CEMENT DEELS VERVANGEN DOOR HOOGOVENSLAKKEN IN ZELFVERDICHTEND BETON + ZELFREINIGEND ZELFVERDICHTEND ARCHITECTONISCH BETON

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "CEMENT DEELS VERVANGEN DOOR HOOGOVENSLAKKEN IN ZELFVERDICHTEND BETON + ZELFREINIGEND ZELFVERDICHTEND ARCHITECTONISCH BETON"

Transcriptie

1 XIOS HOGESCHOOL LIMBURG DEPARTEMENT INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN EN TECHNOLOGIE CEMENT DEELS VERVANGEN DOOR HOOGOVENSLAKKEN IN ZELFVERDICHTEND BETON + ZELFREINIGEND ZELFVERDICHTEND ARCHITECTONISCH BETON Pieter EMBRECHTS Afstudeerwerk ingediend tot het behalen van het diploma van industrieel ingenieur in bouwkunde master in de industriële wetenschappen: bouwkunde Promotoren: dhr. K. Goris (Verheyen betonproducten NV) dhr. B. Maes (XIOS Hogeschool Limburg) Academiejaar

2

3 XIOS HOGESCHOOL LIMBURG DEPARTEMENT INDUSTRIËLE WETENSCHAPPEN EN TECHNOLOGIE CEMENT DEELS VERVANGEN DOOR HOOGOVENSLAKKEN IN ZELFVERDICHTEND BETON + ZELFREINIGEND ZELFVERDICHTEND ARCHITECTONISCH BETON Pieter EMBRECHTS Afstudeerwerk ingediend tot het behalen van het diploma van industrieel ingenieur in bouwkunde master in de industriële wetenschappen: bouwkunde Promotoren: dhr. K. Goris (Verheyen betonproducten NV) dhr. B. Maes (XIOS Hogeschool Limburg) Academiejaar

4 I Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE...I DANKBETUIGING...IV ABSTRACT/SAMENVATTING... V LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN SYMBOLEN...VI DEEL 1: ZELFVERDICHTEND BETON ALGEMEEN DEFINITIE EN EIGENSCHAPPEN Geschiedenis Voor- en nadelen van ZVB ENKELE MANIEREN OM ZVB AAN TE MAKEN Basisfilosofie De Japanse methode De CBR-methode HULPSTOFFEN Superplastificeerders Stabilisators STORTEN Van bovenaf ( nat in nat ) vullen Van onderuit vullen ZVB controleren op de werf GEGRANULEERDE HOOGOVENSLAK LITERATUURONDERZOEK Geschiedenis Productie Chemische samenstelling Fysieke eigenschappen Cementachtige reactie van hoogovengranulaat HOOGOVENCEMENT Verschillen tussen portland(composiet)-cement en hoogovencement PROEVEN MET GEGRANULEERDE HOOGOVENSLAK WIT CEMENT Bepalen van de waterbehoefte Bepalen van de hulpstofdosering GRIJS CEMENT bepalen van de waterbehoefte... 29

5 II bepalen van de hulpstofdosering VERGELIJKING WIT EN GRIJS CEMENT BINDINGSTIJD BESLUIT MORTELPROEVEN TESTEN OP BETON PRIJSVERGELIJKING ALGEMEEN BESLUIT DEEL 2: ZELFREINIGEND BETON LITERATUURONDERZOEK GESCHIEDENIS VAN TITANIUMDIOXIDE ALGEMENE EIGENSCHAPPEN VAN TITANIUMDIOXIDE MECHANISME VAN DE FOTOKATALYSE MET TIO Bandstructuur van halfgeleiders Energie structuur van titaniumoxide Kristalstructuur en fotokatalytische activiteit van titaniumoxide Effect van uv-stralen op titaniumoxide Afbreken van organische stoffen door fotokatalyse met TiO HYDROFIELE EIGENSCHAPPEN VAN TIO KEUZE VAN HET TIO 2 POEDER EIGENSCHAPPEN VAN P VOORBEELDEN PROEVEN MET ZELFREINIGEND BETON HYDROFIELE EIGENSCHAPPEN HET AFBREKEN VAN VERVUILING BESLUIT TESTEN OP BETON PRIJSVERSCHIL ALGEMEEN BESLUIT BIJLAGEN BIJLAGE 1 : ARCHITECTONISCH BETON DEFINITIE GRIJS-WIT CEMENT Grijs cement Wit cement ZAND BEHANDELINGEN Uitwassen Zuurbeitsen... 71

6 III Stralen Polijsten Behakt beton BIJLAGE 2 : ZELFREINIGEND BETON BIJLAGE 3 : TESTEN TESTEN OP VERSE MENGSELS Representatief monster nemen Vloeibaarheid (slump flow) Viscositeit (V-funnel test) Stijghoogte (U-box) Segratie (Stabiliteitsproef met zeef) Beoordeling van de testen MORTELPROEVEN TESTEN OP VERHARD BETON BIJLAGE 4 : RESULTATEN MORTELPROEVEN WATERBEHOEFTE HULPSTOFDOSERING BIJLAGE 5 : RESULTATEN BINDINGSTIJD BIJLAGE 6 : UREN ZONNESCHIJN EN UV-INDEX TIJDENS DE TESTPERIODE FIGURENLIJST TABELLENLIJST LITERATUURLIJST

7 IV Dankbetuiging Dit eindwerk leg ik voor als het sluitstuk van mijn 4 jaar durende studie. Om dit werk tot een goed einde te brengen ben ik dank verschuldigd aan verschillende personen. Allereerst aan Kurt Goris die mij gedurende het ganse jaar heeft geholpen met raad en daad tijdens mijn stage en het schrijven mijn eindwerk. Ook dank voor de toffe samenwerking in het labo. Graag had ik ook Bert Maes bedankt om mee de juiste richting te bepalen waar ik heen moest met mijn stage en eindwerk, en nuttige informatie te verstrekken omtrent de materie. Tenslotte wil ik ook mijn familie en vrienden bedanken voor de steun die ze mij hebben gegeven gedurende de 4-jaar durende opleiding.

8 V Abstract/samenvatting Dit werk heeft als uitgangspunt zelfverdichtend architectonisch beton in de prefabindustrie. Het eindwerk handelt over 2 onderwerpen, enerzijds het vervangen van cement in zelfverdichtend beton door gegranuleerde hoogovenslak en anderzijds een kennismaking met zelfreinigend beton. Cement deels vervangen door hoogovenslakken is een techniek die sterk in opmars is in de betonindustrie, dit wordt meestal gebruikt om de prijs te drukken, en om in te spelen op de verhardingstijd. Als de verhardingstijd stijgt, dan is er minder kans op scheurvorming. Een ander groot voordeel van deze ingreep is de vermindering van de CO 2 uitstoot. Bij de productie van cement komt een grote hoeveelheid CO 2 in de lucht, deze uitstoot is veel minder bij de productie van hoogovenslak. Dit werk heeft als doel door middel van mortel- en betonproeven een beter inzicht te verkrijgen in de gevolgen van het gebruik van hoogovenslakken. Na een kleine literatuurstudie worden de resultaten van deze proeven vermeldt en hieruit worden dan ook conclusies getrokken. Zelfreinigend beton is een nieuwe ontwikkeling in de betonindustrie. Door beton zelfreinigend te maken blijft het beton zijn oorspronkelijke kleur behouden, en worden verontreinigingen afgebroken. Ook hecht het vuil minder goed aan het beton door de hydrofiele eigenschappen die het beton krijgt door de toevoeging van TiO 2. Een ander effect van deze technologie is het luchtzuiverende effect. Het beton is dan ook in staat om vervuilde lucht te zuiveren. Dit werk heeft als doel een kennismaking te vormen met deze nieuwe technologie, hierbij wordt enkel het zelfreinigende effect onderzocht. Na een grondige literatuurstudie is er gezocht naar een geschikte methode om een indicatie te krijgen van de effecten van het zelfreinigende beton. Deze testen zijn gebeurd op een korte tijdspanne, maar kunnen wel als representatief genomen worden. Er wordt een samenstelling gezocht van welke men kan aannemen dat het beton werkelijk zelfreinigend is. Ten slotte wordt ook de invloed van de fotokatalysator op de eigenschappen van beton getest.

9 VI Lijst van gebruikte afkortingen en symbolen βp C p = Ґ m F p P PL W/P R m SPL W/C ZVB ZZVAB hoeveelheid water dat wordt vastgehouden door het poeder vloeiwaarde vloeimaat poeder = cement + vulstof plastificeerder water/poeder factor trechterwaarde superplastificeerder water/cement factor zelfverdichtend beton zelfreinigend zelfverdichtend architectonisch beton

10 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 1 Deel 1: Zelfverdichtend beton 1 Algemeen 1.1 Definitie en eigenschappen Zelfverdichtend beton (ZVB) of zelfnivellerend beton wordt als volgt beschreven; zelfverdichtend beton is beton dat in verse toestand een dusdanige vloeibaarheid vertoont dat het louter onder invloed van het eigengewicht en dus zonder bijkomende verdichtingsenergie in staat is doorheen een dicht wapeningsnet of in aanwezigheid van andere hindernissen de bekistingvorm volledig te vullen, terwijl het een voldoende stabiliteit vertoont tegen segratie en dus homogeen blijft gedurende transport, verpompen en verwerken. (G. De Schutter, 2000) Zelfverdichtend beton is dus zondermeer een gewoon beton en moet dus aan alle eisen voldoen, het grote verschil met traditioneel beton zit hem in de verse toestand van het mengsel. Dit verschil geeft voordelen voor de verwerking van het mengsel. Soms spreekt men ook van hoogvloeibaar beton of verdichtingsarm beton. In de literatuur krijgt het ook de afkorting SCC, van het engelse self-compacting concrete.

11 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Geschiedenis De principes van ZVB zijn ouder dan men zou vermoeden, zo moet bijvoorbeeld onderwaterbeton gestort worden zonder bijkomende trilenergie. Ontmenging, welke nog bevorderd wordt door het trillen, mag er zeker niet voorvallen. Het onderwaterbeton wordt gekenmerkt door de grote hoeveelheden cementpasta (later superplastificeerder). Nadelen van deze betontoepassing zijn onder andere de noodzaak aan gespecialiseerde en goed gecontroleerde plaatsingsmethodes om ontmenging te vermijden, de grote hoeveelheid cementpasta welke het beton gevoelig maakt voor sterke krimp, en hoge hydratatiewarmte en een hoge totale kost. Hierdoor bleef de toepassing ervan beperkt. De huidige technologie van zelfverdichtend beton is in de jaren 80 in Japan ontstaan, het beton werd ontwikkeld aan de universiteit van Tokio. In 1988 waren Okamura en Ozawa de onderzoekers die voor het eerst zelfverdichtend beton gebruikten. Men heeft dit zelfverdichtende beton ontwikkeld omdat in Japan sinds 1983 de duurzaamheid van betonnen constructies een belangrijk probleem was. Om duurzame betonnen constructies te bekomen heeft men bekwame arbeiders nodig om deze te plaatsen. Omdat er een tekort was aan deze bekwame arbeiders ging de kwaliteit van het beton achteruit. Dit probleem heeft men trachten op te lossen met zelfverdichtend beton, want er is minder arbeid nodig bij het plaatsen van dit beton. Deze arbeidsvermindering ontstaat door het uitschakelen of door het reduceren van de nood om te trillen om op die wijze consolidatie te bekomen. Een bijkomende motivering werd gevonden in gezondheids- en milieuaspecten (trillingen, lawaaihinder, energie beheer). De introductie van zelfverdichtend beton in Europa is sterk verbonden aan de activiteiten van het RILEM (Réunion Internationale des Laboratoires d Essais et de recherche sur les Matériaux et les constructions) en in het bijzonder van haar technisch comité TC 145-WSM Workability of Fresh Special Concrete Mixes. Deze laatste organiseerde in 1996, te Glasgow, de RILEM-conferentie Production Methods and Workability of Concrete waar het zelfverdichtend beton voor het eerst

12 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 3 ter sprake kwam in Europa. In 1997 is er uit dit TC145 een nieuw technisch comité ontstaan, nl. TC 174 Self-compacting Concrete, onder leiding van Å. Skarendahl van het Zweedse CBI (Swedish Cement and Concrete Research Institute), tevens ook de voorzitter van het eerste internationaal symposium over zelfverdichtend beton te Stockholm in Dit symposium had als complexe taak het formuleren van aanbevelingen i.v.m. de productie, eigenschappen en toepassingen van zelfverdichtend beton. In mei 2005 kwam er dan The European Guidelines for Selfcompacting Concrete: Specifications, Production and use. Deze richtlijnen en specificaties werden voorbereid door een projectgroep bestaande uit vijf Europese federaties gewijd aan de bevordering van geavanceerde materialen, en systemen voor de levering en het gebruik van beton. De Europese projectgroep van zelfverdichtend beton werd opgericht in januari 2004 met vertegenwoordigers van: BIBM, CEMBURO, ERMCO,EFCA,EFNARC.

