De klacht van Multatuli

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De klacht van Multatuli"

Transcriptie

1

2 De klacht van Multatuli In de achttiende eeuw maakte Europa kennis met een nieuw koloniaal product:. Vooral de Hollanders pionierden in de bonen en deden gouden zaken op hun plantages in Java. In de negentiende eeuw schoten ook in Latijns-Amerika en Centraal-Afrika de plantages als paddestoelen uit de grond. Koffie werd - na petroleum - de belangrijkste grondstof in de wereldhandel. Vanaf de beginjaren zat een en ander grondig scheef met de arbeidsomstandigheden in de teelt. Op het rijke, vruchtbare Java heerste hongersnood, klaagde Multatuli in zijn boek Max Havelaar (verschenen in 1860). De plaatselijke bevolking werd uitgebuit, omdat de Nederlanders hen verplichtten exportproducten zoals te verbouwen in plaats van voedsel voor de lokale markt. Tot vandaag is een typisch voorbeeld van de ongelijke Noord-Zuidverhoudingen in de wereld. De grondstof groeit alleen in het Zuiden (tussen de Kreefts- en de Steenbokskeerkring). Maar het Noorden zorgt voor de verwerking: branden, mengen, malen en op de markt brengen; kortom: de dingen waar het meeste geld mee te verdienen valt. Oxfam-Wereldwinkels wil iets doen aan de scheve wereld en streeft naar eerlijke handelsrelaties met de producenten in het Zuiden. 2

3 Het vakmanschap van de kleine boer Miljoenen mensen werken in de teelt, de verwerking en de verhandeling van. Grote plantages, meestal eigendom van grootgrondbezitters, leveren het gros van de productie. Slecht betaalde seizoenarbeiders zorgen er voor de oogst. Kleine boeren zijn goed voor een vijfde van de totale productie. Ze werken meestal in familieverband, al of niet georganiseerd in een coöperatie. Hun bonen zijn vaak van de beste kwaliteit, dankzij eeuwenlange ervaring en vakmanschap. Maar de omgeving en de grond waar ze werken bepalen mee de kwaliteit. In Latijns- Amerika verjoegen de grootgrondbezitters de kleine boeren naar de bergen en de heuvels. Daar is het moeilijker werken, maar groeien wel de hardste en de meest aromatische bonen ( hoogland ). 3 Ook vrouwenwerk Kleine boeren zijn meestal mannen. Mannen bezitten de velden en zijn aangesloten bij de coöperatie. Mannen hebben er een stem en innen de centen. Maar vaak doen vrouwen het meeste werk. Vrouwen onderhouden de struiken en plukken de bonen. Ze hebben echter weinig te vertellen over het beheer van hun velden of de verkoop van hun oogst. Bovendien zijn ze doorgaans in hun eentje verantwoordelijk voor het huishoudelijke werk en de opvoeding van de kinderen. Oxfam-Wereldwinkels werkt aan een meer evenwichtige verdeling van de arbeid en de inkomsten tussen mannen en vrouwen. We stimuleren coöperaties om vrouwen actiever te betrekken en hen te leren opkomen voor hun eigen behoeften en wensen. Alleen dan kan er iets veranderen. Ook dat is eerlijke handel.

4 De opkoper betaalde plots 16 gourdes Het grootste probleem voor de kleine producenten zijn de tussenhandelaars aan wie ze hun groene bonen verkopen. Vaak zijn het uitbuiters: ze geven krediet om de periode tussen twee oogsten te overbruggen aan woekerintresten, knoeien met gewichten en kwaliteiten of rekenen overdreven transportkosten aan. Onze vrienden in Haïti kunnen er van mee praten: Er is eigenlijk maar één grote opkoper in de streek. Alle boeren zijn verplicht aan hem te verkopen. Maar nu zijn veel boeren lid van onze coöperatie geworden. Daardoor staan ze sterker. Ze kunnen zelf exporteren. Ze ontvingen vorig jaar 18 gourdes per pond, terwijl ze van de grote koper maar 10 gourdes zouden gekregen hebben (1 gourde = 2,5 BEF). En weet je wat meer is? Omdat zo weinig boeren nog wilden verkopen aan de grote opkoper, en die dringend nodig had, besloot hij uiteindelijk 16 gourdes te betalen. 60 procent meer dan het jaar voordien! (Lavalette Saint-Vil, voorzitter van Recocarno, partner in Haïti) 4

5 Wetenschappers schenken klare Een groene boon heeft een complexe scheikundige samenstelling. Na het branden blijven oliën, zuren en zelfs vitamines over; maar ook cafeïne, de meest actieve stof in. Wetenschappers hebben uitgebreid de invloed van cafeïne op het menselijke lichaam onderzocht. Enkele conclusies: Cafeïne stimuleert het centrale zenuwstelsel. Ben je moe of lusteloos, dan zijn één of twee koppen een milde opkikker. Een gezonde volwassene verdraagt 250 tot 300 mg cafeïne per dag. Een dosis van 10 gram is dodelijk. Om die hoeveelheid binnen te krijgen, moet je in enkele minuten méér dan 100 kopjes sterke drinken én verteren. Een matig gebruik doet geen enkel ziektebeeld ontstaan. Cafeïne is kankervrij en kan zelfs de ontwikkeling van kwaadaardige gezwellen afremmen. Koffiedrinkers hebben een grotere kans om een hartaanval te overleven. Niet voor niets tref je cafeïne in heel wat medicatie aan. Een kop verbetert het uithoudingsvermogen bij lopen, fietsen en andere sporten. Koffie bevat nul calorieën en is een ideale dorstlesser. 5 Behandel je met liefde. Geef je de attentie die hij verdient.

6 Jojo op een wereldmarkt zonder buffers De prijs wordt bepaald op de beurzen van New York en Londen. Handelaars en speculanten trachten er munt te slaan uit het spel van de op- en neergaande prijzen. Worden er tekorten verwacht, dan kan de prijs stijgen. Voorziet men een grote oogst, dan keldert de prijs. Papieren Een staking in Colombia, geruchten over vorst in Brazilië, een opslagplaats die afbrandt in Costa Rica, overvloedige regen in Mexico of extreme droogte in Indonesië: elk klein incident kan de prijs naar omhoog jagen. Japanse en Amerikaanse investerings- en beleggingsfondsen spelen daar handig op in. Niet om die ooit als te gebruiken. Wel om te speculeren. Wist je dat ze elke zak gemiddeld 11 keer op de beurs verhandelen alvorens hij bij een brander terechtkomt? Als de speculanten genoeg papieren kopen, gaan de prijzen automatisch naar omhoog. Tot ze vinden dat ze genoeg verdiend hebben. Dan verkopen ze de hele boel en zakt de prijs. Dit vrije-marktdenken geeft de financiële speculanten vrij prijzenspel. Maar dergelijke jojo s zijn voor niemand goed. Zeker niet voor de kleine boeren en -boerinnen, die afhankelijk zijn van tussenhandelaars om hun op de markt te krijgen. 6

