Werknemersaandeelhouderschap: een vergelijking tussen Nederland en de Verenigde Staten

Transcriptie

1 Werknemersaandeelhouderschap: een vergelijking tussen Nederland en de Verenigde Staten Een analyse vanuit economisch en juridisch perspectief Universiteit: Master: Faculteit: Erasmus Universiteit Rotterdam Financieel Recht Faculteit der Rechtsgeleerdheid Sectie Bedrijfseconomie Student: Kristel Maas, Scriptiebegeleider: Dr. Aloy Soppe Tweede examinator: Mr. Annika Galle

2 Voorwoord Rotterdam, augustus 2011 Nadat ik in de master Finance & Investments kennis had gemaakt met het onderwerp Corporate Governance leek het mij interessant hier meer over te weten te komen vanuit een juridische invalshoek. De master Financieel Recht sloot hier mijn inziens goed op aan. Zodoende ben ik in september 2010 met deze master van start gegaan, terwijl ik daarnaast aan het afstuderen was voor de master Finance & Investments. Na een bachelor en master Bedrijfskunde, ben ik erg blij dat ik de mogelijkheid heb gekregen om een kijkje in de juridische keuken te nemen. Daarnaast werden mijn verwachtingen over de gewenste verdieping met betrekking tot het onderwerp Corporate Governance meer dan waargemaakt. Precies een jaar na mijn start rond ik met deze scriptie het laatste onderdeel van de master Financieel recht af. Ondanks mijn interesse in Corporate Governance heb ik voor deze scriptie een onderwerp gekozen waar ik zelf nog weinig bekend mee was en wat zowel vanuit economisch als juridisch perspectief interessant is om te belichten. Zodoende gaat deze scriptie over werknemersaandeelhouderschap, waarbij een vergelijking wordt gemaakt tussen Nederland en de VS. Speciale dank voor hulp tijdens het schrijven van deze scriptie gaat uit naar mijn scriptiebegeleiders Dr. Aloy Soppe en Mr. Annika Galle. Ik wens u veel leesplezier, Kristel Maas Kristel Maas 2

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Introductie Inleiding Probleemstelling Doelstelling en methodologie Opzet... 7 Hoofdstuk 2 werknemersaandeelhouderschap vanuit economisch perspectief Werknemersaandeelhouderschap... 8 Begripsvorming Management theorieën Agentschapstheorie Stewardship theorie Stakeholder theorie Situatie in Nederland Kenmerken Beschermingsconstructies Situatie in de VS Overeenkomsten en verschillen Conclusie economisch perspectief Hoofdstuk 3 werknemersaandeelhouderschap vanuit juridisch perspectief Ontwikkelingen werknemersaandeelhouderschap Nederland Huidige wetgeving Nederland Het Nederlands vennootschapsrecht, BW Wet op het financieel toezicht Wet op de loonbelasting Medezeggenschapsrecht Toekomstige wetgeving Nederland Drempelwaarde Flex-BV Ontwikkelingen ESOPs VS Huidige wetgeving VS Employee Retirement Income Security Act Internal Revenue Code Kristel Maas 3

4 Restoring American Financial Stability Act Fiscale aspecten Belastingvoordeel Nederland Belastingvoordeel VS Jurisprudentie inleiding feiten overzicht Uitspraken aangaande ESOPs Slotsom Gucci arrest Overeenkomsten en verschillen Verschil civil law en common law Verschil in fiscale aspecten Conclusie juridisch perspectief Hoofdstuk 4 Praktijkvoorbeelden Confrontatie Nederland ARCADIS Holland Colours Confrontatie VS Procter&Gamble PepsiCo Conclusie praktijkvoorbeelden Overzicht Hoofdstuk 5 Conclusie Uitkomst analyse Aanbeveling invulling werknemersaandeelhouderschap in Nederland Benaming werknemersaandeelhouderschap Vormgeving werknemersaandeelhouderschap Literatuurlijst Bijlage A Kristel Maas 4

