osb oriented strand board

Transcriptie

1 osb oriented strand board

2 Het relatief jonge plaatmateriaal OSB is de laatste tijd uitgegroeid tot een bijzonder 42 populair product met tal van toepassingsmogelijkheden in de bouw. Vanwege het decoratieve uiterlijk ( vlokkenplaat ) dient het bovendien steeds meer voor esthetische doeleinden. Omdat de fabrikanten de productontwikkeling onverkort voortzetten, zal het aantal varianten en gebruiksmogelijkheden nog verder toenemen. OSB heeft zich in de korte tijd van z n Ook de lijmen zijn sterk verbeterd. Aldus bestaan ontwikkeld tot een volwaardig bleef en blijft de plaat zich doorontwikkelen om hem nog functioneler te maken plaatmateriaal. Na een valse start in de jaren 1950 nadert de productie inmiddels en nog meer toepassingen aan het palet de 3 miljoen m 3 per jaar met rasse schreden. De plaat bestaat voor circa 97% uit Omstreeks 1980 werd OSB in Europa geïn- toe te voegen. hout, aangevuld met enkele toeslagstoffen troduceerd, maar werd daar vooralsnog te als lijm en paraffine. Het basismateriaal veel met spaanplaat vergeleken. Daardoor komt voornamelijk van dunningshout. was er voor dit plaatmateriaal slechts een Hierdoor past het perfect in het huidige beperkte markt. De vrijwel enige toepassing was de vloertegel die in grote hoe- tijdsbeeld van milieubewust omgaan met materialen; het is tevens leverbaar met veelheden als alternatief parket via de FSC-, PEFC-, SFI- en CSA-certificaat. In de doe-het-zelfhandel zijn weg vond. Latere afvalfase is er bovendien nog spaanplaat ontwikkelingen vanaf 1990 leidden ertoe van te maken (hergebruik). OSB is voorts dat Nederland samen met Engeland een een bijzonder betrouwbaar product met voortrekkersfunctie ging vervullen, waardoor dit product alsnog een voltreffer een constante kwaliteit voor met name constructieve doeleinden. werd. Voor de productie verrezen diverse ultramoderne fabrieken in Europa. Inmiddels heeft ook China zich op deze markt Historie OSB is ontwikkeld in Europa door de Schot James D Arcy Clark in gestort. De nieuwkomer moest het hoge rendement van spaanplaat en de sterkte-eigenschappen van triplex in zich verenigen, gen voor OSB gangbaar, waarbij niet altijd Naamgeving Er zijn diverse benamin- maar het vond aanvankelijk nauwelijks een is aan te geven waar precies het onderscheid ligt. OSB staat voor Oriented Strand markt. Het procédé werd vervolgens door enkele Canadese en Amerikaanse bedrijven opgepikt, die er wel brood in zagen. term Oriented Structural Board gebruikt. Board, al wordt soms ook de verwerpelijke Doordat ze erg veel energie in de ontwikkeling en promotie staken, werd OSB een wordt gestrooid, meestal in drie lagen. In Oriented wil zeggen dat er gericht doorslaand succes op de Noord-Amerikaanse markt. Het product heeft in de loop plaatdikte, worden de schaafspanen de beide buitenlagen, samen 50% van de der tijd diverse fasen doorlopen: van het gericht gestrooid en in de middenlaag óf oorspronkelijke waferboard (willekeurig dwars op de buitenlagen óf willekeurig. gestrooide schaafspanen) tot het huidige Strands zijn schaafspanen, wat de dichtstbijkomende Nederlandse term is; deze OSB (gericht gestrooide schaafspanen). Tegenwoordig zijn er ook OSB-platen op wordt ook gebruikt in de normen. Soms de markt met diverse typen afwerklagen. hoort men ook de naam houtscheven. Houtsoorten De producenten in Europa verwerken bijna uitsluitend naaldhoutsoorten als grenen, vuren en dennen. Voor de productie komen echter, afhankelijk van de vestigingsplaats van de fabriek, vele naald- en loofhoutsoorten in aanmerking; de specifieke eigenschappen van de toegepaste soorten bepalen het uiteindelijke product. Het grote milieuvriendelijke voordeel van OSB is dat er soorten kunnen worden verwerkt, die voor ander gebruik geen of nauwelijks waarde hebben. Daarnaast hebben fabrikanten het liefst rondhout met kleine diameters (meestal tot 250 mm), wat uit dunningshout of uit specifiek daarvoor aangewezen cultuurbossen kan worden betrokken. De meeste fabrieken in Canada gebruiken populieren als grondstof, soms gemengd met esdoorn en berken. In de Verenigde Staten verwerken de fabrieken vele soorten, waaronder eveneens populieren, southern yellow pine en diverse naaldhoutceders. Productie Het rondhout wordt in het bos op standaardlengte afgekort. De producenten houden een ruime werkvoorraad aan. Onder de eerste fase van het fabricageproces vallen ontschorsen, schoonspuiten en controle op metalen. Daarna worden de stammen tegen een instelbare verspaner of flaker geduwd, waardoor spaanders van bepaalde of verschillende afmetingen ontstaan. Die voor de buitenlagen zijn ongeveer x 20 x 0,6 mm, die voor de middenlaag kunnen kleiner zijn. Vervolgens droogt men de spaanders in een trommeldroger met hete lucht tot een laag houtvochtgehalte. De percentages verschillen per fabrikant. Er zijn er die zeer ver teruggaan tot 2-3%, anderen houden 7-8% aan, met als argument dat dan later de kans op zwelling geringer is. Na sortering op grootte in een schud- of roterende zeef vindt er tijdelijke

