Demografische ontwikkelingen en de invloed op de werkgelegenheid in Oost Gelre

Transcriptie

1 Demografische ontwikkelingen en de invloed op de werkgelegenheid in Oost Gelre

2 Samenvatting Demografische ontwikkeling Krimp is een relatief nieuw verschijnsel in Nederland. Jarenlang nam de bevolking structureel toe. Aan deze bevolkingsgroei komt nu wereldwijd langzaam een einde. Rond 2035 daalt het aantal inwoners van Nederland en krijgen we te maken met bevolkingsdaling. Aan de randen van Nederland zoals Limburg, Groningen en Zeeland doet de bevolkingsdaling zich al langer voor, en worden de gevolgen langzaam zichtbaar. De Achterhoek is door het ministerie van Binnenlandse Zaken benoemd als een van de anticipeerregio s. Dit houdt in dat het een gebied is waar de bevolking afneemt of in de toekomst gaat afnemen. Hier kan op de toekomstige ontwikkelingen geanticipeerd worden. Het aantal inwoners is in de Achterhoek sinds 2005 aan het afnemen. Ook de gemeente Oost Gelre zal gaan krimpen. Ten opzichte van de regio Achterhoek zal de gemeente Oost Gelre nog iets langer blijven groeien. Toch zal de groei van het aantal inwoners aanzienlijk eerder en harder afnemen dan de groei van het aantal inwoners ten opzichte van heel Nederland. De verwachting voor Oost Gelre is dat de komende 30 jaar het aantal inwoners zal afnemen. De verwachting is dat het aantal inwoners in Oost Gelre met 10% zal gaan afnemen tot De afname van het aantal inwoners heeft te maken met de vergrijzing en de ontgroening. Dit betekent dat het aantal ouderen toeneemt, en het aantal jongeren daalt. Deze demografische ontwikkelingen kunnen invloed hebben op veel verschillende sectoren in de hele regio. Daarbij kan gedacht worden aan de voorzieningen, woningmarkt, economie, milieu de mobiliteit en de leefomgeving. Om er voor te zorgen dat de Achterhoek over 30 jaar nog steeds een aantrekkelijke plek is om te wonen en te werken zal er gezamenlijk rekening gehouden moeten worden met de demografische ontwikkelingen. Gevolgen Wanneer er niet wordt ingespeeld op deze veranderende ontwikkelingen kan dit verschillende gevolgen hebben. Het kan leiden tot minder voorzieningen daarbij kan gedacht worden aan scholen, kinderdagverblijven, sportclubs etc. Door de toenemende vergrijzing en ontgroening zal de beroepsbevolking gaan afnemen. In Oost Gelre zal de beroepsbevolking met 28% afnemen tussen 2010 en Dit is van grote invloed op de werkgelegenheid. Dit zal gaan betekenen dat er 5000 minder inwoners deelnemen aan het arbeidsproces in Werkgelegenheid is vooral van belang omdat het invloed heeft op vrijwel alle sectoren in de gemeente en zelfs de hele regio. Wanneer bedrijven niet of moeilijk aan geschikt personeel kunnen komen doordat de beroepsbevolking kleiner is geworden kan dit voor problemen zorgen. Een groot deel van de babyboom generatie (geboren tussen ) gaat met pensioen. Doordat er gelijktijdig sprake is van ontgroening zijn er minder arbeidskrachten beschikbaar die de vrijkomende vacatures kunnen invullen. Door deze krimpende beroepsbevolking krijgen bedrijven steeds meer moeite met het vervangen van vertrekkend personeel. Vaak gaat daarbij ook bedrijfsspecifieke kennis verloren. (Ministerie van economische zaken, 2010) Het gevolg kan zijn dat er een krapte op de arbeidsmarkt ontstaat. Wanneer inwoners niet aan een geschikte baan kunnen komen kan dit er toe leiden dat deze inwoners wegtrekken.(de Beer, 2008) Kortom de werkgelegenheid is belangrijk voor een gebied aangezien de invloed ervan doorwerkt in alle sectoren. In dit rapport wordt dan ook dieper ingegaan op de invloed van werkgelegenheid en de demografische ontwikkelingen. Werkgelegenheid Om te zorgen dat deze ontwikkelingen zich niet in deze mate voordoen moet ervoor gezorgd worden dat er tijdig wordt geanticipeerd op de ontwikkelingen in een gebied. In dit rapport richting gegeven aan mogelijke manieren om op de demografische ontwikkelingen te anticiperen. De gemeente kan niet overal invloed op uitoefenen op het gebied van werkgelegenheid. Zoals bijv. de beperkte financiering die bedrijven tegenwoordig krijgen van de bank. De gemeente kan zich samen met de regio wel inzetten om ervoor te zorgen dat de bestaande bedrijvigheid wordt gestimuleerd en gefaciliteerd. Om dat te bereiken zal de infrastructuur verbeterd moeten worden. Nieuwe inwoners trekken is moeilijk, wel kan het imago van de regio verbeterd worden. Om dit te bereiken moet de kwaliteit van de woonomgeving goed blijven. Dit kan ervoor zorgen dat bestaande inwoners blijven en er mogelijk mensen worden aangetrokken die al een binding hebben met het gebied. Om de krimpende beroepsbevolking op te vangen zal er ingezet moeten worden op de middengroep, hogere arbeidsparticipatie, arbeidsproductiviteit, langer doorwerken en een hoger opleidingsniveau. Werkgevers zullen meer moeite moeten doen om de juiste werknemers te trekken. Ook kunnen werknemers ervoor kiezen om arbeidskrachten uit het buitenland te halen. Nieuwe werkgelegenheid moet gestimuleerd worden doormiddel van jong ondernemerschap, onder aandacht brengen van arbeidsmarkt Achterhoek, stimuleren innovatieve projecten en een betere infrastructuur. De techniek sector moet een beter imago krijgen, waardoor meer leerlingen voor een techniek opleiding kiezen. 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Doel- en vraagstelling Demografische ontwikkelingen Demografische prognoses Nederland Regio Achterhoek Oost Gelre Demografische ontwikkelingen aantal inwoners Ontwikkelingen huishoudens Gemiddelde huishoudensgrootte Huishoudenssamenstelling Eenpersoonshuishoudens Paren Eenouder huishoudens Overige Verschillen in huishoudenssamenstellingen Ontwikkelingen leeftijdsopbouw inwoners Leeftijdsgroep Leeftijdsgroep Leeftijdsgroep 65 jaar en ouder Bevolkingspiramide Oost Gelre Bevolkingspiramide overzicht Natuurlijke groei Levendgeborenen Aantal overledenen Natuurlijke groei Migratiesaldo Vestigers Vertrekkers Migratiesaldo Bevolkingsontwikkeling kernen Lichtenvoorde & Groenlo Kleine kernen Overzicht kernen Conclusie Gevolgen bij autonome ontwikkelingen Woningmarkt Veranderende woningbehoefte Waardedalingen Voorzieningen Detailhandel Mobiliteit en infrastructuur Zorg en welzijn Onderwijs Bestaan scholen Aantrekkelijkheid Economie Krimpende beroepsbevolking Senioreneconomie Werkgelegenheid Waarom is werkgelegenheid van belang? Huidige arbeidsmarkt Werkgelegenheid Beroepsbevolking Vacatures Ondernemerschap Arbeidsparticipatie Werkloosheid

