Bulletin Board Communicatie Behoeften jarigen. onderzoek door Heskes & Partners in opdracht van de SVB

Transcriptie

1 Bulletin Board Communicatie Behoeften jarigen onderzoek door Heskes & Partners in opdracht van de SVB

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond Doel van het onderzoek Methode van onderzoek Algemeen... 3 Hoofdstuk 2 Resultaten van het onderzoek Achtergrond van de respondenten Gedachten over pensioen Overwegingen om tijdelijk of definitief te stoppen Veranderingen in de financiële positie Welke wijzigingen zijn er rond AOW en pensioen? Op de hoogte gebracht van veranderingen? Waar kunt u terecht voor informatie? Contact gezocht met personen, organisaties of websites? Wat doet u met informatie over AOW en pensioen? Hoe zou u geholpen kunnen worden? Vragen waarop nog geen antwoord is Welke wijze van informeren heeft uw voorkeur? Communicatie: mijn pensioenoverzicht Communicatie: de pensioenschijf De pensioenschijf op de website van Mijn pensioenoverzicht SVB informatie verstrekking via brochure Informatie over verhoging van de AOW leeftijd op de SVB website Voorkeur informatieverstrekking Wat voor informatie rond AOW en pensioen zou u graag willen zien? Hoofdstuk 3 Samenvatting van de resultaten Bijlage: vragenlijst SVB Bulletin Board

3 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Voor personen geboren tussen 1948 en 1956 is sprake van verhoging van de AOW leeftijd. Afhankelijk van hun geboortemaand neemt hun pensioenleeftijd toe met 1 maand tot 2 jaar ten opzichte van de huidige situatie. De vraag is of dit bij hen leidt tot extra onzekerheid. En of ze maatregelen hebben genomen om met de inkomensachteruitgang ten gevolge van de leeftijdsverhoging om te gaan. Dit wil SVB in een enquête onder burgers in deze leeftijdscategorie achterhalen. Daarbij komen vragen aan de orde over welke kennis men heeft over het toekomstige pensioeninkomen, welke verwachtingen er leven over hun pensioensituatie en welke rol ze daarin zien voor de SVB. In dit kader is gevraagd als voorfase een kwalitatief onderzoek te houden dat meer inzicht kan geven in de vragen en opvattingen die burgers in dit kader hebben. Verder moet deze fase behulpzaam zijn bij de ontwikkeling van de vragenlijst voor het kwantitatieve onderzoek. 1.2 Doel van het onderzoek Hoe gaan mensen tussen 57 en 65 jaar om met het veranderde perspectief op AOW, pensioen en financiële veranderingen na pensionering en hoe kan de SVB, eventueel in samenwerking met andere organisaties, mensen faciliteren om hiermee om te gaan (voor subvragen zie verder het projectvoorstel SVB en de gehanteerde vragenlijst in de bijlage). 1.3 Methode van onderzoek Een Bulletin Board is een online platform waar mensen open vragen krijgen voorgelegd en met elkaar in gesprek kunnen (vergelijkbaar met verschillende social media). Het gaat om een afgesloten omgeving die enkele dagen beschikbaar is en waar `s nachts steeds nieuwe gesprekspunten en vragen worden toegevoegd. De respondenten kunnen filmpjes en plaatjes bekijken, een whiteboard gebruiken en zelfs plaatjes en foto s uploaden (indien relevant). Op het moment dat men een antwoord invoert ziet men (meestal) nog niet de antwoorden van anderen. Maar direct na invoer kan dit wel en kan men ook reageren op de bijdragen van anderen. Op 21, 22 en 23 mei 2013 hebben burgers meegewerkt aan een onderzoek op het SVB Bulletin Board. Er zijn 20 respondenten uitgenodigd. De participatie was heel goed (95%) gedurende de eerste twee onderzoekdagen. Op de laatste dag was de animo iets lager (85%) maar dat is gebruikelijk. 1.4 Algemeen Separaat is een volledig transcript van het SVB Bulletin Board opgeleverd. De respondenten zijn in de rapportage en in het transcript geanonimiseerd in die zin dat de namen zijn weggelaten bij de citaten. De vragenlijst is in nauwe samenwerking ontwikkeld met betrokkenen bij SVB die vraagpunten hebben aangeleverd (zie de bijlage bij dit rapport). De uitkomsten zijn tentatief van aard en dienen met de nodige voorzichtigheid gehanteerd te worden. 3

4 Hoofdstuk 2 Resultaten van het onderzoek (Zie bijlage voor de vragenlijst die bij het Bulletin Board gehanteerd is.) 2.1 Achtergrond van de respondenten De respondenten hebben de volgende achtergrondkenmerken: Leeftijd Sekse Beroep Huishouden Stad 61 man manager 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 63 man vut 2 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 63 man vut 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 64 man ondernemer 2 pers. sterk stedelijk, west-nederland 59 man zzp 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 62 man manager 2 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 58 man kapper 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 58 man vut 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 64 man bouwvakker 2 pers. sterk stedelijk, west-nederland 59 vrouw post 2 pers. niet stedelijk, oost-nederland 59 vrouw huisvrouw 2 pers. weinig stedelijk, oost-nederland 57 vrouw ambtenaar 2 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 58 vrouw ww 1 pers. sterk stedelijk, west-nederland 60 vrouw zzp 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 57 vrouw zzp 1 pers. sterk stedelijk, west-nederland 63 vrouw thuiszorg 2 pers. sterk stedelijk, oost-nederland 62 vrouw ondernemer 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 58 vrouw ww 1 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 62 vrouw prepensioen 2 pers. zeer sterk stedelijk, west-nederland 2.2 Gedachten over pensioen In het algemeen wordt de weg naar pensioen als grote overgang ervaren. Er zijn respondenten die proberen het tot een geleidelijk proces te maken. Bijvoorbeeld door al wat meer andere activiteiten te ontplooien zoals vrijwilligerswerk of een hobby en door wat minder te werken. Anderen hebben plannen zich in het buitenland te vestigen (soms om financiële redenen) of willen gaan reizen. Een aantal respondenten heeft zorgen over de financiële positie of is daar tenminste onzeker over. In een enkel geval is men ook onzeker over de gezondheid en de vooruitzichten in dat kader. De afstemming met de partner speelt een belangrijke rol. Plannen zijn bijvoorbeeld afhankelijk van hoe lang de partner nog moet werken en de gemeenschappelijke financiële positie. De economische crisis klinkt af en toe door in de antwoorden. Bijvoorbeeld Het liefst zou ik nog doorgaan met de winkel, maar gezien de economie weet ik niet of dit haalbaar is?. Er zijn ook mensen die de pensioen fase niet echt als overgang ervaren. Men wil gewoon blijven werken of gewoon wat minderen. 4