13 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Voor- en nadelen van ZVB Voordelen van een goed zelfverdichtend beton: arbeidsvriendelijk: beton storten kost veel minder moeite; lager energieverbruik omdat er niet verdicht hoeft te worden; vullen van de bekisting is minder kritisch: de betonspecie loopt zonder ontmengen meters ver door de bekisting, dus ook interessant voor het vullen van stapelblokken en prefabwanden; bij een zeer dichte wapening kan toch een gelijkmatige, hoge betonkwaliteit bereikt worden; trillings- en geluidsoverlast van trilapparatuur is verdwenen; constantere kwaliteit van het beton: zowel macro- als microscopisch; kan op moeilijk bereikbare plaatsen gestort worden; architectonisch gecompliceerde vormen kunnen gerealiseerd worden; stortwerkzaamheden kunnen met minder personeel verricht worden; pomptechnieken kunnen vereenvoudigd worden; cohesiever dan standaardbeton en dus minder lekkage door naden in de bekisting. Nadelen: werken onder een helling is erg lastig en wordt dus niet gedaan; hogere prijs van de specie; er worden hogere eisen gesteld aan het mengproces; de dosering van het water en de superplastificeerder moet zeer nauwkeurig gebeuren om ontmenging te vermijden men heeft meer kans op chemische krimp: dit is de krimp die optreedt als het water reageert met het cement om zo de cementmatrix te vormen, en dit komt vooral voor als de water/cement-factor klein is; er is heel weinig bleeding: dit is het zweten van het beton, waardoor een waterig laagje aan de oppervlakte van het beton komt. Hierdoor heeft men meer kans op plastische krimp: dit is de krimp ten gevolge van het verdampen

14 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 5 van water uit het jonge betonmengsel: horizontale oppervlakken moeten in de eerste uren na het gieten goed beschermd worden om een te grote verdamping te vermijden; ook de uitdrogingskrimp is groter: dit is de krimp ten gevolge van het drogen: hoe groter de waterhoeveelheid, des te meer water kan verdampen en hoe groter de krimp is. De grote uitdrogingskrimp zou te wijten kunnen zijn aan het grotere aandeel aan fijne deeltjes: deze hebben een groot specifiek oppervlak en zullen daardoor meer ongebonden aanmaakwater vereisen. Er kan dus meer water verdampen, wat een grotere krimp veroorzaakt.

15 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Enkele manieren om ZVB aan te maken Basisfilosofie Er zijn verschillende manieren om zelfverdichtend beton te maken, maar ze zijn echter allemaal terug te brengen tot dezelfde basisfilosofie: - zelfverdichtend beton is hoog vloeibaar - zelfverdichtend beton heeft een grote weerstand tegen segregatie. Deze twee eisen kunnen eveneens via hun rheologische tegenhangers beschreven worden: - voldoende lage plastische vloeidrempel en - voldoende hoge viscositeit van de pasta. Een te hoge plastische vloeidrempel van de pasta leidt tot een te stijf materiaal, wat niet zal beginnen vloeien onder zijn eigengewicht. Een te lage viscositeit leidt tot een hoog risico op uitzakken van de granulaatkorrels, en dus ontmenging van het beton. Anderzijds leidt een te lage plastische vloeidrempel ook tot een verhoogd risico op segregatie en een te hoge viscositeit tot een vertraging (eventueel zelfs stilvallen) van het zelfverdichtend beton tijdens het storten. Samengevat kan een gebied afgebakend worden zoals in figuur 1 waarbinnen het zelfverdichtend beton zich situeert in functie van de plastische vloeidrempel en de viscositeit van de pasta. Figuur 1: definitiegebied van zelfverdichtend beton (bouwkroniek, februarie 2002)

16 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 7 Deze eisen lijken op het eerste zicht onverenigbaar, voor het bekomen van een zelfverdichtend beton moet er dan ook een optimum gezocht worden voor de combinatie van beiden. Hoe aan beide eisen voldaan kan worden blijkt uit de onderstaande tabel: Uit deze tabel kunnen we 3 mogelijkheden halen om tot een zelfverdichtend beton te komen, nl.: - verhogen Water/Poeder-verhouding + toevoegen viscositeitsagent; - toevoegen superplastificeerder + viscositeitsagent; - verlagen Water/Poeder-verhouding + toevoegen superplastificeerder. Opm.: poeder = cement + vulstof De Japanse methode Deze mengprocedure werd in 1993 voorgesteld door een researchteam onder leiding van Prof. Okamura. Ze gaat uit van de experimentele bepaling van de verhouding water, poeder en superplastificeerder. Aan deze pasta worden dan zand en grind in vaste hoeveelheid toegevoegd. Allereerst bepaalt men de gehalten aan lucht, grind en zand uitgaande van een luchtgehalte van 3%, om daarna de samenstelling van de pasta te bepalen. Dit doet men door eerst de volumeverhouding water/poeder te bepalen en vervolgens de hoeveelheid water en plastificeerder. Dan heeft men eigenlijk al de definitieve betonsamenstelling bekomen, maar dan gaat men nog zoeken naar de optimale hoeveelheid superplastificeerder in functie van mengprocedure, temperatuur, De ontwerpmethode van Prof. Okamura vertoont wel enige beperkingen:

17 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 8 - veronderstelt een zeer goede beheersing van de waterbehoefte van de verschillende componenten; - beperkte materiaalkeuze; - vast zand- en grindgehalte; - omslachtige proefprocedure; - houdt geen rekening met sterkte en/of duurzaamheidseisen. Systematisch onderzoek op een groot aantal betonsamenstellingen leidde tot een beter inzicht in de grondslagen van deze Japanse methode, waaruit een praktische variante gedistilleerd werd ter bepaling van de samenstelling van de pasta (cement, vulstof, superplastificeerder en water), deze meer hedendaagse methode wordt soms omschreven als de CBR methode. Deze methode heeft als voordeel dat de W/Cfactor als basisgegeven gebruikt wordt, waardoor bij het mengselontwerp de te bereiken sterkte in rekening gebracht wordt De CBR-methode Bij de CBR-methode gaat men eerst uit van de materialen waar men over beschikt(cement, vulstof, zand, grind en een superplastificeerder) en een W/C-factor die berekend wordt uitgaande van de gemiddelde sterkte als de sterkte maatgevend is. W/C=25/(f cn ,8N n ) f cn = f ck + 1,64s n met: f cn = gemiddelde druksterkte [N/mm²] f ck = karakteristieke druksterkte [N/mm²] s n = standaardafwijking op de fabricage (gegeven) N n = Rilem druksterkte na n dagen [N/mm²] (gegeven) Vervolgens bepaalt men β cement en β vulstof, uit literatuur- en experimenteel onderzoek blijkt dat β poeder volumetrisch evenredig berekend kan worden uit β cement en β vulstof.

18 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 9 Hierdoor volstaat de bepaling van deze 2 waarden voor de kennis van β poeder van om het even welke volumetrische verhouding van beide grondstoffen. Dan gaat men de volumetrische verhouding cement-vulstof bepalen uitgaande van de W/C-factor. In deze berekening gaat men ervan uit dat de waterbehoefte van het mengsel gelijk is aan de β p van het mengsel, bij de Japanse methode neemt men er nog een veiligheidsfactor op. Deze gegevens leiden tot enkele vergelijkingen die men kan oplossen en alzo kan elke component bepaalt worden. 1.3 Hulpstoffen Bij het aanmaken van ZVB maakt men gebruik van verschillende hulpstoffen. Een hulpstof is een stof die, als regel, bij een toevoeging in hoeveelheden gelijk aan of minder dan 5% van de cementhoeveelheid, een significante wijziging bewerkstelligt van 1 of meer eigenschappen van de cementpasta, de mortel- of betonspecie of het verharde product. Een hulpstof kan nooit tekortkomingen van het beton wegnemen en wordt aangewend om: de eigenschappen van plastisch beton te wijzigen (vloeibaarheid); binding en verharding te beïnvloeden (versnellen, vertragen, vorstresistentie); de weerstand van verhard beton tegen fysisch en mechanische inwerking te verbeteren (vorstresistentie, waterdichtheid, slijtweerstand); de duurzaamheid te vergroten (atmosferische invloeden, corrosie, insecten); speciale eigenschappen van verhard beton te veranderen (kleur, krimp, kruip). Hulpstoffen zijn hoe langer hoe meer een normaal bestanddeel van beton. Ze werken altijd in op meerdere eigenschappen van het beton en niet steeds in positieve zin. De werking kan ook veranderen in wordt onder meer beïnvloed door: het cement en zijn dosering; de verenigbaarheid van cement en hulpstof; de toevoegsels; duur en wijze van mengen; de verwerking van het beton; klimatologische omstandigheden.

19 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Superplastificeerders Beton wordt vervaardigd door toeslagmaterialen, cement en water te mengen. De onderlinge verhouding is afhankelijk van de eisen die worden gesteld. Dit geldt zowel vlak na het mengen als in het verdere leven van het beton. Aan het begin van zijn leven is beton plastisch en wordt de betonspecie genoemd. De belangrijkste eigenschap van betonspecie is de verwerkbaarheid. In feite is dit een verzamelnaam voor onder andere mengbaarheid, transporteerbaarheid, verdichtbaarheid, vloeibaarheid en stabiliteit. De verwerkbaarheid kan op verschillende manieren worden beïnvloed. Superplastificeerders zijn hierbij niet meer weg te denken hulpstoffen. In de meeste gevallen gaat de toepassing probleemloos. Maar soms kunnen we ineens voor verrassingen komen te staan. Plastificeerders (PL) en superplastificeerders (SPL) zijn hulpstoffen die bij een gelijkblijvende water-cementfactor de verwerkbaarheid van mortel- en betonspecie verhogen, dan wel het mogelijk maken met behoud van dezelfde verwerkbaarheid mortel en beton te maken met een lagere water-cementfactor. Een combinatie van de hiervoor genoemde eigenschappen is ook mogelijk. Globaal kunnen we ervan uitgaan dat toevoegen van een plastificeerder de verwerkbaarheid met één consistentiegebied verhoogt. Bij toevoeging van een superplastificeerder zijn dit ten minste twee consistentiegebieden. Figuur 2: invloed van de SPL tot de verwerkbaarheid

20 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 11 Hoe werkt een superplastificeerder? Als cementdeeltjes met water gemengd worden, hebben ze de neiging om samen te klonteren, dit noemen we flocculatie. De cementdeeltjes rijgen zich hierdoor aaneen tot lange ketens en vormen een open netwerk (figuur 3 links). In de holle ruimtes in het netwerk zit het water letterlijk opgesloten. Het is niet beschikbaar om de pasta vloeibaarder te maken. Door toepassing van een superplastificeerder stoten de cementdeeltjes elkaar af. Een ander woord hiervoor is dispergeren. De cementdeeltjes worden gelijkmatiger in het water verdeeld. Er ontstaat een optimaal contact tussen het water en de cementdeeltjes (figuur 3 rechts). Het opgesloten water komt vrij en is beschikbaar als smeermiddel tussen de cementdeeltjes. De cementpasta wordt hierdoor vloeibaarder. Figuur 3: verdeling van cementdeeltjes in water. links samengeklonterd, rechts gelijkmatig verdeeld (betoniek, mei 1999) Werking superplastificeerders De superplastificeerder bestaat uit lange molecuulketens en ioniseert het water. Hierdoor ontstaat aan de kop van de keten een negatief geladen sulfonaatgroep (SO3- ). De lange staart van de keten is plaatselijk afwisselend positief en negatief geladen. Deze staart zet zich dan vast aan de cementdeeltjes. De negatief geladen sulfonaatgroep die niet aan de cementdeeltjes vastzit, is naar het water gericht en zorgt ervoor dat de cementdeeltjes elkaar afstoten. Deze werking is weergegeven in figuur 4:

21 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 12 Figuur 4: schikking van de superplastificeerders (betoniek, mei 1999) De lange molecuulketens zorgen ook voor een zekere fysische afscherming. Ze vormen als het ware een tijdelijke fysische barrière en tegelijkertijd vormen ze glijlaagjes tussen de cementdeeltjes. Er zijn echter nog verscheidene andere mechanismen die de werking van een superplastificeerder kunnen verklaren. Hierbij een overzicht van alle mogelijke verklaringen: Een superplastificeerder zorgt voor: een reductie van de oppervlaktespanning van het water; het induceren van elektrostatische afstotingskrachten tussen de cementdeeltjes onderling; het vrijkomen van water door de dispersie van de cementkorrels; het verhinderen van de hydratatiereacties zodat meer water overblijft om het mengsel vloeibaar te houden; het induceren van sterische hindernissen om zo het contact te verhinderen tussen de cementdeeltjes onderling. De ene verklaring is al beter geargumenteerd in de literatuur dan de andere. Dit geldt zowel voor de oudere generaties superplastificeerders als voor de nieuwe generatie super-superplastificeerder. Deze laatste werken volgens het zelfde principe maar kunnen een waterreductie tot 40% realiseren. Internationaal wordt deze nieuwe generatie polycarboxylaat-ethers genoemd (PCE). Deze nieuwe generatie wordt vooral gebruikt in nieuwere toepassingen zoals zelfverdichtend of

22 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 13 hogesterkte beton. Deze plastificeerders kosten wel tot 3 maal zoveel als de conventionele hulpstoffen. Eigenschappen superplastificeerder Superplastificeerders zijn polymeren. Dit zijn lange molecuulketens. Deze ketens zijn niet allemaal even lang. Er wordt daarom gesproken van een gemiddelde lengte van de keten. De gemiddelde lengte van de keten is een maat voor de plastificerende werking. Hoe langer de keten, hoe effectiever de superplastificeerder. Lange ketens dispergeren het cement beter. Een maat voor de lengte van de keten is het molecuulgewicht (figuur 5) Figuur 5: De verdeling van het molecuulgewicht van een superplastificeerder op basis van naftaleen (betoniek, mei 1999) Superplastificeerders zijn zeer geschikt om de rheologie van pasta s, mortel en betonspecie te verbeteren. Het is mogelijk: bij een lagere hoeveelheid aanmaakwater een gelijke verwerkbaarheid te verkrijgen; bij een gelijke hoeveelheid aanmaakwater een hogere verwerkbaarheid te verkrijgen; combinaties van bovenstaande eigenschappen Stabilisators Stabilisators verminderen de neiging van ZVB om te ontmengen, ze maken ook andere mengselsamenstellingen mogelijk en verbeteren het vulvermogen. Door de

23 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 14 toevoeging van stabilisators vermindert de invloed van een variatie in de mengselsamenstelling. Een andere naam voor stabiliseerders zijn viscositeitsmiddelen. Echter, omdat het gewenste effect niet het verhogen van de viscositeit is, maar van de stabiliteit van het mengsel, wordt het woord stabilisator verkozen. Stabiliseerders worden dus om 3 redenen toegevoegd aan ZVB: verhogen van de homogeniteit van het mengsel vergroten van de robuustheid verkrijgen van meer vrijheid bij de samenstelling van ZVB Let wel op; stabilisators zijn in principe niet nodig om ZVB te maken, de toevoeging van deze hulpstof dient enkel om het beton minder gevoelig te maken voor lichte schommelingen in de samenstelling. Echter wanneer men architectonisch ZVB maakt is het wel altijd aangewezen om een stabilisator te gebruiken omdat de granulatenopbouw discontinu is. Het nadeel van deze stof is natuurlijk de kostprijs. 1.4 Storten Men kan ZVB storten zoals normaal beton, van bovenaf. Hier moet men wel aandacht schenken aan het feit dat hoe groter de storthoogte, des te meer lucht er in het mengsel zal zitten. ZVB trilt men niet, er wordt dus verondersteld dat de lucht er vanzelf uitgaat. Natuurlijk hoe groter de storthoogte des te meer lucht er in het mengsel zal zitten. Men kan dit probleem in ieder geval oplossen door te storten van onderuit of nat in nat Van bovenaf ( nat in nat ) vullen Deze stortmethode leunt het dichtst bij de meest gekende methode aan, men laat de specie in de reeds gestorte specie glijden. Deze methode is analoog voor het storten van onderwaterbeton.

24 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 15 Figuur 6: constructie van bovenaf vullen (betoniek, oktober 2005) Van onderuit vullen Men kan beton ook van onderen uit onder druk in de bekisting persen, hier zal men gebruik maken van een betonpomp. Men maakt een aansluiting aan de onderzijde van de bekisting om daar het specie in te pompen. Hier moet men letten op de hoge bekistingsdruk. Figuur 7: de betonspecie onder druk inpersen (betoniek, oktober 2005) ZVB controleren op de werf Omdat de compactheid van een mengsel afhangt van de mate waarin het beton zelfverdichtend is, en omdat weinig zelfverdichtend beton niet kan gecompenseerd worden, moet zelfverdichtend beton volledig gecontroleerd worden op de werf vooraleer het gestort wordt. Omdat de traditionele testmethoden slechts een monster

25 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 16 testen en omdat deze testen meestal in laboratoriumomstandigheden gebeuren, is het aangewezen al het beton te testen op zijn zelfverdichtende eigenschappen. Een gangbare testmethode voor zelfverdichtend beton werd ontwikkeld door Ouchi en Al (1999). Figuur 8: testapparaat voor zelfverdichtend beton op de werf (journal of advanced concrete technology vol 1) 1. het testapparaat wordt geïnstalleerd tussen de mixer en de pomp op de werf. Al het beton moet door het apparaat gaan. 2. als het beton door het apparaat vloeit, dan wordt hij beschouwd als zelfverdichtend. Wanneer het beton er niet door vloeit dient de samenstelling worden aangepast.

26 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 17 2 Gegranuleerde hoogovenslak 2.1 literatuuronderzoek Geschiedenis Hoogovengranulaat is geen nieuw product. De slak wordt al vanaf de 19e eeuw wereldwijd toegepast en heeft zijn betrouwbaarheid bewezen. Achtendertig jaar nadat John Aspdin in 1824 voor het eerst patent aanvroeg voor portlandcement, ontdekte Emil Langin cement uit hoogovengranulaat. Al in 1865 is in Duitsland een aanvang gemaakt met de productie van hoogovengranulaat met kalk als activeringsmiddel, en in 1880 werd hoogovengranulaat al gebruikt met portlandcement als activeringsmiddel. In 1889 werd de slak gebruikt voor de constructie van de metro van Parijs. In de Verenigde Staten werd in 1896 een aanvang gemaakt met de productie van slakkencement. Sindsdien wordt hoogovengranulaat in Europa, met haar vele hoogovens en staalindustrieën, op grote schaal en in tal van structuren gebruikt. Al in 1914 werd hoogovengranulaat geproduceerd in Schotland. Hoogovengranulaat wordt op grote schaal gebruikt door cement- en betonindustrie in heel Europa, niet alleen vanwege de vele technische voordelen die het biedt, maar ook om de gevolgen van de productie van portlandcement op het milieu te reduceren Productie Hoogovengranulaat wordt gemaakt van een bijproduct van de ijzerproductie in hoogovens, waarin ijzererts, kalk en cokes worden verhit tot een temperatuur van ongeveer 1500 C. Door de lagere dichtheid van de niet-metaalhoudende materialen, ook wel slak genaamd, worden deze materialen van het gesmolten mengsel afgescheiden en drijven deze naar het oppervlak van het zwaardere ijzermengsel. De gegranuleerde slak wordt verkregen als de gesmolten slak van de hoogovens snel wordt afgekoeld met water (schrikken). De hoogovens van de Europese staalindustrie produceren meer dan 16 miljoen ton gegranuleerde slak per jaar.

27 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 18 Figuur 9: de productie van gegranuleerde hoogovenslak (orcem) De staalproducent heeft verder weinig belang bij de gegranuleerde slak, dat wel van groot belang is voor de cementindustrie. Als de slak op de juiste manier wordt gedroogd en gemalen, ontstaat hoogovengranulaat, ofwel een fijn, bijna wit, poeder, met als eigenschap dat het bindt en verhardt tengevolge van een chemische reactie met water onder een alkalisch milieu. Het verhardingsproces verloopt onder een hydraulisch reactie. Voor iedere ton ruwijzer die wordt geproduceerd in de hoogoven, komt ongeveer 300 kg hoogovengranulaat vrij. Gemalen hoogovengranulaat wordt geproduceerd in een gesloten circuit in een maal- /droogfabriek. Als de gemalen hoogovengranulaat de vereiste fijnheid heeft, wordt deze gescheiden, gefilterd en naar een bulksilo gebracht voor opslag.

28 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 19 Figuur 10: de productie van gegranuleerde hoogovenslak (orcem) Aangezien gemalen hoogovengranulaat een cementsoort is, is de slak in de fabriek aan dezelfde kwaliteitscontroles en tests onderhevig als iedere andere soort cement Chemische samenstelling Chemische samenstelling: hoogovengranulaat heeft dezelfde hoofdbestanddelen als portlandcement, maar in verschillende verhoudingen: Tabel 1: chemische samenstelling van gegranuleerde hoogovenslak Fysieke eigenschappen Hoogovengranulaat is een fijn, gebroken wit poeder. Bulkdichtheid: 1,2 ton/m 3. Relatieve dichtheid: 2,9

29 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Cementachtige reactie van hoogovengranulaat Als hoogovengranulaat in contact wordt gebracht met water, reageert de slak hetzelfde als portlandcement, maar met een lagere reactiesnelheid. Voor praktisch gebruik is dus een activeringsmiddel nodig. Hoogovengranulaat kan worden geactiveerd met ieder willekeurig alkali. Voor normaal gebruik wordt hoogovengranulaat gecombineerd met portlandcement. Door de hydratatie van portlandcement komt een alkali via de kalk vrij, die dienst doet als activeringsmiddel voor hoogovengranulaat. De onderlinge reacties van hoogovengranulaat, portlandcement en water zijn complex, en leveren andere hydraulische producten dan wanneer geen hoogovengranulaat wordt toegepast. De afwijkende chemische werking en structuur van cement gemaakt met hoogovengranulaat zijn doorslaggevend voor de technische eigenschappen. Voordelen Hoogovengranulaat voldoet aan alle technische vereisten van beton, tegen lagere kosten. Hoogovengranulaat voorziet in een hogere mate van uniformiteit, een betere verwerkbaarheid, verpompbaarheid en verdichting in gebruik. Beton dat gemaakt is met hoogovengranulaat is sterker en duurzamer. Het is minder poreus en beschermd beter tegen chloriden en sulfaten. Zeer sterke onderdrukker van de Alkali-Silica-reactie. Hoogovengranulaat voorziet in een mooiere oppervlakteafwerking en maakt beton lichter van kleur, beter bestand tegen kalkuitbloei en geeft het een mooier uiterlijk, of het nu voorzien is van een kleur, of in de originele kleur is gelaten. De betere bewerkbaarheid en de toegenomen sterkte leveren betongebruikers, naar mate de tijd verstrekt, grote voordelen. Het gebruik van hoogovengranulaat kan aangepast worden om beter te voldoen aan de product- en de productie-eisen die voortdurend onderhevig