5 Hoofdstuk 1 Introductie 1.1 Inleiding GM- personeel kan op aandelen intekenen Southfield - Autofabrikant General Motors (GM) is een programma gestart waarbij (ex-)werknemers en GM-dealers in kunnen tekenen op aandelen van het concern. Dat gebeurt vooruitlopend op de beursgang van GM, die voor november gepland staat. Het minimumof maximumaantal aandelen dat gekocht kan worden is nog niet bekend, maar wel is al duidelijk dat deelnemers ten minste $ 1000 moeten investeren. (13 oktober 2010, Financieel Dagblad) Nutreco start inkoopprogramma eigen aandelen Amsterdam - Nutreco NV start vrijdag met het inkopen van eigen aandelen, meldt het concern voorbeurs. Het inkoopprogramma wordt uitgevoerd ten behoeve van toekomstige stockdividenden en aandelenplannen voor werknemers, meldt het concern. De maximumprijs die betaald zal worden voor de aandelen zijn gelijk aan 110% van de gemiddelde slotkoers over de vijf voorafgaande handelsdagen op de Euronext Amsterdam. (11 februari 2011, Financieel Dagblad) Bovenstaande kranten artikelen berichten over een Amerikaans bedrijf (GM) en een Nederlands bedrijf (Nutreco) waarbij het voor werknemers mogelijk is om deel te nemen aan aandelenplannen. Werknemersaandeelhouderschap is een van oorsprong Amerikaans concept wat in verschillende landen is geïntroduceerd. Onder andere in Nederland, zoals uit de bovenstaande artikelen blijkt. Wanneer we kijken naar een dergelijk Amerikaans concept wat geplaatst is in een Nederlandse situatie, kunnen we ons afvragen in hoeverre dat een succesvol concept is. Werkt het van oorsprong Amerikaanse werknemersaandeelhouderschap, net zo goed in een land als Nederland, waar andere waarden en normen heersen, de economische maatschappij anders in elkaar steekt en er andere juridische regelingen gelden? Wanneer er enkel gekeken wordt naar de huidige cijfers in Nederland en de VS met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap kunnen we het volgende waarnemen; In de VS participeren ruim 10 miljoen werknemers, wat gelijk staat aan 10% van de ondernemingen in de VS, in werknemersaandeelhouderschap plannen. In Nederland zijn dit ongeveer 3,6% van de bedrijven welke goed zijn voor ongeveer werknemers (Kaarsemaker, 2009). Een verschil in de mate Kristel Maas 5

6 van participatie komt uit deze cijfers naar voren. Echter, om een antwoord te kunnen geven op de vraag of werknemersaandeelhouderschap in Nederland tevens een andere mate van succes kent in vergelijking met de VS, zullen we moeten kijken naar de verschillen tussen werknemersaandeelhouderschap in beiden landen. In deze scriptie zullen deze verschillen benaderd worden vanuit zowel economisch als juridisch perspectief. Wanneer dit is gedaan is het mogelijk een waardeoordeel te geven over de mate van succes van werknemersaandeelhouderschap in Nederland in vergelijking met de VS. Belangrijke begrippen: werknemersaandeelhouderschap, ESOPs 1.2 Probleemstelling In deze scriptie zal werknemersaandeelhouderschap in Nederland in vergelijking met de VS worden onderzocht. Getracht zal worden antwoord te geven op de volgende vraagstelling: Is er met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap een verschil tussen Nederland en de VS, vanuit economisch en juridisch perspectief? Bovenstaande vraagstelling maakt duidelijk dat zowel vanuit economisch als juridisch perspectief een analyse wordt gedaan om de verschillende mate van succes van werknemersaandeelhouderschap in Nederland ten opzichte van de VS te verklaren. Hierbij worden voor elk perspectief de volgende deelvragen gesteld. Het economisch perspectief betreft de volgende deelvraag: Hoe verhoudt de huidige situatie op het gebied van werknemersaandeelhouderschap in Nederland zich ten opzichte van de VS? Het juridisch perspectief betreft de volgende vragen: Welke wet- en regelgeving is van toepassing op werknemersaandeelhouderschap in Nederland en in de VS? Waarin zit hier het grootste verschil? Zijn er in de loop der jaren acties ondernomen om werknemersaandeelhouderschap in Nederland en de VS te bevorderen? Kristel Maas 6