7 Nog maar de helft van tien jaar geleden Er is bovendien geen internationaal mechanisme meer dat de grote prijsschommelingen in toom houdt. Vroeger legden zowel producerende landen als handelshuizen grote voorraden aan. Die buffers werden aangesproken in tijden van tekorten en weer aangevuld als de markt een overschot vertoonde. In de jaren 90 beslisten Europese en Amerikaanse handelaars hun (dure) stocks af te bouwen en over te schakelen op just in time -leveringen. Maatregelen van het IMF en de Wereldbank zorgden er dan weer voor dat de stocks in de producentenlanden afgebouwd werden: Verkoop je voorraad en we geven je een lening, stelden de beide kredietverstrekkers als voorwaarde. Maar evengoed was het een garantie dat landen van het Zuiden hun stocks niet langer als politiek wapen zouden gebruiken. Sinds het afspringen van het Internationaal Koffieakkoord in 1989 werden geen prijsafspraken meer gemaakt tussen producenten en consumenten. De prijs van de op de wereldmarkt daalde dramatisch: tot minder dan 75 dollarcent per pond! De boer krijgt voor één pakje nog maar de helft van tien jaar geleden en verkoopt met verlies. De lage prijs zorgt ervoor dat hij andere inkomsten opzoekt en zijn velden verwaarloost. Dit laatste heeft dan weer nadelige gevolgen voor de kwaliteit van de. 7

8 Een nieuw akkoord? Oxfam-Wereldwinkels pleit voor een (nieuw) Internationaal Koffieakkoord. Goede afspraken tussen enerzijds de consumenten in Europa en de Verenigde Staten en anderzijds de producerende landen vormen de basis voor een stabiele markt, waar vraag en aanbod in evenwicht zijn. De producenten hebben belang bij goede prijzen, de consumenten bij goede kwaliteit. En zonder eerlijke prijzen voor haar natuurlijke rijkdommen is geen sprake van duurzame ontwikkeling voor de derde wereld. Oxfam-Wereldwinkels verwacht van België voorstellen voor een effectieve stabilisatie van de prijzen en voor duurzame oplossingen binnen de Internationale Koffieorganisatie; wil dat ons land bijdraagt aan de financiering van bufferstocks in producentenlanden. Als de prijzen op de wereldmarkt stijgen, zouden ze van de bufferstocks kunnen verkopen en op die manier mee profiteren van de prijsstijgingen; vraagt onze regering de accijnzen op af te schaffen, te beginnen met die op bio of van eerlijke handel. Alleen België en Duitsland heffen nog accijnzen! Ze afschaffen zou het verbruik stimuleren. 8 In het seizoen verkocht onze partner Prodecoop in Nicaragua zakken aan het commerciële circuit. Goed voor ongeveer 105 miljoen BEF. In het seizoen verkocht Prodecoop bijna dubbel zoveel zakken (21.765). Toch verdiende ze daarmee slechts 120 miljoen BEF. Een halvering van het inkomen dus op twee jaar tijd.

9 Nooit onder de minimumprijs Koffieboeren moeten een eerlijke prijs voor hun producten krijgen. Dat is het uitgangspunt van Oxfam- Wereldwinkels. Wij garanderen steeds een minimumprijs van 126 dollarcent per pond, wat ook de prijs op de wereldmarkt is. Lager dan de minimumprijs gaan we nooit, want dan verdient de producent niets aan de verkoop. Maar als de prijzen stijgen, geven ook wij een kleine toeslag. Dat extraatje investeren de boeren in nieuwe struiken en materialen (bijvoorbeeld een vrachtwagen om zelf hun te vervoeren), vorming of een sociaal programma. Voor Oxfam-Wereldwinkels betekent eerlijke handel ook: aankoop bij coöperaties van kleine boeren: door zich te verenigen staan de boeren sterker; voorfinancieringen: door een deel van de prijs vooruit te betalen blijven de boeren uit de handen van geldwoekeraars; langetermijncontracten: door ons voor een lange tijd te engageren zijn de boeren zeker van een minimale afzet en kunnen ze op termijn plannen; ondersteuning: door technisch advies, sociale vorming, uitwisselingsprogramma s, investeringskredieten, kunnen coöperaties hun achterstand bijbenen. 9 Coocafé is een koepel van acht coöperaties. Welnu, van die acht zouden er vijf de crisis van begin jaren negentig niet hebben overleefd zonder de eerlijke handel. In mijn eigen dorp is de coöperatie de hefboom gebleken voor de heropbouw van heel de plaatselijke economie. In 1990 waren de huizen er klein en van hout. Nu zijn de meeste huizen van steen. De wegen zijn goed onderhouden. Er is overal elektriciteit en stromend water. En dankzij de economische vooruitgang kon men investeren in scholen en gezondheidszorg. (Carlos Murillo, ex-adviseur van Coocafé, partner in Costa Rica)

10 De partners van Oxfam-Wereldwinkels Nicaragua (2 partners): Prodecoop en Cecocafen 2. Tanzania (2 partners): KNCU en KCU 3. Uganda: Unex 4. Bolivia: Coraca-Ri 5. Mexico (2 partners): Uciri en Ismam 6. Costa Rica: Coocafé 7. Guatemala: Guaya b 8. Cuba: Kavecafé 9. Haïti: Recocarno 10. Honduras: CCCH 11. Peru: Cepicafé

11 Bio zit in de lift. Momenteel hebben vier soorten Oxfam Fair Trade het Biogarantielabel: onze partners in Mexico, Bolivia, Nicaragua en Peru leveren ons bonen van biologische teelt. Vooral in Latijns-Amerika stappen steeds meer boeren over op café organico. Niet toevallig gaat het in veel gevallen om van inheemse boeren (indianen). Voor hen heeft de aarde een zeer speciale betekenis. God heeft ons de aarde gegeven om te zaaien en te oogsten. De aarde is ons leven. Daarom noemen we haar Moeder Aarde. Bioboeren werken enkel met de meest resistente soorten en gebruiken schaduwbomen die de struiken minder kwetsbaar maken. Compost van pulp, snoeisels, kalk en keukenafval komt in de plaats van chemische mest. Meer hakken, wieden en snoeien geeft ongedierte minder kansen. Andere teelten tussen de struiken (zoals bonen) verbeteren de vruchtbaarheid van de bodem. Schimmels of kevers bestrijdt men door natuurlijke vijanden uit te zetten of door te spuiten met natuurlijke insecticiden. Voor gezonde bioproducten betaalt Oxfam-Wereldwinkels met plezier een nóg hogere prijs. Bio smaakt beter

