTO-organisaties, plattelandsvrouwen, coöperaties en jonge boeren met Agriterra aan projecten in alle delen van de wereld. Dit blijkt uit het zaaiwerk van de afgelopen jaren. In meerdere landen hebben meerdere projecten een vervolg gekregen om de grond voor dat zaaiwerk beter te maken. Daar hoort kennisoverdracht bij alsook kennis van de lokale markt. Bij zaaiwerk hoort ook resultaat: tastbare economische voordelen geven immers vertrouwen, krachtenbundeling en inspiratie. De Nederlandse regering heeft een nieuwe koers ingeslagen om ontwikkelingssamenwerking en handel dichter bij elkaar te brengen. Dat heeft beslist voordelen omdat bij economische ontwikkeling, ik stelde het al, alles met alles samenhangt. Landbouw is een global issue en raakt alle facetten van de samenleving. Hulp en handel kunnen meer samengaan, mits zorgvuldig wordt gekozen voor landen en projecten waar dit de beste vooruitzichten biedt, door aansluiting bij de ambities van authentieke organisaties en coöperaties van boeren en tuinders. Dan zal ontwikkelingssamenwerking beslist geen achterhaald begrip blijken te zijn - integendeel. Nederland is en blijft, ondanks de economische crisis, een rijk land dat aan die samenwerking inhoud moet blijven geven. Dat kan wel degelijk óók door handel te stimuleren. Met de ambities van Agriterra en de Nederlandse agribusiness, en met hulp van belangrijke internationale organisaties, zoals de Wereldbank en het IMF en niet in de laatste plaats een evenwichtige inzet van de betrokken landen zelf kunnen de komende jaren vruchtbare oogstjaren worden. Albert Jan Maat voorzitter LTO Nederland voorzitter Agriterra 2 Boeren tegen Armoede

7 I Algemene samenvatting 2012 was het jaar van de coöperaties (IYC), uitgeroepen door de Verenigde Naties. Agriterra heeft daar op veel manieren vorm aan gegeven bij haar werkzaamheden in het afgelopen jaar. Voorbeelden daarvan vloeien niet alleen voort uit onze inzet om coöperaties in ontwikkelingslanden bankabel te maken; ook in communicatieopzicht hebben we veel aandacht aan het IYC besteed, de directie is actief op dit terrein geweest en er is veel belangstelling geweest voor de mede door Agriterra ontwikkelde online-cursus voor coöperatief management. Veel van die voorbeelden zijn in dit verslag terug te vinden, en laten tegelijk zien dat onze aandacht voor het onderwerp geen ééndagsvlieg is, en zich ook niet beperkt tot één geleding van Agriterra integendeel. Op 22 november vorig jaar liet dr. Jos Bijman van de WUR op de coöperatiedag van de NCR in Bussum zien hoe belangrijk deze organisatievorm voor de economische en sociale ontwikkeling van Europa is geweest, en er is geen enkele reden om te denken dat dit in andere regio s en continenten niet evenzeer het geval zou zijn. Dat verklaart voor een groot deel onze inzet en benadering. Hoofdstuk II vormt de kern van het verslag: het gaat over de resultaten. In de eerste paragraaf, Samen sterk in bedrijvigheid, lezen we welke grote sprong is gemaakt wat betreft de kerndoelstelling op dit terrein: het mobiliseren van vreemd vermogen. Anders gezegd: het ondersteunen van de wat grotere coöperaties waar we mee werken (ze moeten minimaal 1000 leden hebben) bij hun pogingen om leningen van banken te krijgen voor hun uitbreidingsplannen. In 2012 is in totaal 1,8 miljoen Euro op die manier beschikbaar gekomen voor die klanten vooral in Peru, Uganda en Ethiopië. De inzet van de ter plekke gestationeerde bedrijfseconomisch adviseurs is daarbij van groot belang, evenals de gerichte inzet van het Nederlandse coöperatieve agro-bedrijfsleven (FrieslandCampina, Flynth). Een tweede paragraaf behandelt de vorming en het functioneren van lokale groepen van boeren en boerinnen. Zulke groepen zijn een voorwaarde voor ondernemerschap aan de basis en richten zich bijvoorbeeld op gezamenlijke vermarkting of verwerking. Het is daarnaast de beste manier om de dienstverlening van de organisaties waartoe zij (de groepen) behoren te structureren en te stroomlijnen. Daarom wil Agriterra de vorming en versterking van die groepen stimuleren, en met succes: ook in 2012 kwamen er weer zo n bij. De voorbeelden van inkomens- en/of productieverhoging dankzij die gezamenlijke aanpak zijn talrijk; lees hoe de uientelers in Niger, verenigd in de federatie van tuinbouwcoöperaties FCMN, erin geslaagd zijn hun productie van zowel uien als uienzaad met sprongen te verhogen, evenals de omzet die ze daaruit haalden. Einddoel van het traject is, hoe kan het ook anders, de oprichting van een coöperatief (!) uienzaadbedrijf. De inzet van het Noord-Hollandse uienbedrijf De Groot en Slot is hierbij van groot belang. Belangenbehartiging en beleidsbeïnvloeding is een derde werkterrein van landbouworganisaties waarop Agriterra ondersteuning verleent: via de eigen relatiebeheerders, maar ook via ervaren lobby-specialisten uit de Nederlandse land-en tuinbouw. In 2012 is in 14 gevallen bereikt dat een voorstel van een landbouworganisatie (meestal een nationale of zelfs regionale federatie van coöperaties of lokale afdelingen) op de een of andere manier is overgenomen door de relevante autoriteiten: het uiteindelijke doel van welke belangenbehartiging dan ook. Met name in India, Oost-Afrika en Bolivia zijn successen geboekt, door respectievelijk de FFA-AP, de EAFF en de CIOEC. De versterking van de beleidsbeïnvloeding zal een Algemene samenvatting 3