7 1.3 Doelstelling en methodologie De doelstelling van deze scriptie is om meer inzicht te geven in werknemersaandeelhouderschap en de verschillende mate van succes tussen Nederland en de VS vanuit economisch en juridisch perspectief. Daarnaast heeft deze scriptie tot doel een bijdrage te leveren aan de literatuur die er over dit onderwerp in Nederland momenteel beschikbaar is. Om deze doelen te verwezenlijken zal er een analyse uitgevoerd worden aan de hand van relevante wetenschappelijke literatuur. Met betrekking tot het juridisch perspectief zal deze analyse voornamelijk geschieden op basis van relevante wet- en regelgeving en voorhanden jurisprudentie. Om een duidelijke afbakening van de scriptie te waarborgen zal er enkel vanuit economisch en juridisch perspectief gekeken worden naar werknemersaandeelhouderschap. 1.4 Opzet Het vervolg van deze scriptie zal er als volgt uitzien. In hoofdstuk 2 zal werknemersaandeelhouderschap vanuit economisch perspectief benaderd worden. Hierbij komen onder meer relevante economische theorieën aan bod en zal de situatie op dit gebied in zowel Nederland als de VS behandeld worden. Hoofdstuk 3 zal vervolgens werknemersaandeelhouderschap belichten vanuit juridisch perspectief. Relevante wet- en regelgeving in zowel Nederland als de VS zal in dit hoofdstuk uiteengezet worden. In hoofdstuk 4 zullen vervolgens enkele praktijkvoorbeelden uit Nederland en de VS nader worden onderzocht. Tot slot zal in het laatste hoofdstuk 5 aan de hand van de analyse uit hoofdstuk 2 en 3 en de praktijkvoorbeelden uit hoofdstuk 4 een antwoord gegeven worden op de probleemstelling. Daarnaast zal op basis van deze analyse een aanbeveling worden gedaan over werknemersaandeelhouderschap in Nederland. Kristel Maas 7

8 Hoofdstuk 2 werknemersaandeelhouderschap vanuit economisch perspectief In dit hoofdstuk zal werknemersaandeelhouderschap vanuit economisch perspectief benaderd worden. Allereerst zal dit verschijnsel nader toegelicht worden. Daarna zal werknemersaandeelhouderschap vanuit de agentschapstheorie verklaard worden. Vervolgens zal gekeken worden naar de situatie met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap in Nederland en in de VS. In paragraaf 3 zullen de overeenkomsten en verschillen naast elkaar gezet worden. Tot slot zal in de laatste paragraaf een conclusie gegeven worden over werknemersaandeelhouderschap vanuit economisch perspectief. 2.1 Werknemersaandeelhouderschap Werknemersaandeelhouderschap houdt in dat werknemers de mogelijkheid krijgen om aandelen te kopen van de onderneming waar zij werkzaam zijn. Het concept komt oorspronkelijk uit de Verenigde Staten alwaar de meest belangrijke en meest in overeenstemming met Nederland zijnde vorm van werknemersaandeelhouderschap wordt aangeduid als Employee Stock Ownership Plans (ESOPs) (Kaarsemaker, 2009). Oorspronkelijk is werknemersaandeelhouderschap ontstaan vanuit de gedachte dat de productiviteit van werknemers wordt verhoogd door werknemerscompensatie te koppelen aan de bedrijfsprestatie. Tevens zou de productiviteit verhoogd worden door werknemers een rol te laten spelen in het management van een onderneming door middel van de stemrechten die gekoppeld zijn aan aandelen (Beatty, 1995). Verschillende Amerikaanse onderzoeken hebben uitgewezen dat werknemersaandeelhouderschap inderdaad diverse voordelen voor de onderneming tot gevolg heeft. Park en Song (1995) hebben het effect van ESOPs op de lange termijn prestatie van een onderneming onderzocht en kwamen tot de conclusie dat ESOPs hierop een positieve invloed hadden. Daarnaast zouden ESOPs zorgen voor meer betrokkenheid en verantwoordelijkheid voor de onderneming en werknemers zouden zich tevens langer aan een onderneming binden (Rosen et al., 2005). Voor de werkgever hebben ESOPs bewezen diverse belastingvoordelen met zich mee te brengen (Beatty, 1995). Tot slot wordt er vaak geopperd dat ESOPs een rol kunnen spelen in de bescherming van een onderneming bij een overname. Samenvattend kan er op basis van huidig onderzoek gezegd worden dat werknemersaandeelhouderschap zorgt voor: Kristel Maas 8