12 De meeste Oxfam Fair Trade is meng: een melange van van verschillende origine. Met de bedoeling een vaste smaak te bereiken, is de samenstelling van elke soort niet altijd dezelfde. Onderstaande opsomming van origines is dan ook een momentopname. De smaak van Extra Een hoogstaande melange van arabica en robusta uit Nicaragua, Tanzania en Uganda. Een zachte voor ieder moment van de dag. Gemalen en vacuüm verpakt. 250g. (Ook pakken van 1kg; ideaal voor grootverbruikers.) Dessert 100 % arabica uit Nicaragua, Bolivia, Guatemala en Honduras. Een typische ontbijt, gewaardeerd om zijn milde smaak. Gemalen en vacuüm verpakt. 250g. Mokka 100 % arabica uit Nicaragua, Costa Rica, Haiti en Guatemala. Een karaktervolle en krachtige met een subtiele bitterheid. Gemalen en vacuüm verpakt. 250g. Bio Mens- en milieuvriendelijk geteelde uit Mexico, Bolivia, Peru en Nicaragua. Een pittige arabica met zachte afdronk en verfijnd aroma. Met Biogarantielabel. Gemalen en vacuüm verpakt. 250g. Bio Bonen Voor wie het aroma van de bonen zelf vrij wil maken: biologische uit Mexico, Bolivia en Nicaragua. Even karaktervol en pittig als de gemalen versie. Met Biogarantielabel. Verpakking in kunststoffilm (met ventiel). 250g. Decaf Een cafeïnevrije melange van uit Costa Rica, Honduras, Guatemala en Uganda. Een zachte en milde om een ganse dag van te genieten. Gemalen en vacuüm verpakt. 250g. Bio Decaf Een cafeïnevrije en biologische melange op basis van uit Nicaragua, Mexico en Peru. Een zachte en milde om een ganse dag van te genieten. Primeur voor de Belgische markt! Met Biogarantielabel! Gemalen en vacuüm verpakt. 250g.

13 Oplos Een zachte dessert van onze partner Tanica in Tanzania. Blik van 100g. Bio Oplos Oplos van biologisch geteelde bonen. Van onze partner Uciri in Mexico. Glazen pot van 200g. Cubita Een eigenzinnige met een aparte smaak. Geteeld, gebrand én verpakt in Cuba. 250g. Arabica en Robusta Wereldwijd worden twee families van soorten verhandeld: Arabica Robusta een kleine 70% een goede 30% van de wereldproductie van de wereldproductie fijn aroma minder aroma s zacht van smaak bitter en pittiger van smaak lager cafeïnegehalte hoger cafeïnegehalte gevoeliger voor plagen meer bestand tegen ziektes duurder goedkoper hoofdbestanddeel gebruikt in goedkopere van betere mengelingen en voor instant voornaamste beurs: New York voornaamste beurs: Londen voornaamste producenten: Brazilië, voornaamste producenten: Colombia, Mexico, Guatemala, Vietnam, Indonesië, Costa Rica, El Salvador, Ecuador, Ivoorkust, Uganda, Congo, Honduras, India, Ethiopië, Kenya, Kameroen, Tanzania Vietnam ( ) In deze landen heeft Oxfam-Wereldwinkels partners.

14 België (in BEF/250g) Derde Wereld (in dollar/zak) Oxfam Fair Trade Dessert Kosten productie 40 $ Inkomsten boer 30 $ Ontwikkelingsfonds coöperatie 12 $ Organisatieversterking coöperatie 12 $ Havenkosten + belastingen +verpakken in zakken 12 $ Operationele kosten coöperatie (verwerking, transport) 20 $ Prijs per zak (FOB) 126 $ of in BEF per 250g 31,9 Zeevracht en transport naar brander, verzekeringen, havenkosten, belastingen 1,7 Accijnzen, BTW 7,5 Branden en verpakken (inclusief verpakking) 8 Gewichtsverlies bij branden 7,2 Max-Havelaarlicentie 2,1 Groothandelsmarge Oxfam-Wereldwinkels (inclusief transport naar winkels, intrest en voorfinanciering, promotie) 13.8 Marge Wereldwinkels 15,8 totaal 88 BEF De prijs van een pakje Koffiemerk X Kosten productie 35 $ Inkomsten boer 12 $ - - Marge tussenhandel 10 $ Havenkosten + belastingen +verpakken in zakken 10 $ Kosten tussenhandel (verwerking, transport) 18 $ Prijs per zak (FOB) 85 $ of in BEF per 250g 21,5 Zeevracht en transport naar brander, verzekeringen, havenkosten, belastingen 1,5 Accijnzen, BTW 6,9 Branden en verpakken (inclusief verpakking) 7,2 Gewichtsverlies bij branden Groothandelsmarge 14 Marge detailhandel 14,9 73 BEF 14 Mét keurmerk! Oxfam-Wereldwinkels is lid van Max Havelaar vzw. Deze organisatie kent een keurmerk toe aan producten van eerlijke handel. Het keurmerk garandeert de consument een onafhankelijke controle en

15 Wat leren we uit deze prijsvergelijking? Koffieboeren die hun groene bonen aan Oxfam-Wereldwinkels verkopen, verdienen meer. Rechtstreeks, omdat de Wereldwinkels een hogere prijs betalen. Oxfam-Wereldwinkels zakt nooit onder de minimumprijs van 126 $ per zak. Deze prijs houdt rekening met wat het de boer kost om te telen (kosten productie) en wat hij nodig heeft om met zijn gezin fatsoenlijk te leven (inkomsten boer). Als de wereldmarktprijs voor laag is, verdient de boer bij Oxfam-Wereldwinkels een inkomen dat 2 tot 3 keer hoger is. Bovendien heeft hij onrechtstreekse voordelen als lid van de coöperatie. Met geld uit het ontwikkelingsfonds kan de coöperatie investeren in projecten die de hele gemeenschap ten goede komen. De middelen voor organisatieversterking worden gebruikt voor de omkadering van de coöperatieve werking en de vorming van de leden. Onze hogere prijs heeft ook nadelen: een aantal kosten worden procentsgewijze berekend en kosten ons relatief meer, aangezien we een duurder product verwerken (verzekeringen, belastingen, gewichtsverlies bij het branden..). De kleinschaligheid werkt eveneens in ons nadeel. Grote merken kunnen goedkoper hun product verwerken, transporteren, branden... De groothandelsmarge van het nationaal secretariaat van Oxfam- Wereldwinkels is dan weer vergelijkbaar met het commerciële circuit. We hebben gevoelig minder promotie- en marketingkosten, maar geven wel voorfinancieringen aan onze partners. En die kosten ook geld. geeft ook commerciële branders de mogelijkheid hun steentje bij te dragen tot een (meer) eerlijke handel. Maar ook hier blijft Oxfam-Wereldwinkels een voortrekker. We hebben het ruimste assortiment en gaan in zee met beginnende groepen. We hebben aandacht voor technische ondersteuning en helpen onze partners door te dringen tot de Europese markt. Vanaf 2001 drinken de bijna ambtenaren 15 van de Vlaamse Gemeenschap nog uitsluitend met Max- Havelaarkeurmerk. Een belangrijk signaal voor andere overheden!