8 extra impuls krijgen met de inzet van het FACT-instrument (Farmers Advocacy Consultation Tool), een handleiding die de nadruk legt op de onmisbaarheid van ledenconsultaties als basis voor de belangenbehartiging. Na een paragraaf over innovatie, waarbij opnieuw het belang naar voren komt van de inzet van de Nederlandse organisaties de Agriterra aansturen (het kennis op de akker -model van de ZLTO lag ten grondslag aan het innovatiefonds van de NFFM in Moldavië), laten we de specifieke thema s even los en bespreken we de geaggregeerde resultaten. De impact krijgt onder andere invulling via de outreachcijfers (waarbij het aandeel vrouwen onder de projectdeelnemers onveranderd hoog blijft, en wel op 44%, ruim boven het streefgetal van 30%), en de versterking van organisaties wordt besproken aan de hand van de ledengroei van een groep van 70 klanten van Agriterra tussen 2010 en 2012 (20%!, vooral in Afrika) en de ontwikkeling van de competenties van de organisaties. Bij dat laatste blijkt dat die competenties in het algemeen sterk toenemen (zie ook bijlage 1), maar vaak wel minder dan gepland. Dit zal tot bijsturing nopen. Dit verslag zou niet volledig zijn als het alleen maar over de resultaten ging ook al ligt daar wel het zwaartepunt. In Hoofdstuk III belichten we de uitgevoerde activiteiten die aan die resultaten ten grondslag lagen en in Hoofdstuk IV enkele algemene ontwikkelingen binnen onze organisatie. Daar besteden we ook aandacht aan het van groot belang geachte traject voor persoonlijke en organisatieontwikkeling dat Agriterra momenteel doormaakt, en dat zich richt op een grotere zichtbaarheid en resultaatbewustzijn van de onderscheiden medewerkers die, ongeacht hun functie, moeten kunnen weten of ze het goed doen (dus of ze de resultaten halen waarvoor ze werken) en daarover moeten kunnen communiceren. In datzelfde Hoofdstuk IV ook een vrij uitvoerig verslag van het bezoek van een twintigtal boerenleiders uit ontwikkelingslanden in het kader van de coöperatieve Toer de Boer, die op 5 oktober culmineerde in de uitwisselingsdag in Den Bosch. Daar werd onder meer gesproken door de voorzitter van de Peruaanse coöperatie Coopain Cabana, die de toehoorders erop wees dat niet alleen 2012 een belangrijk internationaal jaar was, maar dat voor zijn coöperatie 2013 hopelijk net zo relevant ging worden: we beleven immers momenteel het (door de FAO uitgeroepen) Internationale Jaar van de quinoa, en Coopain Cabana verenigt boeren die dit traditionele voedselgewas uit de Andes verbouwen. Na een financieel verslag (Hoofdstuk V) sluiten we af met een paar algemene beschouwingen over het belang van het werk met ledenorganisaties in ontwikkelingslanden, en van de aansluiting van initiatieven (investeringen bijvoorbeeld) op wat die organisaties en coöperaties toch al doen. Geen enkele hulp- of samenwerkingsinstrument is a priori goed of slecht: maar zonder die aansluiting is de kans op succes gering. Agriterra is continu bezig om, ook wetenschappelijke, bewijsvoering voor die stelling te vinden en we hopen die volgend jaar, ter gelegenheid van het Internationale Jaar van de Gezinslandbouw, te presenteren. Het is een van de taken die we dit jaar willen volbrengen, net zoals er nog een paar openstaande rekeningen zijn. De belangrijkste daarvan is de uitvoering van onze plannen voor een geïntegreerd monitoringsysteem (uitgaande van het platform waarmee zowel agri-agencies als onze klanten veel gemakkelijker kunnen registreren wat ze doen en hoeveel resultaat ze boeken. Dat laatste geldt met name voor de positieve effecten op het niveau van de individuele huishoudens (die nu nog voornamelijk via stories in kaart worden gebracht) en voor het vernieuwde profilinginstrument, een dossier dat al langer open staat. Dan zullen we echt kunnen zeggen of wat we gezaaid hebben, tot bloei komt - en geoogst kan worden. 4 Boeren tegen Armoede

9 II Resultaten U heeft de tweede voortgangsrapportage van het programma Boeren tegen Armoede in handen. We hopen hierin op overtuigende wijze de toegevoegde waarde en onderlinge complementariteit te laten zien van de drie benaderingen waarmee Agriterra de rol van boeren en boerinnen en hun organisaties in ontwikkelingsprocessen wil versterken en zichtbaar maken. Boeren hebben behoefte aan economische bedrijvigheid (verwerking, afzet) waarover ze zelf controle hebben; dat is een van de beste manieren om hun inkomenspositie duurzaam te versterken zoals uit talloze onderzoeken naar de toegevoegde waarde van coöperaties blijkt. Soms is zo n coöperatie nog een te hoog gegrepen stap, en in die situaties zijn het de lokale groepen van boeren en boerinnen met gedeelde belangen die, begeleid door hun provinciale of nationale boerenorganisatie, stapsgewijze verbeteringen in gezamenlijke productie en afzet op groepsniveau realiseren, in aanloop naar de vorming van een meer formele associatie of coöperatie. En willen deze twee werkwijzen ook succes op lange termijn hebben, dan dient de institutionele, beleidsmatige en wettelijke omgeving van de landbouw de goede voorwaarden daarvoor te scheppen; en dat kan en moet gerealiseerd worden door een goede belangenbehartiging van de kant van de ledenorganisaties (boerenorganisaties en coöperatieve unies) tegenover de overheid of andere stakeholders. Die drie benaderingen komen terug in evenzovele teams van Agriterra: boergenoteerde bedrijven, lokaal ondernemerschap en belangenbehartiging. In opeenvolgende paragrafen in dit hoofdstuk laten we zien welke resultaten zij in 2012 geboekt hebben, maar het geheel is ook hier meer dan de som der delen: er zijn ook algemene doelstellingen waar alle teams een rol in spelen. Een goed voorbeeld is de bevordering van innovatieve benaderingen bij landbouworganisaties, die in de loop van 2012 is verbreed: eerst was innovatie een werkveld taak van het team belangenbehartiging, nu van alle teams. En ook zijn er op zowel organisatie- als projectniveau algemene doelstellingen en resultaten waar elk team op zijn eigen wijze aan kan bijdragen. We denken dan