Vroeger. Handleiding voor de bibliotheek Groep 4
|
|
- Petra ter Linde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Vroeger Handleiding voor de bibliotheek Groep 4
3 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en /of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of enig ander multi-medium, zonder voorafgaande toestemming van Cubiss. Auteursrechten berusten bij Cubiss. Colofon Cubiss Tilburg, 2009 Herzien 2011 Samenstelling: Marion Bolte en José Peijen (Cubiss), Hans van der Linde (Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening / Brabantse Museumstichting) Voorleesverhalen: Martine Letterie, J:\Klantenservice\Rode Draad\Handleiding bibliothecaris\vroeger groep 4 bibl doc
4 Inhoudsopgave pagina 1. Inleiding 5 2. Het project Vroeger Doelstellingen Inhoud Opzet van het project Vroeger Kennismaken met verschillende soorten boeken Suggesties voor het samenstellen van een collectie Samenwerking met culturele instellingen Bronvermelding / Foto s / Adressen 12
5
6 1. Inleiding Het stimuleren van plezier in lezen is een gezamenlijk belang van bibliotheek en basisschool. Het leesbevorderingsprogramma de Rode Draad zorgt ervoor dat leerlingen elk jaar met boeken en lezen in contact worden gebracht. Elk jaar wordt een ander accent gelegd. In groep 1-2 ligt het accent op voorlezen en in groep 3 sluiten de activiteiten aan op het leesproces. Voor groep 4 ligt het accent op het kennismaken met verschillende soorten teksten. Onder tekstsoort verstaan we de vorm waarin een verhaal is verwoord of uitgebeeld zoals een prentenboek, gedicht, sprookje, leesboek of informatief boek. Om later boeken te leren kiezen en waarderen is het van belang dat leerlingen op de hoogte zijn van deze verschillende tekstsoorten. Contacten met de stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening / Brabantse Museumstichting (BRG/BMS) hebben geresulteerd in een samenwerkingsproject waarbij leesbevordering en erfgoededucatie gekoppeld worden. In het project Vroeger staan vijf momenten in het kinderleven centraal: de geboorte, het leven in huis, de eerste jaren op school, het verjaardagsfeest en buitenspelen. De leefwereld van kinderen is in 100 jaar sterk veranderd. Gewoonten en gebruiken rond de geboorte zijn veranderd. Het is niet meer vanzelfsprekend dat alleen moeder thuis voor jonge kinderen zorgt. Schoolgebouwen, leermiddelen en het pedagogisch klimaat in de school van tegenwoordig doen in bijna niets meer denken aan de klaslokalen uit Hetzelfde geldt voor de wijze waarop verjaardagsfeestjes worden gevierd en hoe kinderen tegenwoordig hun vrije tijd na school doorbrengen. Toch zijn in de omgeving van de kinderen tal van dingen aan te wijzen die te maken hebben met vroeger. Deze sporen uit het verleden noemen we erfgoed. Dit erfgoed geeft betekenis aan onze (leef)omgeving en draagt daarmee bij aan onze identiteit. Zo blijft er een verband bestaan tussen de leefwereld van toen en nu. In dit project worden de levensmomenten van kinderen verbonden met de kennismaking van verschillende soorten boeken zoals bundels met bakerrijmen en gedichten, voorleesboeken, leesboeken, prentenboeken en informatieve boeken. Deze kennismaking met tekstsoorten vormt een belangrijke basis voor literatuureducatie. Met de keuze voor de combinatie literatuureducatie en erfgoededucatie is in dit project Vroeger gezocht naar mogelijkheden om de leergebieden Nederlands, Oriëntatie op jezelf en de wereld en Kunstzinnige Oriëntatie met elkaar te verbinden. Het project Vroeger kan ingezet worden bij cultuureducatie en biedt mogelijkheden om de locale samenwerking tussen scholen, bibliotheken, musea, archieven en heemkundekringen te vergroten. 2. Het project vroeger 2.1 Doelstellingen De doelen van cultuureducatie vormen de uitgangspunten voor het project Vroeger. Het ministerie van OCW vindt cultuurbereik belangrijk en wil het cultureel bewustzijn van burgers versterken door het vergroten van zowel het publieksbereik als de actieve participatie in kunst en cultuur. 5
7 Cultuureducatie heeft tot doel om allerlei vormen van cultuur en culturele uitingen op een zinvolle manier in het onderwijs te betrekken. Het is geen schoolvak maar een verzamelbegrip dat zowel kunsteducatie als literatuureducatie, erfgoededucatie en media-educatie omvat. Het begrip cultuureducatie verwijst naar onderwijs over kunst, cultureel erfgoed en media. De doelstellingen van het project Vroeger zijn: - kennismaken met verschillende tekstsoorten en soorten boeken; - kennismaken met cultureel erfgoed: verhalen, boeken, afbeeldingen, voorwerpen en gebouwen; - ontwikkelen van het historisch besef bij jonge kinderen; - samenwerken met locale culturele instellingen. Literatuureducatie en leesbevordering Literatuureducatie bevordert het culturele lezen, dat wil zeggen het lezen van cultureel waardevolle teksten, en het verwerven van kennis van de letterkunde en de reflectie hierop. (Jeugd)literatuur hoort bij onze cultuur en is dus vanzelfsprekend een onderdeel van cultuureducatie in het onderwijs en daarbuiten. Literatuureducatie sluit niet alleen aan bij cultuureducatie maar ook bij het taalonderwijs. Het belangrijkste doel van het leesbevorderingsprogramma de Rode Draad is het stimuleren van plezier in lezen. Daarvoor zijn activiteiten ontwikkeld die aansluiten bij aspecten van leesplezier en literaire competenties. Dit betekent dat er aandacht is voor het aanbod van teksten en waar dit aanbod te vinden is, aandacht voor kenmerken van literaire teksten en voor het kiezen en waarderen van boeken. Om later boeken te leren kiezen en waarderen is het van belang dat leerlingen op de hoogte zijn van verschillende tekstsoorten. Kerndoelen Het project Vroeger sluit aan op de Kerndoelen basisonderwijs (2006): - 9: De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. Meer informatie over Kerndoelen basisonderwijs en Tussendoelen & leerlijnen: en Erfgoededucatie Het doel van erfgoededucatie is om leerlingen bewust te maken dat overblijfselen uit het verleden belangrijk zijn voor het begrijpen van geschiedenis en cultuur en beoogt daarmee ontwikkeling van historisch besef. Erfgoededucatie helpt kinderen om kennis, vaardigheden en technieken te leren waarmee zij overblijfselen uit het verleden kunnen herkennen, onderzoeken en plaatsen in een groter (historisch) verband. Daarmee leren leerlingen zich een betrouwbaar beeld te vormen van het leven van mensen in verschillende historische perioden en ontwikkelen zij een belangstelling voor het verleden die zich buiten schoolverband kan voortzetten. Erfgoed kent tal van verschijningsvormen. Sporen in het landschap, in de gebouwde omgeving, in de bodem, in een museum, in archieven in bibliotheken en bij de mensen thuis. Naast deze tastbare overblijfselen is er het immateriële erfgoed in de vorm van gewoonten, gebruiken, tradities, verhalen, liederen, technieken, normen en waarden. Erfgoed speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van een eigen identiteit. Veel jonge kinderen verzamelen allerlei schatten die voor henzelf betekenis hebben (erfgoed van jezelf). Zij groeien op, leren en leven samen met anderen in familie, school en buurt met uiterlijke kenmerken en uiteenlopende manieren van met elkaar omgaan (erfgoed van je omgeving). 6