5 Enkele citaten: Als ik met pensioen ben, wil ik gaan genieten. Mijn vrijwilligerswerk misschien uitbreiden, nu al ben ik elke week actief in Artis en wil ik er nog wat bij doen. Ik wil ook een cursus beeldhouwen gaan volgen, dat lijkt me erg leuk. Ik zie er niet tegenop om te stoppen met werk, nu ben ik al incidenteel met andere dingen bezig en langzamerhand ben ik er dan aan gewend als ik met pensioen ga. Financieel moet het natuurlijk wel kunnen, wat ik allemaal wil, maar daar ben ik nu nog niet mee bezig. Gelukkig heb ik wel wat voorzieningen genomen, zodat ik me nu geen zorgen maak over de toekomst, maar je weet het nooit. Ik zie er wel tegenop dat de zorg misschien onbetaalbaar wordt en dat ik ouder word. Ik probeer gezond te leven, maar je hebt niet alles in de hand. Beroep: zzp, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 60, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Omdat ik nu al sterk bezig ben met afbouwen werkzame uren - zal er niet zo veel hoeven te veranderen. Wel zal de pensionering van mijn vrouw gevolgen hebben voor onze vrije tijd, omdat zij nu nog full time werkt. Ik heb geen enkele behoefte om door te werken, kijk er naar uit om voor langere periodes dit land te kunnen verlaten (met caravan) en hoop er zo weinig mogelijk te hoeven terug komen. We kijken uit naar de rust van een andere omgeving en ik kijk eigenlijk nergens tegen op. Ben gewend met wisselende omstandigheden te moeten leven (paar scheidingen, bedrijfsreorganisaties etc.) en stel me gewoon in op nieuwe, andere omstandigheden. Aanpassen heet dat... Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Pensioen...zonde dat ik daaraan meegedaan heb, alles wordt weer afgepakt. Ik had het veel beter zelf kunnen regelen! Ik ben al min of meer met pensioen en doe alleen wat ik leuk vind. Een riante positie, dat realiseer ik me terdege. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Denk om toch nog na mijn pensionering, misschien toch nog iets te doen in de zorg, als vrijwillger. Ik heb nu al eea opgebouwd via Zorg en Welzijn en iets opzij.. voor evt kosten die ik dan niet kan voorzien. Ook heb ik een klein pensioen uit een relatie van Defensie. Dat moet met AOW voldoende zijn. Beroep: zzp, Stad: Weesp, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Het liefst zou ik nog doorgaan met de winkel, maar gezien de economie weet ik niet of dit haalbaar is. Misschien huis kopen in Italie voor verhuur. Zou dus liever willen doorwerken met wel iets meer vrije tijd. Zie op tegen de financiële kant want aangezien ik 7 jaar in Italië heb gewoond wegens werk van mijn ex echtgenoot word ik dus 14% gekort. Zou het dus heerlijk vinden om een gedeelte van het jaar in Italië door te brengen. Beroep: ondernemer, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 1 pers. 2.3 Overwegingen om tijdelijk of definitief te stoppen Gezondheid speelt een rol bij de keuze te stoppen met werken. Stress wordt vaak genoemd als factor waar men minder last van hoopt te hebben. Ook hebben sommigen gezondheidsproblemen (gehad) die maakt dat men anders in het leven is gaan staan. De zorg om gezondheidsproblemen van naasten (bijvoorbeeld partner of ouders) kan een rol spelen. Daarnaast worden financiële overwegingen genoemd. De toekomst van het bedrijf kan bijvoorbeeld een reden zijn nu te stoppen of juist nog wat langer door te gaan. Als het bedrijf geld kost en het eind van de teloorgang niet in zicht lijkt kan nog langer doorgaan geld kosten. Wat langer doorgaan kan in andere gevallen juist de toekomst zeker stellen. Overigens is minderen ook vaak een pad waar men graag voor kiest en is de overgang dan vaak geleidelijk zodat men kan ervaren hoe het bevalt. 5

6 Uiteraard spelen toekomst plannen ook een rol. Uitstapjes en reizen die men wil maken of tijd die men met kleinkinderen of familie wil doorbrengen. Sommigen willen mogelijk definitief naar het buitenland vertrekken. Enkele citaten: Overwegingen die meespelen zijn mijn gezondheid of als ik mijn baan kan behouden met minder uren. Ik zou niet minder gaan werken of stoppen met werken vanwege de kinderen. Ik pas nu twee dagen in de week op mijn kleinkinderen en dat is prima te combineren met mijn werk. Beroep: post, Stad: Niet stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Als reeds gemeld ben ik niet van plan te stoppen. Er ligt nog voldoende perspectief en gezondheid is beheersbaar voorlopig. Zorg in familie is beperkt tot kinderen en vele kleinkinderen. Beroep: ondernemer, Stad: Sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 64, Man, Huishouden: 2 pers. Zoals gezegd ik ben al gestopt. Daar speelde gezondheid wel een rol bij. Het is ongelofelijk wat een slechte baan bij een slechte werkgever een knauw kan geven aan je gezondheid. Ik werd er echt ziek van. En toen ik ziek was, werd ik ronduit met juridische procedures bedreigd door dit bedrijf. Ik ben veel beter af zonder baan en geld dan weer in zo'n bedrijf te komen uit noodzaak. De afgelopen twee jaar heb ik de nodige dingen kunnen doen voor mijn moeder die dementeerde. Ze is net 3 maanden geleden overleden. Ik realiseer me dat ik dat nooit had kunnen doen als ik gewoon gewerkt had. Ik heb daardoor mijn broers en zussen ook weer veel beter leren kennen. Heel fijn om mee te maken. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers. Met AOW op zak genieten van vrij zijn, niets meer te hoeven niets meer te moeten. Bedrijf blijft wel bestaan zonder mij, geen probleem. Gezondheid een andere kwestie, heb de hemel al bijna gezien jaren geleden. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers. Wij zijn beiden volkomen ongebonden, omdat beide ouders (helaas) al jaren geleden zijn overleden, kinderen 30+ zijn en goed voor zich zelf kunnen en moeten zorgen. De toekomst van mijn bedrijf (sector) is zeer ongewis en mede daarom ben ik blij, dat ik er afstand van kan nemen. Dat zal ten goede komen van mijn gezondheid (minder stress). Daarnaast hebben we - nog - geen kleinkinderen, alhoewel de 1ste onderweg is. Maar dat beïnvloedt totaal niet ons leven. Hooguit zullen we de uitstapjes, die we maken wat vaker richting kleinkind (in dit geval Zweden) gaan maken. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Ik neem dat allemaal niet zo zwaar. Het komt zoals het komt. Lijkt het dan of ik mij over deze zaken geen enkele zorg maak? Nee. Ik ben gewend om met veel geld en met weinig geld om te gaan; in beide situaties kan ik mij heel goed redden. Geld is maar betrekkelijk en the last of my worries. Dus, mocht ik 'overtallig' worden dan is dat zo. Ik heb vanaf mijn 20 ste altijd hard gewerkt en veel verantwoordelijkheden gehad en als de situatie van 'in loondienst' zou zijn afgelopen gaat dat gewoon door in mijn vrijwilligerswerk. Gezondheid is mijn eerste prioriteit. Maar ook daar ga ik niet 'spastisch' mee om. Kinderen heb ik niet en mijn ouders zijn hemelen dus 'zorgen om' is mijn geval niet aan de orde. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. 2.4 Veranderingen in de financiële positie We hebben de respondenten gevraagd wat men verwacht van de financiële situatie na pensionering. Wat gaat veranderen? Voor velen is dat niet helemaal duidelijk maar men heeft wel globaal een 6