30 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 21 zijn aan veranderingen. Er kan controle uitgeoefend worden over zowel de bindtijd als de warmte-ontwikkeling, afhankelijk van de uit te voeren stort en werk. Gegranuleerd gemalen hoogovenslak levert aanmerkelijke prestaties op milieutechnisch gebied. Er hoeft niet voor in het landschap gedolven te worden (zoals bij de St. Pietersberg) en tijdens het productieproces van het cement komt vrijwel geen CO 2 vrij. Op die manier levert de cementindustrie een bijdrage aan het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen. Dit is van essentieel belang om het voldoen aan de Kyoto-verplichtingen. Dankzij gegranuleerd gemalen hoogovenslak heeft beton ook een langere levensduur en kan cement gemaakt worden uit gerecycleerde materialen. 2.2 Hoogovencement Verschillen tussen portland(composiet)-cement en hoogovencement Sterkteontwikkeling Beton of mortel met hoogovencement onderscheidt zich wat betreft eindsterkte niet van beton of mortel met portlandcement. De verschillen zitten in de snelheid van sterkteontwikkeling en de bestandheid tegen bepaalde aantastingen. Hoogovencement is gevoeliger voor temperatuurinvloeden dan portlandcement. Onder normale omstandigheden reageert het trager, maar bij heel hoge temperaturen juist sneller. Bij lage temperaturen zal voor bepaalde toepassingen portlandcement de voorkeur hebben. Om in koude perioden de verharding te versnellen kan ook een deel van het hoogovencement worden vervangen door bijvoorbeeld portlandcement CEM I 52,5 R. Warmteontwikkeling De reactie van cement en water is een chemisch proces, waarbij warmte vrijkomt. Hoogovencement ontwikkelt tijdens de reactie minder warmte dan portlandcement. Temperatuurverschillen in verhardend beton kunnen een oorzaak zijn van

31 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 22 scheurvorming. Voor het maken van constructies met forse afmetingen kan dit een reden zijn om voor hoogovencement te kiezen. Dat het een cement betreft met lage warmteontwikkeling blijkt uit de toevoeging LH (Lage Hydratatiewarmte) in de naamgeving. Bestandheid tegen aantasting Hoogovencement is beter dan portlandcement bestand tegen aantasting door sulfaten, zoals die voorkomen in zeewater, afvalwater en mest. Beton met hoogovencement heeft bovendien een grotere weerstand tegen de indringing van chloriden uit bijvoorbeeld zeewater. Dat het een cement betreft met hoge bestandheid tegen aantasting van sulfaten blijkt uit de toevoeging HS (Hoge Sulfaatbestandheid) in de naamgeving.

32 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 23 3 Proeven met gegranuleerde hoogovenslak Cement deels vervangen door hoogovenslakken is een techniek die sterk in opmars is en vooral gebruikt wordt om de kostprijs van beton te drukken. Een ander voordeel van deze ingreep is dat men beter kan inspelen op de verhardingstijd van het beton. Een beton dat trager uithard heeft minder kans op scheurvorming. Er zijn cementsoorten op de markt die al een (groot) gedeelte hoogovenslakken bevatten. Waarom dan nog testen doen om zelf hoogovenslakken toe te voegen? Om architectonisch beton en vooral zelfverdichtend beton te maken is het dikwijls zoeken naar de juiste verhouding voor cement, granulaten, Door zelf te kiezen welk percentage van cement we gaan vervangen door hoogovenslakken kunnen we beter de eigenschappen van het beton controleren en dit in verschillende omstandigheden, zo kunnen we dus makkelijker architectonisch beton samenstellen en indien nodig de samenstelling aanpassen. Voor elementen vervaardigd met zelfverdichtend beton zijn een aantal eisen waaraan het beton moet voldoen. Zo kan men bijvoorbeeld het meest geschikte percentage superplastificeerder bepalen aan de hand van mortelproeven. Hier dient men eerst de waterbehoefte van de pasta te bepalen, daarna kan het percentage superplastificeerder bepaald worden. De waterbehoefte van een mengsel wordt gezocht aan de hand van de vloeimaat. Het doel van deze proef is het bepalen van de β p -waarde, dit is een waarde die de hoeveelheid water aangeeft dat wordt vastgehouden door het poeder. Deze waarde wordt bepaald door verschillende mengsels te maken met een verschillende W/Pfactor. Van deze mengsels bepalen we de vloeiwaarde(c p of Ґ p ) m.b.v. de vloeimaat(f p ) welke een gemiddelde is van 4 spreidmaten.(zie bijlage 3; testen.) C p = (F p /F 0 )^2 1 F 0 =100mm Deze vloeiwaarde dient uitgezet te worden in een grafiek samen met de W/P-factor. Het snijpunt van de rechte die door deze punten gaat met de y-as is de β p -waarde

33 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 24 Figuur 11: bepalen van de βp-waarde (betonbouw) Vervolgens worden mortelspecies beproefd die bestaan uit: de eerder gekozen cementsoort, filler en cement/filler verhouding; de waterdosering gedefinieerd door β p ; een superplastificeerder. Voor verschillende doseringen van de superplastificeerder wordt de relatieve vloeimaat(ґ m of Cp) van het mengsel bepaald alsook de trechterwaarde(r m ). (uitleg zie bijlage 3) Er ontstaat een nagenoeg lineair verband tussen Ґ m / R m en het gehalte aan superplastificeerder. Figuur 12: aanvaardbare verhouding Ґ m /Rm bepaald de grenzen van de hulpstofdosering (betonbouw)

34 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 25 Aanvaardbare grenzen van Ґ m en R m definiëren de limieten van de hulpstofdosering: 5,25< Ґ m <8 1<R m <1,67 of 3,14 < Ґ m /R m < 8 Uit deze grenzen word dan het optimale percentage superplastificeerder (ten opzicht van het gewicht aan cement) bepaald voor een bepaald mengsel. Maken van het mengsel Om juist 1l mengsel te maken moet voor elke W/P-factor de hoeveelheid cement, kalk en water bepaald worden. Het nodige aanmaakwater wordt in 2 gedeeld; W1is 70% van de totaal te doseren hoeveelheid aanmaakwater en W2 is bijgevolg 30%. Enkele randopmerkingen 30% hoogovenslakken wil zeggen 30% van het gewicht van cement vervangen wordt door hoogovenslakken. Dus als men normaal gezien 100g cement zou toevoegen wordt er nu 30g gegranuleerde hoogovenslak toegevoegd en 70g cement. Idem voor 50% en 70% hoogovenslakken. Verder wordt dit aangeduid door 30, 50 en 70 slakken. Voor de testen is gebruik gemaakt van een superplastificeerder van demula; HR20. Demula is momenteel bezig met de ontwikkeling van een nieuw type hyperplastificeerder, dit is nog in de ontwikkelingsfase. Daarom is het aangegeven met LC; lab code. De bindingstijd is ook gecontroleerd met deze plastificeerder; LC91. Het percentage SPL is genomen ten opzichte van het gewicht aan cement

35 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Wit cement Nodig: CEM I 52,5 N WIT Calcitec 2000 (kalk,vulstof) LMA ORCEM (hoogovenslakken) Molzand Superplastificeerder: demula HR Bepalen van de waterbehoefte Resultaten: zie bijlage 4 1,4 1,2 1 W / P 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 Cp Figuur 13: de waterbehoefte van een mengsel met wit cement zonder slakken β p -waarde = 0,964 1,4 1,2 1 W / P 0,8 0,6 0,4 0, ,5 1 1,5 2 2,5 3 Cp Figuur 14: de waterbehoefte van een mengsel met wit cement en 30% slakken β p -waarde = 0,969

36 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 27 Als we de 2 grafieken naast elkaar zetten zien we dat rechten gelijklopend zijn. Ook de β p -waarde verschilt heel weinig. Aan de helling van de rechte kunnen we zien dat ook de gevoeligheid van het mengsel tegenover water ook dezelfde is. Conclusie de waterbehoefte is even groot voor een mengsel met of zonder slakken (daarom is de waterbehoefte niet getest van een mengsel met 50% en 70% slakken) Bepalen van de hulpstofdosering 9 8 i Ґm/Rm ,0% 0,5% 1,0% 1,5% 2,0% %SPL met 30 slakken zonder slakken met 50 slakken met 70 slakken maximum minimum Figuur 15: vergelijking van de verhouding Tm/Rm tussen mengsels met en zonder slakken bij wit cement

37 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 28 1,2 1 0,8 % SPL 0,6 0,4 0, hoeveelheid slakken Figuur 16: invloed van de hoeveelheid slakken op de behoefte naar SPL bij wit cement Conclusie De grafieken tonen aan dat de hoeveelheid superplastificeerder die nodig is om een mengsel zelfverdichtend te maken kleiner is naarmate men meer hoogovenslakken gebruikt. Het gebruik van hoogovenslakken verlaagt dus de hulpstofdosering. De grafiek verloopt niet lineair maar buigt af.

38 Cement deels vervangen door slakken in ZVB grijs cement bepalen van de waterbehoefte 1,4 1,2 1 W / P 0,8 0,6 0,4 0, ,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 Cp Figuur 17: bepalen van de waterbehoefte van een mengsel met grijs cement en zonder slakken β p -waarde = 0,9941 1,4 1,2 1 W / P 0,8 0,6 0,4 0, ,5 1 1,5 Cp 2 Figuur 18: bepalen van de waterbehoefte van een mengsel met grijs cement met 30% slakken β p -waarde = 0,998 Conclusies De waterbehoefte is dezelfde voor een mengsel met of zonder slakken (ook hier is het niet nodig verdere testen te doen met mengsels met 50 of 70% slakken)

39 Cement deels vervangen door slakken in ZVB bepalen van de hulpstofdosering 9 8 Ґm/Rm ,005 0,01 0,015 % SPL met 30 slakken met 50 slakken zonder slakken met 70 slakken minimum maximum Figuur 19: vergelijking van de verhouding Tm/Rm tussen mengsels met en zonder slakken bij grijs cement We bemerken hetzelfde positieve effect bij wit cement, de hoeveelheid superplastificeerder die nodig is om de pasta zelfnivellerend te maken is kleiner naarmate men meer hoogovenslakken toevoegt aan het mengsel. Ook hier valt op dat de waarde van 30 en 50% slakken dichter bij elkaar liggen, wat hetzelfde effect doet vermoeden als bij wit cement. 1,4 1,2 1 % SPL 0,8 0,6 0,4 0, hoeveelheid slakken Figuur 20: invloed van de hoeveelheid slakken op de behoefte naar SPL bij grijs cement De grafieken tonen aan dat de hoeveelheid superplastificeerder die nodig is om een mengsel zelfverdichtend te maken kleiner is naarmate men meer hoogovenslakken gebruikt. Het gebruik van hoogovenslakken verkleint dus

40 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 31 de hoeveelheid benodigde superplastificeerder. De grafiek verloopt niet lineair maar buigt af. 3.3 Vergelijking wit en grijs cement grijs W/P (V/V) d1(mm) d2 d3 d4 Fp Cp 1, ,000 0,232 1, ,000 0,563 1, ,250 0,856 1, ,500 1,418 wit W/P (V/V) d1(mm) d2(mm) d3(mm) d4(mm) Fp Cp ,250 0,470 1, ,250 1,441 1, ,500 1,739 1, ,250 2,658 Tabel 2: resultaten vergelijking waterbehoefte bij wit en grijs cement 1,4 1,2 1,0 W / P 0,8 0,6 0,4 grijs wit grijs wit 0,2 0,0 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 Cp Figuur 21: vergelijking waterbehoefte bij wit en grijs cement

41 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 32 De waterbehoefte verschilt een beetje tussen grijs en wit cement, maar dit verschil is zeer klein. verhouding, vgl wit en grijs 6,0 Ґm/Rm 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% %SPL wit zonder slakken wit met 30 slakken wit met 50 slakken grijs zonder slakken grijs met 30 slakken grijs met 50 slakken Figuur 22: vergelijking verhouding Tm/Rm bij wit en grijs cement Er is geen significant verschil tussen wit of grijs cement 3.4 Bindingstijd Het is gekend dat men de bindingstijd (en uithardingstijd) van beton kan regelen via de toevoeging van hoogovenslakken aan het beton, daarom zijn deze testen apart uitgevoerd. De bindingstijd werd beproefd door het labo van Demula te Laarne. Deze hebben testen gedaan met de superplastificeerder die momenteel nog wordt gebruikt door Verheyen betonproducten NV, maar hebben dezelfde testen ook gedaan met een hyperplastificeerder, die zij nog aan het ontwikkelen zijn om een vergelijking te maken tussen de 2 superplastificeerders. Deze superplastificeerder is nog een lab code nl. LC91. Omdat dit nieuw type vele mogelijkheden biedt gaat men deze waarschijnlijk gebruiken in mijn stagebedrijf. Met deze nieuwe superplastificeerder zijn wel geen verdere proeven gebeurd. Voor de resultaten van de bindingsproeven verwijs ik naar bijlage 5.