3 43 foto s: foto: structural board association markham, ontario canada Esthetische ruwheid in het Bezoekerscentrum IJburg te Amsterdam. Ontwerp: Attika Architekten Amsterdam. Profiel. Het fabricageproces. 1. Aanvoer en sorteren 2. Invoeren 3. Ontschorsen 4. Verspanen 5. Sorteren op grootte 6. Drogen 7. Lijmstation 8. Vormstation 9. Persen 10. Schuren 11. Transport Aula de la Naturaleza nabij Ciudad Real, Spanje. Natuursteen, parallam en OSB. foto: ángel luis baltanás madrid

4 De houtskeletbouw is een grote afnemer van OSB. Prefabricage vloerelement. 44 Houtbouw op z n Noord- Amerikaans. Daar noemt men OSB tegenwoordig structural wood panel. Behalve als constructieplaat past de Noord-Amerikaanse houtbouw ook I-liggers toe met een lijf van OSB. foto: apa - the engineered wood association foto: apa - the engineered wood association Tabel 1. osb-klassen Klasse Beschrijving Mogelijke toepassingen Klimaatklasse* OSB/1 Algemeen toepasbaar interieur, droge condities Meubelen, decoratief interieur 1 OSB/2 Constructief interieur, droge condities Vloeren, scheidingswanden in droog klimaat 1** OSB/3 Constructief, vochtige condities Vloeren, wanden, keukens, badkamers, dakconstructies, 2** binnenspouwbladen OSB/4 Zwaar constructief, vochtige condities Constructief in vochtiger klimaat of langere 2** vochtblootstelling tijdens bouw 3 tijdelijk** * Volgens NEN-EN (Duurzaamheid van hout en op hout gebaseerde producten - Definitie van risicoklassen voor biologische aantasting - Deel 3: Toepassing bij op hout gebaseerde plaatmaterialen). ** Volgens de conformiteitsverklaring van de fabrikant, gecontroleerd door een erkende onafhankelijke instantie, CE 2+; zie bij Normen, CE-markering.