7 beeld. Veel wordt gerelativeerd: de inkomsten zijn wat minder maar daar staan minder uitgaven tegenover. Soms noemt men dat er een aantal maanden geen AOW inkomsten zijn na het 65 e jaar. Toch lijkt dat niet van grote invloed op het totaal plaatje wat heel divers is en gunstig (meer uit te geven) of juist ongunstig (veel minder uit te geven) kan zijn. In enkele gevallen speelt de te verwachten financiële positie een rol bij de mogelijke keuze naar het buitenland te vertrekken. Ook is geld voor de een belangrijker dan voor de ander bij het toekomstbeeld. Dat kan zijn omdat een partner financieel aanvult maar ook omdat men vaker met inkomsten schommelingen te maken heeft gehad en daar niet zo van onder de indruk is. Er zijn echter ook mensen die om financiële redenen willen doorwerken na pensionering. Soms is sprake van woede om overheidsmaatregelen in het kader van de AOW (en andere maatregelen die de koopkracht beïnvloeden) en ook om woeker producten. In ander gevallen lijkt geld amper een rol te spelen (zowel als er ruim voldoende of maar net voldoende van is). Kortom, het beeld is heel divers. Enkele citaten: Daar raakt u een punt waar ik mij zeer kwaad over heb gemaakt; de verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. Ik vind dit een schandalig besluit van de overheid. Ja, dus ook ik wordt geconfronteerd met een gat van 3 maanden na mijn 65ste. Al die werknemers die na WO II zich keihard hebben ingezet voor de maatschappij worden afgeserveerd. Schandalig! Ik stop met werken niet voor, maar op mijn 65ste en geen dag later. (tenzij ik er eerder uit moet). Ik heb inderdaad een aanvullend pensioen van mijn werkgever(s) en ik heb een spaarproduct. Echter: Mocht mijn werkgever mij na mijn 65ste nog willen houden dan zal dat in mijn geval slechts zijn om het 'gat' tot mijn AOW te overbruggen ( dus 3 maanden). Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ondanks, dat mijn pensionering niet echt ver meer weg is - ben ik niet bezig met het berekenen van de dan te ontvangen bedragen. Die zullen bestaan uit AOW, pensioen (klein vanwege diverse wisselingen en al gestopt met premie betalen rond 50ste jaar) en een lijfrente. Ik maak me totaal geen zorgen om de financiën na mijn 65ste, zoals ik dat nooit heb gedaan in mijn leven. Heb altijd hard gewerkt. Heb heel veel verdiend en ben ook weer heel veel kwijt geraakt (scheiding), ben sterk in inkomen teruggegaan, maar heb me altijd weten aan te passen aan de nieuwe omstandigheden en zal dat ook blijven doen. Me nu al druk maken over wat over 2 jaar gaat gebeuren is volkomen zinloos in deze wereld vol met rovers, verspillers, subsidieslurpers. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Als je op tijd begint met je voor te bereiden op je pensioen weet je dat je een stapje terug zal moeten doen. Nu met de pre pensioen ben ik ook al aan het interen op mijn werkgeverspensioen. Mijn AOW en pensioen zijn straks een heel stuk minder dan tijdens mijn werkzame leven, maar dat zal ik dan aanvullen met wat lijfrentes en spaargeld. Een feit blijft wel dat je ook minder uitgeeft. Er moet wel genoeg over blijven om leuke dingen te kunnen doen. Je moet niet opeens allerlei dure hobby's, die je eerst niet had, gaan ontwikkelen. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Over mijn NL pensioen maak ik me weinig zorgen, dit is niet omvangrijk. Door mijn afwezigheid uit NL is mijn AOW sterk gereduceerd, maar acht dit voor mij nu onbelangrijk. Ik maak me wel zorgen om de beschikbaarheid van voorzieningen in NL op korte en langere termijn. Hoop dit voorzover mij gegeven wel te kunnen bijspijkeren. Beleggingen in NL heb ik niet en eerder of op mijn 65e stoppen hoop ik niet mee te maken. Beroep: ondernemer, Stad: Sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 64, Man, Huishouden: 2 pers. 7

8 Mijn situatie is als volgt : ik heb 7 jaar in Italië gewoond (vanwege werk van mijn ex echtgenoot) daardoor word ik als 65 2% gekort voor ieder jaar dat ik niet in Nederland heb gewoond. Dit is dus 14% per maand ergo p.m. 850 euro. Dit is vele malen minder dan wat ik nu verdien. Geen pensioen. Wel heb ik nog wat spaargeld en ben dus van plan om dat in het buitenland uit te geven. Beroep: ondernemer, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 1 pers. 2.5 Welke wijzigingen zijn er rond AOW en pensioen? We hebben aan de respondenten gevraagd van welke wijzigingen rond AOW en pensioen men op de hoogte is. De meeste mensen zijn goed op de hoogte van de verschuiving van de AOW leeftijd. Wat minder goed op de hoogte is men van de ingang van het aanvullend pensioen van de werkgever: verschuift deze ook of niet? Vult de werkgever de latere ingang van de AOW aan of niet? Men weet het vaak niet en lijkt er een beetje gelaten in omdat het soms om een beperkte periode gaat maar ook omdat men het gevoel heeft er weinig invloed op te hebben. Of men schuift het voor zich uit. Voor ZZP-ers en ondernemers is de situatie nog meer onzeker maar de houding daarin kan sterk verschillen. Als het makkelijk te overbruggen is speelt het geen belangrijke rol in het beeld dat men heeft over de pensionering. Als het toekomst beeld verstoord is door de maatregelen dan kan men boos en onzeker zijn. Soms leidt dat er zelfs toe dat men weg wil uit Nederland. Of men denkt er gewoon liever niet aan en schuift het voor zich uit. Enkele citaten: Ja, ik ben gewoon de pineut en krijg een stuk later pas AOW. Heb recht op pensioen. Er is extra betaald voor een waardevast pensioen, dus dat zal nog een leuke strijd worden!. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ik ga AOW krijgen drie maanden na mijn 65e verjaardag. Ik denk dat mijn aanvullende pensioen ook opschuift naar dezelfde datum. Ik weet het niet zeker. Ze verzinnen in Den Haag vast nog iets nieuws om iedereen gek mee te maken. De meeste mensen rondom mij heen denken hetzelfde. Vertrouwen is helemaal weg. Gelukkig weet ik voor mijzelf al heel lang dat ikzelf rondom mijn pensioen hele lage verwachtingen moest hebben. Ik praat er over het algemeen weinig met familie en vooral niet tegen aangetrouwde familie over. Ze kunnen heel boos worden. Omdat ze vaak heel trouw ergens zijn blijven zitten. En ze mij altijd hebben gewaarschuwd voor de toekomst. Nu ervaren ze dit als een onrecht ten opzichte van hoe ik in het leven heb gehandeld. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers. Ik weet wanneer ik recht heb op AOW ( zie vorige vraag). Ik ben slachtoffer van het regeringsbeleid. In november 2015 word ik 65. In mijn geval gaat mijn AOW ( ik dacht) 3 maanden later pas in. Ik neem aan dat de uitkering van het aanvullend pensioen ingaat op dezelfde dag dat mijn AOW ingaat. Nu u het vraagt; is dat zo? Zijn deze uitkeringen aan elkaar gekoppeld? Zie je dat zal ik eens uit gaan zoeken. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ik vermoed dat ik moet door werken tot 65 jaar en 2 maanden. Hoe hoog de AOW uitkering is, geen flauw idee. Alles is onduidelijk, maar dat zien we dan wel. Woon in een huur huis, maar hoe hoog de huur en zorg toeslag dan zijn kan niemand me vertellen, dus afwachten. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers. 8