16 De beste boontjes zijn voor ons Recocarno is een koepel van zeven coöperaties in het noorden van Haïti. De groep telt bijna duizend leden; allemaal boeren met hoogstens een paar hectare grond, waarop ze telen, meestal gemengd met kookbananen, bonen en andere voedselgewassen. Een andere taal dan Creools spreken de mensen niet. Slechts enkelen kunnen lezen en schrijven. Sinds 1998 exporteert Recocarno naar Oxfam-Wereldwinkels. In het ochtendzonnetje zitten tientallen vrouwen bij elkaar op de grond. Allemaal hebben ze een bergje bonen voor zich, waarvan ze telkens een hand nemen. Eén voor één bekijken ze de bonen. Alle gave bonen gaan in een zak: voor de export. Kapotte of verkleurde bonen, te kleine bonen en bonen met blutsen gaan in een andere zak: voor de binnenlandse markt. Er heerst een serene sfeer. De vrouwen keuvelen en lachen. De aanblik is schokkend, vanwege een van die brutale tegenstellingen waar het Zuiden in grossiert: tientallen vrouwen pikken voor ons, met de hánd, de beste boontjes eruit, verkopen ook nog het uitschot en brouwen zelf van de schíllen van de bonen. En toch zijn ze blij dat ze werk én een eigen inkomen hebben. En dat alles ook nog onder aangename omstandigheden 16 gedrukt op 100% kringlooppapier verantw. uitgever: Marc Bontemps, Ververijstraat 17, B-9000 Gent. 3de herwerkte druk november 2000

Koffie. www.oww.be. Handel, uit respect. foto: Eric De Mildt

Koffie. www.oww.be. Handel, uit respect. foto: Eric De Mildt Koffie foto: Eric De Mildt > Handel, uit respect. www.oww.be De klacht van Multatuli Bij het begin van het vorige millennium was koffie zeer populair in de Arabische wereld. Hij werd er gedronken als een

Nadere informatie

Koffie. www.oww.be. Handel, uit respect. foto: Eric De Mildt

Koffie. www.oww.be. Handel, uit respect. foto: Eric De Mildt Koffie foto: Eric De Mildt Handel, uit respect. www.oww.be Struik tussen Kreeft en Steenbok De klacht van Multatuli Bij het begin van het vorige millennium was koffie zeer populair in de Arabische wereld.

Nadere informatie

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg Koffie Lijst 2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg dessentie.com Inhoud " Milde Koffies 2 Sterkere koffies 3 Espresso Koffies 4 Exclusieve Koffies 5 2015 D Essentie

Nadere informatie

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect. Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam

Nadere informatie

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg Koffie Lijst 2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg dessentie.com Inhoud Milde Koffies 2 Sterkere koffies 3 Espresso Koffies 4 Exclusieve Koffies 5 2015 D Essentie Koffie,

Nadere informatie

Stichting Max Havelaar Brochure 2011. De wereld van Fair Trade in één onafhankelijk keurmerk

Stichting Max Havelaar Brochure 2011. De wereld van Fair Trade in één onafhankelijk keurmerk Stichting Max Havelaar Brochure 2011 De wereld van Fair Trade in één onafhankelijk keurmerk INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Pagina 2 Voorwoord Pagina 3 Geschiedenis van Stichting Max Havelaar Pagina 4 Assortiment

Nadere informatie

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg Koffie Lijst 2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg dessentie.com Inhoud " Milde Koffies 2 Sterkere koffies 3 Espresso Koffies 4 Exclusieve Koffies 5 2015 D Essentie

Nadere informatie

De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd.

De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. De Afrikaanse boer wordt met uitsterven bedreigd. Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd? Je zal maar boer of boerin wezen in Afrika. Je hebt je veld ingezaaid, misschien wat extra meststoffen

Nadere informatie

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg Koffie Lijst 2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg dessentie.com Inhoud " Milde Koffies 2 Sterkere koffies 3 Espresso Koffies 4 Exclusieve Koffies 5 2015 D Essentie

Nadere informatie

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg Koffie Lijst 2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg dessentie.com Inhoud " Milde Koffies 2 Sterkere koffies 3 Espresso Koffies 4 Exclusieve Koffies 5 2015 D Essentie

Nadere informatie

FOCUS 3,99. De koffie van uw keuze altijd voor de laagste prijs. Nieuw

FOCUS 3,99. De koffie van uw keuze altijd voor de laagste prijs. Nieuw FOCUS De koffie van uw keuze altijd voor de laagste prijs Nieuw Graindor Intense Volle en evenwichtige koffie met een intense smaak. 7,98 /kg 3,99 Rode Prijzen en Extra-kortingen geldig van 8/10 t.e.m.

Nadere informatie

6,1. Werkstuk door een scholier 1153 woorden 3 april keer beoordeeld. Douwe Egberts. Geschiedenis

6,1. Werkstuk door een scholier 1153 woorden 3 april keer beoordeeld. Douwe Egberts. Geschiedenis Werkstuk door een scholier 1153 woorden 3 april 2006 6,1 28 keer beoordeeld Vak Economie Douwe Egberts Geschiedenis In 1753 openen Egberts Douwes en zijn vrouw Akke Thijsses een winkel aan de midstraat

Nadere informatie

Change the world shopping

Change the world shopping Change the world shopping V.U./E.R.: Erik Devogelaere, Hoogstraat 35 E, 3360 Bierbeek, België - Belgique Op een plezierige manier de wereld veranderen Kies voor eerlijke kwaliteitsproducten Het hoeft

Nadere informatie

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA 0 Lesschema 1 WAT IS PLANTAGELANDBOUW? 1.1 Bestudeer de afbeeldingen en satellietbeelden van plantages 1.2 Input, proces en output 2 WAAR DOET MEN AAN PLANTAGELANDBOUW?

Nadere informatie

De bananenteelt. Kleinschalige boeren. Grote plantages

De bananenteelt. Kleinschalige boeren. Grote plantages De bananenteelt Geen product ter wereld wordt meer verhandeld dan bananen. Jaarlijks produceren tropische landen als Colombia, Dominicaanse Republiek en Peru meer dan 100 miljoen ton bananen. Bananen worden

Nadere informatie

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg

2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg Koffie Lijst 2015 D Essentie Koffie, Thee & Meer Bergstraat 69, 2220 Heist-op-den-berg dessentie.com Inhoud " Milde Koffies 2 Sterkere koffies 3 Espresso Koffies 4 Exclusieve Koffies 5 2015 D Essentie

Nadere informatie

Inhoud INLEIDING. Inleiding 03 Onze producenten 04 Van bes tot kop 09 Koffie voor iedereen 11 De koffiekaart 14 Ons assortiment 15

Inhoud INLEIDING. Inleiding 03 Onze producenten 04 Van bes tot kop 09 Koffie voor iedereen 11 De koffiekaart 14 Ons assortiment 15 KOFFIEGIDS Inhoud INLEIDING Inleiding 03 Onze producenten 04 Van bes tot kop 09 Koffie voor iedereen 11 De koffiekaart 14 Ons assortiment 15 Koffie is meer dan louter een grondstof. Voor kleinschalige

Nadere informatie

Werkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna

Werkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 7 Fruit in de mix Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 Waar komt ons fruit vandaan? Vul 1. Teken het klassikale woordenweb die

Nadere informatie

Watwaaromwiehoe. voorstelling. Handel, uit respect. oww.be

Watwaaromwiehoe. voorstelling. Handel, uit respect. oww.be Watwaaromwiehoe voorstelling > Handel, uit respect. oww.be 200 winkels van eerlijke handel Heb JIJ er s morgens al eens bij stilgestaan wie er achter die lekkere kop koffie zit? Of waar je vers gestreken