5 foto: cees quakkelaar zwolle ting x mm af. De volgende stap is het zagen van de platen tot standaard- of bestekmaten, waarna ze voor korte tijd worden opgeslagen om te besterven. De platen die een messing en groef krijgen, schuurt men eerst nog aan één zijde licht op met korrel 40 tot 80 om een uniforme dikte te bereiken voor een goede passing. Tot slot ondergaan alle platen een kwaliteitskeuring, waarbij ze worden voorzien van een stempel met onder meer vermelding van kwaliteit, normen en afmetingen. Enkele leveranciers bieden ze aan met KOMO-certificaat. Afmetingen De gangbaarste afmeting is x mm. De meeste fabrikanten zijn ook in staat andere lengten te leveren, zoals de halve breedte en lengte (1.220 x 600 mm) en x 600/1.200, x 600/1.220, x en x mm. Op aanvraag is zelfs x mm leverbaar. De dikte loopt vanaf circa 6 tot 28 mm, met als belangrijkste 8, 9, 11, 12, 15 en 18 mm; in Nederland wordt veelal 9, 15 en 18 mm gekozen. Al naar de dikte ligt de volumieke massa van OSB tussen 580 en 680 kg/m 3. Platen van 15 en 18 mm zijn te voorzien van messing en groef. Als het om platen uit de Verenigde Staten en Canada gaat, zitten deze gewoonlijk alleen aan de lange zijden. Sommige Europese fabrikanten leveren ook messing en groef rondom. Verder zijn er platen op de markt met een papierlaag die is voorzien van een basisafwerklaag, waarin in één persgang een houtnerfreliëf is geperst. Dit product voor decoratieve toepassingen is in verschillende afwijkende maten verkrijgbaar. Voor schuttingen en bekistingen is het leverbaar met een speciale coating. Eigenschappen De voornaamste eigenschappen van OSB zijn de homogeniteit en uniformiteit. De voor- en achterzijde zijn gelijk. Het kent dus geen zwakke Montage hsb-wandelement in meerlaags project te Aalsmeer; ontwerp: Van den Berg van der Breggen Alphen a/d Rijn. opslag in silo s plaats. Het resterende uitzeefsel wordt gebruikt voor de productie van spaanplaat of compost dan wel voor de eigen energievoorziening. Daarna voorziet men de spaanders in een lijmmachine van een lijmomhulsel en soms van enkele toeslagstoffen, zoals een brandvertragend of schimmelwerend middel of paraffine (was) om de plaat waterafstotender te maken. Ten slotte belanden ze in het strooistation. Twee productiemethoden Er zijn in principe twee productiemethoden voor de vervaardiging van OSB. Enerzijds gebeurt dat met etagepersen voor vaste afmetingen en anderzijds met een continupers. Het strooien verloopt als gezegd gericht in een opbouw van drie lagen. Hierna worden de relatief dikke platen onder druk tot de gewenste dikte geperst. De persen hebben meestal grote afmetingen en leveren per gang vier exemplaren in de standaardafmeplekken, zoals (open) kwasten en scheuren. Door de lijm rondom de spaanders heeft een ongeschuurde plaat een hogere vochtwerendheid dan een geschuurde. Bij een afwerking met verf dient men te schuren met korrel 120. Bij de productie gebruiken de meeste fabrikanten fenolformaldehydelijmen of isocyanaten. Een enkele fabrikant gebruikt nog melamine-ureum-fenolformaldehydelijm. Eerstgenoemde lijmen zorgen voor een hoge vochtwerendheid van de plaat. OSB is niet geschikt voor permanente buitentoepassing. Europees worden twee klassen onderscheiden: E1 (formaldehydegehalte 8 mg per 100 g droog materiaal) en E2 (> 8 mg 40 mg per 100 g droog materiaal). De E2-variant wordt tegenwoordig nauwelijks meer toegepast, in Nederland alleen in meubels. Klasse-indeling, soorten Overeenkomstig NEN-EN 300 (Oriented Strand Board (OSB) - Termen en definities, classificatie en specificaties) wordt OSB onderverdeeld in vier groepen (zie tabel 1.). Ook is er een overzicht van soorten te maken (zie tabel 2.). Normen, CE-markering De belangrijkste normen voor OSB zijn de al genoemde NEN-EN 300 en NEN-EN (Houtachtige plaatmaterialen - Karakteristieke waarden voor constructief ontwerpen - Deel 1: OSB, spaanplaat en vezelplaat). Daarnaast is er de beoordelingsrichtlijn BRL 1106 Oriented Strand Board. Sinds 1 april 2004 kennen plaatmaterialen voor blijvende toepassing in de bouw, zoals OSB, verplicht een CE-markering, een technische specificatie volgens NEN- EN (Houtachtige plaatmaterialen voor gebruik in de bouw - Eigenschappen, conformiteitsbeoordeling en merken). Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de sterkteeigenschappen, kwaliteit lijmverbinding, 45

6 46 Kastje Bubbles. Ontwerp en uitvoering: Patrick Schols Beek. OSB is ook mooi af te werken. Bezoekerscentrum IJburg Amsterdam; ontwerp Attika Architekten Amsterdam. De tijd dat OSB louter voor blindwerk werd gebruikt, is al lang voorbij. Adverium Drachten; ontwerp: Van den Berg van der Breggen Alphen a/d Rijn.