9 Ik denk dat ik recht op AOW vanaf 65.5 jaar, maar ik weet niet precies wat ik hou me niet mee bezig. Ik weet niet of ik recht heb op een aanvullend pensioen, want ik hou er niet mee bezig. Ik heb me totaal niet verdiept in mijn pensioen, AOW of iets in die trant. Beroep: zzp, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 59, Man, Huishouden: 1 pers. Ik weet alleen dat mijn AOW pas 2 maanden na mijn 65ste ingaat. Hoe Kan het dat als je tijdens je huwelijk mee bent gegaan naar in dit geval Italië voor het werk van je toenmalige Nederlandse echtgenoot 2% voor ieder jaar gekort wordt dus 14% per maand daar kan ik niet eens mijn huur van betalen. Beroep: ondernemer, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 1 pers. 2.6 Op de hoogte gebracht van veranderingen? We hebben de deelnemers gevraagd of ze op de hoogte zijn gesteld van de veranderingen rond AOW en pensioen. Opvallend vaak worden de media genoemd als bron van informatie. Men noemt dan bijvoorbeeld het nieuws, de Telegraaf, Plus Magazine of Internet. Daarnaast worden de pensioenfondsen en de instanties genoemd. Berichten in de media kunnen een eerste aanleiding zijn te gaan bellen naar het pensioenfonds of nader onderzoek te doen via Internet. Ook lijkt men de informatie soms wat te negeren omdat men er niet over na wil denken. Meer informatie over het pensioen zou het gemoed negatief kunnen beïnvloeden. Enkele citaten: Ja, ergens gelezen, weet niet meer waar. Denk Plus Magazine of de Telegraaf. Dat ik anderhalf jaar langer moet wachten voordat ik iets ontvang, mits het niet wederom zal wijzigen. Heb niets aangepast, heb extra betaald voor een waardevast pensioen en daar zullen ze zich aan moeten houden, het is n.l. een overeenkomst. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Nee, ik ben door niemand op de hoogte gebracht. Ik ga drie maanden later dan gedacht AOW en heel klein pensioen krijgen, verwacht ik. In mijn hoofd heb ik mij ermee verzoend dat dit gaat gebeuren. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers. Ja, ik word wel op de hoogte gehouden en ook de veranderingen maar ik ga me er niet te veel in verdiepen. Je krijgt anders een depressie. Beroep: ww, Stad: Sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 58, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Ik heb via het nieuws gehoord dat ik op latere leeftijd kan genieten van mijn AOW. Hierdoor moet ik langer doorwerken. Verder ben ik ingelicht via een brief van Nationale Nederlanden. Daarin staat dat er een wetswijziging is doorgevoerd op beleggingsfondsen. Ik weet niet goed wat dat voor mij betekent. Ik heb hier nog niets mee gedaan. Beroep: post, Stad: Niet stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Er komt zo veel wisselende informatie op je af over pensionering en/of AOW, dat ik me er totaal niet meer mee bezig hou. Ik zie het tegen die tijd wel. Je nu druk maken om al het gekonkel van partijen inclusief de politiek levert me nieuwe stress op en die heb ik genoeg gehad. Daarnaast geeft de familiegeschiedenis me niet echt veel vertrouwen in het feit, dat ik de 100 ga halen dus so what?.. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. 9

10 2.7 Waar kunt u terecht voor informatie? Wij hebben gevraagd waar men terecht kan voor informatie over AOW en pensioen. Genoemd worden mijn pensioenoverzicht (website), ABP, SVB, Nationale Nederlanden, het eigen pensioenfonds, gemeente, overheidsinstanties, maandblad Plus Magazine, weekbladen (Vrij Nederland, Elsevier) en dagbladen (Telegraaf), TV programma s (Kassa, Radar, RTL-Z). Men uit spontaan veel twijfels over de houdbaarheid van de informatie. Er kunnen snel nieuwe overheidsmaatregelen volgen die het huidige beeld van je pensioen en je koopkracht voor die levensfase weer veranderen. De betrouwbaarheid van DigiD wordt ook enkele keren aan de orde gesteld in dit kader. Met name pensioenfondsen lijken meer te kunnen doen om betere en begrijpelijke informatie te verschaffen. De informatie van de SVB lijkt men beter toegankelijk en begrijpelijker te vinden. Overigens worden in het kader van een andere vraag ook nog pensioenkoers.nl, pensioenkijker.nl en pensioenoverzicht.nl genoemd. Maar niet iedereen vindt al die informatie nodig. Enkele citaten: Ik heb daar momenteel absoluut geen behoefte aan, voel me nu al "bestolen" en tekort gedaan! Bovendien zullen "de regeltjes" in vijf jaar tijd, of zeg maar 7 jaar tijd zeer beslist nog veranderen. Ik ga er tzt wel eens naar kijken maar nu nog niet, dan maak ik mezelf alleen maar boos!. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Er is een site waar je een overzicht kunt inzien van het pensioen, dat je theoretisch hebt opgebouwd. Daarnaast kan je als je wilt waarschijnlijk alles wel vinden op internet. Maar nogmaals - morgen is de informatie al weer achterhaald en gedateerd door de kennelijk steeds noodzakelijke wijzigingen voortkomend uit allerlei onderhandelingen. Ik heb intussen geleerd, dat de wereld van jaar op jaar drastisch kan veranderen en daarom heeft het nu voor mij weinig zin me echt te verdiepen in zaken, die spelen over 2 jaar. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Ik lees de krant, heb een Abonnement op de Plus Magazine en kan alles opzoeken op internet. Deze bronnen geven mij genoeg informatie. Ik heb al de website van de SVB bekeken, want mijn partner is in april 65 geworden. Dus hebben we samen de AOW voor haar aangevraagd. Ik kijk niet zoveel naar tv-programma's. De SVB geeft nuttige en betrouwbare informatie over de pensioenen omdat zij ook uitkeren. Beroep: zzp, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 60, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Belangrijke informatie vind ik bij: mensen die al met pensioen zijn. de zgn. ervaringsdeskundigen, overheid via t.v., telefoon en internet, mijnpensioenoverzicht.nl. wel opmerkzaam zijn en narekenen. Via t.v., met name rtl-z. deze mensen zijn duidelijk en hebben verstand van economie, net als duisenberg vroeger. Van de heren zalm en wellink heb ik helaas geen hoge dunk. ik vind deze 2 heren weinig verstand en feeling hebben met dit vakgebied. Dagbladen geven vaak ook duidelijke en interessante uitleg. Met name het blad "plus" biedt goede info. hier kun je ook telefonisch terecht met vragen. Bij de veb. bij de belastingdienst. Ook hierbij waken dat je goede info krijgt. niet elke medewerker geeft nl. de juiste info. In zijn algemeenheid is het beter 2x bij dezelfde instantie te informeren. Bij ohra bleken ze ook zeer goed op de hoogte te zijn over pensioen-mogelijkheden. het was daar zeer prettig en ook snel zaken te doen. Beroep: thuiszorg, Stad: Sterk stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 63, Vrouw, Huishouden: 2 pers. 10

11 Volgens mij is de SVB de enigste manier om je pensioenoverzicht op te vragen. Als het in een tvprogramma over pensioen gaat kijk ik daar niet naar. Dus ik denk dat je voor nuttige en betrouwbare info bij de SVB moet zijn. Beroep: ondernemer, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Ik denk dat het pensioenfonds de meest betrouwbare informatie geeft en voor de AOW denk ik de SVB. Ik kijk heel weinig tv dus daar heb ik weinig aan en wat betreft dagbladen en tijdschriften ben ik daar niet zo zeker van. Ik krijg 1x per jaar een overzicht van mijn pensioen fonds. Beroep: kapper, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 58, Man, Huishouden: 1 pers. 2.8 Contact gezocht met personen, organisaties of websites? We hebben gevraagd of men actief contact heeft gezocht met personen, organisaties of websites die informatie geven over AOW en pensioen. In veel gevallen is daar sprake van maar het lijkt veel onzekerheid en meer vragen op te roepen. De geboden informatie lijkt weinig verhelderend omdat het totaal plaatje van de koopkracht van vele factoren afhankelijk is en er nog veel kan wijzigingen voordat het pensioen ingaat. Ook heeft men vaak de indruk dat de overzichten ingewikkelde en theoretische informatie bieden. Enkele keren wordt zelfs uitgesproken dat de informatie tegenstrijdig is of zelfs niet begrepen wordt door degene die men aan de lijn heeft bij de organisatie. Er zijn overigens ook veel respondenten die niet zoveel behoefte hebben zich er diepgaand mee bezig te houden en dit zelfs schadelijk voor het gemoed achten. Enkele citaten: De SVB houd mij keurig schriftelijk op de hoogte en als ik tussendoor nog iets extra's wil weten bezoek ik hun website. Daarnaast volg ik intensief de politiek; dus als er verandering in beleid zijn weet ik dat. Met de pensioenen is dat een geheel ander verhaal. Mijn telefonische contacten met de verschillende fondsen laten mij vaak achter met nog meer vragen. Ik heb soms het idee dat de medewerkers zelf ook niet goed op de hoogte zijn. De websites vind ik vaak onduidelijk. Dat leidt ertoe dat ik dan denk; ach laat maar zitten, ik zie het wel. Maar dat is eigenlijk geen houding die bij mij past Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ik heb informatie gevraagd bij het administratiekantoor van 1 van mijn pensioenen over de hoogte van een toekomstig pensioen en daar keurig (een theoretisch) antwoord op gekregen. Echter ben ik volkomen verkeerd voorgelicht over zaken, die betrekking hebben op de gevolgen voor het pensioen na echtscheiding. Dat was zo schandalig fout, dat ik besloten heb (mede uit bescherming) me er helemaal niet meer mee bezig te houden. Ik zie het tzt wel en merk wel wie van het schamele pensioen nog wat weet af te jatten (overheid, ex-echtgenote, de maffia of andere niet te bevechten grootheden). Het is me zonneklaar, dat ook pensioen beheerders niet alle ins en outs kennen (tot aan de direktie aan toe!! - hoe moet ik het dan weten?. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Het is allemaal heel onzeker. Zoals afgesproken zou ik op mijn 60e met Pre-pensioen kunnen. Momenteel is dat ook mogelijk, maar wie geeft mij de garantie dat dat over een jaar en 4 maanden ook nog het geval is. AOW leeftijd is omhoog gegaan. Als ik op mijn 60e met Pre-pensioen kan, loopt dat dan door tot mijn 66e en een beetje (de datum waarop ik mijn AOW ga krijgen)? Geen hond die je daar nu antwoord op kan geven. Denk toch dat dat een taak is van de overheid. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 58, Man, Huishouden: 1 pers. 11