bijvoorbeeld aan de algemene vergroting van de representativiteit van de organisaties door de toename van hun ledenaantal, en aan de door mogelijk gemaakte registratie van zogenaamde targets die, al naar gelang van de situatie, in projecten binnen elk van de drie benaderingen een rol kunnen spelen. Een en ander is zichtbaar in de structuur van dit hoofdstuk. Na drie paragrafen die gewijd zijn aan de resultaten van de drie teams, bespreken we in paragraaf II.4 de ontwikkelingen op het terrein van innovatie. In paragraaf II.5 komen de algemene resultaten aan de orde, inclusief een korte stand van zaken betreffende de afspraken die met DGIS zijn gemaakt over specifieke aandachtspunten. Onze wat trage start in 2011 had gevolgen voor de uitvoering. Juist daarom moest 2012 een soort jaar van de waarheid worden. We moesten krachtig inzaaien om in 2014 een goede oogst te hebben. Hieronder leest u of dat gelukt is. 1 Samen sterk in bedrijvigheid Boergenoteerde bedrijven zijn bedrijven die linksom (door lidmaatschap van boeren) of rechtsom (door aandelen of participaties in handen van landbouworganisaties) door boeren aangestuurd/gecontroleerd worden. Het gelijknamige team werkt samen met deze bedrijven, waarbij het vooral gaat om coöperaties, die onvoldoende kennis, middelen en/of capaciteit in huis hebben om bedrijfsambities en expansieplannen te realiseren. Resultaten 5

10 Eenmaal bankabel en investeringsrijp bemiddelt Agriterra bij banken, investeerders en andere dienstverleners zodat de coöperatie haar investeringsplannen kan uitvoeren. Ook bij de implementatie van die bedrijfsplannen kunnen de klanten een beroep doen op begeleiding door Agripool en andere sectordeskundigen. Waarom werken we met coöperaties? Om dit soort success stories te kunnen laten zien: Tadesse Meskela is the founder and General Manager of the Oromia Coffee Farmers Cooperative Union of Ethiopia. Inspired by the cooperative system in Japan, in 1999 he successfully developed a cooperative union system that helps Ethiopian coffee farmers get a fair price for their product. The Oromia Coffee Farmers Cooperative started with 22,691 members and a capital of US$90,000. Since its founding, the cooperative has delivered US$20,000,000 dividends to its members, and with the fair trade premium it has managed to build 40 primary schools, 10 high schools and clinics. Bron: IFAD, 2012 ( Het team ondersteunt zijn klanten bij het uitwerken van een business idee tot een bankabel bedrijfsplan en levert advies en technische assistentie inzake ondernemerschap, business planning, financieel management en bedrijfsvoering. Het streven is om 80% van de middelen en menskracht van het team te besteden aan boergenoteerde bedrijven in een aantal kern -landen, te weten Ethiopië, Kenia, Oeganda en Peru. Het team onderscheidt zich door maatwerk in advisering. Hierbij speelt het Nederlands agrarisch bedrijfsleven een actieve rol. De business-propositie van het team is dus: Agriterra levert technische assistentie en advies om bestaande en potentiële boergenoteerde klanten van financiële instellingen bankabel te houden dan wel te maken. Het Nederlands agrarisch bedrijfsleven maakt gebruik van Agriterra-diensten voor de realisatie van zijn doelstellingen op terreinen als maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), personeelsbeleid en marktverkenning. Bedrijven: de doelstellingen voor 2012 In 2012 zal het klantenpakket bijna verdubbelen, maar zal daarnaast worden ingezet op het mobiliseren van vreemd vermogen ter financiering van de ondernemingsplannen. Hiervoor zal de formatie van team boergenoteerde bedrijven worden uitgebreid, waarbij de uitbreiding vooral zal plaatsvinden via bedrijfseconomisch adviseurs in de landen Ethiopië en Peru. Het streven is om aan elke klant minimaal één Nederlands bedrijf te koppelen (voor advies, handel of financiering) zal ook in het teken staan van het tot stand brengen van werkrelaties met financiële instellingen, zowel in de landen ter plekke als daarbuiten. Daarom dient in ieder geval één van de nog te werven relatiebeheerders expertise in dit werkveld te hebben. In 2012 zal de strategische, maar vooral praktische, samenwerking met SNV en Oikocredit verder vorm krijgen. Zwaartepunt van monitoring ligt bij de realisatie van de jaarlijkse actieplannen. Daarnaast spelen de geauditeerde jaarverslagen een belangrijke rol. Deze vormen de basis voor analyse van belangrijkste financiële ratio s op gebied van: Liquiditeit Solvabiliteit Rentabiliteit (vervolgd...) 6 Boeren tegen Armoede

11 (vervolg) In 2012 zal in samenwerking met het DGIS (op basis van een op handen zijnde oriëntatie over de mogelijkheden tot het benutten van een deel van de subsidie voor non-grant financiering) en met financiële instellingen in binnen- en buitenland aandacht uitgaan naar het vormgeven van deze manier van ondersteuning van de plannen van landbouworganisaties. Resultaten 2012 stond voor het team in het teken van uitbreiding van klantenportfolio, het verkrijgen van leningen voor de bedrijfsplannen van onze klanten en het mobiliseren van het Nederlands agrarisch bedrijfsleven ter ondersteuning van de bedrijfsambities van de klanten van Agriterra. Op alle drie de aspecten zijn grote vorderingen gemaakt. In 2012 zijn met 34 klanten contracten afgesloten, waarvan de overgrote meerderheid is gevestigd in de vier aandachtslanden van het team boergenoteerde bedrijven, te weten Kenia, Oeganda, Ethiopië en Peru. Overige klanten zijn afkomstig uit Tanzania, Indonesië, Vietnam en Colombia. Zuivel (totaal 13 klanten in Kenia, Oeganda, Indonesië, Vietnam) en koffie & cacao (negen klanten in Peru, Oeganda en Tanzania) zijn de dominante sectoren. In totaal zijn