7 ging van randen en hoeken uit te sluiten. Is er in de opslag, tijdens het transport of op de bouwplaats sprake van een extreem droog of vochtig klimaat, dan moeten ze in plastic folie worden verpakt. Staand water op de plaat tijdens de bouw dient in alle gevallen te worden voorkomen. Bewerking en afwerking OSB is goed te bewerken. Zagen, boren, schroeven, nieten en spijkeren gaan probleemloos. Bij voorkeur dient men verzinkte of roestvaststalen bevestigingsmiddelen te gebruiken; ze moeten minimaal 8 mm uit de rand worden aangebracht. Liefst moeten ze ook geprofileerd zijn; past men gladde nagels of nieten toe, dan is het aan te bevelen exemplaren te gebruiken die gecoat zijn met een lijmhars. De platen zijn onderling of op hout te lijmen met de normale houtlijmen. Voor constructieve toepassingen dienen meestal resorcinol- of fenolformaldehydelijm. De richtlijnen van de lijmproducent opvolgen blijft altijd noodzakelijk. OSB is af te werken met fineren, papier- en melaminefolie, lak en verf. Papierfolie maakt het geschikter voor schilderen, terwijl een melaminefolie een duurzaam oppervlak oplevert in diverse kleuren en dessins. Het kan met de meeste gangbare verven en lakken worden behandeld. Tenzij versneld gedroogd, gaan de houtvezels bij producten op waterbasis na de eerste schilderbeurt opstaan, waardoor een extra schuurbeurt nodig is. Alvorens te lijmen en af te werken, is het aan te bevelen de plaat licht te schuren, behalve als dit al gedaan is. Een ongeschuurde plaat bevat niet alleen lijmresten, maar ook paraffine, en is dus niet vlak of glad. Dit kan leiden tot een slechte hechting van de lijm en genoemde afwerkproducten. Het goed gladschuren van het oppervlak kan bij sommige varianten moeilijkheden opleveren (een wollig oppervlak). De oplossing is diverse keren Als esthetisch zichtmateriaal in het Minkema College te Woerden; ontwerp: Jeanne Dekkers Architectuur Delft. duurzaamheid, formaldehyde-emissie en brandklasse. De gebruiker kan zo de toepassingsmogelijkheden en producteigenschappen achterhalen. Om de CE-markering simpel te houden, hanteren de meeste fabrikanten de aanduiding van de technische klasse als vermeld in de eerder genoemde NEN-EN 300. Een compleet overzicht is te vinden op Behandeling en opslag OSB is een behoorlijk homogeen plaatmateriaal, de maat- en vormvastheid is bijzonder gunstig. Niettemin moeten de platen correct en deskundig worden opgeslagen en gestapeld, in een geventileerde ruimte met een constante luchtvochtigheid. Deze ordening kan horizontaal geschieden met voldoende oplatbalkjes van dezelfde afmetingen direct onder elkaar (hart op hart 600 mm) of verticaal met een goede ondersteuning, zoals een platenwagen die geeft. De platen moeten recht op elkaar liggen of naast elkaar staan om beschadite schuren met verschillende korrelgroottes. Toepassingen OSB is ontworpen als constructiemateriaal, als gunstig geprijsd alternatief voor constructietriplex. In Noord-Amerika duidt men het daarom tegenwoordig ook niet aan met de algemene term plaatmateriaal, maar met structural wood panel. In de bouw vinden we dan ook de belangrijkste toepassingen. Vloeren, wand- en dakelementen, dakbeschot en binnenspouwbladen vormen een grote markt, zoals in de houtskeletbouw die daarvoor gewoonlijk OSB/3 of OSB/4 inzet. Verdere toepassingen zijn: pallets, transportkisten, emballage, laadvloeren en als lijf in I-liggers om zo een lichte, maar toch sterke constructie te bereiken bij grotere overspanningen. Een belangrijke ontwikkeling in de Verenigde Staten zijn structural insulated panels, een sandwichpaneel bestaande uit twee platen OSB gevuld met isolatiemateriaal. Met deze panelen, die zowel een afsluitende als dragende functie hebben, is uiterst snel te bouwen: gevels, scheidingswanden, vloeren, daken. Verder leent het zich goed voor eenmalige betonbekistingen. Met afgedichte randen is het buiten geschikt voor de omheining van bouwplaatsen, de tijdelijke afzetting bij verbouwingen, schuttingen, reclameborden en kinderspeelhuisjes. Constructief en decoratief toegepast in het interieur van woningen en openbare ruimtes, zoals sporthallen, maneges en werkplaatsen maar ook kantoren, kantines en winkels, vinden we OSB in vloeren, wanden en plafonds terug. Andere gebruiksmogelijkheden zijn ten slotte tafelbladen, kasten, keukens, (blindwerk voor) meubels, (onderlaag) parket/laminaat, leg- en boekenplanken en allerlei doe-het-zelfproducten. 47