Nadere informatie

Antwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs

Antwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs ntwoordenvel Handel en Wandel, primair onderwijs Vraag 1: Zoek op de kaart van Nijmegen op welke straten er nog meer een naam hebben met een kolonie erin. Vraag 2a: Gezegde of spreekwoord met peper Vraag

Nadere informatie

Koffie. Inhoud. 1.Waar komt koffie vandaan. 1. Waar komt koffie vandaan

Koffie. Inhoud. 1.Waar komt koffie vandaan. 1. Waar komt koffie vandaan Koffie Inhoud 1. Waar komt koffie vandaan 2. Hoe groeit koffie 3. Oogsten 4. Het mengen en branden 5. 10 uur koffietijd 6. Volksdrank 7. De verpakking 8. Cafeïne en cafeïnevrije koffie 9. Koffiemolens

Nadere informatie

Heerlijke koffiemomenten

Heerlijke koffiemomenten Heerlijke koffiemomenten Koffie drinken is gezellig en gebeurt vaak samen, of het nu s ochtends, s middags of tussendoor is. Een goeie kop koffie doet deugd en kikkert echt op. Bij Colruyt vindt u koffie

Nadere informatie

Biologische & Fairtrade koffie

Biologische & Fairtrade koffie Alles wat er met de koffieboon gebeurt, van het begin bij het telen tot en met het koffiezetten, beïnvloedt de smaak. Onze reden om te kiezen voor - biologisch geteelde - koffiebonen. Wat goed is voor

Nadere informatie

Koffie en Carbon in Mexico

Koffie en Carbon in Mexico Koffie en Carbon in Mexico Project voorstel van Solidaridad Oktober 2016 Uit de studie die Hesselink heeft laten uitvoeren door Ecofys, blijkt dat de CO2-voetafdruk van koffie voor 14% bij de plantage

Nadere informatie

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de

Nadere informatie

Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd?

Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd? Afrikaanse boeren en boerinnen met uitsterven bedreigd? Je zal maar boer of boerin wezen in Afrika. Je hebt je veld ingezaaid, misschien wat extra meststoffen kunnen kopen. Je bewerkt met veel zorg je

Nadere informatie

Het geheim. van finesse. www.cafeami.nl

Het geheim. van finesse. www.cafeami.nl Het geheim van finesse www.cafeami.nl Sterk concept voor de horeca Er gaat geen dag voorbij zonder dat er een kop koffie wordt geschonken. TopClass Group biedt met Café Ami een onderscheidend koffieconcept

Nadere informatie

Samenvatting Economie H1, paragraaf 1 t/m 7, de Samenleving

Samenvatting Economie H1, paragraaf 1 t/m 7, de Samenleving Samenvatting Economie H1, paragraaf 1 t/m 7, de Samenleving Samenvatting door Jiske 1820 woorden 26 juni 2016 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO 1.1 Hoe belangrijk is de wereld voor Nederland?

Nadere informatie

Kennistest 5 Gezondheid

Kennistest 5 Gezondheid Kennistest 5 Gezondheid Invultest Hebben we tijdens het winkelen ook gedacht aan onze gezondheid? Een kleine quiz... Yoghurtdrank en fruitkaasjes zijn even gezond als gewone melk. Wie veel sport, kiest

Nadere informatie

Nigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria

Nigeria. 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Nigeria 1. Bevolking en welvaart in Nigeria 2. Voedselvoorziening in Nigeria 3. Nigeria in de wereldeconomie 4. Gezond in Nigeria Marèl Smit & Anne Jekel H3T3 1.Bevolking en welvaart in Nigeria Nigeria

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inhoudsopgave...1. 1 De geschiedenis van de thee...2. 2 Indeling...3. 2.1 Naar het land of de streek van herkomst...

Inhoudsopgave. Inhoudsopgave...1. 1 De geschiedenis van de thee...2. 2 Indeling...3. 2.1 Naar het land of de streek van herkomst... Inhoudsopgave Inhoudsopgave...1 1 De geschiedenis van de thee...2 2 Indeling...3 2.1 Naar het land of de streek van herkomst...3 2.2 Naar de grootte van het blad en de volgorde op de stengel...3 2.2.1

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met

Nadere informatie

Watwaaromwiehoe. voorstelling. Handel, uit respect. oww.be

Watwaaromwiehoe. voorstelling. Handel, uit respect. oww.be Watwaaromwiehoe voorstelling > Handel, uit respect. oww.be Heb jij er s morgens al eens bij stilgestaan wie er achter die lekkere kop koffie zit? Of waar je vers gestreken katoenen T-shirt eigenlijk vandaan

Nadere informatie

Fair Trade. ontwikkelingsstrategie. Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011

Fair Trade. ontwikkelingsstrategie. Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011 Fair Trade als duurzame economische ontwikkelingsstrategie Oxfam-Wereldwinkels 20 oktober 2011 SITUERING OXFAM-WERELDWINKELS Oxfam-Wereldwinkels Deel van Oxfam-in-België en Oxfam International Deel van

Nadere informatie

OVER REDBEANS. Onze Beanmachine en onze koffies horen bij elkaar, zo kunnen wij jou echt laten ervaren hoe koffie moet smaken.

OVER REDBEANS. Onze Beanmachine en onze koffies horen bij elkaar, zo kunnen wij jou echt laten ervaren hoe koffie moet smaken. JUST PERFECT OVER REDBEANS Redbeans staat voor passie, design en kwaliteit. Wij volgen niet de gebaande paden, maar willen onze nek uitsteken en iets bijzonders neerzetten. Waar anderen stoppen, gaan we

Nadere informatie

De prijs van betaalbare bananen www.fairtradegemeenten.nl

De prijs van betaalbare bananen www.fairtradegemeenten.nl Yellowpaper De prijs van betaalbare bananen www.fairtradegemeenten.nl Yellowpaper De prijs van betaalbare bananen Inhoudsopgave Inleiding...3 Bananen in Nederland...3 De bananenteelt...5 Fairtrade bananen...7

Nadere informatie

Nieuw thee assortiment Fair Trade Original

Nieuw thee assortiment Fair Trade Original Nieuw thee assortiment Fair Trade Original Datum: september 2011 Introductie Mede op basis van onderzoek onder Wereldwinkels en consumenten heeft Fair Trade Original haar thee assortiment aangepast tot

Nadere informatie

Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur

Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Agenda 25 jaar Fairtrade: van de boer in het Zuiden tot op ons bord - Evolutie van 1989 tot 2014 - Trade not aid

Nadere informatie

Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012

Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 April- 30/04/ 12 Artikel 1. Jean-Luc Dehaene van de CD&V kan bijna 3 miljoen euro opstrijken. Door een aantal jaar geleden een pakket aandelenopties te kopen

Nadere informatie

Watwaaromwiehoe. Handel, uit respect. VOORSTELLINGSFOLDER

Watwaaromwiehoe. Handel, uit respect. VOORSTELLINGSFOLDER Watwaaromwiehoe > Handel, uit respect. VOORSTELLINGSFOLDER Heb JIJ er s morgens al eens bij stilgestaan wie er achter die lekkere kop koffie zit? Of waar je vers gestreken katoenen T-shirt eigenlijk vandaan