bij deze bedrijven boeren en boerinnen aangesloten. Met name de coöperatie-unies in Ethiopië hebben veel leden met gemiddeld leden per unie. In 2012 is in totaal EUR aan leningen gemobiliseerd. Dit betreft voor een deel werkkapitaal: handelskredieten voor Setit (Ethiopië), Nucafe (Uganda), Coopecan (Peru) en Cepicafe (Peru) voor opkoop van respectievelijk sesamzaad, koffie, alpacawol en panela (ingedikt rietsuikersap). Leningen voor lange-termijninvesteringen zoals bouw van fabrieken hebben per definitie een hoger risicoprofiel en kunnen om die reden op minder groot enthousiasme bij de banken rekenen. De lat ligt voor deze financieringsaanvragen dan ook een stuk hoger: er wordt er nog nadrukkelijker gekeken naar het track record en kwaliteit van de bedrijfsvoering van de klant. Maar er zijn al stappen gezet. Bij Cepicafe wordt het business plan voor de verwerking en verpakking van panela momenteel uitgevoerd. De bouw van de fabriek is gestart dankzij bijdrage van Canadese CCA van USD en van Shared Interest voor US$ Ook de coöperatie van koffie- en cacao producenten Oro Verde (zie ook verderop in dit hoofdstuk) wordt steeds aantrekkelijker voor financiële instellingen. Van AgroIdeas, een subsdieloket van het Peruaanse Ministerie van Landbouw is US$ ontvangen voor de bouw van een eigen koffiesorteer en -verwerkingsfabriek. Shared Interest heeft voor dit zelfde doel een lening verstrekt van US$ Totaal verkregen voor investeringen: US$ (ongeveer EUR ). Al met al kan ongeveer een derde van de gerapporteerde 1,8 miljoen Euro aan daadwerkelijk verkregen leningen dus benoemd worden als risicodragende leningen voor investeringen : US$ Tenslotte is EUR door een particuliere stichting in Nederland toegezegd als lening voor de bouw van een zuivelfabriek van boergenoteerd bedrijf Mukurwe-ini Dairy in Kenia. Resultaten 7

12 Tabel 1: kerncijfers boergenoteerde bedrijven Bedrijven: 2012 in cijfers Plan Realisatie Gemobiliseerd vreemd vermogen Totaal aantal klanten waarvan 34 gecontracteerd Bijdrage Agriterra Aantal bereikte producenten (26% vrouw) (26% vrouw) Geformuleerde bankabele business plannen Aantal getrainde stafleden op vaardigheden en management van plattelandsondernemingen Aantal overeenkomsten met de private sector Aantal winstgevende plattelandsondernemingen 4 2 Aantal ondernemingen met een duurzame positieve in de waardeketen 2 1 Gecreëerde werkgelegenheid Doel over de gehele programmaperiode : 120 Omzetgroei Doel over de gehele programmaperiode : 25% Bron: statistieken team boergenoteerde bedrijven, De studie in opdracht van Nederlandse ambassade in Oeganda om investeringsmogelijkheden in zuivel en veehouderij in kaart te brengen is succesvol uitgevoerd. De subsidieaanvraag van SNV-Ethiopië met Agriterra voor het versterken van de marktpositie van coöperatieve unies in Ethiopië, 3,5 M voor (waarvan totaal EUR voor Agriterra) is goedgekeurd door de Bill & Melinda Gates Foundation. Een training financieel management voor landbouwcoöperaties is ontwikkeld vanuit de oorspronkelijke MANGO-trainingsmodule voor ledenorganisaties, waarvan de materialen zowel in het Spaans als in het Engels beschikbaar zijn. Doel is om de kloof tussen (boeren)bestuur en management te verkleinen en daarmee management en het toezicht daarop op een hoger plan te brengen. Het business plan voor de bouw van een fabriek voor de verwerking en verpakking van panela (ingedikt rietsuikersap, ook wel natuurlijke suiker genoemd) in Peru is gefinancierd en wordt nu uitgevoerd. 8 Boeren tegen Armoede

13 Groen goud groeit in Peru Achtergrond Oro Verde (Spaans voor groen goud ) is een boerencoöperatie die actief is in het noordoosten van Peru. Haar ruim 1000 leden produceren voornamelijk koffie en cacao. De coöperatie heeft zeer ambitieuze groeiplannen, maar ontbeert de middelen en kennis om deze ambities te realiseren. Daarom werden ze begin 2011 klant van Agriterra. Oro Verde Het gaat goed met Oro Verde. De verkopen in 2011 stegen ten opzichte van 2010 explosief met 73% tot 4,3 miljoen euro, mede dankzij de hoge koffieprijzen. Het bedrijfsresultaat werd verdrievoudigd. De boeren van Oro Verde hebben in hun algemene ledenvergadering besloten om een groot gedeelte van de winst te herinvesteren in de coöperatie, wat leidt tot een vermogensgroei van maar liefst 224% tot euro. Ook worden stappen gezet richting de verdere professionalisering van de bedrijfsmatige activiteiten van Oro Verde en worden deze waarschijnlijk ondergebracht in een nieuw op te richten BV waarvan de coöperatie grootaandeelhouder blijft. Resultaat Een lokale bedrijfseconomisch adviseur van Agriterra begeleidde Oro Verde bij het opstellen van een financieel meerjarenplan en een marketingplan voor gemalen koffie. En met succes. Oro Verde was in 2012 samen met nationale beroemdheid Astrid Gutsche het gezicht van een sociale marketingcampagne van de Banco Continental. Ook keurde diezelfde Banco Continental een flinke werkkapitaalfinanciering toe aan Oro Verde van ongeveer euro. Oro Verde begon via een marketingbureau in de hoofdstad Lima onderhandelingen met de Peruaanse supermarktketen Plaza Vea. Vanaf maart 2012 ligt de koffie van Oro Verde in de schappen van de supermarkten in Lima. Voorlopig is dat nog onder het merk "Balanze", een merklijn van Plaza Vea voor biologische en gezonde producten, maar de plannen zijn vergevorderd om op korte termijn ook koffie van Oro Verde onder eigen merk te verkopen in deze supermarkten. Ook in de nabije toekomst zal Agriterra Oro Verde adviseren op het gebied van businessplanning, marketing en financieel management om zo de ambitieuze groeiplannen te kunnen realiseren. De plannen voor een eigen fabriek voor de verwerking van koffiebonen voor de export zijn in een vergevorderd stadium. Met steun van Agriterra ontwikkelt een Peruaanse student van de Wageningen Universiteit een ondernemingsplan voor het "ecologisch centrum Oro Verde". Hier kunnen toeristen meer leren over de biologische productie van koffie en cacao. Ook kunnen ze er overnac hten en er is een restaurant waar heerlijke lokale gerechten worden aangeboden. Het drogen van koffiebonen Koffie van Oro Verde in de supermarkt Resultaten 9