9 Verhoging van de productiviteit van werknemers doordat; o Compensatie wordt gekoppeld aan de bedrijfsprestatie o Werknemers zeggenschap krijgen Een positieve invloed op de lange termijn prestatie van de onderneming. Meer betrokkenheid, verantwoordelijkheid en binden van werknemers voor de onderneming. Fiscale voordelen voor de werkgever. Bescherming van de onderneming in het geval van overnames. In de VS zijn ESOPs een succes. Waren er in 1975 naar schatting rond de Amerikaanse bedrijven hun werknemers aandelen aanboden, anno 2011 zitten de schattingen rond de bedrijven 1. Gezien het succes van de ESOPs in de VS is het daarom niet verwonderlijk dat veel Amerikaanse multinationals dergelijke mogelijkheden tevens beschikbaar wilde stellen aan werknemers die werkzaam waren voor het bedrijf buiten de VS (Clark and Philippatos, 1998). Dit is de reden dat werknemersaandeelhouderschap destijds in Nederland geïntroduceerd is. Begripsvorming Ter verduidelijking is het goed om de plek die werknemersaandeelhouderschap in Nederland inneemt, aan te duiden in het ruimere begrip werknemersparticipatie. Werknemersparticipatie is in te delen in drie vormen; directe participatie, indirecte participatie en financiële participatie. Met directe werknemersparticipatie wordt bedoeld het betrekken van werknemers bij de totstandkoming en uitvoering van werkzaamheden, bijvoorbeeld in zelfsturende teams of door middel van participatief leiderschap. Indirecte werknemersparticipatie heeft betrekking op het deelnemen aan de bestuurlijke besluitvorming door bijvoorbeeld de instelling van een ondernemingsraad. Tot slot valt werknemersaandeelhouderschap onder financiële participatie, wat inhoudt dat werknemers delen in het behaalde financiële resultaat 2. Verder valt financiële participatie in te delen in verschillende vormen waarvan werknemersaandeelhouderschap er één is. Naast werknemersaandeelhouderschap bestaan er in Nederland nog meer vormen van financiële werknemersparticipatie, zoals winstdeling, werknemersopties en converteerbare personeelsobligaties. In bijlage A is ter verduidelijking een diagram opgenomen waarin dit onderscheid is weergegeven. 1 Zie voor actuele cijfers hierover: en 2 Seminar NCSI mei 2008: Financiele participatie als drijvende motor van sociale innovatie. Publicatiedatum 14 mei Kristel Maas 9

10 2.2 Management theorieën In de volgende paragraaf zullen achtereenvolgens drie verschillende management theorieën behandeld worden die vanuit economisch perspectief op werknemersaandeelhouderschap van toepassing zijn. Dit zijn de agentschapstheorie, de stewardship theorie en de stakeholder theorie. Agentschapstheorie Zoals in 2.1 puntsgewijs is uiteengezet zijn er verschillende praktische voordelen voor een bedrijf om werknemersaandeelhouderschap in te voeren. Vanuit theoretisch oogpunt laat werknemersaandeelhouderschap zich voornamelijk verklaren door de agentschapstheorie. De agentschapstheorie gaat uit van de principaal-agent relatie. Jensen en Meckling (1976) definiëren de agentschap relatie als een contract waarin een of meer personen (de principalen) taken laten uitvoeren door andere personen (de agenten) waarbij zij een deel van hun beslissingsautoriteit delegeren naar de agenten. Als beiden partijen het doel hebben om hun eigen uitkomst te maximaliseren, zal het waarschijnlijk zijn dat de agenten niet altijd in het belang van de principalen handelen. Hier speelt informatie asymmetrie tussen de agenten en principalen een rol. Om de belangen zo veel mogelijk te stroomlijnen zal de principaal bepaalde incentives voor de agenten instellen en daarbij kosten maken om toezicht te houden op het gedrag. In termen van de agentschapstheorie spreken we hier over agentschapkosten. Als we deze theorie toepassen op werknemersaandeelhouderschap, kunnen we de relatie tussen de werknemer en de werkgever beschouwen als een agentschap relatie. De werknemers handelen in opdracht van de werkgever en om dit handelen zo goed mogelijk overeen te laten komen met de wensen van de werkgever, kan een onderneming onder anderen werknemersaandeelhouderschap instellen. We spreken in dit geval over werknemersaandeelhouderschap als een voorbeeld van agentschap kosten. Op deze manier heeft de werknemer baat bij een goede prestatie van het bedrijf. Goede prestaties van de onderneming leiden tot hogere beurskoersen en dus waardevollere aandelen voor de werknemer (Park en Song, 1995). De werknemer zal daarom meer incentives hebben om goede prestaties af te leveren, in plaats van dat hij simpelweg zijn/haar werk doet en enkel het normale salaris ontvangt. Werknemersaandeelhouderschap is hier een manier om een winwin situatie te creëren voor zowel werkgever als werknemer. Daarnaast wordt zo voorkomen dat de doelen van een werkgever en werknemer teveel gaan divergeren en wordt informatie asymmetrie verkleind wat weer tot waarde maximalisatie van de onderneming leidt (Mol et al, 1997). Vanuit economisch perspectief ligt deze theorie aan de basis van de vraag waarom werknemersaandeelhouderschap goed zou kunnen werken. In de volgende paragraaf zal de Kristel Maas 10