4 4.3 Terugblik Arbeidsmarkt Oost Gelre Achterhoek Nederland Toekomstige arbeidsmarkt & gevolgen andere sectoren Perspectieven per sector Samenvatting Kansen en oplossingsrichtingen Bestaande bedrijvigheid Potentiële werknemers en retourmigratie Impact vergrijzing op de beroepsbevolking Krimpende beroepsbevolking opvangen Verhuisgeneigdheid werknemers Stimuleren nieuwe werkgelegenheid Aanbevelingen Literatuur Bijlagen

5 1. Inleiding 5

6 2. 1. Inleiding In dit rapport wordt de invloed van de verwachte demografische ontwikkelingen op de gemeente Oost Gelre weergegeven. Dit wordt in dit rapport weergegeven doormiddel van tabellen. Wanneer er in dit rapport wordt gesproken over de regio Achterhoek wordt hiermee bedoeld: gemeente Aalten, gemeente Berkelland, gemeente Bronckhorst, gemeente Doetinchem, gemeente Oost Gelre, gemeente Oude IJsselstreek en gemeente Winterswijk. Om een goed overzicht te geven op schaalniveau zijn de vergelijkingen gedaan op basis van de gegevens van Nederland, de regio Achterhoek en Oost Gelre. Tot 31 januari 2011 is gebruik gemaakt van de werkelijke cijfers, vanaf 1 januari 2012 is uitgegaan van prognose modellen. De gegevens zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Om een goed beeld te geven van de bevolkings ontwikkelingen is ervoor gekozen om te kijken naar de periode , en daarin elke vijf jaar mee te nemen. Prognose modellen worden door de CBS elke twee jaar opgesteld. In dit rapport zijn de prognose cijfers van het CBS uit 2010 opgenomen. De cijfers in deze prognoses wijken telkens iets af. Op hoofdlijnen wijken de prognoses niet veel af. In dit rapport wordt dan ook het verloop van de demografische ontwikkelingen weergegeven. De exacte cijfers kunnen bij vernieuwde prognose cijfers licht afwijken. Krimp is een fenomeen dat in heel Europa plaats vindt. Krimp is wordt veroorzaakt doordat er minder kinderen worden geboren dan er mensen sterven. Tegenwoordig wonen er steeds meer mensen in de stad dan op het platteland. Ook trekken in veel gebieden jongeren weg naar centralere plaatsen voor hun werk of studie. Waardoor het aantal inwoners krimpt. Krimp treft ook de regio Achterhoek. (Regio Achterhoek, 2008). De Achterhoek is door Binnenlandse Zaken benoemd als een van de anticipeerregio s. Anticipeerregio houdt in dat het een gebied is waar de bevolking afneemt of in de toekomst gaat afnemen. De krimp is niet te stoppen. Wel kunnen er maatregelen getroffen worden die ervoor zorgen dat de Achterhoek ook in 2040 aantrekkelijk is om te wonen en te werken. Bij het ontwikkelen van een aanpak voor de Achterhoek kan geleerd worden van de situatie in Noordoost- Groningen en Zuidoost-Limburg. De vergrijzing slaat naar verwachting iets sneller toe in de Achterhoek dan in de rest van Nederland. Rond 2014 is in de Achterhoek 1 op de 5 inwoners 65 jaar of ouder. (Haggeman, 2012) 6

7 1.1 Aanleiding Krimp is een zeer actueel thema in Nederland maar ook daarbuiten. De groei van de bevolking is aan het afnemen in Nederland. De Achterhoek krijgt de komende jaren al te maken met een bevolkingsdaling. Hier moet op ingespeeld worden om te zorgen dat er door deze ontwikkelingen geen grote problemen ontstaan. Er worden op dit moment allerlei onderzoeken verricht naar krimp maar welke gevolgen heeft dit voor de gemeente Oost Gelre? En zijn er maatregelen die de gevolgen kunnen opvangen? 1.2 Doel- en vraagstelling Er is krimp en de opbouw van de bevolking verandert, maar in welke mate en welke termijnen? Daar moet de gemeente mee aan de slag. Het is moeilijk te voorspellen hoe de bevolkingsopbouw zich gaat ontwikkelen in de toekomst. Maar hoe kan de gemeente met deze verwachte ontwikkelingen omgaan? In de regio Achterhoek begint het aantal inwoners langzaam terug te lopen. Om dit in de toekomst goed op te vangen moet er nu al rekening worden gehouden met de invloed en de mogelijke gevolgen. Een probleem voor de hele regio Achterhoek is de vergrijzing en de ontgroening. Vanaf ongeveer 2025 nemen het aantal huishoudens af. Scholen krijgen daardoor te maken met minder leerlingen, winkels en bedrijven trekken weg. Daarnaast neemt door de toenemende vergrijzing en ontgroening de beroepsbevolking af. Wat heeft dit voor gevolgen voor de werkgelegenheid? Deze vraag zal ik gaan beantwoorden op verzoek van het college doormiddel van dit onderzoek. Doelstelling Het doel van dit onderzoek is inzicht verschaffen over de ontwikkelingen rondom krimp en werkgelegenheid, en hoe de gemeente Oost Gelre hierop kan anticiperen. op het gebied van werkgelegenheid. Om de gemeente daarbij advies te geven zal ik aan het eind van het onderzoek 5 aanbevelingen doen voor deze thema s op de korte termijn (5-10 jaar) en 5 aanbevelingen voor de lange termijn (10-20 jaar). Centrale vraagstelling Inzicht verschaffen over de demografische ontwikkelingen en de invloed daarvan op de werkgelegenheid en het onderwijs in de gemeente. Hoe kan de gemeente hier op inspelen? Deelvragen Waarom is werkgelegenheid van belang? Hoe staat het met de werkgelegenheid? Hoe heeft de werkgelegenheid zich de afgelopen paar jaar ontwikkeld? Hoe ziet de toekomst van de werkgelegenheid er uit? Welke factoren zijn voor bedrijven van belang om zich ergens te vestigen? In welke sectoren zal de vergrijzing de grootste impact hebben? Wanneer zijn mensen geneigd te verhuizen voor het werk? Wat kan er gedaan worden voor de bestaande bedrijvigheid in de regio? Hoe kan de krimpende beroepsbevolking worden opgevangen? Welke kansen zijn er om nieuwe werkgelegenheid te stimuleren? 7