14 Inzet van Nederlandse bedrijven Het team boergenoteerde bedrijven is de link tussen adviesvragen in ontwikkelingslanden en kennisaanbod vanuit het Nederlandse agrarisch bedrijfsleven. Met de inzet van deskundigen uit het (coöperatief) bedrijfsleven zijn we in staat maatwerk in advisering te leveren. Na het succesvolle NCR - Agriterra seminar in oktober 2011 over coöperaties en ontwikkelingslanden en in vervolg op de aldaar ondertekende samenwerkingsovereenkomst tussen NCR - Ministerie van Buitenlandse Zaken en Agriterra zijn in 2012 grote stappen gezet daar waar het gaat om een actieve rol van Nederlandse (coöperatieve) bedrijven bij het ondersteunen van collega bedrijven in ontwikkelingslanden. Met FrieslandCampina is een samenwerkingsovereenkomst getekend voor het wederzijds ondersteunen van ambities op het gebied van voedselzekerheid en duurzame ontwikkeling van de lokale veehouderij in ontwikkelingslanden. Medewerkers van FrieslandCampina ondersteunen Agriterra klanten in Oost-Afrika, terwijl Agriterra het uitzendprogramma van melkveehouders van FrieslandCampina naar Azië organiseert en coördineert. Mooie opsteker was de winst van het Agriterra FrieslandCampina partnership van de Business Development Award, een campagne opgezet door onder andere het Ministerie van Buitenlandse Zaken, NUzakelijk.nl en de NCDO. De jury was vooral gecharmeerd van het complementaire karakter van het voorstel. Zie ook Hoofdstuk II.5 (Algemene Resultaten). Ook Flynth adviseurs en accountants zet vol in op de samenwerking met Agriterra. In 2012 hebben vier teams van bedrijfsadviseurs en registeraccountants adviesopdrachten uitgevoerd in Kenia, Oeganda en Ethiopië. Met de Agriterra-diensten beoogt Flynth zijn MVOprofiel te versterken, terwijl Flynth-medewerkers het financieel management van Agriterra-klanten op een hoger niveau kan brengen. In Hoofdstuk III.3 leest u meer over de inzet van Flynth, in Oost- Afrika om precies te zijn. Sterke omzetgroei bij alpacawol-coöperatie in Peru Voor Coopecan, een jonge ambitieuze coöperatie van ruim 5000 alpacahouders, betekende 2012 de grote doorbraak voor wat betreft hun entree op de lokale en internationale markten. Opvallend daarbij zijn de forse investeringen in de coöperatie door de leden zelf. Zo is in 2012 het eigen vermogen explosief toegenomen van EUR 8200 tot en heeft de ledenvergadering goedgekeurd dat de komende vijf jaar tenminste EUR additioneel eigen kapitaal wordt ingebracht. Dit alles biedt veel mogelijkheden om extra te investeren, onder andere in een eigen verwerkingsfabriek waarvan de bouw gepland staat in Ook aan de marktkant zijn grote stappen gezet, onder meer door deelname met een eigen kledinglijn aan de internationale modebeurs in Lima, Perú Moda Gekoppeld aan een doortastende marketing strategie voor halffabrikaten zoals garen en tops is Coopecan erin geslaagd om de omzet van het bedrijf maar liefst te verzesvoudigen naar ruim EUR in Agriterra levert bedrijfsadvies op maat, o.a. door advisering van onze bedrijfseconomisch adviseur en door scholing in financieel management voor bestuursleden en hoger management. De studiereis van november heeft het Coopecan-bestuur en directie geïnspireerd om nog sterker in te zetten op coöperatief ondernemerschap. Agriterra heeft een bijdrage geleverd aan het programma voor de studiereis van bestuursleden en management van de ZLTO in april naar Ethiopië. Het bezoek aan Agriterra-klant Admas Farmers Cooperative Union viel zeer in de smaak. 10 Boeren tegen Armoede

15 In 2012 vonden twee studiereizen van coöperaties naar Nederland plaats. In april kwamen bestuursleden van twee Keniaanse zuivelcoöperaties (Kiambaa en Ndumberi) zich verdiepen in de haken en ogen bij vergaande samenwerking tussen coöperaties: de twee hadden een fusie op het oog. En van november vond het studiebezoek van vijf Peruaanse coöperaties plaats. Centraal stonden de verschillende coöperatieve bedrijfsvormen zoals door Nederlandse coöperaties gebruikt. Aan Nederlandse kant hebben coöperatiedeskundigen meegewerkt van CZAV, Cosun, CRV, Flora Holland, Coforta en FrieslandCampina. De Peruaanse coöperaties hadden ieder de voorzitter en de directeur afgevaardigd en elk koppel had van tevoren drie onderzoeksvragen geformuleerd die men tijdens de studiereis wilde behandelen. Thema s als de opbouw van het eigen vermogen, de borging van het toezicht en de versterking van de ledenparticipatie kwamen aan de orde. Voornaamste eye-openers die de Peruanen mee naar huis namen waren: het principe van proportioneel stemrecht, het belang van externe deskundigen aan bestuur of Raad van Toezicht / Raad van Commissarissen en de noodzaak van schaalvergroting door fusies. Andere bedrijven en organisaties die Agriterra-klanten met raad en daad bijstonden in 2012 zijn o.a. Koopmans meel, Agrifirm, VION, Greenery, FresQ, Van Nature, AB Friesland, ZLTO, LTO Noord, NAJK, NCR, Rabobank Maas en Waal, Rabobank Noord- Drenthe en Rabobank Voorst. Daarnaast is Agriterra onderdeel van twee bedrijvenconsortia gericht op zakendoen met / in Afrika, te weten Holland Africa Poultry Partners (Ethiopië) en Dutch Dairy Development Partners (Kenia, Oeganda). Geleerde lessen en uitdagingen Koude acquisitie van klanten met (bedrijfs)ontwikkelingspotentie