8 Geleidelijk ontwikkelen zij ook het besef deel uit te maken van het grotere geheel van de samenleving waarin tal van symbolen en sporen uit het verleden betekenis hebben voor grote groepen mensen (erfgoed van iedereen). Dat is een gevolg van een (on)bewust leerproces. Door erfgoed te onderzoeken en aan elkaar te presenteren krijgen leerlingen meer begrip en waardering voor hun cultuur en erfgoed, maar ook voor die van anderen. Erfgoed vertelt over mensen uit andere tijden dan de onze. Maar omdat we dit erfgoed bewaren of nog steeds gebruiken, kunnen we verleden en heden met elkaar vergelijken. Door deze vergelijking kunnen we ontdekken wat er wel en niet in de samenleving veranderde (continuïteit en verandering). Foto s van keukens uit 1880, 1930 en 2000 laten werelden van verschil zien, veroorzaakt door de komst van de waterleiding, het aardgas en de elektriciteit, terwijl het toch om hetzelfde fenomeen keuken gaat. Door erfgoed uit verschillende tijden te vergelijken, ontstaat de mogelijkheid om (historische) ontwikkelingen zichtbaar en voorstelbaar te maken. Het gaat hier om de ontwikkeling van historisch besef: het besef dat wat er nu is, voortkomt of gerelateerd is aan wat er ooit was. Erfgoededucatie en groep 4 In het onderwijsprogramma van de groepen 1 tot en met 4 ligt de nadruk op dagelijkse tijd (seizoenen, klok, kalender etc.). Daarnaast wordt in de groepen 3 en 4 aandacht besteed aan historische tijd ( vroeger ). Aanknopingspunten voor historische tijd liggen in opmerkingen van kinderen over bezoeken aan opa s en oma s, eigen herinneringen, voorwerpen uit vroeger tijd die thuis bewaard worden, foto s van de eigen levensgeschiedenis (en die van de onderwijsgevende!) of andere oude foto s, gasten in de klas die vertellen over vroeger, boeken en verhalen die beelden oproepen van vroeger tijd etc. Het zijn mogelijkheden om het begrip vroeger meer te concretiseren. Informatie over vroeger zal voor de meeste kinderen weinig betekenis hebben. Zij beschikken over (nog) te weinig kennis en ervaring om die informatie te kunnen verwerken en een plaats te geven in hun denken. Door te leren kijken, vergelijken en te verwoorden zullen kinderen ontdekken dat veel dingen vroeger anders waren, maar toch ook wel herkenbaar voor hen zijn. Op die manier kunnen we kinderen prikkelen in het idee dat er voor hen mensen zijn geweest die hun sporen hebben achtergelaten. Daarmee geeft dit project een aanzet tot de ontwikkeling van historisch besef. 2.2 Inhoud Het project bestaat uit een handleiding en een fotoboek. De bibliotheek voegt daaraan een collectie boeken toe met gedichtenbundels, leesboeken, prentenboeken, voorleesboeken en informatieve boeken (Zie ook 2.5) Het fotoboek bevat: - Vijf historische foto s die aansluiten bij vijf momenten in een kinderleven. - Attributen zoals een muziekspeeldoosje, een hinkelblok, zoethout, een kroontjespen en een potje inkt, een geplastificeerde plaat van het leesplankje aap noot mies. - Vijf sets spelkaarten voor een memoryspel, een fotopuzzel en een sorteerspel oud/nieuw. 7
9 - Vijf kerntitels: - Uit Grootmoeders tijd deel 2 (bibliotheek voegt deze titel toe); - Sprookjesbundel waarin opgenomen Prinses op de erwt (bibliotheek voegt deze titel toe); - Ot en Sien Oud-Hollandse spelletjes (wordt bij het project geleverd); - Het pannenkoekenboek; Eric Carle (bibliotheek voegt deze titel toe); - Een informatief boek met spelletjes van nu. Bijvoorbeeld: Tyberghein, F. Spelletjes voor binnen en buiten / Bosmans, Annemie Nickolodeon Cool Buitenspeelboek / Lucelles, Christophe Wat doen we vandaag? / Het rondjewereld spelletjesboek (bibliotheek voegt een van deze titel toe). De Boekenlijst Rode Draad wordt steeds aangevuld met nieuwe, verkrijgbare titels. Deze vindt u bij de Educatieproducten onder het kopje leesbevordering. De doorzichtige schutbladen in het fotoboek zijn kwetsbaar zodat voorzichtig met het object omgegaan moet worden. Foto s Voor wat de erfgoedcomponent betreft is ervoor gekozen om de kinderen zoveel mogelijk in contact te brengen met authentiek materiaal. Voor het project Vroeger is gebruik gemaakt van de fotocollecties die digitaal op Internet ontsloten zijn. Honderd jaar geleden waren kinderen geen algemeen onderwerp voor fotografen als nu het geval is. Fotografie was een professionele bezigheid en foto s laten maken kon niet iedereen zich veroorloven. Het gevolg hiervan is dat er vooral foto s bestaan van de meer gegoede burgerfamilies die het zich konden veroorloven om bijzondere momenten vast te leggen. 2.3 Opzet van het project Vroeger Gedurende een vijftal weken staan in het project vijf situaties in het kinderleven centraal: de geboorte, het leven in huis, de eerste jaren op school, het (verjaardags)feest en buitenspelen. Elke week staat ook een soort boek centraal. Rode Draad vormt het door Martine Letterie speciaal voor dit project geschreven verhaal. De hoofdpersoon van het project Vroeger is Kee. Het meisje leefde ongeveer 100 jaar geleden. In het gezin van Kee spelen vader, moeder, zusje Trui, broertje Hans en baby Pop een belangrijke rol. Heel speciaal is het fotoboek van Kee dat u met deze handleiding ontvangt. In dit fotoboek zijn vijf historische foto`s opgenomen. Deze foto s staan model voor de belangrijke momenten uit het leven van Kee. Het project bevat bovendien een aantal voorwerpen. Deze voorwerpen ondersteunen het verhaal en de foto s en zijn een tastbaar onderdeel van het project. Kee is ongeveer net zo oud als de leerlingen van groep vier waarvoor dit project is bedoeld. De foto s en het verhaal van Kee geven een beeld van haar leven in het begin van de vorige eeuw en sluiten aan bij de belevingswereld van de kinderen van nu. Zij bieden de mogelijkheid om met de kinderen te vergelijken wat hetzelfde en wat anders is. Leerkrachten kunnen de kinderen met dit project laten ervaren dat het leven er vroeger anders uitzag dan tegenwoordig. Daarmee leggen zij een belangrijke kiem voor het ontstaan van historisch besef. In de handleiding voor de leerkracht staat bij ieder thema ook achtergrondinformatie. Wekelijks terugkerende elementen tijdens het project zijn: het voorlezen van het verhaal, het bekijken van de foto en het voorwerp, het kennismaken met het soort boek, verwerkingssuggesties rondom het thema en verder lezen in de verschillende soorten boeken. De eerste twee elementen kunnen in een tijdsbestek van ongeveer drie kwartier plaatsvinden. 8