12 Ik heb nog geen contact gezocht over de AOW. Toen ik met prepensioen ging heb ik van het ABP informatie over mijn pensioen ontvangen. Helaas is dat niet up to date omdat ik nog maandelijks bijstort. Ook is het voor mij straks een verrassing / teleurstelling hoeveel ik dan netto te besteden heb. Als je niet weet wat je bruto krijgt en wat de regering nog in petto heeft is het helemaal onbegonnen werk om nu al rekening te gaan houden met wat je straks te besteden hebt. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Bij ontzettend veel organisaties info ingewonnen, en zelf de nodige kennis vergaard. je kunt dan namelijk bij een gesprek beter nagaan of de info klopt, en de bedragen. Het blijkt in de praktijk dat pensioenfondsen de neiging hebben negatieve info te verdoezelen. bij tel. gesprek moeten ze wel een en ander toegeven. Bij nationale nederlanden hadden ze eind november een berekening van het pensioen gemaakt van mijn man, excl. de opgebouwde winstdeling. medio februari 2013 een korte brief, met weinig toelichting, bleek het maandelijkse bedrag netto lager te zijn. Dit kan natuurlijk omdat de belasting iets veranderd is. Echter het bedrag van uitkering van de winstdeling kon ik nergens meer terugvinden. na tel. bleek men het kapitaal van de winstuitkering al bij dit nettobedrag te hebben gedaan. Toen ik daarop zei dat het bedrag honderden euro's netto lager uitviel dan hun berekening eind november en ik uitleg wilde hoe dit kwam, kreeg ik wel een goede uitleg. een rekenrente van 1,9 i.p.v. 4,2 (eind november) bleek de boosdoener. Ik vroeg of het klopte dat bij gegarandeerd pensioen nog wel de hogere rekenrente wel werd gehanteerd. Dit klopte. Er worden dus 2 rekenrentes gebruikt. naar aanleiding van bovenstaande begrijpt u dat liever zelf mijn financiën beheer en produkten afsluit en dit niet door een werkgever of ander laat doen. In het verleden ben ik op deze manier in de zgn. woekerpolissen getrapt. Het rare is dat pensioenfondsen, zoals o.a. achmea, waar door de werkgever collectief een pensioen is afgesloten niet valt onder de noemer woekerpolissen. Heel raar dat alleen particuliere vormen die noemer krijgen. Hier zou de overheid ook eens iets aan moeten doen. Echter na hetgeen gisteren op de t.v. naar buiten kwam dat juist deze overheid de uitkering geminimaliseerd heeft bij woekerpolissen, heb ik ook van het advies van de ombudsman in deze geen hoge dunk meer. Wie is echter nog te vertrouwen? Ik zou het niet meer weten, nu zelfs de ombudsman door de mand valt. Beroep: thuiszorg, Stad: Sterk stedelijk, oost- Nederland, Leeftijd: 63, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ja ik heb persoonlijk en schriftelijk kontakt gehad met SVB om inzicht te krijgen in mijn nogal complexe situatie. Met pensioenfonds heb ik schriftelijk en contact gehad. De inhoud van de situatie is mij bij SVB duidelijker dan bij het Pensioenfonds. Beroep: ondernemer, Stad: Zaandam, Leeftijd: 64, Man, Huishouden: 2 pers. 2.9 Wat doet u met informatie over AOW en pensioen? We hebben gevraagd wat de respondenten aan mogelijkheden zien om iets te ondernemen in het kader van de wijzigingen rond AOW en pensioen. Nu nog iets nieuws ondernemen acht men (gezien de korte termijn) moeilijk maar waar men spaarvormen heeft hoopt men daar iets mee te kunnen overbruggen. Anderen zetten de gegevens rond pensioen (voor zover mogelijk) af en toe op een rijtje maar geven vaak aan dat er veel onzekere factoren blijven. Bijvoorbeeld omdat het besteedbaar inkomen afhankelijk is van veel overheidsmaatregelen die nog genomen kunnen worden de komende jaren. De een wil meer risico nemen dan de ander. Spaarvormen zijn op het ogenblik amper interessant door de lage rente en beleggen trekt niet iedereen. Maar opvallend is dat men niet te rade lijkt te gaan bij een financieel adviseur. Men lijkt niet zoveel vertrouwen te hebben in iets concreets ondernemen en wacht liever af. 12

13 Enkele citaten: De informatie over de AOW en de pensioenen heb ik verzameld in een map. Daar heb ik ook artikelen uit de krant die hierover gaan aan toegevoegd. Af en toe ga ik er eens voor zitten om te kijken of ik een goed overzicht heb van alles. Ik kan echter nog steeds mijn financiële situatie na mijn pensionering niet goed inschatten omdat de correspondentie van de pensioenfondsen zo onduidelijk zijn. Ik zie geen mogelijkheden om mijn financiële situatie na mijn pensionering te verbeteren. Ik ben niet van beleggen en speculeren. De economische omstandigheden ( crisis) werken ook niet mee. Ik heb ook weinig vertrouwen in een verbetering hiervan. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ik doe er nu nog niets mee, dat geeft alleen maar een vertekend beeld. Er zijn legio mogelijkheden, maar in mijn optiek is je geld in een ouwe sok opsparen de beste. Zo weet de belastingdienst er niets van en rente krijg je toch niet. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Het duurt nog 4 jaar, maar als ik AOW krijg dan duurt het nog 9 maanden daarna voordat ik uitbetaald word. Ik ga proberen de koopsompolis om te zetten en hoop dat mijn pensioenfondsen voldoende aanvullen, verder hangt het van de toekomst af wat de overheid beslist. Beroep: zzp, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 60, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Heb voldoende informatie. Misschien is er een kans dat mijn winkel wel door deze crisis komt door de bijzondere collectie en na 13 jaar toch veel vaste klanten. Dan blijf ik er natuurlijk mee doorgaan. En dan is nog het plan Italie. Beroep: ondernemer, Stad: Zeer sterk stedelijk, west- Nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Ik loop met een grote boog om het probleem AOW/Pensioen heen. Ik zie wel. heb niet meer de leeftijd dat ik de hoogte van de uitkering kan beïnvloeden. Ik kan het een beetje inschatten als ik om me heen vraag aan gepensioneerde naar hun huidige situatie. Ik ga er maar gemakshalve van uit dat ik moet rondkomen van alleen een AOWtje in de hoop dat ik de vereiste tijd heb gewerkt en premie betaald. Wat ik meer krijg is meegenomen. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west- Nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers. Helaas heb ik nog geen informatie eigenlijk ben ik daar nog niet eens mee bezig. Beroep: kapper, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 58, Man, Huishouden: 1 pers Hoe zou u geholpen kunnen worden? We hebben gevraagd hoe men geholpen zou kunnen worden. Dit was een projectieve vraag en men diende zich in te leven in een minister, een bestuurder van een pensioenfonds of een bank en aan te geven hoe deze mensen de helpende hand kunnen bieden. Er blijkt veel sprake van argwaan of voornoemde instanties het belang van de klant voorop zetten of serieus iets te bieden hebben en daarom zien een aantal respondenten dit niet als interessante optie. Toch worden er wel punten genoemd en ook zijn er concrete punten genoemd die men zelf kan doen: 13