8 Tabel 2. soorten osb Klasse Omschrijving overdrukken en informatie OSB/2 OSB/2 T & G Dragende toepassingen in droog klimaat Dragende toepassingen in droog klimaat, met messing en groef OSB/2, overlay Dragende toepassingen in droog klimaat, OSB/2, overlay en T & G OSB/3 OSB/3 T & G met overlay; overschilderbaar Dragende toepassingen in droog klimaat, met overlay en messing en groef; overschilderbaar Dragende toepassingen in vochtig klimaat Dragende toepassingen in vochtig klimaat, 48 OSB/3, overlay OSB/3, overlay en T & G OSB/4 met messing en groef Dragende toepassingen in vochtig klimaat, met overlay; overschilderbaar Dragende toepassingen in vochtig klimaat, met overlay en messing en groef; overschilderbaar Dragende toepassingen (zware belasting) in vochtig klimaat OSB/4 T & G OSB/4, overlay Dragende toepassingen (zware belasting) in vochtig klimaat, met messing en groef Dragende toepassingen (zware belasting) in vochtig klimaat, met overlay; overschilderbaar Overdrukken van dit artikel zijn verkrijgbaar bij: Centrum Hout Postbus BJ Almere Houtinformatielijn: (45 cpm) colofon Deze publicatie kwam tot stand in samenwerking met de Sectie Plaatmateriaal van de Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH) en Centrum Hout, beide organisaties te Almere. eerder verschenen in deze serie: Afrikaanse mahonies; Azobé; Bangkirai; Berketriplex; Beuken; Bilinga, massaranduba, karri/jarrah, kastanje; Esdoorn; Essen; Europees en Noord-Amerikaans eiken; Europees vuren; Hemlock; Ipé, sapupira, purperhart, angelim vermelho, jatoba (locus), curupixa; Iroko; Lariks; Merantitriplex; Merbau; Noord- Amerikaanse loofhoutsoorten; Noord- Europees grenen; Okoumétriplex; Oregon pine; Peren, kersen, noten, linden; Pitch pine; Robinia; Rode meranti; Southern yellow pine; Spruce-pine-fir; Teak; Vuretriplex; Western red cedar. vormgeving, zetwerk en lithografie Thieme Amsterdam. cover Gebogen OSB in het Palais de l Equilibre in Neuchâtel, Zwitserland. Ontwerp: Groupe H, Bureau d études intégrales te Meyrin. Foto: Centrum Hout/KV. achtercover Als zichtplaat in het plafond van het Adverium te Drachten. Ontwerp: Van den Berg van der Breggen Alphen a/d Rijn. Foto: literatuur Houtdocumentatie. Informatie voor de hout- en bouwbranche, Oriented Strand Board, D1-400, maart 2002, ten Hagen & Stam uitgevers/centrum Hout, Den Haag/Almere Houtvademecum, door S.I. Wiselius, 8e gewijzigde druk, ten Hagen & Stam uitgevers Den Haag De verbouwing. Informatie over procedures, bouwregelgeving en houttoepassingen. Redactie ing. A. Mooiman, Centrum Hout, Almere OSB. Oriented Strand Board, [door] ir. J.A.M. Kickken, ten Hagen & Stam uitgevers, Den Haag Artikelnummer (tweede gewijzigde druk) Centrum Hout Almere.