8 2. Demografische ontwikkelingen 8

9 2.1 Demografische prognoses Tabel 1 Krimp treft ook de regio Achterhoek. Sinds 2005 daalt het aantal inwoners van de Achterhoek. De verwachting is dat er in minder mensen in de Achterhoek wonen dan nu. Ook voor de gemeente Oost Gelre heeft dit gevolgen. De verwachting is dat het aantal inwoners van Oost Gelre afneemt met 3000 personen tot 2040 (zie tabel 1). Dit heeft gevolgen op veel verschillende sectoren binnen de gemeente zoals wonen, zorg en welzijn, onderwijs, werkgelegenheid en de voorzieningen. Bron: CBS Nederland Bevolkingsdaling is een relatief nieuw verschijnsel in Nederland. Jarenlang nam de bevolking structureel toe, in 2000 was de landelijke bevolkingsgroei bijna In 2006 nam de landelijke bevolking toe met nog geen inwoners. De laagste bevolkingsgroei sinds Dit heeft te maken met een stijging van de emigratie naar het buitenland, en een daling van de immigratie. Naast de afgenomen migratie heeft ook de afname van het aantal geboorten een rol in de bevolkingsdaling. Dit heeft te maken met de afname van het aantal jonge vrouwen. De gemiddelde leeftijd waarop vrouwen hun eerste kind kregen gestegen van 24,3 jaar in 1970 naar 29,4 jaar in Daarnaast is het aantal kinderen per vrouw afgenomen. Vrouwen kiezen tegenwoordig later voor kinderen, ze kiezen er steeds vaker voor om langer te studeren en meer te werken. De komende vijftien jaar krijgt naar verwachting 60 procent van de Nederlandse gemeenten te maken met krimp. Vooral gemeenten met minder dan inwoners krijgen te maken met krimp. De gevolgen van krimp komen dan ook het hardst aan in de kleine gemeenten. Ruim een op de tien gemeenten krijg te maken met een afname van de bevolking van 10 procent of meer. Dit zijn vooral gemeenten met minder dan inwoners. Deze bevolkingsdaling gaat in veel gemeenten samen met vergrijzing en ontgroening. Het aantal ouderen neemt toe en het aantal jongeren daalt Regio Achterhoek De Achterhoek is door Binnenlandse Zaken benoemd als een van de anticipeerregio s. Een anticipeer regio houdt in dat het een gebied is waar de bevolking afneemt of in de toekomst gaat afnemen. Krimp is niet te tegen te houden. Wel kunnen er maatregelen worden getroffen die ervoor zorgen dat de Achterhoek ook in de toekomst aantrekkelijk is om te wonen en te werken. Daarbij kan geleerd worden van de ontwikkelingen in Noordoost-Groningen en Zuidoost-Limburg. De vergrijzing gaat iets sneller in de regio Achterhoek dan in de rest van Nederland. Rond 2014 is naar verwachting 1 op de 5 inwoners in de Achterhoek 65 jaar of ouder. 9

10 2.1.3 Oost Gelre Tot 2010 is het aantal inwoners van Oost Gelre nog gegroeid. De prognoses voorspellen dat vanaf 2011 het aantal inwoners licht zal dalen. Deze prognoses wijken niet veel af van de prognoses voor de regio Achterhoek. Tussen de gemeenten in de regio Achterhoek bestaan er ook onderlinge verschillen in bevolkings opbouw naar leeftijd. Demografische prognoses Krimp treft ook Oost Gelre. De verwachting is dat het aantal inwoners van Oost Gelre zal afnemen met 10% tot De afname van het aantal inwoners gaat in Oost Gelre samen met vergrijzing en ontgroening. Dit betekent dat het aantal ouderen toeneemt, en het aantal jongeren daalt. Dit heeft gevolgen op veel verschillende sectoren binnen de gemeente. 2.2 Demografische ontwikkelingen aantal inwoners Het aantal inwoners van Nederland zal naar verwachting tot ongeveer 2015 blijven groeien. Volgens prognoses wordt de komende 10 jaar veel minder groei verwacht dan voorheen. Van 16,7 miljoen inwoners nu in 2012 naar 17,2 miljoen in Vanaf 2035 wordt verwacht dat er langzaam een bevolkingsafname optreedt. Het CBS verwacht dat het geboorteoverschot na 2025 zal omslaan in een sterfteoverschot. Dit heeft te maken met het overlijden van de babyboomgeneratie, terwijl het geboortecijfer (het aantal kinderen dat wordt geboren) stabiel zal blijven. De eerste babyboomers geboren in 1946 bereikten in 2011 de pensioengerechtigde leeftijd. Vanaf 2011 gaat hierdoor het aantal ouderen nog sterker toenemen dan de afgelopen jaren. Bovendien is de levensverwachting toegenomen, dus wordt deze groep ouder dan voorheen het geval was. (CBS, 2011) Steden met meer dan inwoners zullen blijven groeien. Vooral in de kleine gemeentes zal sprake zijn van een bevolkingsafname. Ook in de regio Achterhoek zal de groei eerder afnemen dan in de rest van Nederland. Gemeente Oost Gelre zal ten opzichte van de Achterhoek nog iets langer blijven groeien. Toch valt af te lezen uit tabel 2 dat de groei van het aantal inwoners aanzienlijk eerder en harder afneemt dan de groei van het aantal inwoners en opzichte van heel Nederland. Ten opzichte van de regio Achterhoek lijkt de afname van de groei voor Oost Gelre vrij constant. Demografische ontwikkelingen aantal inwoners Gemeente Oost Gelre zal ten opzichte van de Achterhoek nog iets langer blijven groeien. Toch kan geconstateerd worden dat de groei van het aantal inwoners aanzienlijk eerder en harder afneemt dan de groei van het aantal inwoners en opzichte van heel Nederland 10