14 Hulp door Instanties (overheid, banken, pensioenfondsen, werkgevers): Werkgevers moeten accepteren als werknemers na hun 65 e willen doorwerken. Elke maand iets extra s toestoppen (overheid). Werknemer zelf laten beslissen in welk pensioenfonds deze participeert (niet meer verplicht in pensioenfonds werkgever) Mensen een bepaald minimum bedrag pensioen garanderen en niet afhankelijk maken van index DNB. Minister zou voor pensionering kunnen vragen aan mensen wat ze precies hebben opgebouwd in verschillende potjes. Minder premie inhouden en verplicht een eigen potje. Banken zouden ouderen geen kosten in rekening moeten brengen en op rekeningen voor ouderen een hogere rente bieden. Ingelegd geld in financieel product makkelijker vacant kunnen maken. Fiscale stimulans om door te werken na je 65 e. Meer mensen met een pensioen in de besturen. Mensen met 65 e met pensioen laten gaan zodat er meer werklozen aan werk komen. Veilige aanvulling op pensioen bieden. Pensioenfonds: transparanter werken met meer inspraak van de leden. Banken moeten meer terug naar de basis producten. Veel flexibeler regelingen zodat mensen zelf kunnen bepalen wanneer ze met pensioen gaan en hoe ze er voor sparen. Informatie verstrekking. Wat je individueel kan doen: Geld op deposito zetten Sparen (meer) Zelf iets regelen maar dan niet in Nederland. Niet druk maken Langer doorwerken Enkele citaten: Als mensen van mijn leeftijd na hun pensionering willen doorwerken zou dat door werkgevers moeten worden geaccepteerd. Maar ik zie in mijn omgeving dat bedrijven de 65 jaargrens blijven handhaven terwijl de pensioengerechtigde leeftijd omhoog is gegaan. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Als ik minister was zou ik mensen gewoon met 65 jaar met pensioen laten gaan, dan kunnen er ook meer werkelozen aan het werk. Mensen van 65 en ouder kunnen toch minder goed functioneren. Als ik minister was zou ik de pensioenen niet zo extra belasten. Als ik op een bank werkte zou ik mensen een veilige aanvulling op een pensioen aanbieden zonder dat mensen bang hoeven zijn dat ze een woekerpolis hebben. Beroep: bouwvakker, Stad: Sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 64, Man, Huishouden: 2 pers. U bedoelt, dat deze instellingen in het belang zouden gaan denken van de klant - ik? Daar heb ik al helemaal geen geloof meer in. De door u genoemde partijen zijn uitsluitend en alleen bezig met hun eigen (pluche) belangen wat mij betreft. En daarom wantrouw ik ook elk initiatief om mijn situatie te "verbeteren". Het zou me NU altijd geld kosten vrees ik voor iets dat later MISSCHIEN iets oplevert. Van een objectieve (of subjectieve in mijn voordeel) voorlichting is m.i. geen sprake. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. 14

15 Als ik minister was ze ook de wet aanpassen en het aantrekkelijker maken voor mensen om zo lang door te werken als ze willen. Ik zou het systeem flexibeler maken, zodat mensen zelf kunnen kiezen of ze met pensioen gaan of willen blijven werken. En ik zou het blijven werken zelfs extra willen stimuleren en belonen omdat het de gezondheid van mensen ten goede komt. Als ik in het bestuur van het pensioenfonds zou zitten zou ik ook daar de regelingen zo flexibel mogelijk maken zodat mensen zelf kunnen kiezen hoeveel ze uit betaald krijgen binnen hun mogelijkheden, en vanaf wanneer. Als ik mijn bank zou werken, dan zouden mensen van boven de 65 zeker een heel goeie doelgroep zijn om ze te helpen een pensioen goed te beleggen, zodanig dat ze zo lang mogelijk mee uitkomen. En uiteraard zo goed mogelijke regelingen treffen voor het overdragen van hun gelden naar de nabestaanden. Beroep: zzp, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 59, Man, Huishouden: 1 pers. Als ik minister was zou ik begrijpen dat mensen de overheid helemaal niet meer vertrouwen. Ik zou begrijpen dat ik voorlopig helemaal niets moet veranderen aan de bestaande situatie. Als ik in het bestuur van een pensioenfonds zou zitten zou ik begrijpen dat er helemaal geen vertegenwoordigers van mensen met pensioen in de besturen zitten. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers Vragen waarop nog geen antwoord is We hebben de deelnemers gevraagd op welke vragen met betrekking tot AOW en pensioen nog geen antwoord is. Als vraagpunten worden genoemd: Hoe krijg ik antwoord op vragen zonder DigiD te gebruiken? Hoe zit het met partner en pensioen na echtscheiding? Hoe kan je pensioenfondsen laten samenwerken met pensioengerechtigden in plaats van over hun hoofden heen te werken? Kan er een centraal onafhankelijk pensioenloket komen (zoiets als de belastingtelefoon)? Veel instanties hebben belangen en geven daarom niet volledig de informatie die van belang is. Hoe groot is het risico dat we lopen met onze pensioen producten? Kan de informatie centraal gepresenteerd? Bijvoorbeeld door het SVB. Het is nu een zoektocht langs instanties. Ben ik verplicht om in Nederland te blijven wonen en wat zijn de gevolgen als ik naar het buitenland verhuis? Welk bedrag krijg ik maandelijks? Hoe de uitkering van de lijfrente polis geregeld is. Krijg ik die in één keer of geleidelijk? Wat de overheid nog voor ons in petto heeft? Dat blijft immers de grote vraag en maakt vooruit denken moeilijk. Enkele citaten: Hoe het nu precies zit met partner pensioen na echtscheiding (ondanks specifieke vastleggingen in scheidingsconvenant via notaris!). Ik kreeg echter het gevoel tegen windmolens te vechten en heb mijn verlies maar (weer...) genomen. Ik zie het allemaal wel. Daarbij werken bedrijven, die zich bezig houden met pensioenen zo traag (deel antwoorden laten weken of maanden op zich wachten, - vastleggingen komen soms pas na een jaar etc.), dat je alleen daar al moedeloos van wordt. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. 15