11 Stewardship theorie behandeld worden die tevens van toepassing is op werknemersaandeelhouderschap. Stewardship theorie Waar de agentschapstheorie de mens vooral ziet als individualistisch, opportunistisch en voornamelijk handelend in het eigenbelang, zijn er theorieën die hier anders over denken. De Stewardship theorie ziet de mens meer als een collectivist, iemand die handelt in het belang van de organisatie en die betrouwbaar is (Davis et al, 1997). Deze theorie stelt dat managers niet gemotiveerd zijn door individuele doelen, maar dat zij handelen als stewards wier motieven in lijn zijn met de doelstellingen van de principalen. Dit is tegenovergesteld aan de veronderstellingen van de agentschapstheorie (Donaldson and Davis, 1989). Als we deze theorie toepassen op werknemersaandeelhouderschap, kunnen we de relatie tussen de werknemer en de werkgever beschouwen als een stewardship relatie. De werknemer kan hier gezien kan worden als de steward die handelt in opdracht van de principaal, ofwel de werkgever. De belangen binnen deze relatie zijn al in lijn en hoeven niet nog door middel van werknemersaandeelhouderschap gecorrigeerd te worden. Werknemersaandeelhouderschap zou in deze theorie voornamelijk kunnen werken als extra motivatie voor de werknemer om nog beter zijn gemeenschappelijke belangen en die van de werkgever te bereiken. Stakeholder theorie Een management theorie die tevens van toepassing is op werknemersaandeelhouderschap is de stakeholder theorie. Freeman (1984) was een van de eerste die deze theorie beschreef. Het idee van deze theorie is dat managers processen moeten ontwikkelen en implementeren, waar alle groepen die een aandeel in de onderneming hebben (de stakeholders) tevreden mee zijn. Om dit te realiseren is het noodzakelijk om alle belangen van de verschillende stakeholders, waarvan werknemers onderdeel zijn, te managen en te integreren op een manier dat het lange termijn succes van de onderneming gegarandeerd is (Freeman, 1984). Hoewel in deze theorie niet per definitie de werkgever-werknemer relatie in het middelpunt van de belangstelling staat, wat bij de agentschapstheorie en de stewardschip theorie meer het geval is, zijn werknemers wel een belangrijk onderdeel van de stakeholders die in deze theorie centraal staan (Malin, 2010). Het is daarom niet verwonderlijk dat verschillende voorstanders van de stakeholder theorie (Blair, 1995; Porter; 1992) van mening zijn dat werknemersaandeelhouderschap een manier is om werknemers meer zeggenschap te geven over hun werk. Hierdoor zouden ze meer productief worden, wat in het belang is van de onderneming. Dit is precies wat er bedoeld wordt met het Kristel Maas 11