11 2.3 Ontwikkelingen huishoudens In 2030 zal het aantal huishoudens zijn toegenomen van 7,4 miljoen in 2012 naar 8,1 miljoen in Vanaf 2015 zal het aantal huishoudens stabiliseren verwacht het CBS. De groei van het aantal huishoudens tot die tijd wordt vooral veroorzaakt door de groei van het aantal eenpersoonshuishoudens. Dit wordt veroorzaakt door de toename van het aantal alleenstaanden. Het aantal alleenstaanden zal toenemen van 2,7 miljoen in 2012 naar 3,3 miljoen in Het gemiddelde huishouden zal afnemen van 2,20 personen per huishouden in 2012 naar 2,09 personen per huishouden in Sinds 1960 is het aantal eenpersoonshuishoudens al toegenomen. Kinderen die het ouderhuis verlieten gingen vaker eerst op zich zelf wonen voordat ze gingen samen wonen met een partner. Ook het aantal scheidingen nam vanaf die tijd toe. (Harmsen, 2008) De prognose is dat het aantal eenpersoonshuishoudens nog verder zal oplopen. Dit komt mede door de vergrijzing. Ook het aantal huishoudens in de regio Achterhoek zal tot 2020 nog toenemen, na die periode zal het aantal huishoudens weer afnemen. In de gemeente Oost Gelre zal het aantal huishoudens vanaf 2015 al afnemen, zoals af te lezen uit tabel 3. In de tabel zijn de percentages van het aantal huishoudens weergegeven ten opzichte van Nederland, regio Achterhoek en Oost Gelre. In dit rapport zijn de huishoudens onderverdeeld in eenpersoonshuishoudens, paren, eenouderhuishoudens en overige. Tabel 3 Bron: CBS Gemiddelde huishoudensgrootte De afgelopen 50 jaar is het aantal huishoudens meer dan verdubbeld. In 1960 waren er 3,2 miljoen huishoudens tegen 7,4 miljoen huishoudens in In vergelijking met de groei van de bevolking was de toename van het aantal huishoudens twee keer zo hoog. Dit verschil wordt ook wel de huishoudensverdunning genoemd. Voor een groot deel heeft dit te maken met de individualisering, die voort gekomen is uit de economische groei. Door deze individualisering zijn er meer kleinere huishoudens maar is er ook een andere samenstelling van huishoudens. Huishoudensontwikkelingen worden bepaald door demografische factoren namelijk geboorte, sterfte en migratie. Daarnaast zijn er nog factoren die beïnvloed worden door de levensloop van mensen, zoals het uit huis gaan van thuiswonende kinderen, samenwonen, alleen wonen, scheiden en ouderen die langer zelfstandig blijven wonen. (van Dam, de Groot & Verwest, 2006) In tabel 3 wordt de huishoudensgrootte weergegeven. De huishoudensgrootte wordt berekend door het aantal particuliere inwoners te delen door het aantal particuliere huishoudens. Uit de tabel kan worden opgemaakt dat er in de gemeente Oost Gelre ten opzichte van de Achterhoek en Nederland een hoge huishoudensgrootte kent. Toch zal ook de huishoudensgrootte in Oost Gelre afnemen de komende dertig jaar. Evenals de huishoudensgrootte van de Achterhoek en Nederland. In 2010 was de gemiddelde huishoudensgrootte in Oost Gelre gemiddeld 2,5 personen per huishouden, voor 2040 is de verwachting dat dit aantal teruggelopen is naar gemiddeld 2 personen per huishouden. 11

12 Tabel Huishoudenssamenstelling Eenpersoonshuishoudens Onder een eenpersoonshuishouden wordt hier verstaan elke alleenstaande. Een van de redenen daarvan is de vergrijzing, er zijn meer alleenstaande ouderen. Deze ouderen blijven alleen achter na het overlijden van hun partner. Langer zelfstandig wonen is een andere reden voor de toename van het aantal alleenstaande ouderen. In de toekomst verhuizen ouderen minder snel naar een verzorgingstehuis. Van de jongeren die het ouderlijkhuis verlaten gaan vier op de tien jongeren alleen wonen. De verwachting volgens het CBS is dat dit in de toekomst ook het geval zal zijn. (Manting, Alders & van Duin, 2005) Paren Elke twee samenwonenden staan voor één paar. In tabel 4 is af te lezen dat het aantal paren zal afnemen de komende jaren. Door de toenemende levensverwachting nemen het aantal paren met een hogere leeftijd iets toe. In de middelbare leeftijden nemen het aantal paren de komende jaren af, dit door de toenemende individualisering. Het aantal gehuwde paren neemt ook af. Vooral jongere paren kiezen er steeds meer voor om niet te trouwen Eenouder huishoudens Onder eenouderhuishoudens vallen alle alleenstaande ouders. Op jong en middelbare leeftijd is het aantal eenouder huishoudens sterk toegenomen door de toename van het aantal scheidingen. Het aantal niet-gehuwde paren met kinderen neemt toe. Deze paren hebben hogere scheidingsrisico s dan echtparen met kinderen. De verwachting is dan ook dat het aantal eenouder gezinnen in de toekomst zal stijgen. Het aantal eenouder huishoudens bij de hogere leeftijden zal naar verwachting juist afnemen. Door een stijgende levensverwachting blijven deze paren steeds langer bij elkaar. Het aantal verweduwde eenouder huishoudens neemt daardoor af Overige Onder overige behoren alle meerpersoonshuishoudens die geen paar vormen en geen eenouderhuishouden zijn. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om studiegenoten of broers en zussen die gezamenlijk in een huis wonen. 12

13 Tabel 5 13

14 2.4.5 Verschillen in huishoudenssamenstellingen Uit tabel 4 worden enkele verschillen tussen huishouden samenstellingen merkbaar. Zo valt als eerste op dat het aantal paren de komende 30 jaar zal gaan afnemen. Dit leidt tegelijkertijd tot een sterke groei van het aantal eenpersoonshuishoudens. In eerste instantie lijkt er weinig verschil merkbaar tussen Nederland, de Achterhoek en Oost Gelre. Toch zal het aantal paren in Oost Gelre veel sterker afnemen dan de situatie over heel Nederland. In 2010 telde Oost Gelre nog 8200 paren, naar verwachting zijn dit er in Dit zal dan ook zijn weerslag hebben op de woningmarkt. Daarnaast neemt net als de landelijke trend ook het aantal eenpersoonshuishoudens in Oost Gelre toe. Het aantal eenpersoonshuishoudens loopt vanaf 2009 al op. Het aantal eenouderhuishoudens neemt vanaf 2010 sterk toe in Oost Gelre, maar vanaf 2020 is de verwachting dat dit aantal constant blijft. Ontwikkelingen huishoudens In de gemeente Oost Gelre zal het aantal huishoudens vanaf 2015 geleidelijk afnemen. Daarentegen neemt het aantal eenpersoonshuishoudens al vanaf 2009 toe en zal de komende 30 jaar nog toe toenemen. Net als de landelijke trend zal ook in Oost Gelre het aantal paren iets teruglopen van 8200 in 2010 en naar verwachting 7200 paren in Het aantal eenouder huishoudens neemt al vanaf 2010 sterk toe. De verwachting is dat dit vanaf 2020 zich vrij constant gaat ontwikkelen. Ook de overige groep huishoudens zal tot 2015 een groei kennen, daarna zal het aantal huishoudens geleidelijk aan afnemen. De consequenties die deze ontwikkelingen in huishoudens met zich mee brengen is dat er naar verwachting een andere woningbehoefte ontstaat. 14

15 2.5 Ontwikkelingen leeftijdsopbouw inwoners De leeftijdssamenstelling van de inwoners zal de komende jaren sterk veranderen. Dit als gevolg van de toenemende vergrijzing (babyboomgeneratie). De afgelopen 20 jaar is er al sprake van ontgroening, ten opzichte van de totale bevolking is er een afname van het aantal jongeren. Uit onderstaande tabellen komt naar voren dat het aantal 0-64 jarigen afneemt, terwijl het percentage 65 plussers toeneemt. Zoals weergegeven in tabel 7 is dit een landelijke trend, toch valt hieruit af te lezen dat Nederland een groter percentage jarigen heeft (beroepsbevolking), en een kleiner aantal 65 plussers. Tabel 6 15