16 Waar ik op blijf hameren is de informatie voorziening door de pensioenfondsen. Het zou mooi zijn als zij eens met 'ons' zouden meedenken in plaats van beleggen in onrendabele producten. Het zou mooi zijn als er eens een denktank ouderen zou worden opgericht als gesprekspartners van die pensioenfondsen. Dus mensen uit de praktijk, nu gaat alles over onze hoofden heen. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Er zou een loket moeten komen waar je terecht kan met al je vragen. Net zoiets als met de belasting. Laagdrempelig, evt. met hulp van een vakbond. Mooie taak voor de overheid. Ik zou nog wel eens alles willen invoeren op de computer, en bij vragen iemand kunnen bellen (gratis of tegen lokaal tarief). Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 58, Man, Huishouden: 1 pers. Hoe groot is het risico dat we lopen op dit moment m.b.t. ons pensioen en beleggingsfondsen? Dit zou ik willen weten van Nationale Nederlanden, dat ze dat meer in Jip en Janneke taal gaan uitleggen, ipv die moeilijke woorden. Beroep: post, Stad: Niet stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Of ik straks AOW/pensioen krijg en hoeveel blijft een grote vraag. Gezien de maatregelen die de overheid neemt blijft het voor iedereen moeilijk om vooruit te denken. We weten toch niet waar we aan toe zijn. Gewoon van de overheid willen weten wat ze nog voor ons allemaal in petto hebben. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Op dit moment beheer ik liever zelf mijn financiële zaken. Overheid is totaal niet geloofwaardig. wie weet wat ze volgend jaar weer verzinnen. Beroep: thuiszorg, Stad: Sterk stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 63, Vrouw, Huishouden: 2 pers Welke wijze van informeren heeft uw voorkeur? We hebben gevraagd naar de wijze waarop men geïnformeerd wil worden en van wie men de informatie wil ontvangen. Vooral de SVB en het pensioenfonds worden genoemd als bron waarvan men informatie wil ontvangen. Daarnaast worden UWV, vakbond, een belangenorganisatie, de gemeente en een (op te richten) onafhankelijk gespecialiseerd pensioen loket genoemd. Immers belangrijk is dat men de informatie het liefst centraal op één plek wil hebben op maat voor de eigen situatie. Een brief en gesprek worden het meest genoemd als manier waarop men de informatie wil ontvangen. Daarnaast wordt ook wel genoemd. Belangrijk lijkt ook dat men de informatie kan opbergen en terugzoeken als men er later nog eens naar wil kijken. Enkele citaten: Een gesprek bij een pensioenfonds of eventueel belangenorganisatie zou mijn voorkeur hebben. Als men zaken op papier gaat zetten wordt het al gauw onleesbaar, alhoewel dat ook deels aan mijn desinteresse ligt. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Ik krijg informatie het liefst op schrift. Dan kan ik het ook netjes opbergen. Er mag wel verwezen worden naar websites, maar niet als het gaat om mijn persoonlijke gegevens. Ik zou het mooi vinden als een onafhankelijke algemene instantie informatie over mij zou kunnen 16

17 opvragen en zou kunnen uitwerken tot wat ik later per maand of jaar ga krijgen. Een soort loket voor hulp. Een loket dat ook helpt als er gedonder uit komt. Een soort juridisch loket. Daarbij moet het natuurlijk wel duidelijk zijn dat ik toestemming geef om die informatie op te vragen. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers. Informatie zou ik graag persoonlijk aan mij gericht door de instantie die bepaalt wat ik krijg de uitbetaler dus. Dat kan per brief maar mag ook via of als mededeling op mijn pagina op mijnoverheid.nl of zoiets. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers. Graag informatie via een persoonlijke brief. Alle andere manieren van info (folder, krant, tv etc.) zijn te algemeen en ieder situatie is anders. Graag ontvang ik info van de pensioenfonds, overheidsorganisatie. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ik heb geen voorkeur van wie ik informatie wil ontvangen. Ik wil alleen goede, heldere informatie ontvangen. Ik heb uit ervaring weinig vertrouwen ontwikkeld in de politiek, in banken en verzekeraars; in pensioenfondsen en juridische loketten. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers Communicatie: mijn pensioenoverzicht Om een beeld te krijgen hoe men verschillende communicatie uitingen ervaart hebben we de deelnemers aan het onderzoek gevraagd te kijken naar mijn pensioenoverzicht. Ook is verwezen naar voorbeelden via de link demosituaties. De reacties zijn positief en men acht de overzichten duidelijk. Opvallend is echter dat een aantal mensen zich er eigenlijk niet in wil verdiepen en regelmatig geeft men aan tijdens het onderzoek dat het pensioen nog ver weg is (hoewel dit dan bijvoorbeeld nog maar 5 jaar of zelfs minder ver weg is). De globale indruk die men nu heeft acht men wel eens prettiger dan het precies te weten. Deze weerstand uit zich ook wel in opmerkingen als ik wil niet allerlei schermen door. Anderen geven aan dat de gegevens mogelijk niet kloppen (of binnenkort niet meer kloppen) of vragen zich af of nieuwe overheidsmaatregelen er in verwerkt zijn en waarom het niet per post kan. Maar voor de meesten is het prettig een overzicht te vinden en men acht het duidelijk en overzichtelijk. Enkele citaten: Het is goed om te zien hoe hoog de uitkering is, zowel bruto als het te verwachte netto bedrag. Daar is niets minder aan, het is veilig en persoonlijk. Meer bekendheid aan de site, althans ik wist niet van het bestaan en van de toegankelijkheid. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west- Nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers. Op het eerste gezicht lijkt het een goed overzicht. Ik vraag me af of de cijfers inderdaad kloppen. Uit ervaring weet ik dat het mooier wordt voorgesteld. Aangeven of je nog recht hebt op aanvullingen en welke. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Ik zou hier absoluut nog niet naar toe gaan, omdat, zoals ik al eerder aangaf, het pas over 5 tot 7 jaar gaat spelen ( als het niet langer wordt!), dus tegen die tijd is alles veranderd. En zolang de DigiD nog zo makkelijk gekraakt kan worden krijgen ze mij niet aan de DigiD. 17

18 Als ik niet met een DigiD inlog krijg ik minder toegespitste info en dus heb ik daar ook weinig aan. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Weinig spreekt aan. Ik wil (en ik denk velen met mij) dat het netto maandelijkse pensioenbedrag : m.a.w. wat KRIJG ik nu per maand dat dat gewoon zichtbaar wordt en dat ik niet eerst door allerlei schermen heen moet Als ik op de site: demosituaties het woord indicatief pensioen lees ben ik al weg. OP de een of andere manier lukt het NIEMAND om de pensioen uitleg voor de pensioenspaarders begrijpelijk en transparant te maken. Communicatie is al helemaal in 'vies ' woord in deze. Ik vind de aanpak waardeloos; dat geld ook voor 'mijn pensioenoverzicht'. Waarom ontvang ik niet gewoon per post de juiste informatie. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Goed dat dit kan. Maar ik wil me hier nu niet in verdiepen ben bang voor later. Beroep: ww, Stad: Sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 58, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Het is netjes en overzichtelijk. Ik vind het goed zo, geen verbeterpunten wat mij betreft. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers Communicatie: de pensioenschijf Bij het Nibud komen meer vragen over de site en de afzender naar voren. Wie zitten er achter de pensioenschijf? Is de site betrouwbaar en beveiligd? Je moet veel invoeren: wat gebeurt daarmee? Ook moet wel informatie worden ingevoerd die niet zo maar beschikbaar is en waarvan men denkt dat die ook niet kloppend te krijgen is van het pensioenfonds. En waarom moet men dat zelf allemaal opzoeken en uitrekenen: kunnen de pensioenfondsen dat niet? Nibud gaat over budgetadvies: maar is dat hetzelfde als pensioenadvies? In het algemeen lijkt men daarom wat aarzeling te hebben de schijf te gebruiken en ook gebruikt iemand maar wat fake cijfers. Op zich acht men de tool qua presentatie wel prettig al moet je veel zelf invoeren hetgeen men lastig vindt. Er worden ook een aantal andere sites genoemd waar je terecht zou kunnen zoals pensioenkoers.nl, pensioenkijker.nl en pensioenoverzicht.nl. Enkele citaten: Ik snap de opbouw van deze site maar in de berekening is een bedrag ( het vaste AOW bedrag) aangegeven daarna moet je de bruto maandbedragen per pensioenfonds invullen en daar gaat het nu juist om de fondsen (althans mijn fondsen) geven die info niet dus dat wordt puzzelen en rekenen. Als ik op de schijf bedragen invul die niet kloppen krijg ik geen 'indicatie' van mijn inkomen na pensionering. Alhoewel ik het nut van deze site wel begrijp blijft voor mij de hamvraag WAAROM verstrekken de pensioenfondsen NIET gewoon de informatie waar ik om vraag. Als dat gewoon zou gebeuren waren al deze sites niet nodig Daar komt bij dat het 'mijn' gespaarde geld is en dat ik recht heb op de juiste informatie. Dus ' het probleem graag bij de KERN aanpakken'. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west- Nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. De pensioenschijf ziet er handig uit en als het zover is, wil ik deze wel gaan gebruiken. Als ik de pensioenschijf kan downloaden naar mijn computer, want ik zag dat je bij NIBUD dat kan invullen. Ik heb geen ervaringen met NIBUD. Als de SVB met deze schijf komt, zou het wel eens kunnen dat meer mensen via internet de AOW aanvragen!. Beroep: zzp, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 60, Vrouw, Huishouden: 1 pers. 18