10 Het kennismaken met een boeksoort, het lezen in boeken en één of meerdere verwerkingssuggesties kunnen hierop aansluiten of op een ander moment in dezelfde week uitgevoerd worden. 2.4 Kennismaken met verschillende soorten boeken Een belangrijk onderdeel van het project Vroeger is het kennismaken met verschillende soorten boeken. De vijf situaties van een kinderleven die in dit project het uitgangspunt vormen zijn verbonden met vijf verschillende soorten boeken. Deze kerntitels voegt de bibliotheek aan het project toe. Het boek Ot en Sien Oud-Hollandse spelletjes wordt bij het project Vroeger geleverd. De overige kerntitels moet de bibliotheek aanschaffen of uit de eigen collectie halen. Thema: geboorte / gedichtenbundels Uit Grootmoeders tijd. Dl. 2. Leeuwarden, Uitgeverij Libre B.V., ISBN In dit deel staan 25 bekende kinderliedjes uit grootmoeders tijd, geïllustreerd met tekeningen van Cornelis Jetses. De liedjes worden gezongen op de bijbehorende cd. Deze kerntitel kan eventueel vervangen worden door een andere bundel met liedjes, gedichtjes of bakerrijmpjes uit grootmoeders tijd. Thema: in huis / voorleesboeken en sprookjesboeken Andersen, Hans Christiaan: Sprookjes van Andersen. Voorschoten, De Vier Windstreken, Een bundel met elf bekende sprookjes van Andersen. Deze kerntitel kan eventueel vervangen worden door een andere sprookjesbundel van Hans Christiaan Andersen waarin het sprookje Prinses op de erwt is opgenomen. Thema: school / leesboeken Een kerntitel die aansluit bij het leesplankje is niet meer verkrijgbaar. Er is daarom gekozen om bij dit thema de afbeelding Het Leesplankje te gebruiken. Extra kerntitel bij dit thema is Ot en Sien Oud-Hollandse spelletjes en wordt meegeleverd bij het project. Indien aanwezig in de collectie van de bibliotheek kan het volgende boek door de bibliotheek toegevoegd worden: Het Leesplankje Leeuwarden, Uitgeverij Libre B.V., ISBN Het leesplankje, dat in 1910 voor het eerst gebruikt werd, is bedacht door de onderwijzer M.B. Hoogeveen. De tekeningen zijn gemaakt door de illustrator van Ot & Sien, C. Jetses. Meer dan vijftig jaar lang hebben kinderen op school leren lezen met behulp van het leesplankje. In dit boek staan gedichtjes over de afbeelding van het leesplankje uit het Eerste Leesboekje. Bovendien staan er op elke pagina woordoefeningen en kun je zelf een leesplankje uitknippen met de bijbehorende letters. Een kijk-, lees-, en doeboek. (uitverkocht sinds juni 2009). Uitgaven van Ot en Sienboeken zijn inmiddels ook niet meer verkrijgbaar maar kunnen ook door de bibliotheek worden toegevoegd als ze nog aanwezig zijn in de bibliotheekcollectie. Thema: jarig en Koninginnedag / prentenboeken Carle, Eric: Het pannenkoekenboek. Haarlem, Gottmer, ISBN Floris heeft trek in een pannenkoek, maar voor die eindelijk op zijn bordje ligt moet er heel wat werk verzet worden. 9
11 Thema: spelen / informatieve boeken Een keuze uit: Tyberghein, F.: Spelletjes voor binnen en buiten Bosmans, Annemie: Nickolodeon Cool Buitenspeelboek Lucelles, Christophe: Wat doen we vandaag? Het rondjewereld spelletjesboek Boeken met beschrijvingen van spelletjes van nu. Vergelijkbare boeken met spelletjes van nu kunnen ook als kerntitel worden ingezet. Ot en Sien Oud-Hollandse spelletjes. Leeuwarden, Libre B.V., ISBN In dit boek staan kinderspelletjes van vroeger beschreven, afgewisseld met de illustraties van Ot en Sien, getekend door Cornelis Jetses. 2.5 Suggesties voor het samenstellen van een collectie Tijdens het project maken de kinderen kennis met vijf verschillende soorten boeken. De kerntitels dienen als voorbeeld voor de verschillende boeksoorten. U kunt voor de school een aanvullende collectie boeken samenstellen met meerdere boeken van een boeksoort. Kinderen krijgen met deze collectie de mogelijkheid om uitgebreid in de boeken te snuffelen. Deze collectie kunt u naar eigen inzicht samenstellen. Suggesties voor het samenstellen van deze collectie vindt u via onder het kopje leesbevordering. De Boekenlijst Rode Draad producten wordt steeds aangevuld met nieuwe, verkrijgbare titels. Thema: geboorte / gedichtenbundels Allerlei bundels met bakerrijmen en gedichten die de leerkracht kan voorlezen. Denk ook aan gedichtenbundels of versjesboeken die kinderen in groep 4 zelf kunnen lezen. Thema: in huis / voorleesboeken, sprookjesboeken Allerlei bundels met voorleesverhalen. Dit kunnen voorleesbundels zijn met moderne verhalen maar ook voorleesboeken met verhalen die in het begin van de twintigste eeuw spelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de boeken over Ot en Sien of andere boeken geschreven door Jan Ligthart. Thema: school / leesboeken Denk hierbij aan leesboeken die de kinderen van groep 4 kunnen lezen. Sluit met de moeilijkheidsgraad (AVI niveau) aan bij de periode waarin de Rode Draad op school uitgevoerd wordt. U kunt ook een leesboek uit het begin van de twintigste eeuw toevoegen bijvoorbeeld Pietje Bell of Kruimeltje. De gelijknamige films die gebaseerd zijn op deze boeken geven kinderen een beeld van het leven uit die tijd. Thema: jarig en Koninginnedag / prentenboeken De prentenboeken moeten aansluiten bij de belevingswereld van de kinderen in groep 4. Het thema van de prentenboeken is niet van belang. In de handleiding voor de leerkracht worden de prentenboeken van Eric Carle genoemd. Eventueel voegt u één of twee extra titels van deze illustrator toe. 10
12 Thema: spelen / informatieve boeken Alle informatieve boeken voor kinderen van groep 4 zijn geschikt. Zorg voor een verdeling over meerdere onderwerpen zoals boeken over dieren, lichaam, verzorging, vervoer, beroepen enzovoort. Extra boeken De collectie kunt u verder uitbreiden met boeken over het begin van de twintigste eeuw. Deze boeken geven de leerkracht achtergrondinformatie en kunnen aan de leerlingen als illustratiemateriaal getoond worden. Deze boeken kunnen soms ook als voorleesmateriaal ingezet worden. Helaas zijn veel van deze boeken kort verkrijgbaar en zijn op dit moment niet meer leverbaar. Wellicht dat u nog enkele exemplaren uit de bibliotheekcollectie kunt toevoegen: Ligthart, Jan Het boek van Ot en Sien (26 e dr. Piramide, 1996) Ligthart, Jan Buurkinderen (26 e dr. Piramide, 1996) Ligthart, Jan Dicht bij huis (26 e dr. Piramide, 1996) Ligthart, Jan Het prentenboek van Ot en Siet (Piramide, 1995) Niemeijer, Jan A. Kinderen van het platteland (Callenbach, 1998) Niemeijer, Jan A. Leven op het platteland (Friese Pers Boekerij, 1986) Niemeijer, Jan A. Toen je nog op straat kon spelen (Kok, 2001) Niemeijer, Jan A. De wereld van Cornelis Jetses (Atrium, 1985) Nieumeijer, Jan A. Zo n andere wereld (Friese Pers Boekerij, 1989) Petermeijer, Hans Zoethout voor een cent (Zwijsen, 1997) 3. Samenwerking met culturele instellingen Kennis van ons gezamenlijk cultureel erfgoed draagt bij aan de ontwikkeling van historisch besef en vormt een essentieel onderdeel van cultuureducatie in het primair onderwijs. Met het project Vroeger heeft u een instrument in handen waarmee u leesbevordering koppelt aan cultuureducatie. Het project Vroeger biedt mogelijkheden voor samenwerking met lokale organisaties die zich