42 Cement deels vervangen door slakken in ZVB 33 Op de grafieken zien we de start en het einde van een binding voor mengsels met verschillende hoeveelheden slakken. Het referentiestaal is er een zonder superplastificeerder tijd (minuten) referentie hoeveelheid SPL (g) Start Binding Einde Binding HR20 50 referentie referentie 0 Figuur 23: bindingstijd voor een mengsel met wit cement en verschillende hoeveelheden slakken (HR 20) tijd (minuten) b referentie 0 referentie hoeveelheid SPL (g) b Start Binding Einde Binding HR20 0 referentie 0 Figuur 24: bindingstijd voor een mengsel met grijs cement en verschillende hoeveelheden slakken (HR 20)

43 Cement deels vervangen door slakken in ZVB tijd (minuten) referentie0 0 referentie Start Binding Einde Binding 50 0 Figuur 25: bindingstijd voor een mengsel met wit cement en verschillende hoeveelheden slakken (LC 91) referentie tijd (minuten) referentie Start Binding Einde Binding 50 0 Figuur 26: bindingstijd voor een mengsel met grijs cement en verschillende hoeveelheden slakken (LC 91) Deze resultaten zijn niet zoals verwacht werd, er is geen echte stijging van de bindingstijd naarmate er meer hoogovenslak gebruikt word. Dit is in tegenstelling tot de gekende gevolgen van het gebruik van slakken.

44 Cement deels vervangen door slakken in ZVB tijd (minuten) referentie 0 0 referentie Start Binding LC91 Einde Binding LC91 Start Binding HR20 Einde Binding HR Figuur 27: vergelijking HR20 en LC91 voor wit cement tijd (minuten) referentie referentie Start Binding LC91 Einde Binding LC91 START BINDING HR20 EINDE BINDING HR Figuur 28: vergelijking HR20 en LC91 voor grijs cement Als we de 2 superplastificeerders met elkaar vergelijken merken we dat de bindingstijd verkort met het gebruik van LC91. Dit doet vermoeden dat de bindingstijd sterker beïnvloed wordt door de superplastificeerder dan door het gebruik van hoogovenslakken.

45 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Besluit mortelproeven Bij grijs en wit cement is dezelfde trend zichtbaar, de waterbehoefte voor een mengsel met of zonder slakken is dezelfde. De hoeveelheid superplastificeerder die nodig is om een mengsel zelfverdichtend te maken daalt naarmate het aandeel van hoogovenslakken stijgt, deze daling is niet evenredig met de hoeveelheid hoogovenslakken, maar neemt af naarmate de hoeveelheid slakken stijgt. De bindingstijd geeft verassende resultaten, de verwachte daling van de bindingstijd bleek niet waarneembaar, de invloed van de superplastificeerder op de bindingstijd werd wel duidelijk

46 Cement deels vervangen door slakken in ZVB Testen op beton Of de trend die duidelijk is geworden tijdens de mortelproeven zich doorzet tijdens de vertaling naar een betonmengsel is het noodzakelijk betonmengsels te onderzoeken met verschillende percentages hoogovenslakken. Verheyen betonproducten NV heeft als doel een deel van het cement te vervangen door hoogovenslakken in zijn productie. Om dichter bij de praktijk te staan zijn er dan ook testen gebeurd op mengsels van 30 liter. Deze betonsamenstellingen werden getest op zijn zelfverdichtende eigenschappen alsook naar sterkte en wateropslorping toe. Opmerkingen Om over te schakelen naar proeven op beton is het normaal gezien aangewezen een veiligheidscoëfficiënt te nemen op de gevonden waarden van de hulpstofdosering. In dit werk is dit niet gebeurd, het zoeken van deze coëfficiënt is te arbeidsintensief voor deze verhandeling. Wanneer men na deze testen gaat overschakelen naar de productie is het ook weer noodzakelijk de doseringen van de hulpstoffen aan te passen aan de praktijk. Nu wordt de hulpstofdosering aangepast volgens de ervaring van de uitvoerder. De bekomen waarden van de hulpstofdoseringen zijn een indicatie geweest voor hoe de dosering gaat verlopen bij de testen op beton. De waarden die gevonden zijn door de mortelproeven moeten ook nog vertaald worden naar de waarden in de praktijk. Als er bijvoorbeeld uit de mortelproeven bleek dat er 1% SPL nodig is (voor een mengsel zonder slakken), en momenteel werkt men in productie met 1,2% SPL, dan worden ook al de waarden bekomen voor mengsels met slakken lineair verrekend volgens deze omzetting. Voor de uitvoering van de testen verwijs ik naar bijlage 3.

Bekend maar onbemind: wat heeft zelfverdichtend beton te bieden? Prof. Dr. Ir. G. De Schutter. SCC = Zelfverdichtend beton

Bekend maar onbemind: wat heeft zelfverdichtend beton te bieden? Prof. Dr. Ir. G. De Schutter. SCC = Zelfverdichtend beton Bekend maar onbemind: wat heeft zelfverdichtend beton te bieden? Prof. Dr. Ir. G. De Schutter Laboratorium Magnel voor Betononderzoek SCC = Zelfverdichtend beton De verwerking op de werf is bepalend voor

Nadere informatie

Bijscholing docenten 7 nov. 14

Bijscholing docenten 7 nov. 14 Bijscholing docenten 7 nov. 14 Zelfverdichtend beton (ZVB) Zelfverdichtend beton is zo vloeibaar dat het zonder verdichten een bekisting, met een dicht wapeningsnet volledig kan vullen en ontluchten. De

Nadere informatie

MIX DESIGN MIX PROPORTIONING. BEKISTINGEN ONTWERP EN UITVOERING partim BETONSAMENSTELLING. Peter Minne

MIX DESIGN MIX PROPORTIONING. BEKISTINGEN ONTWERP EN UITVOERING partim BETONSAMENSTELLING. Peter Minne BEKISTINGEN ONTWERP EN UITVOERING partim BETONSAMENSTELLING Peter Minne INHOUD - Eisen gesteld aan het beton - Samenstelling van de betonstructuur - Van eisen naar samenstelling - Het gebruik van software

Nadere informatie

beton voor bedrijfsvloeren

beton voor bedrijfsvloeren ABT staat voor voegloze bedrijfsvloeren, zonder beperkingen. In het principe van voegloos ontwerpen (zie ook de flyer voegloze vloeren ) is het beperken van de krimp één van de belangrijkste aspecten.

Nadere informatie

10 Hulpstoffen en toevoegingen

10 Hulpstoffen en toevoegingen 10 Hulpstoffen en toevoegingen 10.1 Definitie Een hulpstof is een stof die, als regel bij een toevoeging in hoeveelheden gelijk aan of minder dan 5% (m/m) van de cementhoeveelheid, een significante wijziging

Nadere informatie

Beton. HST 8 verharding.

Beton. HST 8 verharding. HST 8. 1. Wat is het verschil tussen bindingstijd en verhardingstijd van beton? Bindingstijd: de tijd die nodig is om de boel te binden (dat alles aan elkaar hecht en dat het nog verwerkbaar is). Verhardingstijd:

Nadere informatie

Editie september 2009 Memento verpakt cement

Editie september 2009 Memento verpakt cement Editie september 2009 Memento verpakt cement tv@enci.nl - www.enci.nl Overzicht ENCI verpakt cement Cementbenaming Portlandcement 42,5 N Portlandcement 52,5 R Wit portlandcement Wit portlandkalksteencement

Nadere informatie

Examen Betontechnoloog BV

Examen Betontechnoloog BV Examen Betontechnoloog BV Vragen en antwoorden cursusseizoen 2013/2014 Vraag 1 (14 scorepunten) Een betonsamenstelling met cement CEM III/B 42,5 N moet voldoen aan de volgende eisen: - sterkteklasse C30/37;

Nadere informatie

Speciale Betonsoorten en Specificatie. ir. Frederic De Meyer

Speciale Betonsoorten en Specificatie. ir. Frederic De Meyer Speciale Betonsoorten en Specificatie ir. Frederic De Meyer Speciale betonsoorten en specificatie : Wat is nieuw in NBN EN 206 en NBN B 15-001? Opnemen van de EN 206-9 «Aanvullende regels voor zelfverdichtend

Nadere informatie

Cementgebonden afstandhouders in een betonconstructie met een ontwerplevensduur van 100 jaar

Cementgebonden afstandhouders in een betonconstructie met een ontwerplevensduur van 100 jaar Cementgebonden afstandhouders in een betonconstructie met een ontwerplevensduur van 100 jaar Bedrijf: Researcher: Stoter Beton B.V. Dhr. R. Beumer Spoorstraat 29 8084 HW 't Harde Ing. H.W. Corporaal, MICT

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Berekenen van betonsamenstellingen

Hoofdstuk 2: Berekenen van betonsamenstellingen Hoofdstuk 2: Berekenen van betonsamenstellingen 1 Berekenen van betonsamenstellingen A: Inventarisatie van de eisen B: Keuze van de materialen Geldt voor alle betontypen, zie dictaat BBT C: Ontwerpen van:

Nadere informatie

Contopp Versneller 10 Compound 6

Contopp Versneller 10 Compound 6 DIN EN 13813 Screed material and floor screeds - Screed materials - Properties and requirements Contopp Versneller 10 To e p a s s i n g s g e b i e d e n Contopp Versneller 10 is een pasteuze hulpstof,

Nadere informatie

Inhoud. Ketenanalyse prefab betonproducten GMB 2

Inhoud. Ketenanalyse prefab betonproducten GMB 2 Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Stap 1: Uitwerking van de waardeketen... 4 2.1 Grondstoffen... 4 2.2 Transport naar betoncentrale... 4 2.3 Prefab betoncentrale... 4 2.4 Transport naar het project... 5 2.5 Gebruikersfase

Nadere informatie

12.1 Indeling volgens NEN-EN 1008

12.1 Indeling volgens NEN-EN 1008 12 Aanmaakwater 12 Aanmaakwater is een essentiële grondstof voor beton; zonder water geen hydratatie. Het is daarom belangrijk dat het aanmaakwater geen verontreinigingen bevat die: het hydratatieproces

Nadere informatie

CEM III voor betonverhardingen

CEM III voor betonverhardingen Duurzaamheid II CEM III voor betonverhardingen Werner Remarque CEMEX Keuze van Cement De Europese cementnorm EN 197-1 kent 27 cementtypes. In Nederland zijn volgens NEN 8005 (Nederlandse invulling van

Nadere informatie

Beton. college Utrecht maart 2010 HKU. Beton Tadao Ando

Beton. college Utrecht maart 2010 HKU. Beton Tadao Ando Beton college Utrecht maart 2010 HKU Beton Tadao Ando 1 14-03-2011 Lengte: 2460 meter Breed: 32 meter Hoogte: 343 4 meter beton gieten in 3 dagen Glijbekisting Architect: Norman Foster 127.000 m3 beton

Nadere informatie

Concrete Day. 8 December 2011

Concrete Day. 8 December 2011 Ontwerp van aanbevelingen met betrekking tot het voorschrijven van zichtbeton. Carine Callandt - Johan Baeten Concrete Day 8 December 2011 Inleiding Het buitenoppervlak van beton werd lang meestal overdekt

Nadere informatie

Deelexamen : BETONTECHNOLOOG Datum : 26 mei 2015. : 14.00 tot 17.00 uur (180 minuten)