16 2.5.1 Leeftijdsgroep 0-14 Zoals af te lezen uit tabel 8 nemen het aantal kinderen tussen de 0 en 14 jaar de komende jaren af. In Oost Gelre telt deze groep in kinderen, in 2040 telt deze groep naar verwachting kinderen. Een daling van 38,5% ten opzichte van Dit betekent voor de gemeente dat er met deze cijfers rekening gehouden moet worden voor het voortbestaan van peuterspeelzalen, basisscholen en voortgezet onderwijs. Scholen hebben of krijgen te maken met een terugloop van het aantal kinderen, waardoor deze scholen ook minder inkomsten zullen hebben. Scholen krijgen namelijk een bijdrage per leerling Leeftijdsgroep De daling in de leeftijdsgroep 15 tot 64 jarigen heeft invloed op de arbeidsmarkt. Deze groep bevat namelijk de potentiële beroepsbevolking. In de Achterhoek moet rekening worden gehouden met een terugloop van potentiele arbeidskrachten in de leeftijdsgroep 15 tot 64 jaar. In de gemeente Oost Gelre zal het arbeidspotentieel van de bevolking teruglopen met in 2010 naar in Dit kan op den duur leiden tot een krapte op de arbeidsmarkt. Daarnaast bevat deze groep jarigen relatief veel ouderen. Toch wijken deze cijfers niet veel af van het landelijke gemiddelde, zoals te zien in de grafiek lopen deze getallen voor Nederland, Achterhoek en Oost Gelre vrijwel op dezelfde lijn. Toch heeft de regio Achterhoek en daarbij ook Oost Gelre te maken met een afname van het aantal jongeren. Dit komt voor een deel doordat jongeren naar andere delen van Nederland verhuizen waar ze meer kansen hebben voor de keuze van hun studie en een geschikte baan. Het aantal personen in de beroepsbevolking neemt daardoor af. Dit kan voor bedrijven als gevolg hebben dat ze moeilijk aan goed personeel komen. Vooral in de zorgsector kan dit grote gevolgen hebben.(regio Achterhoek, 2008) Leeftijdsgroep 65 jaar en ouder Het aantal 65 plussers zal de komende jaren vors toenemen. Dit zal een grote invloed hebben op de zorgsector, woningbouw en voorzieningen. Voor de zorg heeft dit gevolgen aangezien er steeds meer ouderen komen, terwijl het aantal arbeidskrachten tussen de jaar afneemt. Dit betekent dat er met minder met mensen voor meer mensen gezorgd moet worden. Door de demografische ontwikkelingen verandert ook de vraag naar woningen. De woningbouw zal veranderd moeten worden om de vraag naar levensloopbestendige woningen en eenpersoonshuishoudens op te kunnen vangen. Tabel 7 Bevolkingspiramide Oost Gelre 16

17 2.5.4 Bevolkingspiramide Oost Gelre De bevolkingspiramide bestaat uit gegevens van het jaar 2008 en Gegevens van voor 2008 zijn niet betrouwbaar aangezien de herindeling van de gemeenten hierin nog niet is opgenomen. Uit deze bevolkingspiramide van Oost Gelre is af te lezen dat het aantal ouderen toeneemt. Zowel bij de mannen als de vrouwen. Uit de piramide blijkt ook dat van 2008 tot 2011 het aantal jonge kinderen al afgenomen is. De prognose is dat het aantal ouderen verder toeneemt. De bevolkingspiramide zal daardoor een urn vorm krijgen dit betekent een dalend geboortecijfer Bevolkingspiramide overzicht Om een goed overzicht te krijgen van de verschillen in bevolkingsopbouw tussen Nederland, regio Achterhoek en Oost Gelre zijn deze gegevens in tabel 8 en 9 weergegeven in een bevolkingspiramide. Tabel 8 Tabel 9 Ontwikkelingen leeftijdsopbouw inwoners Er zijn behoorlijk veel ontwikkelingen gaande in de leeftijdsopbouw van de bewoners. Het aantal kinderen tussen de 0 en 14 jaar zal de komende jaren afnemen. In Oost Gelre telt deze groep in kinderen, in 2040 telt deze groep naar verwachting kinderen. Het arbeidspotentieel van de inwoners van de gemeente zal teruglopen met in 2010 naar in Dit kan op den duur leiden tot een krapte op de arbeidsmarkt, daarnaast bevat deze groep jarigen relatief veel ouderen. Het aantal ouderen neemt nu al toe en zal de komende jaren nog verder toenemen. In 2010 telde de gemeente Oost Gelre plussers, in 2040 zal dit naar verwachting zijn opgelopen tot

18 2.6 Natuurlijke groei Om te zien wat de grootste oorzaak is van de krimp kan er gekeken worden naar de natuurlijke groei en het migratie saldo. De natuurlijke groei is het aantal levendgeborenen min het aantal overledenen. Bij een positieve groei zijn er meer geboorten dan overledenen en bij een negatieve natuurlijke groei zijn er minder geboorten dan overledenen. In deze grafieken gaat de prognose tot 2035, dit aangezien de gegevens van het CBS niet verder reiken Levendgeborenen In de tabel zijn het aantal levendgeborenen weergegeven. Hiermee kan de natuurlijke groei bekeken worden. Het aantal levendgeborenen zal over heel Nederland bekeken na een kleine terugval na 2015 weer toenemen tot Nederland zal het aantal levendgeborenen tussen 2010 en 2035 stijgen met 1,84%. Voor de Achterhoek en de gemeente Oost Gelre wijken de getallen ten opzichte van Nederland nog al af, daar zal het aantal levendgeborenen vanaf 2008 al afnemen. In de Achterhoek zal het aantal levendgeborenen tussen afnemen met naar schatting -3%. In de gemeente Oost Gelre zal het aantal levendgeborenen volgens de prognose afnemen met -7%. Zoals af te lezen in de tabel zal het aantal het sterkst dalen tussen 2008 en Tabel Aantal overledenen In de toekomst zullen steeds meer inwoners de leeftijd van 65 jaar en ouder bereiken, waardoor het aantal overledenen zal gaan toenemen. In Nederland zal het aantal mensen dat komt te overlijden stijgen met in 2010 en in Een stijging van ongeveer 44%. In de Achterhoek zal dit aantal stijgen met in 2010 en in Een stijging van ongeveer 34%. In de gemeente Oost Gelre zal het aantal overledenen stijgen met 269 personen in 2010 naar 360 personen in Een stijging van ongeveer 36%. 18