blijft een tijdrovende en ingewikkelde kwestie. Vaak ontbreekt het coöperaties aan ondernemerschap en ook ligt de ondergrens van minimaal 1000 actieve leden voor veel coöperaties nog te hoog. Daarnaast bestaat er in landen als Oeganda en Kenia veel concurrentie met traditionele ontwikkelingsorganisaties die coöperaties verleiden met gratis geld voor projecten die niet noodzakelijkerwijs bijdragen aan een verbetering van de bedrijfsvoering. Koude acquisitie van klanten met (bedrijfs)ontwikkelingspotentie blijft een tijdrovende en ingewikkelde kwestie. Vaak ontbreekt het coöperaties aan ondernemerschap en ook ligt de ondergrens van minimaal 1000 actieve leden voor veel coöperaties nog te hoog. Daarnaast bestaat er in landen als Oeganda en Kenia veel concurrentie met traditionele ontwikkelingsorganisaties die coöperaties verleiden met gratis geld voor projecten die niet noodzakelijkerwijs bijdragen aan een verbetering van de bedrijfsvoering. Kijkend naar de landen waar het team boergenoteerde bedrijven actief is, kan gesteld worden dat Ethiopië de meeste uitdagingen biedt. Er gebeurt daar veel positiefs: het is de snelst groeiende economie in Afrika, de overheid vaart een sterke pro-coöperatie koers en landbouw heeft groot potentieel en oefent grote aantrekkingskracht uit op het Nederlands bedrijfsleven. Daarnaast zijn er in Ethiopië veel coöperaties en unies met potentieel waar het team met inzet van kennis op gebied van agribusiness en ondernemerschap het verschil kan maken en nu ook al maakt. Echter, de Ethiopische overheid drukt een groot stempel op de coöperaties en sterke regulering maakt ondernemen voor unies en coöperaties, en daarmee ook onze dienstverlening, er niet makkelijker op. We noemen dit de Ethiopische paradox : men voert een sterk procoöperatie-beleid, maar datzelfde beleid maakt het de coöperaties ontzettend moeilijk om goed en zelfstandig te kunnen functioneren. Zo moet het coöperatieprogramma van het gouvernementele Agricultural Transformation Agency (ATA) de coöperatieunies meer ondernemend maken, maar daar zit dan gelijk zoveel regulering en toezicht aan vast dat het juist ingewikkelder wordt. Resultaten 11

16 Meel match Achtergrond Er gebeurt veel positiefs in Ethiopië: het is de snelst groeiende economie in Afrika (in 2011 met 7,5%), de overheid vaart een sterk procoöperatie koers en landbouw heeft groot potentieel en oefent grote aantrekkingskracht uit op het Nederlands bedrijfsleven. Er zijn veel coöperaties en unies met mogelijkheden waar Agriterra met inzet van kennis op gebied van agribusiness en ondernemerschap het verschil kan maken en nu ook al maakt. Dat geldt onder andere voor tarwecoöperaties. Koopmans Meel Wie kan beter graancoöperaties in Ethiopië adviseren bij hun groeiplannen dan het ruim anderhalve eeuw bestaande Koopmans Meel? Agriterra benaderde het Friese meelbedrijf met een adviesvraag uit Ethiopië om te assisteren bij het opstellen van een rendabel businessplan voor een meelfabriek. Koopmans Meel ging akkoord en op basis van de positieve ervaringen zijn gesprekken gaande om samenwerking tussen Koopmans en Agriterra verder uit te breiden. Resultaat Rien Koopman, molenaar van Koopmans Meel, reisde in 2012 naar twee coöperaties in Ethiopië. De ene heeft net een meelfabriek gebouwd, de andere heeft plannen hiertoe. Merkeb coöperatie heeft een meelfabriek gebouwd met een capaciteit van 3,4 ton/uur. Plan is dat deze eerste helft 2013 in bedrijf wordt genomen. Maar hoe maak je hiervan een efficiënt en goed renderend bedrijf? Merkeb benaderde hiervoor Agriterra en samen met Rien Koopman is een opleidingsplan gemaakt om de nieuw aan te nemen mensen te trainen in het onderhoud en bedienen van de machines. Merkeb is met het plan aan de slag gegaan en Rien blijft betrokken bij de ontwikkelingen van de meelfabriek. Ook is Koopmans betrokken bij een adviestraject bij Gozamen multipurpose farmers cooperative. Gozamen heeft 49 coöperaties onder haar beheer met leden. Deze unie zit nog in de fase van het plannen maken met als gevolg dat Rien hier nog in kon bijsturen. Hij legde uit waar Gozamen op moet letten om de juiste keuzes te maken en zorgde ervoor dat punten als hygiëne, gemak bij het onderhoud, energie en rendement meegenomen worden in de plannen. Wordt vervolgd! Rien Koopman checkt meel bij Merkeb coöperatie Tarweboer en lid van Gozamen coöperatie 12 Boeren tegen Armoede

17 De rol van vrouwen Ten opzichte van het jaar daarvoor is het aandeel van vrouwen in de projecten van klanten van het team boergenoteerde bedrijven stabiel gebleven op 26%. In 2012 heeft vrijwilliger Inge Kuiphuis, zoals afgesproken toen dit relatief lage percentage (zie ook tabel 9 in Hoofdstuk II.5 voor een vergelijking met de andere teams) aan het licht kwam, een studie gedaan naar de tol van vrouwen in landbouwcoöperaties. Zij benadrukt het belang van gender mainstreaming in het beleid en dagelijkse (advies-) werk van het team. Ook is het raadzaam om het aandeel van vrouwen in de productie inzichtelijk te maken en in het verlengde daarvan voor het aandeel van vrouwen in de bedrijfsresultaten van de coöperatie. Er is echter nog een lange weg te gaan want, zoals Willem Elsschot op andere terreinen al wist 1, staan wetgeving en gewoontes in landen als Ethiopië en Peru een gelijkwaardige positie van vrouwen en mannen nog danig in de weg, zeker in bestuursorganen. 