Deelexamen : BETONTECHNOLOOG Datum : 26 mei 2015. : 14.00 tot 17.00 uur (180 minuten) Deelexamen : BETONTECHNOLOOG Datum : 26 mei 21 Tijd : 14. tot 17. uur (18 minuten) Het deelexamen bestaat uit 9 open vragen. Indien een open vraag volledig juist is beantwoord, zal dit worden gewaardeerd

Nadere informatie

Hulpstoffen. Hulpstoffen voor aardvochtig beton

Hulpstoffen. Hulpstoffen voor aardvochtig beton voor aardvochtig beton topprestaties in de productie van aardvochtig beton met SikaPaver technologie Prefab betonproducten geproduceerd met aardvochtig beton kenmerken zich door een grote veelzijdigheid

Nadere informatie

Eero Saarinen, JFK airport

Eero Saarinen, JFK airport Eero Saarinen, JFK airport Beto college Utrecht maart 2010 HKU Beton Tadao Ando Beton Beton Lengte: 2460 meter Breed: 32 meter Hoogte: 343 4 meter beton gieten in 3 dagen Glijbekisting Architect: Norman

Nadere informatie

Cement en water vormen cementlijm

Cement en water vormen cementlijm Nabehandelen De nazorg van vers gestort betonwerk wordt nabehandelen genoemd. Doel van het nabehandelen is om het water in het verhardende beton vast te houden en niet te laten verdampen. De kwaliteit

Nadere informatie

Wijzer met CEM III. Hoogovencement, een robuust recept! Cement&BetonCentrum. brochure wijzer met CEM III.indd 1 28-10-10 14:44

Wijzer met CEM III. Hoogovencement, een robuust recept! Cement&BetonCentrum. brochure wijzer met CEM III.indd 1 28-10-10 14:44 Wijzer met CEM III Hoogovencement, een robuust recept! Cement&BetonCentrum 1 brochure wijzer met CEM III.indd 1 28-10-10 14:44 2 brochure wijzer met CEM III.indd 2 28-10-10 14:44 Hoogovencement Hoogovencement

Nadere informatie

Hoofdstuk 4: Beton in de kist

Hoofdstuk 4: Beton in de kist Hoofdstuk 4: Beton in de kist Horizontale speciedruk Gewogen rijpheid Temperatuurbeheersing Nabehandeling Ontkisten 1 Horizontale speciedruk op bekisting Hydrostatisch drukverloop Reactie cement met water

Nadere informatie

AEC-granulaat als toeslagmateriaal voor beton. Nieuwe CUR-Aanbeveling 116

AEC-granulaat als toeslagmateriaal voor beton. Nieuwe CUR-Aanbeveling 116 1 Nieuwe CUR-Aanbeveling 116 CUR-Aanbeveling 116 CUR-Aanbeveling 116: 12 AEC-granulaat als toeslagmateriaal voor beton is te raadplegen of te bestellen (digitaal en op papier) op www.cur-aanbevelingen.nl

Nadere informatie

Vorst-dooiweerstand van betonverhardingen: theorie en praktische voorbeelden

Vorst-dooiweerstand van betonverhardingen: theorie en praktische voorbeelden Vorst-dooiweerstand van betonverhardingen: theorie en praktische voorbeelden ir. Luc Rens FEBELCEM Raadgevend ingenieur l.rens@febelcem.be dr. ir. Anne Beeldens OCW Onderzoeker a.beeldens@brrc.be CONCRETE

Nadere informatie

5 Aanvulling hoofdstuk 5 Anorganische bindmiddelen

5 Aanvulling hoofdstuk 5 Anorganische bindmiddelen 5 Aanvulling hoofdstuk 5 Anorganische bindmiddelen 5.1 De productie van portlandcement 5.2 Opnamen elektronenmicroscoop 5.3 De productie van hoogovencement 5.4 De productie van portlandvliegascement 5.5

Nadere informatie

TOEPASSING VAN GERECYCLEERDE GRANULATEN. Kwaliteitsborging bij de productie van hoogwaardig beton met gerecycleerde granulaten. Dirk Vandecappelle

TOEPASSING VAN GERECYCLEERDE GRANULATEN. Kwaliteitsborging bij de productie van hoogwaardig beton met gerecycleerde granulaten. Dirk Vandecappelle TOEPASSING VAN GERECYCLEERDE GRANULATEN Kwaliteitsborging bij de productie van hoogwaardig beton met gerecycleerde granulaten Dirk Vandecappelle 1. Inhoud - Eisen gesteld aan de granulaten - Acceptatiebeleid

Nadere informatie

100% Circulair beton Slimbreken voor beter granulaat en minder CO2

100% Circulair beton Slimbreken voor beter granulaat en minder CO2 2016-05-09 100% Circulair beton Slimbreken voor beter granulaat en minder CO2 Koos Schenk Alef Schippers smartcrushers.com Inhoud Wat is Slimbreken? Zand en grind, beter dan nieuw Toepassing in betonwaren

Nadere informatie

TECHNISCHE FICHE. SikaGrout -234 PRODUCTBESCHRIJVING HOOGWAARDIGE KRIMPGECOMPENSEERDE VERANKERINGSMORTEL, MET VERLAAGDE MILIEU-IMPACT

TECHNISCHE FICHE. SikaGrout -234 PRODUCTBESCHRIJVING HOOGWAARDIGE KRIMPGECOMPENSEERDE VERANKERINGSMORTEL, MET VERLAAGDE MILIEU-IMPACT TECHNISCHE FICHE HOOGWAARDIGE KRIMPGECOMPENSEERDE VERANKERINGSMORTEL, MET VERLAAGDE MILIEU-IMPACT PRODUCTBESCHRIJVING Gebruiksklare cementgebonden mortel. Na mengen met water ontstaat een vloeibare, krimpgecompenseerde

Nadere informatie

Technische bepalingen

Technische bepalingen III. Technische bepalingen Art. 1: Stortklaar beton (wegenbouw) 1. : In vrachtwagen >= 5m² geleverd 2. : In vrachtwagen 3m³ < 5m³ geleverd 3. : In vrachtwagen < 1m³ < 3m³ geleverd 4. : Afgehaald Hoeveelheid:

Nadere informatie

100% Circulair beton Slimbreken voor minder CO2 en lagere kosten

100% Circulair beton Slimbreken voor minder CO2 en lagere kosten 2016-06-21 100% Circulair beton Slimbreken voor minder CO2 en lagere kosten Koos Schenk Alef Schippers smartcrushers.com Inhoud Wat is Slimbreken? 100% circulair beton Zand en grind, beter dan nieuw Toepassing

Nadere informatie

100% Circulair beton Slimbreken voor minder CO2 en lagere kosten

100% Circulair beton Slimbreken voor minder CO2 en lagere kosten 2016-06-21 100% Circulair beton Slimbreken voor minder CO2 en lagere kosten Koos Schenk Alef Schippers smartcrushers.com Inhoud Wat is Slimbreken? 100% circulair beton Zand en grind, beter dan nieuw Toepassing

Nadere informatie

Productinformatieblad

Productinformatieblad Krimparme gietmortel Five Star 190 voor het ondergieten van staalconstructies en betonelementen. Deze mortel voldoet aan CUR-Aanbeveling 24 en waar van toepassing aan NEN-EN 206-1. Unieke formule, bouwt

Nadere informatie

PROBETON vzw Aarlenstraat 53/B Brussel Tel.: +32 (0) Fax : +32 (0)

PROBETON vzw Aarlenstraat 53/B Brussel Tel.: +32 (0) Fax : +32 (0) PROBETON vzw Beheersorganisme voor de controle van de betonproducten PROBETON vzw Aarlenstraat 53/B9 1040 Brussel Tel.: +32 (0)2 237 60 20 Fax : +32 (0)2 735 63 56 mail@probeton.be www.probeton.be TECHNISCHE

Nadere informatie

Art. 1: stortklaar beton (wegenbouw) 1. : in vrachtwagen > = 5m³ geleverd Hoeveelheid: 50, Eenheid: m3 - VH

Art. 1: stortklaar beton (wegenbouw) 1. : in vrachtwagen > = 5m³ geleverd Hoeveelheid: 50, Eenheid: m3 - VH Art. 1: stortklaar beton (wegenbouw) 1. : in vrachtwagen > = 5m³ geleverd 2. : in vrachtwagen 3m³ < 5 m³ geleverd 3. : in vrachtwagen < 1m³ < 3m³ geleverd 4. : afgehaald Art. 2: stortklaar beton (gebouwen)

Nadere informatie

SBRCURnet Project Autogene krimp van betonconstructies. Dag van Betontechnologie 30 maart 2017 Ton van Beek

SBRCURnet Project Autogene krimp van betonconstructies. Dag van Betontechnologie 30 maart 2017 Ton van Beek SBRCURnet Project Autogene krimp van betonconstructies Dag van Betontechnologie 30 maart 2017 Ton van Beek 1 Inhoud Autogene krimp Typen krimp Definitie Autogene krimp Wat is autogene krimp Definitie autogene

Nadere informatie

Een nieuwe norm NBN B : Welke impact voor de aannemer?

Een nieuwe norm NBN B : Welke impact voor de aannemer? Een nieuwe norm NBN B 15-001 : Welke impact voor de aannemer? ir. Julie Piérard & ir. Valérie Pollet Evolutie van het normatieve kader 2014 EN 206 (+A1:2016) 2012 NBN B15-001 2017 prnbn B15-001 Welke veranderingen

Nadere informatie

Examen Betontechnoloog BV Vragen en antwoorden cursusseizoen 2012/2013

Examen Betontechnoloog BV Vragen en antwoorden cursusseizoen 2012/2013 Examen Betontechnoloog BV Vragen en antwoorden cursusseizoen /3 De betontechnoloog is vanouds de functionaris die bij de betoncentrale en de betonproductenindustrie verantwoordelijk is voor de selectie

Nadere informatie

Alkali-silica-reactie (A.S.R.) een exotische ziekte?

Alkali-silica-reactie (A.S.R.) een exotische ziekte? Alkali-silica-reactie (A.S.R.) een exotische ziekte? 1. Wat is A.S.R.? A.S.R. is een expansieve reactie tussen alkaliën in het beton, water en reactief silica (mineraal) dat in het toeslagmateriaal voorkomt.

Nadere informatie

White Topping Ronald Diele en Marc van der Weide

White Topping Ronald Diele en Marc van der Weide White Topping Ronald Diele en Marc van der Weide Project White Topping in Friesland Het innovatie-atelier (w.o. Provincie Fryslân) heeft zes marktpartijen benaderd N355, fietspad Leeuwarden en Tytsjerk

Nadere informatie

11.3 Inerte vulstoffen (type I)

11.3 Inerte vulstoffen (type I) 11 Vulstoffen 11.1 Definitie Een vulstof is een inerte dan wel puzzolane of (latent) hydraulische stof, meestal fijner dan 63 µm, die aan betonspecie kan worden toegevoegd ter aanvulling van de hoeveelheid

Nadere informatie

Productinformatieblad

Productinformatieblad webermix 6 in 1 is een kant-en-klare mortel geschikt voor diverse toepassingen Metselen, voegen, stucadoren, vloersmeren, tegels leggen Ook geschikt voor metselen glazen bouwstenen Veelzijdig inzetbare

Nadere informatie

Bijscholing betontechnologie 7 november 2014. Jaap van Eldik, Senior Betontechnologisch Adviseur Mebin B.V.

Bijscholing betontechnologie 7 november 2014. Jaap van Eldik, Senior Betontechnologisch Adviseur Mebin B.V. Bijscholing betontechnologie Jaap van Eldik, Senior Betontechnologisch Adviseur Mebin B.V. Onderwerpen Beton Regelgeving Sterkteklassen Milieuklassen Rekenvoorbeeld Sterkteontwikkeling Krimpgedrag Beton

Nadere informatie

Lastenboektekst ULTRA FAST TRACK

Lastenboektekst ULTRA FAST TRACK Lastenboektekst ULTRA FAST TRACK Het doel van de aanneming is mede, bij de herstelling van wegvakken, de ingebruikname van cementbetonverhardingen te verkorten tot 36 uur na de aanleg door gebruik te maken

Nadere informatie

Leidraad warenkennis cement

Leidraad warenkennis cement 1 Leidraad warenkennis cement 2 3 Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave... 2 Voorwoord... 3 ENCI... 4 Cement is een universeel bouwmateriaal... 5 Productie en grondstoffen... 6 Cementsoorten en sterkteklassen...