bezig houden met cultureel erfgoed. In de Regeling Versterking Cultuureducatie in het Primair Onderwijs en in de adviesnota s van de Raad voor cultuur en de Onderwijsraad worden basisscholen en culturele instellingen daartoe aangezet. De samenwerking met instellingen zoals archieven, musea en heemkundekringen kunnen het culturele erfgoed voor de kinderen concreter maken. U kunt als bibliotheek het initiatief nemen tot deze samenwerking door contact op te nemen met deze culturele instellingen. Bijvoorbeeld om te onderzoeken of deze instellingen aanvullende activiteiten op het project Vroeger kunnen aanbieden. Een gezamenlijke aanbieding van het project Vroeger door bibliotheek en één of meerdere culturele instellingen behoort ook tot de mogelijkheden. Denk bij samenwerking aan het bezoeken van het plaatselijk archief of het uitnodigen van iemand die veel weet van de lokale geschiedenis. Daarnaast nodigt dit project uit tot het bezoeken van cultuurhistorische- of archeologisch historische musea. Vaak hebben deze musea een educatief programma voor basisscholen. Door contact te zoeken met de educatief medewerker van een museum kan het project Vroeger eventueel ingepast worden in het educatieve programma. Hiermee wordt zowel het bezoek aan het museum als het werken met het project in school versterkt. 11
13 Op de website vindt u interessante musea en biedt de mogelijkheid om per provincie cultuur/historische of archeologisch/historische musea te zoeken. De plaatselijke heemkundekringen en archieven zijn via provinciale koepelorganisaties te achterhalen. In de provincie Noord-Brabant bijvoorbeeld zijn heemkundigen verenigd in 110 heemkundekringen. Op vindt u een overzicht van alle heemkundekringen en archieven met adressen en contactpersonen. Ook heemkundekringen en archieven in andere provincies zijn via Internet op te sporen. Wilt u meer weten over instellingen die zich bezighouden met erfgoededucatie, bijvoorbeeld in uw provincie of regio, dan levert het woord erfgoededucatie in Google genoeg resultaten op. 4. Bronvermelding / Foto s / Adressen Bronvermelding Van zwarte lijnen en witte tussenruimte tot vaste, klinkende, zinvolle werkelijkheid: Advies over het belang van het culturele lezen en leesbevordering. Advies van de Raad voor Cultuur met medewerking van het bureau van de Onderwijsraad. Januari Onderwijs in cultuur. Versterking van cultuureducatie in primair en voortgezet onderwijs. Advies van de Raad voor cultuur en van de Onderwijsraad. April De doorgaande leeslijn 0-18 jaar. Stichting Lezen. April Kerndoelenboekje. Ministerie OCW Tussendoelen en leerlijnen bij de 58 nieuw geformuleerde kerndoelen. SLO, Niemeijer, Jan. A. Kinderen van het platteland. Kampen, Kok, Foto s Geboorte: Tilburg, Moeder en kind in wieg met kast op de achtergrond. Fotograaf: Henri Bressenbrugge ( ). Uit: Regionaal Archief Tilburg (nr. 8520). In huis: Tilburg, Vrouw met twee kinderen aan de maaltijd. Fotograaf: Henri Bressenbrugge ( ). Uit: Regionaal Archief Tilburg (nr. 8520). School: Tilburg, Klassenfoto Meisjesschool Korvel. Uit: Regionaal Archief Tilburg (nr ). Jarig/Koninginnedag: Amsterdam, 31 augustus 1906, Koninginnedag. Uit: Fotocollectie J.L. Scherpenisse. Grafisch ontwerp & reclamebureau Peter Scherpenisse, Amsterdam (nr. 0960). Buiten spelen: Goirle, Ansichtkaart Kerkstraat. Uit: Regionaal Archief Tilburg (nr ). 12
14 Adressen Cubiss Postbus 90114, 5000 LA Tilburg Telefoon: (013) Erfgoed Brabant Postadres: Postbus 1325, 5200 BJ s-hertogenbosch Bezoekadres: Parade 18, 5211 KL s-hertogenbosch De stichting BRG/BMS (in 2009 opgegaan in Erfgoed Brabant) heeft van de provincie Noord-Brabant de opdracht om de samenwerking tussen scholen en erfgoedinstellingen te bevorderen zodat erfgoed op een zinvolle wijze betrokken kan worden in het onderwijs. De consulenten erfgoededucatie kunnen kosteloos adviezen, bemiddeling of ondersteuning bieden. Zie ook de website: De ontwikkeling van het project Vroeger is mede mogelijk gemaakt door: Provincie Noord-Brabant, Cubiss en de Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening / Brabantse Museumstichting. 13
Kleine Ezel. Handleiding voor de bibliotheek Groep 1-2
Kleine Ezel Handleiding voor de bibliotheek Groep 1-2 Colofon Cubiss Tilburg, 2009 Samenstelling: Marion Bolte, Cubiss J:\klantenservice\Rode Draad\handleiding bibliothecaris\kleine Ezel groep 1-2 bibl.290609
Nadere informatieBiblioMemo. Handleiding voor de bibliotheek Groep 5
BiblioMemo Handleiding voor de bibliotheek Groep 5 Colofon Cubiss Tilburg, 2009 Het spel BiblioMemo is een product van NBD/Biblion en is ontwikkeld in samenwerking met Cubiss. Samenstelling: José Peijen,
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,
Nadere informatieKraak de code. Handleiding voor de bibliotheek Groep 6
Kraak de code Handleiding voor de bibliotheek Groep 6 Colofon Cubiss Tilburg, 2007 Met dank aan de openbare bibliotheken van Cuijk, Mierlo, Roosendaal en Schijndel J:\Klantenservice\Rode Draad\Handleiding
Nadere informatieBIBLIOTHEEKBEZOEK GROEP 2 óf GROEP 3
BIBLIOTHEEKBEZOEK GROEP 2 óf GROEP 3 - Kinderen maken kennis met de bibliotheek - De mogelijkheden van de bibliotheek vertellen en verschillende materialen laten zien - Boekpromotie: kinderen enthousiast
Nadere informatieBiblioMemo Handleiding voor de leerkracht Groep 5
BiblioMemo Handleiding voor de leerkracht Groep 5 Colofon Cubiss Tilburg, 2009 Het spel BiblioMemo is een product van NBD/Biblion en is ontwikkeld in samenwerking met Cubiss. Samenstelling: José Peijen,
Nadere informatieEen schrijver op bezoek. en zien hoe een boek gemaakt wordt Handleiding voor de bibliotheek Groep 7
Een schrijver op bezoek en zien hoe een boek gemaakt wordt Handleiding voor de bibliotheek Groep 7 Colofon Cubiss Tilburg, 2003 herz.vers. 2008 J:\klantenservice cubiss\rode Draad\handleiding bibliothecaris\schrijver
Nadere informatieWelkom in mijn Museum
Docentenhandleiding Educatieprogramma Welkom in mijn Museum Primair Onderwijs groep 3 en 4 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3,4 Programma:
Nadere informatieHIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK
COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK DE TIJDSWINKEL VOOR GROEP 3-4 HET LEVEN VAN MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDSPERIODEN AAN DE HAND
Nadere informatieErfgoedonderwijs. 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren. 4. Erfgoed in de klas voorbeelden
Erfgoedonderwijs 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren 4. Erfgoed in de klas voorbeelden ERFGOED DOEN! Wat is erfgoed? Wat is erfgoed? Definitie Materiële
Nadere informatieINHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieOnder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief
Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius Lesbrief Lesbrief Onder onze voeten U gaat met uw klas een bezoek brengen aan Min40Celsius, aan de hand van deze lesbrief kunt het bezoek (kort) voorbereiden.