19 Dat lijkt me meer op een handige tool waar ik in een latere situatie eens gebruik van ga maken. Dus dank voor de tip. Overigens vulde ik wat fake getallen in en kwam uiteindelijk niet tot een overzicht, maar raakte verstrikt in een brei van andere mogelijkheden. Maar misschien moet ik er nog eens naar kijken rustig. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Man, Huishouden: 2 pers. Het NIBUD is in principe onafhankelijk van de overheid. Ik wil niet een budgetadvies. Bovendien wordt er een fout gemaakt als ik aangeef dat ik een partner heb, krijg ik toch pensioen voor twee personen. Klopt niet. Het loopt snel op in allemaal informatie en vragen op het scherm. Dan heb ik snel spijt dat ik op deze site ben gaan kijken. Want het wordt niet eenvoudig denk ik al snel. Dat klopt natuurlijk ook wel dat het niet eenvoudig is. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers. Minder dan bij pensioenoverzicht.nl Niet duidelijk, op de huidige netto AOW uitkering na. Veel opzoeken en dan invullen, lastig te veel gedoe. Voor mij niet nu ik van de andere site weet. Ten tweede hoe meer ik weet wie er achter zit hoe wantrouwiger ik word. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers De pensioenschijf op de website van Mijn pensioenoverzicht Aanvullend is gevraagd of het beeld van de pensioenschijf zou veranderen als het op de website van Mijn Pensioenoverzicht zou staan. Dat blijkt zeker het geval voor de meesten. Het gebruiksgemak wordt groter (immers de gegevens worden automatisch opgehaald als je met DigiD inlogt). Maar er zijn ook mensen die vinden dat de pensioenfondsen deze informatie dienen te leveren. En er lijken ook vragen over de privacy een rol te spelen: is DigiD nog wel zo betrouwbaar? In ieder geval lijkt veel minder sprake van een drempel dan als men de gegevens bij het Nibud zou moeten invoeren. Enkele citaten: Ja.. dan heb ik meer vertrouwen in de berekening en het is beveiligd. Beroep: zzp, Stad: Sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 1 pers. Ik weet niet of het mij meer zal aanspreken. Het aardige is dat het presenteren van dezelfde gegevens/pensioenresultaten op verschillende wijzen inzicht verschaft voor verschillende personen. Dit kan afhangen van het persoonlijk algemeen en bijzonder inzicht in cijfermateriaal op zich. Daarom kan het presenteren van dezelfde gegevens op verschillende manieren mensen helpen te begrijpen hoe hun financiele toekomst er uit gaat zien. Beroep: vut, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 63, Man, Huishouden: 2 pers. Op zich een goede zaak, maar dan niet integreren, maar los van het gedeelte van mijn pensioenoverzicht. teveel integreren wordt vaak niet duidelijker, wel omslachtiger. vermogen via sparen kan men zelf berekenen. Beroep: thuiszorg, Stad: Sterk stedelijk, oost- Nederland, Leeftijd: 63, Vrouw, Huishouden: 2 pers. 19

20 Als iets automatisch wordt ingevuld dmv mijn digid, ga ik er vanuit dat het betrouwbare informatie is en dat hier ook vertrouwelijk mee om wordt gegaan. Ik vind het wel overzichtelijk, dus ik ben wel een voorstander. Verbeterpunt is dat het automatisch wordt ingevuld. Beroep: post, Stad: Niet stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Deze site is onnodig als de pensioenfondsen gewoon inzichtelijk communiceren met hun klanten. Waarom moet dit allemaal zo ingewikkeld terwijl het makkelijk kan. Het is toch niet nodig om voor elk wissewasje een site op te richten. De DigiD- code is de laatste tijd een aantal keren uit de lucht geweest. De 'betrouwbaarheid' van deze code is daarmee voor mij tot 0 gedaald. Mijn mening over de pensioenschijf verandert hiermee niet. Ik vind het een overbodige site en ik vind dat de pensioenfondsen hun werk moeten doen. Beroep: ambtenaar, Stad: Zeer sterk stedelijk, west- Nederland, Leeftijd: 57, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Is natuurlijk altijd handig als je geen dubbele handelingen hoeft te verrichten omdat e.e.a. gekoppeld is. Maar geldt dit dan ook voor de mensen zonder computer?. Beroep: ondernemer, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 62, Vrouw, Huishouden: 1 pers SVB informatie verstrekking via brochure We hebben de SVB brochure Als u AOW krijgt laten beoordelen De reacties zijn positief. De brochure wordt als heel begrijpelijk en overzichtelijk ervaren al is deze (uiteraard) minder op maat dan online overzichten waar je met DigiD inlogt. Ook de leeftijd dat AOW ingaat komt bijvoorbeeld niet op maat aan de orde. Daarom ziet men het meer als aanvullende achtergrondinformatie bij de informatie die betrekking heeft op de eigen situatie. Maar in die zin is het zinvol en goed. Als verbeterpunten noemen de respondenten dat er contactgegevens bij geplaatst kunnen worden. Ook zijn er enkelen die het liever toegestuurd zouden krijgen. Enkele citaten: Ik vind de brochure erg overzichtelijk. Ik vind het een prettig naslagdocument om te ontvangen. Er staat veel informatie in en door middel van de kopjes is het goed te lezen. Als verbeterpunt zou ik brochure opsturen naar mensen die 63 jaar en ouder zijn. Voor hen komt de AOW in de buurt en daardoor is de interesse groter. Beroep: post, Stad: Niet stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. Goede folder, uitgebreide informatie omtrent AOW. Eigenlijk alles waar ik juist omheen loop, maar haalt wel de onzekerheid bij mij weg. Dat contact adressen en telefoonnummers niet in de folder staan, er wordt maar vanuit gegaan dat een ieder een computer heeft, begrijpt of kan aanschaffen. Ik mis ook een tabel/overzicht van wanneer in mijn geval de AOW ingaat en wat er gebeurt in de overgangstijd van 65ste verjaardag en de ingang van uitkeren. Ik zou graag zo'n folder thuis gestuurd krijgen op mijn 60ste verjaardag. Omdat je op die leeftijd bewust woord dat het er aankomt en in mijn geval eigenlijk al alles van de hoed en de rand wil weten. Beroep: manager, Stad: Zeer sterk stedelijk, west-nederland, Leeftijd: 61, Man, Huishouden: 1 pers. Het is een aardige folder, maar alles zal over 5 tot 7 jaar ( waarschijnlijk nog later) toch weer veranderd zijn, dus ik vind die folder nog lang niet relevant. Ik ga tzt als het actueler voor me gaat worden me oriënteren en niet nu al. Beroep: huisvrouw, Stad: Weinig stedelijk, oost-nederland, Leeftijd: 59, Vrouw, Huishouden: 2 pers. 20