2 Boerengroepen: georganiseerde ondernemers Resultaten Door samen te werken met collega-boeren en -boerinnen en andere partijen in de keten maak je je bedrijf sterk. Het team Lokaal Ondernemerschap versterkt standsorganisaties en productorganisaties in het bevorderen van samenwerking onder hun leden op het gebied van productie en afzet, met als doel boerenbedrijven winstgevend te maken en de zeggenschap van leden te vergroten. We gaan daarbij uit van een participatieve aanpak die uitgewerkt is in de PEIFP Solution : Promotion of Economic Initiatives through Farmers' Participation. Kenmerken van PEIFP zijn de groepsvorming van lokale producenten, een grote rol voor lokale begeleiders van die groepen, de gezamenlijke identificatie van inkomstengenererende activiteiten ( enterprise selection ), besparingen en toegang tot krediet, (praktische) training, participatieve planning-monitoring-evaluatie, zelfredzaamheid. Om een paar voorbeelden te noemen: De groepen worden ondersteund met het doorrekenen en plannen van hun economische activiteit. Na afloop wordt er gezamenlijk de balans opgemaakt. De benodigde fondsen om te investeren worden door de groepen zelf gemobiliseerd, zowel intern (sparen) als extern (kredietinstellingen). De groepen worden begeleid door lokale veldwerk(st)ers, die inspelen op vragen van de leden aan de basis. Zij worden op hun beurt door facilitatoren ondersteund in hun werk. Capaciteitsopbouw op technisch, economisch, organisatorisch en bestuurlijk gebied behoort tot hun taken. Ledenbasisontwikkeling: leden kennen hun rechten en plichten en dragen bij aan het goed functioneren van de organisatie. Ze betalen lidmaatschapsgeld in ruil voor ontvangen diensten. Alle klantorganisaties kenmerken zich doordat de groepen waarmee gewerkt wordt, bij een hogere structuur aangesloten zijn, die diensten verleent aan die groepen. Deze structuren zijn landbouworganisaties in de vorm van standsorganisaties ofwel productorganisaties (rijst, katoen, etc.) zijn. Vanuit de ontwikkelde economische initiatieven aan de basis zullen via clustering van groepen op hogere organisatieniveaus betere economische diensten ontwikkeld en aangeboden worden. Kleine coöperaties kunnen daarin een belangrijke rol spelen. En zo zijn de groepen een middel om communicatie van onderop naar boven (ideeën en noden van de boeren die het centrale niveau moet kennen) en omgekeerd te bevorderen. Veel keuzes hangen 1 Tussen droom en daad staan wetten in de weg, en praktische bezwaren. Het huwelijk (gedicht), Resultaten 13

18 natuurlijk af van context en organisatiestructuur en worden onderbouwd in beknopte studies 2. Tabel 2: het team ondernemerschap in getallen Ondernemerschap: 2012 in cijfers Plan Realisatie Aantal nieuwe/versterkte groepen (cumulatief) Groepen per klant-met-project Totaal aantal klanten waarvan 39 gecontracteerd Bijdrage Agriterra Aantal bereikte producenten (42% vrouw) (46% vrouw) Training financieel management 3 2 * Begin 2012 bijgesteld tot 5583 Bron: statistieken team ondernemerschap, Bij het klantenbestand van 44 boerenorganisaties in 2012 realiseerden onze klanten via onze projecten een bereik van rond de lokale groepen, meer dan de nagestreefde Hoewel het aantal groepen dat bereikt wordt en vooruitgang boekt niet verward moet worden met het einddoel (versterkt ondernemerschap dat tot uiting komt in hogere productie en inkomens, iets dat onder andere nagegaan wordt Relatiebeheerder Géke Appeldoorn: We werken al heel lang met de FUPRO maar met de nieuwe (lokaal ondernemerschap) benadering hebben we nu bereikt dat: de FUPRO veel beter haar basis bereikt, via de verschillende federatieve niveaus (subsidiariteit) en de samenwerking tussen die niveaus verbeterd is. haar ketenorganisaties (maïs en soja) van onderaf opbouwt, en met succes: tot 50% meer rendement! er meer resultaatgericht gewerkt wordt er lokaal heel interessante economische en zelfredzaamheidprocessen ontstaan, bijvoorbeeld bij de groep Midohami ( begeleid ons bij onze plannen ), die onder de lokale unie Atlantique et Littoral valt via een ex-ante evaluatie bij de CAPAD in Burundi), is het een belangrijke indicator voor de reikwijdte en succes van onze aanpak. Op die kerntaak heeft het team zijn doelstelling in 2012 bereikt. Op basis van deze positieve ontwikkeling is het plan voor 2013 van team lokaal ondernemerschap naar boven bijgesteld, tot Budgettair zit het team lokaal ondernemerschap op schema : de gerealiseerde lokale kosten (projectfondsen, uitgegeven door de klanten) zijn nagenoeg gelijk aan de begrote - zie ook Hoofdstuk V (financieel verslag). In de uitvoering zijn echter nog wel verbeteringen mogelijk, zoals een hoger aandeel van de uitgaven in Focus- en PSI-landen (respectievelijk 24% en 61%, bij streefpercentages van 60 en 90). Ook kan de inzet van peer-to-peer-deskundigen ten opzichte van eigen medewerkers en consultants verhoudingsgewijs beter (Zie Hoofdstuk III.3: werkbezoeken). Vooral consultants en eigen medewerkers zijn meer op reis geweest zijn dan de teamplanning voorzag. Er zijn meer uitwisselingen ( evenementen ) georganiseerd dan gepland: onder meer in Peru (ecologische koffieproducenten), in Argentinië (een werkbezoek van boeren van de Boliviaanse AOPEB met als onderwerp ecologische productie van citrusvruchten) en in Burkina Faso over de vraag hoe boeren zelf zaaizaad kunnen 2 Bijvoorbeeld: MYANZI AREA COOPERATIVE ENTERPRISE (ACE). ORGANISATION CAPACITY ASSESSMENT REPORT. Francis MWANIKA, Kampala, Boeren tegen Armoede