19 Tabel Natuurlijke groei Wanneer het aantal overleden en het aantal levendgeborenen per gemeenten van elkaar worden afgetrokken komt de natuurlijke groei naar voren. Zoals in de tabel valt af te lezen is zowel voor Nederland, Achterhoek als Oost Gelre de natuurlijke groei aan het afnemen. De Achterhoek zal rond 2012 een negatieve natuurlijke groei kennen. Voor Oost Gelre zal dit rond 2015 het geval zijn. Dit betekent dat er dan meer mensen sterven dan dat er geboren worden. Landelijk zal dit pas rond 2030 het geval zijn (zie tabel 12). Tabel 12 Bron: CBS Bron: CBS Natuurlijke groei Het aantal levendgeborenen zal in de gemeente Oost Gelre tussen volgens de prognose afnemen met -7%. De sterkste daling zal plaats vinden tussen 2008 en Doordat er steeds meer ouderen komen zullen er ook steeds meer mensen komen te overlijden. In Oost Gelre zal naar verwachting het aantal overledenen stijgen met 269 personen in 2010 naar 360 personen in Een stijging van 36%. Om de natuurlijke groei te berekenen moet het aantal levendgeborenen min het aantal overledenen berekend worden. Daaruit blijkt dat gemeente Oost Gelre naar verwachting een negatieve natuurlijke groei zal kennen rond

20 2.7 Migratiesaldo Een van de factoren om de bevolkings krimp in beeld te brengen is het migratiesaldo. Dit is het verschil tussen het aantal vestigers en het aantal vertrekkers. Daarbij wordt gekeken naar de inkomende migratie, immigratie buitenland en vestiging uit andere gemeenten Vestigers Onder vestigers vallen immigranten, maar ook vestigers die vanuit een andere gemeente binnen Nederland zijn verhuisd. In de Achterhoek zal het aantal vestigers stijgen van 8573 personen in 2010 naar 9675 in Toch zitten er nog veel verschillen tussen deze jaren. De stijging maakt pas een opmerkelijke groei door tussen 2030 en In de gemeente Oost Gelre zal het aantal vestigers ook langzaam iets afnemen met 971 vestigers in 2010 en naar verwachting 875 vestigers in Tabel 13 Bron: CBS Vertrekkers Binnen gemeenten zijn er inwoners die naar het buitenland verhuizen of verhuizen naar een andere gemeente in Nederland. Dit is weergeven in tabel 13. Zoals te zien in de grafiek zullen er ten opzichte van 2010 naar verwachting veel mensen vertrekken uit de gemeente Oost Gelre. In 2015 bereikt het aantal vertrekkers zijn hoogte punt met 1008 personen, in 2008 waren dit nog 849 personen. Tabel 14 Bron: CBS 20

21 2.7.3 Migratiesaldo Om een duidelijk overzicht te geven of er meer vestigers dan vertrekkers zijn en andersom wordt dit weergeven in een migratiesaldo tabel. Het migratiesaldo wordt berekend door het aantal vertrekkers van het aantal vestigers af te trekken. Uit deze tabel valt af te lezen dat er veel verschil is tussen het migratiesaldo in Nederland de Achterhoek en Oost Gelre. In de tabel lijkt het migratiesaldo vanaf 2010 sterk te veranderen. In de tabel is het migratie saldo weergeven ten opzichte van In de tabel lijkt vanaf 2010 een sterke verandering op te treden, dit zijn gegevens volgens de verwachte prognoses. Tabel 15 Bron: CBS Migratiesaldo Om een goed overzicht te krijgen van het aantal vestigers en het aantal vertrekkers in een gemeente kan worden gekeken naar het migratiesaldo. Daarbij wordt gekeken naar het verschil tussen het aantal vestigers en vertrekkers. In Oost Gelre zal het aantal vestigers licht afnemen, en het aantal vertrekkers zal toenemen tot ongeveer Dit betekent dat de gemeente nu en in de toekomst te maken gaat krijgen met meer ouderen en minder jongeren. Dit heeft gevolgen voor veel verschillende sectoren binnen de gemeente zoals bijvoorbeeld woningbouw, zorg, voorzieningen en onderwijs. 21

22 2.8 Bevolkingsontwikkeling kernen In de voorgaande prognoses werd alleen gesproken over Nederland, Achterhoek en de gemeente Oost Gelre. Hier zal de bevolkingsontwikkeling per kern bekeken worden. Om de kernen in te delen is gebruik gemaakt van postcode gebieden Lichtenvoorde & Groenlo Wat opvalt uit de bevolkingspiramides van Groenlo en Lichtenvoorde is dat ze veel overeenkomsten kennen. In beide plaatsen is het aantal ouderen tussen 2008 en 2011 toegenomen. Terwijl het aantal jongeren iets terugloopt. In Groenlo loopt het aantal jongeren iets sterker terug dan in Lichtenvoorde. Het grote aantal 75+ers in deze kernen heeft te maken met de goede zorgvoorzieningen die er voor deze doelgroepen beschikbaar zijn Kleine kernen In de kleine kernen valt op dat het aantal kinderen tot 15 jaar vrijwel in elke kleine kern tussen 2008 en 2011 is afgenomen. Ook het aantal 50 plussers is in vrijwel alle kernen toegenomen. De leeftijdsgroep jarigen is in alle kleine kernen afgenomen. Vooral de grote afname van het aantal kinderen tot 15 jaar is een ontwikkeling die grote gevolgen kan hebben voor het onderwijs in de toekomst wanneer deze ontwikkeling zich door zet. Af te lezen valt ook dat het aantal 40 tot 65 jarigen een grote groep is, terwijl de groep 30 tot 40 jarigen een relatief kleine groep is. Dit is te verklaren door het teruglopend aantal geboorten rond 1980, in 1983 was er zelfs het jaar met het laagste aantal levendgeborenen. Daarna is het aantal levendgeborenen langzaam aan weer toegenomen. Dit komt ook terug in de bevolkingspiramides van Oost Gelre. 22

23 23

24 24

25 Tabel Overzicht kernen In de bovenstaande bevolkingspiramide zijn de onderlinge verschillen tussen de kernen in Oost Gelre weergegeven. Daaruit kan worden opgemaakt dat er toch veel onderlinge verschillen zijn in leeftijdsopbouw. Zo heeft Groenlo relatief gezien veel ouderen. Mariënvelde heeft een grote groep jarigen, en een grote groep jarigen. Zieuwent heeft in verhouding tot de andere kernen een grote groep jongeren tussen 10-20, terwijl Zieuwent juist weinig inwoners heeft in de leeftijdscategorie jaar. Wanneer er wordt gekeken naar de piramide als geheel valt op dat vanaf jaar het om een grote groep inwoners gaat. Dit heeft in de toekomst gevolgen voor vele sectoren waar mee nu al rekening moet worden gehouden. Bevolkingsontwikkeling kernen Er zijn enkele verschillen tussen de grotere en de kleinere kernen. Wat geconcludeerd kan worden uit de bevolkingspiramides is dat in alle kernen het aantal ouderen tussen 2008 en 2011 is toegenomen. Terwijl het aantal jongeren juist afgenomen is. Wat opvalt is dat er opvallend veel mannen in Zieuwent zijn in de leeftijdscategorie jaar. In de kleine kernen neemt het aantal kinderen tot 15 jaar sneller af dan in de grotere kernen. In de kleine kernen met minder zorgvoorzieningen wonen ook minder ouderen dan in de grotere kernen zoals Lichtenvoorde en Groenlo. 25