Nadere informatie

ALTERNATIEVE BINDMIDDELEN, WHAT S NEW? Sessie 3. Technologie: Men vraagt en wij draaien? Of gewoon: Fusion Cooking? Marcel Bruin, 25 juni 2015

ALTERNATIEVE BINDMIDDELEN, WHAT S NEW? Sessie 3. Technologie: Men vraagt en wij draaien? Of gewoon: Fusion Cooking? Marcel Bruin, 25 juni 2015 ALTERNATIEVE BINDMIDDELEN, WHAT S NEW? Sessie 3. Technologie: Men vraagt en wij draaien? Of gewoon: Fusion Cooking? Marcel Bruin, 25 juni 2015 What s New? CO 2 uitstoot vanuit cement Belangrijke aspecten:

Nadere informatie

Participanten Werkgroep. Aannemingsbedrijf Platenkamp BV (E. Veldkamp) Betoncentrale Twenthe (J. Dekker, D. Wintels)

Participanten Werkgroep. Aannemingsbedrijf Platenkamp BV (E. Veldkamp) Betoncentrale Twenthe (J. Dekker, D. Wintels) Participanten Werkgroep Aannemingsbedrijf Platenkamp BV (E. Veldkamp) Betoncentrale Twenthe (J. Dekker, D. Wintels) Cemex Cement Duitsland (W. Remarque) Twentse Recyclings Maatschappij TRM (W. Ekkelenkamp)

Nadere informatie

Technische aandachtspunten bij het toepassen van zelfverdichtend beton Petra Van Itterbeeck Projectleider

Technische aandachtspunten bij het toepassen van zelfverdichtend beton Petra Van Itterbeeck Projectleider Technische aandachtspunten bij het toepassen van zelfverdichtend beton Petra Van Itterbeeck Projectleider 1 [ Inhoud ] presentatie... 1. Verse betoneigenschappen 2. Voorschrijven van ZVB 3. Bekistingen

Nadere informatie

INFOFICHE EB002 WITTE VLEKKEN OP BESTRATINGSPRODUCTEN

INFOFICHE EB002 WITTE VLEKKEN OP BESTRATINGSPRODUCTEN EBEMA NV Dijkstraat 3 Oostmalsesteenweg 204 B-3690 Zutendaal B -2310 Rijkevorsel T +32(0)89 61 00 11 T +32(0)3 312 08 47 F +32(0)89 61 31 43 F +32(0)3 311 77 00 www.ebema.com www.stone-style.com www.megategels.com

Nadere informatie

Voorwoord en ontwikkeling BCTR. Aaldert de Vrieze / Harko Groot InVra plus

Voorwoord en ontwikkeling BCTR. Aaldert de Vrieze / Harko Groot InVra plus Voorwoord en ontwikkeling BCTR Aaldert de Vrieze / Harko Groot InVra plus Uitdagingen Op laboratoriumschaal schuimbitumen mengsels maken. Niet alleen een basis gestabiliseerde fundering laag maar een vervanger

Nadere informatie

De weg naar de circulaire economie is de betonweg.

De weg naar de circulaire economie is de betonweg. De weg naar de circulaire economie is de betonweg. Dick Eerland ZOCO Innovations BV Samenvatting De bijdrage van de wegenbouw aan de circulaire economie staat volop in de belangstelling. Asfaltbetongranulaat

Nadere informatie

Tentamenopgave chemie B Geachte kandidaat,

Tentamenopgave chemie B Geachte kandidaat, Tentamenopgave chemie B 08 5 Geachte kandidaat, Hierbij gaat een octrooiaanvrage NL060000301 zoals ingediend op 27 januari 08, en het document dat de basis vormt van de inroeping van prioriteit voor bijgaande

Nadere informatie

Vervormingseigenschappen

Vervormingseigenschappen Vervormingseigenschappen Betonconstructies kunnen niet uitsluitend worden ontworpen op druk- en treksterkte. Vervormingen spelen ook een belangrijke rol, vooral doorbuiging. Beheersing van de vervorming

Nadere informatie

Productinformatieblad

Productinformatieblad Krimparme Ondersabelings- en Troffelmortel Five Star 180 voor het onderstoppen van staalconstructies en betonelementen. Deze mortel voldoet aan CUR-Aanbeveling 24 en waar van toepassing aan NEN-EN 206-1.

Nadere informatie

sneller eenvoudiger uniek

sneller eenvoudiger uniek Rapid Set Cement Technologie sneller eenvoudiger uniek CEMENT ALL Universele reparatiemortel MORTAR MIX Sneldrogende reparatiemortel CONCRETE MIX Snelhardend reparatiebeton KORODUR and CTS Cement Twee

Nadere informatie

PROEFPROJECT MET GROEN BETON

PROEFPROJECT MET GROEN BETON PROEFPROJECT MET GROEN BETON Hoogwaardig betonpuingranulaat in hoogwaardige toepassingen Filip Props, kwaliteitscontrole, Oosterzeelse Breek- & Betoncentrale (O.B.B.C. nv) OOSTERZEELSE BREEK- & BETONCENTRALE

Nadere informatie

DE INVLOED VAN VULSTOFFEN OP DE EIGENSCHAPPEN VAN ZELFVERDICHTEND BETON IN VLOEIBARE EN VERHARDE TOESTAND

DE INVLOED VAN VULSTOFFEN OP DE EIGENSCHAPPEN VAN ZELFVERDICHTEND BETON IN VLOEIBARE EN VERHARDE TOESTAND KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT TOEGEPASTE WETENSCHAPPEN DEPARTEMENT ARCHITECTUUR, STEDENBOUW EN RUIMTELIJKE ORDENING DE INVLOED VAN VULSTOFFEN OP DE EIGENSCHAPPEN VAN ZELFVERDICHTEND BETON IN

Nadere informatie

Zelfverdichtend beton bij Holcim België. ing. Stéphanie Verhaeghe 12.09.2013

Zelfverdichtend beton bij Holcim België. ing. Stéphanie Verhaeghe 12.09.2013 Zelfverdichtend beton bij Holcim België ing. Stéphanie Verhaeghe 12.09.2013 Holcim : 100 jaar Kracht Prestatie Passie Holcim is aanwezig in België sinds 1911 met N.V. Obourg Cement Eén van de enige leveranciers

Nadere informatie

Ketenanalyse betonproducten. Criteria Conform niveau 5 op de CO2-prestatieladder 3.0 Opgesteld door Dennis Kreeft Handtekening

Ketenanalyse betonproducten. Criteria Conform niveau 5 op de CO2-prestatieladder 3.0 Opgesteld door Dennis Kreeft Handtekening Ketenanalyse betonproducten Criteria Conform niveau 5 op de CO2-prestatieladder 3.0 Opgesteld door Dennis Kreeft Handtekening Autorisatiedatum 12-06-2016 Versie 12-06-2016 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding...

Nadere informatie

Samenstellen van beton 2 SAMENSTELLEN VAN BETON

Samenstellen van beton 2 SAMENSTELLEN VAN BETON Samenstellen van beton 2 SAMENSTELLEN VAN BETON In de Basiscursus BetonTechnologie [BBT] is aan de hand van een stappenplan behandeld hoe relatief eenvoudige traditionele betonsamenstellingen kunnen worden

Nadere informatie

Uitvoering van betonconstructies: NBN EN 13670 en prnbn B 15-400 (ANB)

Uitvoering van betonconstructies: NBN EN 13670 en prnbn B 15-400 (ANB) Uitvoering van betonconstructies: NBN EN 13670 en prnbn B 15-400 (ANB) Betonstorten en nabehandeling ir. Bram Dooms Uitvoering van betonconstructies - 06/11/2013 - Pagina 1 Betonstorten en nabehandeling

Nadere informatie

Metselcement MC12,5. Samenstelling De samenstelling van de hoofdbestanddelen van MC 12,5 is conform NEN-EN 413-1

Metselcement MC12,5. Samenstelling De samenstelling van de hoofdbestanddelen van MC 12,5 is conform NEN-EN 413-1 Metselcement MC12,5 Productomschrijving Metselcement MC12,5 is een hydraulisch bindmiddel op basis van portlandcementklinker. Bij de fabricage wordt aan de portlandcementklinker een zeer fijne fractie

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Uiterlijk van beton. De kleur van beton. Uiterlijk van beton in voorschriften. Veel voorkomende onvolkomenheden

Hoofdstuk 5. Uiterlijk van beton. De kleur van beton. Uiterlijk van beton in voorschriften. Veel voorkomende onvolkomenheden Hoofdstuk 5 Uiterlijk van beton De kleur van beton Uiterlijk van beton in voorschriften Veel voorkomende onvolkomenheden 1 De kleur van beton Uiterlijk van beton kleur van beton is som van kleur van kleine

Nadere informatie

Aantasting door sulfaten

Aantasting door sulfaten Aantasting door sulfaten Een typische vorm van chemische aantasting van beton is de inwerking van sulfaten. De aantasting wordt in de meeste gevallen veroorzaakt door de vorming van expansief ettringiet,

Nadere informatie

ALSAN 870 RS / TXS 10 / TXS 20

ALSAN 870 RS / TXS 10 / TXS 20 ALSAN 870 RS / TXS 10 / TXS 20 ALSAN 870 RS / TXS 10 / TXS 20 zijn op PMMA gebaseerde, flexibele, zelfnivellerende mortels gebruikt op oppervlakken met multifunctionele toepassingen (dakterrassen, balkons,

Nadere informatie

3. Algemeen. 3.1 Wat is cellenbeton?

3. Algemeen. 3.1 Wat is cellenbeton? 3. Algemeen 3.1 Wat is cellenbeton? Versteende lucht Zand, kalk en cement vormen de basisgrondstoffen die volgens een welbepaald recept intensief worden gemengd, waarna water wordt toegevoegd. De unieke

Nadere informatie

beheersorganisme voor de controle van de betonproducten Tel. (02) 237.60.20 Fax (02) 735.63.56

beheersorganisme voor de controle van de betonproducten Tel. (02) 237.60.20 Fax (02) 735.63.56 PROBETON Vereniging zonder winstoogmerk beheersorganisme voor de controle van de betonproducten Aarlenstraat 53 - B9 1040 Brussel Tel. (02) 237.60.20 Fax (02) 735.63.56 e-mail : mail@probeton.be website

Nadere informatie

Concrete Day - Betondag 16 October 2014

Concrete Day - Betondag 16 October 2014 Concrete Day - Betondag 16 October 2014 Vocht / water is een probleem Waarom zou beton best geen vocht / water opnemen? Vocht / water is een probleem In kelders: ruimte kan niet bewoond / gebruikt worden,

Nadere informatie

Productinformatieblad

Productinformatieblad Kant-en-klare, sneldrogende, zelfnivellerende, cementgebonden egalisatiemortel. Na 4 uur beloopbaar Na 6 uur betegelbaar Zelfnivellerend voor een perfect vlak resultaat Toepassing Cementgebonden egalisatiemortel

Nadere informatie

STAALSLAKKEN. PTV 407 Uitgave TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN

STAALSLAKKEN. PTV 407 Uitgave TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN Voltastraat 10 B-1050 BRUSSEL Tel.: + 32 2 645.52.51 Fax: + 32 2 645.52.61 e-mail: cric-occn@cric.be TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN PTV 407 Uitgave 1 2000 STAALSLAKKEN Opgesteld en geldig verklaard door het

Nadere informatie

Plus groen beton. Groen, groener, groenst

Plus groen beton. Groen, groener, groenst Plus groen beton Groen, groener, groenst De plussen van groen beton Een breed pakket secundaire grondstoffen PLUS groen beton is op basis van recyclingmaterialen als gewassen gerecyclede spoorwegballast

Nadere informatie

Beton. Marjo de Baere Bas Vrencken Thomas Kleppe Robin Hamers Olaf Steenhuis Ruud Kemper. Kees Kampfraath Jan de Gruijter. Lerarenopleiding Tilburg