Nadere informatie

FACTSHEET ANANAS COSTA RICA DOMINEERT ANANASMARKT

FACTSHEET ANANAS COSTA RICA DOMINEERT ANANASMARKT 1000 TON FACTSHEET ANANAS Fruit & Vegetable Facts; Jan Kees Boon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com COSTA RICA DOMINEERT ANANASMARKT Filippijnen groot in Azië De wereldhandel in (verse) ananas wordt

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Infosessie Duurzame voeding en catering, 26/01/2012 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil

Nadere informatie

foto: Tineke D haese Prijsopbouw Handel, uit respect. Handel, uit respect.

foto: Tineke D haese Prijsopbouw Handel, uit respect. Handel, uit respect. De relativiteit van een prijsopbouw De prijsopbouw van een Oxfam Fairtradeproduct publiceren is een moeilijke evenwichtsoefening. Ten eerste zijn prijsopbouwen erg tijdsgebonden. De marktprijs van een

Nadere informatie

Factsheet. Ooit gedacht dat je met een potje pindakaas de wereld kunt veranderen? Of met een banaan? Het kan. Dankzij fairtrade.

Factsheet. Ooit gedacht dat je met een potje pindakaas de wereld kunt veranderen? Of met een banaan? Het kan. Dankzij fairtrade. Elke dag π± Factsheet Initiatief fairbezig.nl Fairbezig.nl is een initiatief van Fair Trade Original, de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels en Stichting Max Havelaar met steun van de Nationale Postcode

Nadere informatie

ECOWIJZER. Gids voor duurzaam en (h)eerlijk consumeren in Kruibeke. Bioproducten. Fairtrade. Lokale producten. Duurzame materialen

ECOWIJZER. Gids voor duurzaam en (h)eerlijk consumeren in Kruibeke. Bioproducten. Fairtrade. Lokale producten. Duurzame materialen ECOWIJZER Bioproducten Fairtrade Lokale producten Duurzame materialen Gids voor duurzaam en (h)eerlijk consumeren in Kruibeke Beste lezer Deze Ecowijzer is een initiatief van de Gemeentelijke Raad voor

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-BB 2004

Examenopgaven VMBO-BB 2004 Examenopgaven VMBO-BB 2004 tijdvak 1 vrijdag 28 mei 9.00-10.30 uur ECONOMIE CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit opgavenboekje. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit

Nadere informatie

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt

Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Examen economie thema 2 deel 1 Theorie thema 2: Produceren voor de wereldmarkt Door: F. De Smyter en P. Holvoet 1. Geef een correcte omschrijving van de volgende economische begrippen: a) Globalisering:.

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met

Nadere informatie

U geniet van goede en eerlijke producten. U hebt oog voor mens en milieu bij Langerak de Jong

U geniet van goede en eerlijke producten. U hebt oog voor mens en milieu bij Langerak de Jong U geniet van goede en eerlijke producten U hebt oog voor mens en milieu bij Langerak de Jong Voor mens en milieu Steeds meer organisaties willen in de bedrijfsvoering een balans vinden tussen planet, people

Nadere informatie

Ontwikkelingssamenwerking vmbo-kgt34

Ontwikkelingssamenwerking vmbo-kgt34 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 24 August 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/73827 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

De veranderende markt

De veranderende markt De veranderende markt 1 De veranderende markt Vanaf 2000 is de detailhandel sterk veranderd door de opkomst van de computer. Als verkoper kun je de kennis over de geschiedenis en de toekomst van de detailhandel

Nadere informatie

Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014

Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 1. Samenvatting en conclusies De Nederlandse uitvoerwaarde is in 2013 met 1,0% gestegen t.o.v. dezelfde periode in 2012 tot 433,8 miljard euro. De bescheiden

Nadere informatie

Naam: INDIA EN ARMOEDE

Naam: INDIA EN ARMOEDE Naam: INDIA EN ARMOEDE In India is het verschil tussen arme en rijke mensen erg groot. Een klein deel van de Indiërs is heel rijk. Maar de meeste mensen zijn er erg arm. Ze werken hard voor weinig geld

Nadere informatie

Ontwikkeling. De impact van Fairtrade. in eigen handen

Ontwikkeling. De impact van Fairtrade. in eigen handen Ontwikkeling De impact van Fairtrade in eigen handen Wat is impact? Onder impact verstaan we duidelijke en duurzame veranderingen die het resultaat zijn van de wisselwerking tussen Fairtrade enerzijds

Nadere informatie

Internationale wegen vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Internationale wegen vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 19 September 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73828 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

for the greater good

for the greater good EEN SUPER LEKKERE KOP KOFFIE VOOR SLECHTS 0,20? DAT ALLEEN AL IS EEN GOEDE REDEN OM TE KIEZEN VOOR SOCIAL IMPACT COFFEE. MAAR ER IS MEER. DRINK ONZE KOFFIE, EN JE DOET TEVENS IETS GOEDS VOOR ANDEREN. VOOR

Nadere informatie

Som eens op welke kosten jullie allemaal zullen maken.

Som eens op welke kosten jullie allemaal zullen maken. De prijs De prijs van het product dat je verkoopt is een erg belangrijk marketinginstrument. De prijs geeft immers de waarde van iets weer. Als je op restaurant gaat en je bestelt een menu van 50,00 EUR,

Nadere informatie

Koffie volgens Peeze: Samen met u verder kijken dan de rand van het koffiekopje

Koffie volgens Peeze: Samen met u verder kijken dan de rand van het koffiekopje Koffie volgens Peeze: Samen met u verder kijken dan de rand van het koffiekopje Koffiebranderij Peeze Al 135 jaar heeft Peeze haar identiteit weten te behouden. Een puur bedrijf, waar uitsluitend koffie

Nadere informatie

Werkstuk door een scholier 2324 woorden 7 november keer beoordeeld. Maatschappijleer

Werkstuk door een scholier 2324 woorden 7 november keer beoordeeld. Maatschappijleer Werkstuk door een scholier 2324 woorden 7 november 2010 6 136 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgave Pagina 1 Voorblad Pagina 2 Inhoudsopgave Pagina 3 Inleiding, Deelvraag 1, Deelvraag 2 Pagina

Nadere informatie

Eindexamen m&o havo 2005-II

Eindexamen m&o havo 2005-II Formuleblad Bij dit examen zijn geen formules gegeven. www. - 1 - 1 Resultatenrekeningen van Rigter Sport van 2000 tot en met 2004 Bedragen 1.000 euro Jaar 2004 2003 2002 2001 2000 geschat Omzet 1) 487,0

Nadere informatie

ANBI gegevens. Naam Instelling :Wereldwinkel Zelhem RSIN : 006708353. :Prinses Irenestraat 3A, 7021 CG Zelhem. Telefoonnummer :06 30085115