Nadere informatieHANDLEIDING. bij de Leerlijn Erfgoededucatie Raalte voor het basisonderwijs. Op zoek naar tastbare sporen van het erfgoed in Raalte
HANDLEIDING bij de Leerlijn Erfgoededucatie Raalte voor het basisonderwijs Op zoek naar tastbare sporen van het erfgoed in Raalte INHOUD Algemeen Erfgoed van Raalte Didactiek Leerdoelen onderbouw Leerdoelen
Nadere informatieDE RODE DRAAD VAN TWENTE
groep ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen.
Nadere informatieArcheologie op school. Handleiding voor de leerkracht
Archeologie op school Handleiding voor de leerkracht 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aan de slag: verkorte handleiding 4 3. Verantwoording 5 Archeologie en erfgoededucatie 5 Kerndoelen 5 Didactisch concept
Nadere informatieprimair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding
primair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding Inhoud Een doorlopende leerlijn erfgoededucatie 3 Leerdoelen 6 Voorbereiding op het museumbezoek 7 De museumles Mijn verhaal
Nadere informatieDe Schatkamer van Roald Dahl. Handleiding voor de bibliotheek - Groep 4 en 5
De Schatkamer van Roald Dahl Handleiding voor de bibliotheek - Groep 4 en 5 Colofon De schatkamer van Roald Dahl is ontwikkeld door: Cubiss Statenlaan 4 5042 RX Tilburg www.cubiss.nl webshop@cubiss.nl
Nadere informatieVisie leesbevordering
Visie leesbevordering Leesbevordering zien we als basis van het totale leesonderwijs Zonder aandacht voor leesbevordering mist het technisch lezen een belangrijke stimulans. Leesbevordering is dus niet
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma. Schilderspraktijken. Ary Lamme, Ary Scheffer aan het werk in het atelier, 1851. Primair Onderwijs groep 7 en 8
Docentenhandleiding Educatieprogramma Schilderspraktijken Ary Lamme, Ary Scheffer aan het werk in het atelier, 1851 Primair Onderwijs groep 7 en 8 Inhoud Het Dordrechts Museum...p. 3 Algemene doelstelling
Nadere informatieReizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit. Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl KUNSTHUIS
Leeswijzer bij www.reizenindetijd.nl Reizen in de tijd Leren van de plek waar je opgroeit Reizen in de Tijd is een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. De activiteiten gaan over de leerlingen en de plek
Nadere informatieVroeger. Handleiding voor de leerkracht Groep 4
Vroeger Handleiding voor de leerkracht Groep 4 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of enig ander multi-medium, zonder voorafgaande
Nadere informatieKleine Gartmanplantsoen 21 1017 RP Amsterdam T 020 620 9567 info@mocca-amsterdam.nl www.mocca-amsterdam.nl. Stappenplan cultuureducatiebeleid
Kleine Gartmanplantsoen 21 1017 RP Amsterdam T 020 620 9567 info@mocca-amsterdam.nl www.mocca-amsterdam.nl Stappenplan cultuureducatiebeleid Inleiding Dit stappenplan is een handreiking om te komen tot
Nadere informatieBibliotheekaanbod. Culturele Commissie Avereest
Bibliotheekaanbod Culturele Commissie Avereest VOORLEESPROJECT DE MOLENMUIS GROEP 1,2 - Leesbevordering: door middel van voorlezen kinderen en leerkrachten enthousiast maken voor boeken en het bezig zijn
Nadere informatieSTOOM, MACHINES EN ARBEIDERS
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieTeamtrainingen & ouderavond
Teamtrainingen & ouderavond Een teamtraining is een bijeenkomst van 1,5 tot 2 uur voor een heel schoolteam. Op actieve en enthousiasmerende wijze verdiep je je samen in een onderwerp. Er zijn verschillende
Nadere informatieBIBLIOTHEEKBEZOEK GROEP 2 óf GROEP 3
BIBLIOTHEEKBEZOEK GROEP 2 óf GROEP 3 - Kinderen maken kennis met de bibliotheek - De mogelijkheden van de bibliotheek vertellen en verschillende materialen laten zien - Boekpromotie: kinderen enthousiast
Nadere informatieCultuurbeleidsplan 2015-2019
CBS Maranatha Hoogklei 7, 9671 GC Winschoten Cultuurbeleidsplan 2015-2019 1. Inleiding Dit is het cultuureducatieplan van de CBS Maranatha in Winschoten. Een plan dat is opgesteld om een bijdrage te leveren
Nadere informatieSprekende Portretten
Docentenhandleiding Sprekende Portretten Sprekende Portretten Jacob Cuyp, Michiel Pompe van Slingelandt, 1649 Primair Onderwijs Groep 4 t/m 8 Inhoud Het Dordrechts Museum...p. 3 Algemene doelstelling programma..
Nadere informatieHet beleidsplan cultuureducatie
Het beleidsplan cultuureducatie Beleidsplannen voor cultuureducatie kunnen variëren van 1 A4 tot een compleet beleidsplan. Belangrijk hierbij is dat het cultuureducatiebeleid onderdeel is van het schoolplan.