Beton. Marjo de Baere Bas Vrencken Thomas Kleppe Robin Hamers Olaf Steenhuis Ruud Kemper. Kees Kampfraath Jan de Gruijter. Lerarenopleiding Tilburg Beton Studenten: Begeleiders: Opleiding: Maarten van Luffelen Marjo de Baere Bas Vrencken Thomas Kleppe Robin Hamers Olaf Steenhuis Ruud Kemper Guido Mollen Kees Kampfraath Jan de Gruijter Lerarenopleiding

Nadere informatie

KWALITEITSVOL WERKEN MET GERECYCLEERDE GRANULATEN IN BETON. Het belang van recycling beton. Ir. Willy Goossens

KWALITEITSVOL WERKEN MET GERECYCLEERDE GRANULATEN IN BETON. Het belang van recycling beton. Ir. Willy Goossens KWALITEITSVOL WERKEN MET GERECYCLEERDE GRANULATEN IN BETON Het belang van recycling beton Ir. Willy Goossens Wat is beton en hoe is het geëvolueerd door de eeuwen heen - In de oudheid (Egypte, Babylonië,

Nadere informatie

Asfalt voor zwaar belaste verhardingen. Eric Van den Kerkhof Johan Trigallez Colas Belgium

Asfalt voor zwaar belaste verhardingen. Eric Van den Kerkhof Johan Trigallez Colas Belgium Asfalt voor zwaar belaste verhardingen Eric Van den Kerkhof Johan Trigallez Colas Belgium Asfalt voor zwaar belaste verhardingen Inleiding Soorten spoorvorming in asfalt Oplossingen voor KWS-verhardingen

Nadere informatie

Examen : BASISKENNIS BETON ALGEMEEN [bba] Datum : dinsdag 4 april 2017 Tijd : tot uur (90 minuten)

Examen : BASISKENNIS BETON ALGEMEEN [bba] Datum : dinsdag 4 april 2017 Tijd : tot uur (90 minuten) Examen : SISKENNIS ETON LGEMEEN [bba] atum : dinsdag 4 april 2017 Tijd : 19.30 tot 21.00 uur (90 minuten) Het examen bestaat uit 60 meerkeuze vragen. Gebruik van het cursusboek of andere literatuur is

Nadere informatie

Economisch voordeel in puin Samenvatting MKBA Betonketen

Economisch voordeel in puin Samenvatting MKBA Betonketen Economisch voordeel in puin Samenvatting MKBA Betonketen De maatschappelijke kosten en baten van betongranulaat 2 Samenvatting Economisch voordeel in puin - Kristian Oosterveen Samenvatting Economisch

Nadere informatie

Zelfverdichtend beton Materiaal ten dienste van de aannemer

Zelfverdichtend beton Materiaal ten dienste van de aannemer 1 Zelfverdichtend beton Materiaal ten dienste van de aannemer Dr. ir. arch Petra Van Itterbeeck & ir. Julie Piérard [ Inhoud ] van de presentatie... 1. Normatief kader 2. Verse betoneigenschappen 3. Voorschrijven

Nadere informatie

Materiaalkunde tentamen

Materiaalkunde tentamen Materiaalkunde tentamen Dit tentamen is met veel moeite een keertje uitgetypt door mij. Waarschijnlijk heb je er wel iets aan. Mocht je nu ook een keer zo gek zijn om een tentamen een keer uit te typen;

Nadere informatie

Oefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE

Oefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over

Nadere informatie

Van innovatie en onderzoek naar een duidelijk toepassingskader voor de praktijk

Van innovatie en onderzoek naar een duidelijk toepassingskader voor de praktijk Van innovatie en onderzoek naar een duidelijk toepassingskader voor de praktijk Bram Dooms Labo Betontechnologie Studiedag Circulair beton - 12/03/2019 - Toepassingskader praktijk - Pagina 1 Historiek

Nadere informatie

ZVB wandenvoor bergingsmodules cat. A afval

ZVB wandenvoor bergingsmodules cat. A afval ZVB wandenvoor bergingsmodules cat. A afval Inhoudsopgave Context Ontwikkeling zelf-verdichtende betonmengsels Adiabatische metingen Basis mechanische eigenschappen Krimp en verhinderde krimp Conclusies

Nadere informatie

aantasting van beton door vorst en dooizouten

aantasting van beton door vorst en dooizouten aantasting van beton door vorst en dooizouten Kenmerkend voor de Belgische winters zijn de veelvuldige afwisselingen van vriezen en dooien. Deze cyclische temperatuurschommelingen zijn zeer belastend voor

Nadere informatie

THORO - Betonherstellingsystemen

THORO - Betonherstellingsystemen THORO - Betonherstellingsystemen Welkom in de wereld van Thoro In 1912 had bouwkundig ingenieur Edward H. Canon er geen idee van dat zijn THORO producten een belangrijke bijdrage zouden leveren bij de

Nadere informatie

Examen : BASISKENNIS BETON ALGEMEEN [bba] Datum : dinsdag 3 april 2018 Tijd : tot uur (90 minuten)

Examen : BASISKENNIS BETON ALGEMEEN [bba] Datum : dinsdag 3 april 2018 Tijd : tot uur (90 minuten) Examen : SISKENNIS ETON LGEMEEN [bba] atum : dinsdag 3 april 2018 Tijd : 19.30 tot 21.00 uur (90 minuten) Het examen bestaat uit 60 meerkeuze vragen. Gebruik van het cursusboek of andere literatuur is

Nadere informatie

Technische aspecten. Wat bekijken we deze avond? Gekleurde fietspaden. Bestanddelen. Mengsels. Eigenschappen performantie. Financieel.

Technische aspecten. Wat bekijken we deze avond? Gekleurde fietspaden. Bestanddelen. Mengsels. Eigenschappen performantie. Financieel. Gekleurde fietspaden Technische aspecten ir. Eric Van den Kerkhof Technisch Directeur Colas Belgium nv 1 Wat bekijken we deze avond? Bestanddelen Mengsels Eigenschappen performantie Financieel Conclusies

Nadere informatie

Beamix Vloervlak Egalisatie 770

Beamix Vloervlak Egalisatie 770 Beamix Vloervlak Egalisatie 770 Slechte ondergrond & Hout TOEPASSING Vezelversterkte gietvloer voor op slechte ondergronden, hout en vloerverwarming. Ideaal op (stabiele) houten (verdiepings)vloeren. Bij

Nadere informatie

Rapport: Fruitmix (mango/avocado) als voeder voor BSF larven. Thomas Spranghers VIVES

Rapport: Fruitmix (mango/avocado) als voeder voor BSF larven. Thomas Spranghers VIVES Rapport: Fruitmix (mango/avocado) als voeder voor BSF larven Thomas Spranghers VIVES Op vraag van een afvalverwerkend bedrijf werd een fruitmix onderzocht in het Insectlab. Over de samenstelling van deze

Nadere informatie

EshaGum, EshaFlex & EshaFlex Premium

EshaGum, EshaFlex & EshaFlex Premium EshaGum, EshaFlex & EshaFlex Premium Kwaliteitsproducten met een veelzijdige toepassing * Safety overlap: snelvloeiende VARIO-bitumen aangebracht op bovenzijde van onderliggende baan en onderzijde van

Nadere informatie

GEROLD EN HALF-GEROLD GRIND

GEROLD EN HALF-GEROLD GRIND Voltastraat 10 B - 1050 - BRUSSEL Tel. 32-2 - 645.52.51 Fax 32-2 - 645.52.61 e-mail: cric-occn@cric.be TECHNISCHE VOORSCHRIFTEN PTV 402 Uitgave 2 2000 GEROLD EN HALF-GEROLD GRIND Opgesteld en geldig verklaard

Nadere informatie

Productinformatieblad

Productinformatieblad weber.mix 6 in 1 is een kant-en-klare mortel geschikt voor diverse toepassingen. Ideale oplossing voor renovatieklussen en verbouwingen Vloer & wand Binnen & buiten Veelzijdig inzetbare mortel welke geschikt

Nadere informatie

1. Identificatie van de stof of het preparaat en de onderneming. 2. Samenstelling en informatie over de bestanddelen.

1. Identificatie van de stof of het preparaat en de onderneming. 2. Samenstelling en informatie over de bestanddelen. Datum : 09.07.2007 Geldig vanaf : 01/07/1996 Bladzijde: 1/5 1. Identificatie van de stof of het preparaat en de onderneming. Gegevens betreffende het product : Gipspleister volgens de norm DIN 1168 Commercïele

Nadere informatie

Durus EasyFinish Polymeervezels. Dé oplossing voor vloeren en druklagen: Beton en wapening in één

Durus EasyFinish Polymeervezels. Dé oplossing voor vloeren en druklagen: Beton en wapening in één Durus EasyFinish Polymeervezels Dé oplossing voor vloeren en druklagen: Beton en wapening in één Eenvoudig in gebruik Kostenefficiënt Milieuvriendelijk Gecertificeerd ATG 3098 Durus EasyFinish Polymeervezels

Nadere informatie

TECHNISCHE FICHE Sika FastFix-131

TECHNISCHE FICHE Sika FastFix-131 TECHNISCHE FICHE VOCHTUITHARDEND VOEGMATERIAAL VOOR ALLE SOORTEN STRAATSTENEN MET EEN VOEGBREEDTE TUSSEN 2 EN 12 MM BESCHRIJVING TOEPASSINGEN EIGENSCHAPPEN / VOORDELEN is een vochtuithardend voegmateriaal

Nadere informatie

Betonindustrie onder algemene regels

Betonindustrie onder algemene regels Betonindustrie onder algemene regels Schakel november 2012 7 december 2012 Chris Alblas Inhoud presentatie Aanleiding en achtergrond betonindustrie onder algemene regels Wat zijn de veranderingen voor

Nadere informatie

Titel. Tekst. Orange Nano Guardon SelfClean Solar

Titel. Tekst. Orange Nano Guardon SelfClean Solar Titel Tekst Orange Nano Guardon SelfClean Solar Vervuiling vermindert de PV-opbrengst Zonne-energie is populair, terecht, elke kilo CO2-uitstoot die vermeden wordt door duurzame elektriciteitsopwekking

Nadere informatie

Capillaire gaschromatografie

Capillaire gaschromatografie 1 2 3 Bij kwalitatieve analyse op basis van retentietijd methode wordt de retentietijd van de onbekende component (t r(c) ) vergeleken met de retentietijd van een z.g. standaard (t r(st) ). Indien t r(c)

Nadere informatie

Steven Schaerlaekens Technical Support Manager Holcim België n.v. Lid Technische Commissie FedBeton Lid Commissie E104 voor FedBeton

Steven Schaerlaekens Technical Support Manager Holcim België n.v. Lid Technische Commissie FedBeton Lid Commissie E104 voor FedBeton Steven Schaerlaekens Technical Support Manager Holcim België n.v. Lid Technische Commissie FedBeton Lid Commissie E104 voor FedBeton Evolutie van de normen ivm beton voor funderingen Principe uitvoering

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materialen

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materialen Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 3 Materi Samenvatting door een scholier 1210 woorden 6 april 2015 6,9 35 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Hoofdstuk 3: Materi Eigenschappen van moleculen: -Ze verschillen

Nadere informatie

Steven Schaerlaekens Technical Support Manager Holcim België n.v. Claude Ployaert Concrete Technology Engineer Inter-Beton

Steven Schaerlaekens Technical Support Manager Holcim België n.v. Claude Ployaert Concrete Technology Engineer Inter-Beton Steven Schaerlaekens Technical Support Manager Holcim België n.v. Claude Ployaert Concrete Technology Engineer Inter-Beton Leden van de Commissie E104 voor FedBeton Hoe beton specifiëren volgens de nieuwe

Nadere informatie

INGENIEURSPROJECT II. Professor G. De Schutter Professor K. Lesage

INGENIEURSPROJECT II. Professor G. De Schutter Professor K. Lesage INGENIEURSPROJECT II Professor G. De Schutter Professor K. Lesage 1 Dit document is opgesteld naar aanleiding van uw aanvraag van levering en advies. In wat volgt vindt u de door ons geadviseerde betonsamenstelling

Nadere informatie