19 produceren binnen de bestaande wettelijke kaders (zie werkbezoek 6176 op Vorig jaar hebben we laten zien wat de verdeling was over de soorten groepen, rekening houdend met de aanname dat basisgroepen een natuurlijke ontwikkeling kennen: van initiële versterking naar een gezamenlijk bedrijf (vaak een coöperatie of precoöperatie). Deze fasentheorie bleek minder goed werkbaar te zijn, en mede daarom is de verdeling in 2012 aangepast en zijn er nog vier categorieën: aantal groepen die werken aan verhoging van productie, aantal groepen die werken aan toegang tot markten, aantal groepen die werken aan toegang tot Het uitrekenen van het rendement krediet, aantal groepen werkzaam in een bedrijf / coöperatie. Het is inzichtelijk om te weten wat het voornaamste resultaat is waar een groep naar streeft en dit te vergelijken door de tijd. Tabel 3: soorten groepen, Ontwikkelingsfase % 11 % Groepsvorming en versterking 17 - Productieverhoging Vermarkting / markttoegang Gezamenlijk economisch initiatief 17 6 Toegang tot krediet Totaal Aantal groepen Bron: team lokaal ondernemerschap De grote groei van het percentage groepen dat zich vooral toelegt op productieverhoging betekent dat de bijna 3000 groepen die er in 2012 zijn bijgekomen voor het grootste deel in die categorie vallen. De categorie groepsvorming en versterking heeft het team laten vallen omdat dit proces altijd een aandachtspunt is, en altijd samen met het werken aan productieverhoging of markttoegang wordt opgepakt. Agriterra houdt nog steeds wel bij welke groepen een kwaliteitsslag nodig hebben (duidelijkheid over de samenstelling, documentatie, regelmatige bijeenkomsten), en of die ook inderdaad heeft plaatsgevonden. In 2012 moest zo n proces bij 421 groepen plaatsvinden; het werden er 473. (Zie ook bijlage 1). In 2012 heeft het team aan een uitgebreid repertoire van adviestools gewerkt. Dit bestaat uit boxen die elk samenvallen met één van de hoofdthema s en probleemgebieden waarmee de samenwerkende boeren en boerinnen te maken krijgen. Vrijwel alle medewerkers van het team hebben in 2012 de, mede door Agriterra ontwikkelde, cursus My.Coop positief voltooid om zo ook zelf trainingen en gefocuste advisering te kunnen leveren aan hun klanten. In november 2012 is het handboek ERI (Enabling Rural Innovation) gelanceerd in Kampala. Dit handboek (gemaakt door Trias en gefinancierd door Agriterra): kan direct worden ingezet ter bevordering van lokaal ondernemerschap van boeren. Andere adviseringstools zijn value chain management en analyse van de productieketen per gewas in specifieke contexten. Resultaten 15

20 De aanpak van het team is besproken op twee internationale workshops: een Franstalige in Benin en een Engelstalige in Oeganda, georganiseerd door relatiebeheerders van het team voor een vijftiental boerenorganisaties uit verschillende landen in Afrika. Voor de Engelstalige workshop is opnieuw - nauw samengewerkt met Trias. Lokaal ondernemerschap staat of valt met de mogelijkheden om te weten wat de resultaten zijn: of dingen lopen zoals verwacht werd, of juist niet. Vandaar de teamdoelstelling om de monitoring- en evaluatiecapaciteit van klanten te versterken. In 2012 is dit gebeurd bij organisaties als de Pecuaria-coöperatie in de Filippijnen (een klant van onze Belgische zusterorganisatie Trias), de theecoöperaties in Nepal, de CAPAD en de federatie van koffiecoöperaties in Burundi, de AOPEB in Bolivia en de Quang Tri-coöperaties in Vietnam. Achterbanorganisaties en adviesgroep De standsorganisaties (LTO s) in Nederland zijn zeer actief in de samenwerking met het team lokaal ondernemerschap. In mindere mate geldt dat voor het agrarisch bedrijfsleven (Greenery, Rabobank, HZPC, de Groot & Slot). Uiteraard speelt ook de adviesgroep van het team 3 een belangrijke rol in dit verband. De groep geeft uitstekende adviezen en is ook buiten de officiële vergaderingen om nauw betrokken bij de advisering voor individuele medewerkers. Belangrijkste suggestie is dat er een duidelijkere analyse moeten komen over hoeveel Agriterra s inzet heeft gekost en wat het heeft opgeleverd aan productieverhoging, toegang tot markten en coöperaties. Ook geeft de groep advies bij zeer concrete vraagstukken, zoals dat van de rijstcoöperatie Yunnan in China, die wilde uitbreiden naar Laos. Volgens de adviesgroep zou men de rijstboeren uit Yunnan kunnen inzetten als teeltbegeleiders, of familieleden zouden in Laos kunnen werken, omdat in Yunnan gebrek aan land is. Goede afspraken over de (internationale) leverplicht zijn eveneens van groot belang. De coöperatie heeft dit advies overigens niet opgevolgd. Geleerde lessen en uitdagingen Het is een uitdaging voor het team om het Nederlands agrarisch bedrijfsleven meer bij de bevordering van lokaal ondernemerschap te betrekken. In 2013 zal versterkte samenwerking worden gezocht tussen het team boergenoteerde bedrijven en het team lokaal ondernemerschap, met beide een eigen aanpak en te behalen resultaten. Bij het team boergenoteerde bedrijven gaat het om financiering van business plans; bij lokaal ondernemerschap veel meer om reguliere financiering vanuit een bank waarvoor geen uitgewerkte bedrijfsplannen nodig zijn in de meeste landen, juist ook omdat het om kleine bedragen gaat. Vaak is eerder een steun in de rug nodig in de sfeer van zekerheden. De begeleiding van de groepen door de landbouworganisatie is een zekerheid voor de bank. Een andere mogelijkheid is een vorm van garantiestelling als een blokarrangement voor alle kleine leningen. We zien bij sommige klanten nog veel focus op de interne organisatie in verhouding tot het werken met lokale groepen ter bevordering van lokaal ondernemerschap. Het werken met een nationale structuur vergt extra aandacht voor wat betreft het inkaderen van de vraag hoe bereik ik de basis?. Het aanstellen van lokale begeleiders of promotoren vergt coaching. Een lokale leider die goed kan spreken en onderhandelen is nog niet automatisch een goede promotor ter bevordering van lokaal ondernemerschap. Nog steeds beschikken niet alle klanten over een goed functionerend monitoring- en evaluatiesysteem, en dan doelen we hier in het bijzonder op boeren(groep) niveau. 3 Zie Bijlage 8 voor de samenstelling 16 Boeren tegen Armoede