Nadere informatieOVERGISTEREN Erfgoedproject voor kleuters
OVERGISTEREN Erfgoedproject voor kleuters DOCENTENHANDLEIDING Colofon Overgisteren is een initiatief van Erfgoed Brabant en ontwikkeld in het kader van Erfgoed a la Carte s-hertogenbosch. Overgisteren
Nadere informatieTeamtrainingen & ouderavond
Teamtrainingen & ouderavond Een teamtraining is een bijeenkomst van 1,5 tot 2 uur voor een heel schoolteam. Op actieve en enthousiasmerende wijze verdiep je je samen in een onderwerp. Er zijn verschillende
Nadere informatieLEZEN - Kunst van Lezen
LEZEN - Kunst van Lezen Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteits zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer bevat
Nadere informatieHoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur
Hoe ontwikkel ik Ineke Strouken een ijzersterk volkscultuurproject? Geachte dames en heren, Welkom op deze studiedag Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject. Sinds een tweetal jaren staat volkscultuur
Nadere informatieKWALITEITSKAART. Bibliotheek op school. Taal / lezen / rekenen
KWALITEITSKAART Taal / lezen / rekenen PO Kinderen die graag lezen, gaan meer lezen. Kinderen die meer lezen, gaan beter lezen. Kinderen die beter lezen gaan beter leren. Leesbevordering is daarom een
Nadere informatieKerndoelen primair onderwijs
Kerndoelen primair onderwijs Publicatie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Tekst: Productie: Ontwerp: Druk: Projectnr.: 36027/8000 Uitgave: April 2006 Jan Greven & Jos Letschert SLO
Nadere informatieErfgoed- en cultuureducatie 2015 2016 Stadsmuseum Zoetermeer
Erfgoed- en cultuureducatie 2015 2016 Stadsmuseum Zoetermeer WIE ERGENS NAAR TOE WIL, MOET WETEN (ONTDEKKEN) WAAR HIJ VANDAAN KOMT Erfgoededucatie is omgevingsonderwijs: het leren in, van omgeving tot
Nadere informatieErfgoededucatie Stadsmuseum Zoetermeer in transitie
Erfgoededucatie 2017-2018 Stadsmuseum Zoetermeer in transitie Educatieflyer 2017 2018 Met veel plezier bieden wij je het educatie-overzicht Primair Onderwijs van het Stadsmuseum Zoetermeer voor het schooljaar
Nadere informatieDit ben ik: selfies en portretten
Docentenhandleiding Educatieprogramma Dit ben ik: selfies en portretten Primair Onderwijs groep 7 en 8 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3
Nadere informatieSTICHTING OMGEVINGSEDUCATIE IN 2015
1 STICHTING OMGEVINGSEDUCATIE IN 2015 2 6 projecten uitgelicht 1. Strategisch meerjarenplan 2. Vernieuwde NME-wijzer Gooi en Vechtstreek 3. Cultuureducatie met kwaliteit erfgoedleerlijn Hilversum 4. Reizende
Nadere informatieHuisje, boompje, beestje
Docentenhandleiding Educatieprogramma Huisje, boompje, beestje Primair Onderwijs groep 1 en 2 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma:
Nadere informatieLesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school
Lesbrief Door het stof kruipen Op onderzoek naar je eigen school Inhoud: 1. Inleiding 2. Algemene informatie 3. Opbouw van de les 4. Voorbereiding en lestips 1 Door het stof kruipen De gemeente Hoogezand-Sappemeer
Nadere informatieZicht op... Cultureel erfgoed
CULTUURNETWERK_ nl Expertisecentrum cultuureducatie Zicht op... Cultureel erfgoed Deze uitgave is een oorspronkelijke uitgave van het voormalige LOKV Nederlands Instituut voor Kunsteducatie. Cultuurnetwerk
Nadere informatieVERKORTE DOCENTENHANDLEIDING VAN WIE IS DIE KOFFER? Project voor groep 1 en 2
VERKORTE DOCENTENHANDLEIDING VAN WIE IS DIE KOFFER? Project voor groep 1 en 2 COLOFON Erfgoed Nederland heeft Van wie is die koffer? als pilotproject (laten) ontwikkelen in samenwerking met de gemeente,
Nadere informatieUit de schoolpraktijk:
in beeld... In een tijd van ontlezing en groeiende taalachterstanden is voor de openbare bibliotheek een belangrijke rol weggelegd als kenniscentrum voor lezen. Waar het gaat om leesbevordering en leesplezier
Nadere informatieEen uitgebreide handleiding met tips voor. de leerkracht en verwerkingssuggesties wordt bij elk project aangeboden. Rode draad 2015-2016
Een uitgebreide handleiding met tips voor de leerkracht en verwerkingssuggesties wordt bij elk project aangeboden. Rode draad 2015-2016 Rode draad Rode draad 2015-2016 GROEP 1 (accent: voorlezen) Kleine
Nadere informatieEen geslaagde activiteit
Een geslaagde activiteit Toelichting: Een geslaagde activiteit Voor Quest 4 heb ik een handleiding gemaakt met daarbij de bijpassend schema. Om het voor de leerkrachten overzichtelijk te maken heb ik gebruik
Nadere informatieBoekwerk. Voorstel voor een project omschrijving. 1.1 Doelstelling
Boekwerk Voorstel voor een project omschrijving 1.1 Doelstelling Het doel van het te ontwikkelen lespakket Boekwerk is leerlingen op een nieuwe manier bezig te laten zijn met taal, boeken en vakinhoud.
Nadere informatieDrents Archief. Het meisje met de hoepel. Groep 2 Thema-overzicht
Drents Archief Het meisje met de hoepel Groep 2 Thema-overzicht Thema-overzicht Het meisje met de hoepel Groep 2 Drents Archief Kern van het thema Een beeld vertelt een verhaal. Om het verhaal te kunnen
Nadere informatieLa Bocca della Verità Handleiding bibliotheek Groep 6
La Bocca della Verità Handleiding bibliotheek Groep 6 Colofon Het project La Bocca della Verità is ontwikkeld door: Cubiss, 2011 Statenlaan 4 5042 RX Tilburg 013-46 56 700 www.cubiss.nl educatie@cubiss.nl
Nadere informatieLeerdoelen en kerndoelen
Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de
Nadere informatieEducatieflyer Stadsmuseum Zoetermeer
Educatieflyer 2018-2019 Stadsmuseum Zoetermeer Inleiding Met veel plezier bieden wij u het educatie-overzicht Primair Onderwijs van het Stadsmuseum Zoetermeer voor het schooljaar 2018-2019 aan. Een programma
Nadere informatieUitgegeven: 3 februari 2010. 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN
Uitgegeven: 3 februari 2010 2010, no. 10 PROVINCIAAL BLAD VAN FRYSLAN BELEIDSREGEL voor het verkrijgen van een partiële ontheffing voor het vak Fries in het primair en voortgezet onderwijs in de provincie
Nadere informatieBudget Educatie en Participatie Projecten (BEPP)
Budget Educatie en Participatie Projecten (BEPP) Met het Budget Educatie en Participatie Projecten willen de provincie Groningen en het Rijk een aantal doelstellingen bereiken. We hanteren daarbij een
Nadere informatieDocentenhandleiding Museumassistent Groep 4
Docentenhandleiding Museumassistent Groep 4 Openbaar Vervoer en Speelgoed Museum Doetinchem versie 1.0 oktober 2017 1. Inleiding Deze handleiding geeft informatie over de les Museumassistent in het Openbaar