ANBI gegevens. Naam Instelling :Wereldwinkel Zelhem RSIN : 006708353. :Prinses Irenestraat 3A, 7021 CG Zelhem. Telefoonnummer :06 30085115 ANBI gegevens Naam Instelling :Wereldwinkel Zelhem RSIN : 006708353 Adres :Prinses Irenestraat 3A, 7021 CG Zelhem Telefoonnummer :06 30085115 E-mail adres: infowwzelhem@gmail.com Doelstelling In de Wereldwinkel

Nadere informatie

Examen HAVO. Economie 1

Examen HAVO. Economie 1 Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

Investeren in zelfredzaamheid. Rabobank Foundation

Investeren in zelfredzaamheid. Rabobank Foundation Investeren in zelfredzaamheid Rabobank Foundation Hoe help je mensen om zelfred zaam te worden? Dat is een vraagstuk waar Rabobank Foundation zich al ruim 40 jaar mee bezig houdt. Zelfredzaamheid bete

Nadere informatie

Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken

Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken Studienamiddag: Duurzaamheid in de Grootkeuken Impact consumptiegedrag Hefbomen naar verandering Aankoopbeleid van voedingssector verduurzamen Actieve gedragsverandering van BE consument Verduurzamen

Nadere informatie

Social Trade Organisation: Het Nieuwe Geld

Social Trade Organisation: Het Nieuwe Geld Social Trade Organisation: Het Nieuwe Geld Lezing voor studiestichting Alias, 25 februari 2013 Inhoud Social Trade Organisation Crisis huidig geldsysteem Nieuw Geld: vele vormen Nieuw Geld: praktijk Meer

Nadere informatie

Superfoods voor meer energie

Superfoods voor meer energie Superfoods voor meer energie Je bent nu al lekker op weg om een gezonde levensstijl te creëren. Je voelt al meer energie nu je aan het afvallen bent. We zijn ervan overtuigd dat het belangrijk is om continue

Nadere informatie

123 Spresso.

123 Spresso. www.rombouts.com Rombouts stelt u graag het 1, 2, 3 Spressosysteem voor dat het bereiden van espresso terugbrengt tot verrassende eenvoud. Het gebruik van de unieke, gepatenteerde espressodosis die verticaal

Nadere informatie

bacchi beans Voor de wholesale hebben we speciale kilo verpakkingen ontwikkeld. We bieden de volgende brandingen aan: Brazil, Crema en Italian Roast

bacchi beans Voor de wholesale hebben we speciale kilo verpakkingen ontwikkeld. We bieden de volgende brandingen aan: Brazil, Crema en Italian Roast meet bacchi Even rust, opladen, koffie van bacchi, een rijke smaak, heerlijk aroma, puur genieten, andere koffie, koester het moment met bacchi. Bacchi is een merk waarmee je gezien mag worden en om stil

Nadere informatie

Stap 5) Filmpje, quiz en recepten Bekijk hoe bananen worden verbouwd, test je bananenkennis en maak een lekker bananenrecept!

Stap 5) Filmpje, quiz en recepten Bekijk hoe bananen worden verbouwd, test je bananenkennis en maak een lekker bananenrecept! SPREEKBEURT OF WERKSTUK Bananen Hier vind je alle informatie die je nodig hebt voor een spreekbeurt over bananen, waar ze vandaan komen en waarom ze gezond zijn. Het is handig om je spreekbeurt onder te

Nadere informatie

Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie

Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief

Nadere informatie

Van boon tot koffie.

Van boon tot koffie. Van boon tot koffie. Legende. Rond 300 V.Ch. Ontdekte geitenhoeder Kaldi dat zijn geiten, na het eten van bessen van een bepaalde struik, opvallend energiek waren. Een monnik ving dit op en maakte een

Nadere informatie

Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners.

Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. EC 01. EEN KAMER HUREN IN LEIDEN. Leiden is een typische studentenstad en heeft dus veel kamerbewoners. Vermoedelijk blijft het aanbod van kamers achter bij de vraag, waardoor er gemakkelijk prijsopdrijving

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB 2004 ECONOMIE CSE KB ECONOMIE VBO-MAVO-C. tijdvak 1. 400009-1-639-545b

Bijlage VMBO-KB 2004 ECONOMIE CSE KB ECONOMIE VBO-MAVO-C. tijdvak 1. 400009-1-639-545b Bijlage VMBO-KB 2004 tijdvak 1 ECONOMIE CSE KB ECONOMIE VBO-MAVO-C 400009-1-639-545b EVEN VERDER SURFEN informatie 1 Van de website van een postorderbedrijf SET-AANBIEDING breedbeeld TV bijpassend tv-meubel

Nadere informatie

De geschiedenis van een bakje troost

De geschiedenis van een bakje troost Centrum Basiseducatie Brusselleer Oefenmap lezen en schrijven p. 1 Koffie De geschiedenis van een bakje troost Koffie. Velen drinken het elke dag. 's Morgens staat al een kopje te dampen. En de rest van

Nadere informatie

REISBEURZEN 2014. Studenten reizen naar het Zuiden

REISBEURZEN 2014. Studenten reizen naar het Zuiden REISBEURZEN 2014 Studenten reizen naar het Zuiden Wat? Wie? Waarom? Hoe? Ik? Duurzaam beheer van land en water in Tanzania Duurzame landbouw in Ecuador Toepassingen met niet-metallische materialen in Ecuador

Nadere informatie

Koffie. Inhoud. 1.Waarom ik heb gekozen voor dit onderwerp. 2.Geschiedenis van de koffie. 1. Waarom ik dit onderwerp heb gekozen

Koffie. Inhoud. 1.Waarom ik heb gekozen voor dit onderwerp. 2.Geschiedenis van de koffie. 1. Waarom ik dit onderwerp heb gekozen Koffie Inhoud 1. Waarom ik dit onderwerp heb gekozen 2. Geschiedenis van koffie 3. De koffieplant 4. Verbouwen van koffie 5. De koffieplantage 6. De koffiebranderij 7. Koffiesoorten 8. Cafeine 9. Manieren

Nadere informatie

Paragraaf 4: Kansen voor Afrika. Waarom blijft de ontwikkeling van Afrika achter bij die van andere gebieden in de wereld?

Paragraaf 4: Kansen voor Afrika. Waarom blijft de ontwikkeling van Afrika achter bij die van andere gebieden in de wereld? Paragraaf 4: Kansen voor Afrika. Waarom blijft de ontwikkeling van Afrika achter bij die van andere gebieden in de wereld? Opdracht 1: Bestudeer de tekst op blz 20 en maak daarvan hier onder een samenvatting.

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

Duurzame melk in supermarkten

Duurzame melk in supermarkten Onderzoekssamenvatting Stelt u zich voor dat er voortaan alleen nog maar duurzaam geproduceerde melk te verkrijgen is in de supermarkt. Alle niet duurzame soorten worden niet langer verkocht. Hoe zou de

Nadere informatie

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan?

Internationale handel H7 1. Internationale handel. Waarom importeren: 25-2-2013. Waar komt het vandaan? Internationale handel H7 1 Waar komt het vandaan? Economie voor het vmbo (tot 8,35 m.) Internationale handel Importeren = invoeren (betalen) Exporteren = uitvoeren (verdienen) Waarom importeren: Meer keuze

Nadere informatie

Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden.

Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden. Gebeurteniskaarten positieve gebeurteniskaarten Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden. Jullie hebben samen betoogd tegen het kappen

Nadere informatie

Aanwezig: 21 leden van de Fairtrade Gemeente campagne (zie DVD) Drie trainers en Melinda Choo

Aanwezig: 21 leden van de Fairtrade Gemeente campagne (zie DVD) Drie trainers en Melinda Choo Verslag Fair Trade van Binnen naar buiten Vrijdag 10 januari 2014 Aanwezig: 21 leden van de Fairtrade Gemeente campagne (zie DVD) Drie trainers en Melinda Choo Welkom en kennismaking Na het invullen van

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 1956 No. 153

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 1956 No. 153 5 (1945) No. 1 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1956 No. 153 A. TITEL Overeenkomst betreffende het Internationale Monetaire Fonds, met bijlagen; Washington, B. TEKST De Engelse

Nadere informatie

Antwoorden Economie Handel

Antwoorden Economie Handel Antwoorden Economie Handel Antwoorden door een scholier 973 woorden 14 april 2004 4,8 61 keer beoordeeld Vak Economie Begrippen: Open Economie: Bijvoorbeeld: Nederland exporteert veel goederen en diensten

Nadere informatie

MINDER ARMOEDE MILLENNIUMDOEL 1. Beantwoord de volgende vragen en gebruik daarbij de kaart MINDER ARMOEDE.

MINDER ARMOEDE MILLENNIUMDOEL 1. Beantwoord de volgende vragen en gebruik daarbij de kaart MINDER ARMOEDE. MILLENNIUMDOEL 1 MINDER ARMOEDE kaart MINDER ARMOEDE. 1. Wat betekent de extreme armoedegrens? 2. In welk werelddeel liggen de meeste landen waar mensen onder de armoedegrens van 1,25 dollar per dag leven?

Nadere informatie

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Veel boeren en arbeiders in arme landen (ook wel ontwikkelingslanden ) hebben

Nadere informatie

INTRODUCTIE CAFFE KIMBO

INTRODUCTIE CAFFE KIMBO INTRODUCTIE CAFFE KIMBO Bedrijfsstructuur Overname in 1993 Sinds 1963 Fabriek in België, Beyers Koffie Sinds 1880 90% Productie Private Labels Verkoop en ondersteuning Kimbo Benelux Fabriek in Italië Productie

Nadere informatie

MULTATULI. Saïdjah en Adinda

MULTATULI. Saïdjah en Adinda MULTATULI Saïdjah en Adinda 3 4 Rangkas - Betoeng. District Lebak. Rivier achter het huis van Multatuli. 5 6 Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen. Voorwoord In de 17e en 18e eeuw is Nederland een

Nadere informatie

Exodus 35:4-36:7 Bijdrage voor de bouw van de tabernakel. Zondag 20 januari 2013 Thema: Je geld of

Exodus 35:4-36:7 Bijdrage voor de bouw van de tabernakel. Zondag 20 januari 2013 Thema: Je geld of Exodus 35:4-36:7 Bijdrage voor de bouw van de tabernakel 35:4-5 Mozes zei tegen de Israëlieten: De HEER draagt u op hem geschenken te geven. Laat iedereen die daartoe bereid is iets aan de HEER afstaan:

Nadere informatie

ANBI gegevens. Doelstelling: Wat wil de Wereldwinkel. Verkoopfilosofie. De Organisatie. Geschiedenis RSIN 812105382

ANBI gegevens. Doelstelling: Wat wil de Wereldwinkel. Verkoopfilosofie. De Organisatie. Geschiedenis RSIN 812105382 ANBI gegevens Naam instelling Wereldwinkel Zutphen RSIN 812105382 Vestigingsadres Nieuwstad 4, 7201 NP Zutphen Telefoonnummer 0575-543742 E-mail adres Jh.groeneveld@kpnmail.nl (secretaris) Doelstelling:

Nadere informatie

Een kapper ongeveer 4 minuten, een cacaoboer in West-Afrika een hele dag. Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen. Maak het verschil, kies voor

Een kapper ongeveer 4 minuten, een cacaoboer in West-Afrika een hele dag. Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen. Maak het verschil, kies voor Een kapper ongeveer 4 minuten, een cacaoboer in West-Afrika een hele dag. Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen. Maak het verschil, kies voor eerlijke handel. www.fairtradebelgium.be België, het

Nadere informatie

HET ZWARTE GOUD. Concentratie in de koffieketen is nefast voor de producent én de consument 2 KOFFIE 3

HET ZWARTE GOUD. Concentratie in de koffieketen is nefast voor de producent én de consument 2 KOFFIE 3 KOFFIE VERKEERD 1 HET ZWARTE GOUD Ik sta op, nog niet wakker. Ik strompel door het huis als een stakker. Maar ondanks alles vind ik mijn doel, op het gevoel. Ja ik ben een gebruiker, het pure spul, dus

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-BB 2004

Examenopgaven VMBO-BB 2004 Examenopgaven VMBO-BB 2004 tijdvak 2 dinsdag 22 juni 11.30 13.00 uur ECONOMIE CSE BB Naam kandidaat Kandidaatnummer Beantwoord alle vragen in dit opgavenboekje. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit

Nadere informatie

nr. 272 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 23 januari 2018 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland

nr. 272 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 23 januari 2018 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 272 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 23 januari 2018 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland Kinderen moeten

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming?

Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming? Hoofdstuk 2: Wat produceert een onderneming? 2.1. Wat je produceert moet je kunnen verkopen. Zie boek: p. 22 25 (+ nota s) Senseo en stadstweewieler van BMW 2.2./2.3./2.4. Vraag en aanbod 1. Voorbeeld

Nadere informatie

Goede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen

Goede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Goede tijden, slechte tijden Soms zit het mee, soms zit het tegen 1 De toegevoegde waarde De toegevoegde waarde is de verkoopprijs van een product min de ingekochte

Nadere informatie

OikoVisie INVESTEREN IN FAIRRUKKELIJKE KOFFIE. Oikocredit behoudt focus op kleinschalige boeren

OikoVisie INVESTEREN IN FAIRRUKKELIJKE KOFFIE. Oikocredit behoudt focus op kleinschalige boeren OikoVisie INVESTEREN IN FAIRRUKKELIJKE KOFFIE Oikocredit behoudt focus op kleinschalige boeren Fair(rukkelijk)e koffie uit Rwanda Koffie. De een houdt van een straffe bak, de ander lust hem liever mild.

Nadere informatie

Bieren met minder alcohol

Bieren met minder alcohol Portfolio Bieren met minder alcohol JUPILER BLUE De verfrissende smaak van een bitterzachte Jupiler, met slechts 3,3% alcohol Smaak Toegankelijk en fris karakter, met een rijke moutsmaak Alcohol 3,3% Oorsprong

Nadere informatie

Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen?

Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen? Hoe een coalitiecampagne uitwerken om kinderarbeidvrije cacao te bevorderen? Oxfam Wereldwinkels en Fairtrade Campagne Kindslavernij lust ik niet! Doelgroepen Partners: hoe elkaar versterken? En nu? Oxfam

Nadere informatie