26 2.9 Conclusie Dat de gemeente Oost Gelre te maken gaat krijgen met krimp staat vast. Ten opzichte van de regio Achterhoek zal de gemeente Oost Gelre nog iets langer blijven groeien. Toch zal de groei van het aantal inwoners aanzienlijk eerder en harder afnemen dan de groei van het aantal inwoners ten opzichte van heel Nederland. De verwachting is dat de komende 30 jaar het aantal inwoners zal afnemen. Het neemt in sommige plaatsen in Oost Gelre zelfs nu al af. Alleen Lichtenvoorde, Zieuwent en Mariënvelde hebben tussen 2008 en 2011 nog een groei doorgemaakt. In de overige kernen is het aantal inwoners iets afgenomen. De afname van het aantal inwoners heeft te maken met de vergrijzing en de ontgroening. Dit betekent dat het aantal ouderen toeneemt, en het aantal jongeren daalt. Ook het aantal huishoudens zal vanaf 2015 geleidelijk afnemen. Tot die tijd zal het aantal eenpersoons,- eenouderhuishoudens,- en overige huishoudens nog een groei kennen. Deze gegevens hebben gevolgen binnen de gemeente voor de voorzieningen, woningen, de economie, het milieu, de mobiliteit en de leefomgeving. Er zullen dan ook stappen gezet moeten worden om de gevolgen die deze demografische ontwikkelingen met zich mee brengen op te vangen en om hier tijdig op in te springen. In het volgende hoofdstuk zullen de huidige en te verwachte ruimtelijke ontwikkelingen rondom belangrijke thema s toegelicht worden. 26

27 3. Gevolgen bij autonome ontwikkelingen 27

28 3. Gevolgen bij autonome ontwikkelingen Uit het voorgaande is gebleken dat er in de toekomst demografische ontwikkelingen plaats gaan vinden. Maar wat zijn de gevolgen van deze veranderende demografie? Wat staat er te gebeuren wanneer we nu niet ingrijpen? Wat de gevolgen kunnen zijn op de verschillende sectoren zal hier nader beschreven worden. De gevolgen werken ook sterk door tussen de sectoren. Hier zal beschreven worden welke invloed niet ingrijpen kan hebben op de woningmarkt, zorg en welzijn, onderwijs, voorzieningen en de lokale economie. 3.1 Woningmarkt Het aantal inwoners zal afnemen in de Achterhoek en ook in Oost Gelre. Maar voor de woningmarkt zijn vooral het aantal huishoudens van belang. Wanneer er wordt gekeken naar de migratiesaldo van huishoudens blijkt dat dit veel negatiever is dan uitgedrukt in inwoners. De reden hiervoor is dat de vestigers vaak paren en gezinnen zijn en de vertrekkers jongere alleenstaanden. De migratie heeft een groot effect op de krimp vooral doordat de jongeren die wegtrekken niet snel weer terug zullen keren, zelfs niet wanneer ze zelf kinderen hebben. (RIGO, 2011) Tot dusver neemt het aantal huishoudens nog steeds toe dus is er tot nu toe nog maar beperkt sprake van krimp op het gebied van de woningmarkt. De afgelopen jaren is de woningvoorraad harder gestegen dan het aantal huishoudens, dit geeft nu nog geen problemen aangezien het aantal huishoudens nog toeneemt. De woningbouwplannen zijn in de hele regio al bijgesteld. Wanneer deze maatregelen niet waren genomen zou dit bouwen voor de leegstand betekenen aangezien het aantal huishoudens in Oost Gelre rond 2025 zal gaan teruglopen. Dan zullen de gevolgen van krimp op de woningmarkt sterker merkbaar worden. Naar verwachting zal met de daling van het aantal inwoners de voorzieningen al eerder teruglopen, dit kan grote gevolgen hebben voor de woningmarkt. Het teruglopen van de voorzieningen heeft namelijk invloed op de leefbaarheid van een gebied, en kan zelfs leiden tot leegstand en verpaupering. Dit kan leiden tot vandalisme en een gevoel van onveiligheid en ontevredenheid bij de bewoners van de buurt. Wanneer deze gevolgen zich daadwerkelijk voor doen kan dit zich als een olievlek verspreiden. Immers wanneer er in een gebied veel leegstand is en gebouwen slecht worden onderhouden is dit niet aantrekkelijk voor nieuwe bewoners. Op deze manier zou de krimp zich zelf in de hand werken. (RIGO, 2011) Veranderende woningbehoefte Op dit moment is er een grote groep 50 plussers die in de toekomst een andere woon behoefte zullen krijgen. Tegenwoordig wil men langer zelfstandig blijven wonen, maar daar moet de woning wel geschikt voor zijn. De woningen zullen aangepast moeten worden of men zal willen verhuizen naar een woning die geschikt is voor ouderen. Wanneer er in de bestaande leefomgeving de leefbaarheid sterk is terug gelopen zal dit ook grote invloed hebben op de verkoopbaarheid van hun eigen woning. Het effect kan dan zijn dat ouderen verplicht in hun bestaande woning moeten blijven wonen aangezien het onverkoopbaar is geworden. Daardoor zullen ouderen soms de overstap naar een geschikte woning of een woonzorgcomplex niet willen of kunnen maken. (Aedez-actiz, 2012) Daarnaast zorgen ontgroening en vergrijzing voor nieuwe, specifieke woonwensen waardoor er geen goede verhouding is tussen vraag en aanbod op deze markt. Wanneer woningen onverhuurbaar of overkoopbaar zijn geworden zullen er wellicht woningen gesloopt moeten worden. Hierdoor kunnen er lege plekken ontstaan tussen kernen. Wanneer ze toch in staat zijn om te verhuizen naar een andere woning, zal men op zoek moeten gaan naar een woning die wel aan de veranderende woon wensen voldoet. Wanneer deze woningen niet in voldoende mate beschikbaar zijn door de grote groep die opzoek is naar deze woningen kan dit betekenen dat deze mensen noodgedwongen gebonden zijn aan een zorginstelling. Dit legt een grote druk op de bestaande zorginstellingen. Dit terwijl men het liefst zo lang mogelijk zelfstandig wil wonen. (Regio Achterhoek, 2008) 28