Nadere informatieDOCENT. Thema: verhalen HIER STOND EEN KASTEEL! groep 3 en 4. Stadshagen
Het thema verhalen staat voor groep 3 en 4 in het teken van de Middeleeuwen. De leerlingen ontdekken dat er vroeger een echt kasteel op de plek stond, waar nu hun woonwijk ligt. De eerste stappen tot historisch
Nadere informatieMannetje Jas in de klas. Handleiding voor de bibliotheek Groep 1-2
Mannetje Jas in de klas Handleiding voor de bibliotheek Groep 1-2 Colofon Het project Mannetje Jas in de klas is ontwikkeld door: Cubiss Statenlaan 4 5042 RX Tilburg 013-46 56 700 www.cubiss.nl educatie@cubiss.nl
Nadere informatieLesbrief Op zolder bij oma Aletta
Lesbrief Op zolder bij oma Aletta Inhoud: Inleiding Algemene informatie Opbouw van de les Voorbereiding en lestips Op zolder bij oma Aletta Iedereen heeft wel eens gehoord van Aletta Jacobs, maar weinig
Nadere informatieDe pakketten gebruiken in de klas? Het inschrijvingsformulier vind je op http://www.arhus.be/kenniscentrum/service-voorscholen/rode-draad/
ARhus wil samen met de scholen inzetten op een doorgaande leeslijn voor alle kinderen. Daarom bieden we scholen een reeks materialen aan om in de klas te werken rond leesplezier en leesvaardigheid. Nieuw
Nadere informatieDe Onderwijsraad heeft in deze zes kerndoelen geformuleerd waar het primair onderwijs aan moet voldoen inzake Actief Burgerschap:
Actief Burgerschap Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Actief Burgerschap: een nadere kennismaking 3 3. Actief Burgerschap: een doel en een middel 4 4. Actief Burgerschap: Hoe leren we dit aan? 5 5. Actief
Nadere informatieWielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting
Zwijsen Wielewoelewool, ik ga naar school! Toelichting Inhoud Inleiding 3 Materialen 3 Voor het eerst naar school 4 Doelstelling 4 Opbouw prentenboek en plakboek 4 Werkwijze 5 Ouders 5 2 Inleiding Voor
Nadere informatieDrents Museum. Wat als de stoel van meneer Rietveld kon praten? Groep 3 Thema-overzicht
Drents Museum Wat als de stoel van meneer Rietveld kon praten? Groep 3 Thema-overzicht Thema-overzicht Drents Museum Groep 3 Essentie van het thema Beeldcultuur kan omschreven worden als een maatschappelijke
Nadere informatieEls De Smet, VSKO (2012)
Els De Smet, VSKO (2012) els.desmet@vsko.be Ontwikkelingen in onderwijs m.b.t. erfgoededucatie Achtergrondinformatie m.b.t. het onderzoek CiS Het theoretisch kader van CiS Praktijkvoorbeeld door een CiS-bril
Nadere informatieFotopuzzels. Vianen. kunst- en cultuurmenu: Cultuurprogramma. domein: Gebouwde omgeving Landschap en natuur. discipline: Audiovisuele Vorming
groep 1-2 Fotopuzzels Vianen kunst- en cultuurmenu: Cultuurprogramma domein: Gebouwde omgeving Landschap en natuur discipline: Audiovisuele Vorming 2012-2013 Colofon Dit is een uitgave van: Kunst Centraal
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma. Kijk je rijk. Primair Onderwijs groep 5 en 6
Docentenhandleiding Educatieprogramma Kijk je rijk Primair Onderwijs groep 5 en 6 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma Kijk je rijk
Nadere informatieOUD RHENEN - tweeentwintigste jaargang -mei no. 2 - blz. 6
OUD RHENEN - tweeentwintigste jaargang -mei 2003 - no. 2 - blz. 6 OUD RHENEN - tweeentwintigste jaargang - mei 2003 - no. 2 - blz. 7 Op stap met Jet & Jan, jong in 1910 Leerlingen van de basisschool gaan
Nadere informatieNieuwsbrief van de Schutte s Bosschool
Nieuwsbrief van de Schutte s Bosschool 14 januari 20 15 Jaargang 6, nummer 4 Nieuws van de directie Inhoud Tanden poetsen 1 Lunchtips 1 Voorstelling 1 Website 1 Allereerst voor u allen de beste wensen
Nadere informatieABCDE Twee. Kerndoelanalyse SLO
ABCDE Twee Kerndoelanalyse SLO januari 2014 Verantwoording 2014 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Mits de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande toestemming
Nadere informatieSlimmer met je geld omgaan. Lesbrief voor groep 8 en de brugklas
Slimmer met je geld omgaan Lesbrief voor groep 8 en de brugklas Inhoudsopgave 1. Historisch Museum Haarlem Inleiding 3 1.1 Leerdoelen 4 2. Lesprogramma Slimmer met je geld omgaan 5 Voorbereiding 5 Museumbezoek
Nadere informatieGROEP 3/4. Gids historische rondwandeling Gerdien Kleinburink
GROEP 3/4 Gids historische rondwandeling Gerdien Kleinburink INHOUD Met de leerlijn komen leerlingen van groep 1 t/m 8 in het basisonderwijs structureel in aanraking met het lokale erfgoed en de bijbehorende
Nadere informatieHet gewone leven. in de Haarlemmermeer
Docentenhandleiding Het gewone leven groep 1&2 in de Haarlemmermeer Het fotoboek van opa Frans. NODIG: LESKIST met lesmateriaal. De leskist is te leen bij het Cruquius Museum. De lessen in deze handleiding
Nadere informatieDwergjes van Tuil. Een verhaal van Paul Biegel Handleiding voor de bibliotheek Groep 3 & 4
Dwergjes van Tuil Een verhaal van Paul Biegel Handleiding voor de bibliotheek Groep 3 & 4 Colofon Het project Dwergjes van Tuil is ontwikkeld door: Cubiss, 2011 Statenlaan 4 5042 RX Tilburg 013-46 56 700
Nadere informatieBestuurlijk kader Cultuur en Onderwijs
Bestuurlijk kader Cultuur en Onderwijs Cultuuruitingen spelen een belangrijke rol in de samenleving en in het leven van mensen. Cultuur vertegenwoordigt daarbij zowel een maatschappelijke, een artistieke
Nadere informatieWerken met tradities. Uw project voor. Erfgoedspoor: 3. Toelichting. invul-lesmodel. Titel van het project: 1. Leerjaar:
Werken met tradities invul-lesmodel Werken met is een (digitale) serie lesmodellen waarmee erfgoedinstellingen gemakkelijk hun eigen project voor Erfgoedspoor kunnen samenstellen. Op de volgende pagina
Nadere informatieVoorbereidende les bij:
Voorbereidende les bij: 1 U heeft een bezoek aan de tentoonstelling 24 uur met Willem in het Nationaal Archief gepland. Wij verheugen ons op uw komst, u bent van harte welkom! Om uw bezoek aan het Nationaal
Nadere informatieDoe-het-zelfpakket: geschiedenis
Zelfstandig bezoek groep 3-4 Kunnen de leerlingen de overeenkomsten en verschillen ontdekken met het heden? Wat is er zo bijzonder dat het voor altijd in het museum moet worden bewaard? En wat vinden de
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Met blingbling het verleden in' horende bij de tentoonstelling Het oudste goud van de wereld. Schatten uit Varna. Primair Onderwijs groep 6 t/m 8 Inhoud Het Dordrechts
Nadere informatiePROJECTBESCHRIJVING SCHATTIG SPELEN
PROJECTBESCHRIJVING SCHATTIG SPELEN Leerlijn Cultureel Erfgoed Thema Identiteit Groep 1 en 2 Maart 2016 Cultuuronderwijs op zijn Haags Leerlijn Cultureel Erfgoed Thema Identiteit Groep 1 en 2 Maart 2016
Nadere informatieCultuureducatiebeleid. in Purmerend
Cultuureducatiebeleid in Purmerend Kenmerken Over de gemeente Aantal inwoners 30.000-90.000 inwoners (middelgrote gemeente) Soort gemeente stadsgemeente Regiofunctie centrumgemeente van de regio Contactgegevens
Nadere informatieAanbod Kunst- en Cultuureducatie voor de basisscholen in De Lier
Aanbod Kunst- en Cultuureducatie voor de basisscholen in De Lier Dario Fo, ondernemers in de kunst Poeldijk, 13 december 2012 Inleiding Op de vraag van de gezamenlijke basisscholen uit De Lier voor een
Nadere informatieDocentenhandleiding Cultuurmenules. Haags Historisch Museum. Help de grote Den Haag Man Groennie Gele
Docentenhandleiding Cultuurmenules Haags Historisch Museum Help de grote Den Haag Man Groennie Gele 1 Beste Leerkracht, Binnenkort bezoekt u met uw leerlingen van groep 3 het Haags Historisch Museum. De
Nadere informatieWORKSHOP LEERLIJNEN. Dag van de Cultuureducatie: workshop leerlijnen
WORKSHOP LEERLIJNEN Welkom en inleiding Wat is een leerlijn? Voorbeelden en achtergronden van leerlijnen cultuuronderwijs Leerlijnen in Flevoland: KIDD en De Culturele Haven Hoe bouw je een leerlijn? WORKSHOP
Nadere informatieDefinities kernbegrippen sector
Definities kernbegrippen sector De begrippen die binnen onze sector gehanteerd worden zijn flexibel en aan verandering onderhevig, vooral omdat het om abstracte begrippen gaat die vaak in een beleidsmatige
Nadere informatieOP BEZOEK! DE HESSENWEGEN IN MUSEUM LUNTEREN
VROEGER EN NU Erfgoedleerlijn Ede OP BEZOEK! DE HESSENWEGEN IN MUSEUM LUNTEREN Bezoek met uw klas Museum Lunteren en sluit aan op de Erfgoedleerlijn Ede bij het thema ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN groep 5 en
Nadere informatieSteenbergen Steenbergen, 18 september 2012
Docum ent_omschrijving *UM1207466* ons kenmerk : UM1207466 zaaknummer : uw kenmerk : uw brief van : afdeling : Maatschappelijke ontwikkeling contactpersoon : Madelon van Vliet telefoonnr. : 0167-543 475
Nadere informatieBeweging die nu te zien is m.b.t. cultuureducatie binnen het primair onderwijs
Bijlage 2 Aanvraag Cultuureducatie met Kwaliteit in het Primair Onderwijs 2013 2016 Opgesteld door Cultura in samenwerking met de en besproken met Fonds Cultuurparticipatie. Lokale Situatie en context
Nadere informatieLezen = weten. Kerndoelanalyse SLO
Lezen = weten Kerndoelanalyse SLO november 2012 Verantwoording 2012 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschedee Mits de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande toestemming
Nadere informatieWij gaan (voor)lezen
Wij gaan (voor)lezen Aanbod Primair Onderwijs Bibliotheek Helmond-Peel 2015-2016 De bibliotheek die ertoe doet Asten Deurne Helmond Someren 1 Voorwoord Rode Draad: Lezen is leuk! Met de hele school de
Nadere informatieDocentenhandleiding. Openbaar Vervoer Museum Doetinchem
Docentenhandleiding Openbaar Vervoer Museum Doetinchem versie 1.0 6 februari 2007 Inhoud docentenhandleiding 1. Inleiding 2. Doelen en subdoelen 3. De rol van de docent in het museum 4. De doelgroepen
Nadere informatieRecepten tegen zomerdip
Recepten tegen zomerdip Het einde van het schooljaar komt in zicht. De afgelopen maanden hebben u en uw leerlingen veel tijd en energie gestoken in de ontwikkeling van de leesvaardigheid. Huub Lucas En
Nadere informatieGrip op lezen Externe analyses. Externe analyses Grip op Lezen. Dat is duidelijk! Malmberg, s-hertogenbosch blz. 1 van 10
Grip op lezen Externe analyses Externe analyses Grip op Lezen Dat is duidelijk! Malmberg, s-hertogenbosch blz. 1 van 10 Grip op lezen Externe analyses JSW Malmberg, s-hertogenbosch blz. 2 van 10 Grip op
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Rachel van der Pijl P14EhvADT De Springplank. Eindhoven
Nadere informatieMULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE
MULTIPERSPECTIVITEIT EN ERFGOEDEDUCATIE Carla van Boxtel Meerstemmig erfgoed - 8 juni 2016 Genk MULTIPERSPECTIVITEIT Vormen van multiperspectiviteit Het belang van multiperspectiviteit Didactiek PERSPECTIEVEN
Nadere informatieProducten aangeboden door de Openbare Bibliotheek Rijssen-Holten aan het Voortgezet Onderwijs 2012-2013
Producten aangeboden door de Openbare Bibliotheek Rijssen-Holten aan het Voortgezet Onderwijs 2012-2013 Voorwoord Uw school besteedt het komend schooljaar natuurlijk veel aandacht aan mediawijsheid en
Nadere informatiePrimair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444
Voorlichtingspublicatie Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Primair Onderwijs po 079-3232.333 Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het
Nadere informatieLesbrieven voor de basisschool Groep 6 t/m 8. Behorend bij de tentoonstelling. Anton Heyboer DE HAARLEMSE JAREN
Lesbrieven voor de basisschool Groep 6 t/m 8 Behorend bij de tentoonstelling Anton Heyboer DE HAARLEMSE JAREN 23 november 2012-19 mei 2013 Inhoudsopgave 1. Tijdelijke tentoonstelling Anton Heyboer De Haarlemse
Nadere informatieAan de slag met een leerlijn Erfgoededucatie. 13 Juni 2013 World Trade Center Rotterdom
Aan de slag met een leerlijn Erfgoededucatie 13 Juni 2013 World Trade Center Rotterdom Op zoek naar mogelijkheden en kansen voor een leerlijn erfgoededucatie in het Rotterdamse basisonderwijs Opzet presentatie
Nadere informatieBegrijpend lezen met de Roode kikker. Kerndoelanalyse SLO
Begrijpend lezen met de Roode kikker Kerndoelanalyse SLO juli 2012 Verantwoording 2012 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Mits de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder
Nadere informatieLesgeven over Werelderfgoed
flyer Werelderfgoed:Layout 4 19-12-2013 10:30 Pagina 1 WELKOM IN DE SCHATKAMERS VAN DE WERELD! Lesgeven over Werelderfgoed Stelling van Amsterdam Grachtengordel Amsterdam Droogmakerij De Beemster flyer
Nadere informatieActief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl
2013 Actief burgerschap 0 Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hoofdstuk 1 : 3 Hoofdstuk 2 : : een doel en een middel
Nadere informatieGravin Elisabeth en de dieren
2017-2018 School en Cultuur Gravin Elisabeth en de dieren Erfgoed project voor groep 4 Ontwikkeling van het project: De Werkhoven Geschiedenis voor u Maart 2017. Copyright: Dit materiaal is bedoeld voor
Nadere informatie