29 Waardedalingen Opvallend is dat de prijsontwikkeling van koopwoningen redelijk stabiel is. Wel liggen de transactieprijzen in de krimp regio s lager dan vergelijkbare woningen in andere regio s en duurt het langer voor dat de woningen verkocht zijn. Dit relatief gezien stabiele prijsniveau laat zien dat er toch een redelijk evenwicht is tussen vraag en aanbod. In gebieden die krimpen is naar mooie en goede woningen gewoon vraag. Problemen kunnen zich in de toekomst voordoen bij woningen die onverkoopbaar (of zeer sterk in prijs moeten dalen) of onverhuurbaar worden. De woningmarkt zal veranderen in een vragersmarkt (aanbod overtreft de vraag), waarbij problemen kunnen ontstaan bij de aanbieders van woningen. Eigenaren zullen minder gaan investeren in hun woning. Deze woningen maken dan eigenlijk geen onderdeel meer uit van de woningmarkt, en komen leeg te staan. Leegstand kan de leefbaarheid verslechteren en dat heeft weer invloed op de waarde van alle leegstaande woningen maar ook alle woningen die daar in de buurt staan. Wanneer het aantal huishoudens dan ook nog eens zal gaan afnemen, zal de waarde van de woningen ook gaan afnemen. (RIGO, 2011) De waardedaling van woningen kan de eigenaren van de woningen in de problemen brengen wanneer ze hun woning met verlies moeten verkopen of hun lasten niet meer kunnen opbrengen. Dit speelt vooral voor eigenaren die nog niet zo lang geleden een hypotheek af hebben gesloten. Deze eigenaren hebben in verhouding tot oudere eigenaren hogere hypotheeklasten. Particuliere eigenaren met een grote hypotheekschuld kunnen door veranderende woonwensen niet doorverhuizen wanneer verandering in hun huishoudenssituatie daarom vraagt. Doordat de prijsstijging van woningen niet gelijk op gaat met de prijsstijgingen van woningen elders in het land kan het voor bewoners in krimpgebieden financieel steeds moeilijker om te verhuizen naar een woning in een niet-krimpgebied. (KEI-centrum, 2009) Particuliere eigenaren kunnen vanwege de waardedaling van hun woning geen krediet krijgen voor het opknappen van de huidige woning. Een ontspannen woningmarkt kan kansen bieden voor starters en doorstromers van huur naar koop woningen. Maar elke koper zal zich moeten afvragen of de woning nog verkoopbaar is in de toekomst. (Dijkstal, H.F. & Mans, J.H, 2009) Klappen kunnen er ook gaan vallen bij gemeenten en corporaties. Woningcorporaties zijn nog wel in staat om overbodig geworden woningen uit de markt te halen en nieuwe woningen die nodig zijn bij te bouwen. Maar wanneer er geen of minder vraag is naar huurwoningen zal dat financieel moeilijk worden. Huurwoningen zijn ook lastig te verkopen wanneer er weinig vraag is naar woningen. De inkomsten van gemeenten zullen teruglopen doordat ze door minder nieuwbouw minder grondopbrengsten hebben. Conclusie gevolgen woningmarkt Wanneer het aantal huishoudens rond 2015 in Oost Gelre gaat afnemen heeft dit gevolgen voor de woningmarkt. De afgelopen jaren is de woningvoorraad namelijk harder gestegen dan het aantal huishoudens. Wanneer het aantal huishoudens gaat afnemen heeft dit gevolgen voor de woningmarkt in Oost Gelre. Minder inwoners kan leiden tot minder voorzieningen, dit kan weer leiden tot leegstand en verpaupering. De ontwikkelingen kunnen leiden tot vandalisme en een gevoel van onveiligheid en ontevredenheid. Door de grotere groep 50 plussers zal er een veranderende woonbehoefte ontstaan. Men wil langer zelfstandig wonen, maar daar moet de woning wel geschikt voor zijn. Woningen zijn moeilijker te verkopen aangezien er een vragersmarkt is ontstaan. Dit kan gevolgen hebben voor ouderen die willen verhuizen naar een geschiktere woning. Ook particuliere eigenaren met een hoge hypotheekschuld kunnen door veranderende woonwensen niet doorverhuizen. Waardoor het voor bewoners van krimpgebieden financieel steeds moeilijker wordt om door te verhuizen naar een geschiktere woning of een woning in een nietkrimpgebied. 29

30 3.2 Voorzieningen Bevolkingsdaling betekent minder draagvlak voor voorzieningen, doordat er minder inwoners zijn. Onder voorzieningen vallen onder andere de collectieve voorzieningen zoals zwembaden, bibliotheken, scholen, sporthallen, theaters en muziekscholen. Wanneer het gaat om commerciële voorzieningen wordt dit versterkt doordat in krimpgebieden hoger opgeleiden als eerste wegtrekken en de lager opgeleide inwoners overblijven. Er is niet alleen een vermindering naar de vraag naar voorzieningen, er vindt een verschuiving plaats naar de vraag naar voorzieningen. Gebieden die te maken hebben of krijgen met krimp bestaat het aantal inwoners vooral uit ouderen en weinig kinderen. Dit betekent dat het draagvlak voor scholen, en kinderdagverblijven afneemt. De behoefte naar voorzieningen voor ouderen zal juist groeien. Wanneer voorzieningen zoals winkels, buslijnen en bankfilialen verdwijnen zullen nog meer inwoners wegtrekken. (KEI-centrum, 2011) Het teruglopende aantal kinderen kan ook grote gevolgen hebben voor de sportclubs wanneer het aantal leden terugloopt. De afname van het aantal inwoners is maar voor een deel de oorzaak dat de voorzieningen afnemen. Ook de schaalvergroting, toenemende welvaart een grotere mobiliteit en andere leefstijlen zijn van invloed op de veranderende voorzieningenniveaus. De bevolkingskrimp leidt wel tot een versterking van deze processen. (SER, 2011). Daardoor neemt de druk op de voorzieningen in kleine kernen toe, en nemen de kosten per hoofd van de bevolking toe. Wanneer de lokale voorzieningen afnemen kan dit grote gevolgen hebben voor minder mobiele inwoners die hiervan afhankelijk zijn. Zeker als het om de laatste voorzieningen in een kern of gemeente gaat. Wanneer de voorzieningen in de kleine kernen afnemen kan dit gevolgen hebben voor de oudere inwoners van die kern. Dit kan betekenen dat ze niet meer in staat zijn om daar zelfstandig te blijven wonen. Waardoor ze geneigd zijn om uit te wijken naar omliggende kernen of gemeenten. De kleine kernen krijgen hierdoor te maken met minder inwoners. De kans bestaat dat er woondorpen zullen ontstaan. Dit zijn dorpen waar alleen nog maar gewoond wordt en er verder geen voorzieningen zijn. (van Nimwegen & Heering, 2009) Detailhandel Demografische ontwikkelingen hebben ook gevolgen voor bevolking gerelateerde bedrijvigheid zoals de detailhandel. Daardoor zijn er in regio s die te maken krijgen met krimp veel minder vierkante meters winkeloppervlakte nodig. Het belang van ligging van de locatie neemt daardoor toe, want hiervoor geldt dat de minst aantrekkelijke plekken ingeval van een aanbodoverschot het eerst te maken krijgen met leegstand. De detailhandel heeft naast vergrijzing en gezinsverdunning ook last van de schaalvergroting, thuiswinkelen via internet, toegenomen mobiliteit en concurrentie tussen winkelgebieden. Het is lastig in te schatten hoe de toekomst van de detailhandel eruit gaat zien. Het is namelijk ook mogelijk dat door de vergrijzing de vraag naar winkels in de buurt weer gaat toenemen. 30