12 vinden van een manier om het lange termijn succes van de onderneming te waarborgen, zoals gedefinieerd door Freeman (1984). Nu werknemersaandeelhouderschap benaderd is vanuit drie management theorieën, wordt in de volgende paragraaf de huidige praktijk situatie op het gebied van werknemersaandeelhouderschap toegelicht. 2.3 Situatie in Nederland Eerder al werd aangehaald dat werknemersaandeelhouderschap in Nederland vooralsnog weinig voorkomt. Doordat het een relatief onbekend verschijnsel is, is er weinig informatie voorhanden met betrekking tot actuele kerncijfers. Veel van onderstaande frequenties en getallen komen daarom uit een marktgericht onderzoek uit 2009 van Eric Kaarsemaker over werknemersaandeelhouderschap. Kenmerken Van alle bedrijven in Nederland heeft in 2009 slechts 3,6% een of andere vorm van werknemersaandeelhouderschap (Kaarsemaker, 2009). Dit komt grofweg neer op werknemers, waar van ongeveer werknemers daadwerkelijk aandeelhouder zijn. Opvallend is dat meer dan de helft van de bedrijven met werknemersaandeelhouderschap een beursnotering heeft (Kaarsemaker, 2009). De helft hiervan heeft een buitenlandse moeder. Als er wordt gekeken naar de plek waar werknemersaandeelhouderschap het meeste voorkomt, wordt geconstateerd dat werknemersaandeelhouderschap vaker voorkomt bij grotere bedrijven en bij bedrijven in de handel en in de dienstverlening (Kaarsemaker, 2009). Bij de meerderheid van bedrijven met werknemersaandeelhouderschap gebeurt dit op vrijwillige basis. Daarnaast wordt er bij de meeste bedrijven geen lening aangegaan voor het werknemersaandeelhouderschap, noch door het bedrijf, noch door het personeel. In tijden van economische crisis wordt werknemersaandeelhouderschap vaak gezien als redmiddel voor economisch herstel. Al in 1945 werd in Nederland een voorstel gedaan door het toenmalige KVP (huidige CDA) om werknemers actief te betrekken bij de onderneming door ze naast hun loon te laten deelnemen in de winst en het kapitaal van het bedrijf waarin ze werken (Slagter, 2010). Meerdere malen is in de loop der decennia, voornamelijk in tijden van crisis, de discussie rondom werknemersaandeelhouderschap opgelaaid. Opvallend is de nog steeds geringe mate van participatie van bedrijven aan dergelijke plannen voor werknemersaandeelhouderschap, die uit de cijfers van Kaarsemaker blijken. Kristel Maas 12

13 Kaarsemaker identificeert op basis van diverse interviews met Nederlandse bedrijven verschillende factoren die aan dit tegenvallende resultaat ten grondslag kunnen liggen. Zo wordt er vaak door bedrijven niet veel belang gehecht aan werknemersaandeelhouderschap; de bedragen die erin omgaan zijn zeer laag. Daarnaast heeft werknemersaandeelhouderschap in de huidige vorm in Nederland weinig personele en financiële effecten (Kaarsemaker, 2009). Tevens wordt geconstateerd dat werknemersaandeelhouderschap zelden of nooit gepaard gaat met een expliciet en doordacht personeels- en strategiebeleid, wat volgens Kaarsemaker wel van belang is voor het slagen ervan (Slagter, 2010). Beschermingsconstructies In paragraaf 2.1 is al kort aan bod gekomen dat werknemersaandeelhouderschap tevens dienst zou kunnen doen als beschermingsconstructie in het geval een onderneming wordt geconfronteerd met een (vijandige) overname. Wanneer een onderneming het mogelijk maakt voor werknemers om te participeren in aandelenplannen, wordt een werknemer hierdoor aandeelhouder van de onderneming. Dit leidt tevens tot diverse vennootschapsrechtelijke aspecten waar later in het hoofdstuk over het juridische perspectief op werknemersaandeelhouderschap dieper zal worden ingegaan. Het maken van werknemers tot aandeelhouders is een voorbeeld van een beschermingsconstructie. Een deel van de zeggenschap in een onderneming wordt namelijk gegeven aan een groep mensen die zeer waarschijnlijk in het belang van het eigen bedrijf en hun eigen baan stemmen. Het realiseren van een vijandige overname door een andere partij wordt hierdoor lastiger. In Nederland zijn beschermingsconstructies geoorloofd en kennen we een sterke cultuur van verschillende mogelijkheden op dit gebied. Deze cultuur is echter minder kenmerkend voor Angelsaksische landen zoals de VS, waar beschermingsconstructies worden gezien als een middel dat in de weg staat aan een goed functionerende marktwerking (Ham, 2006). In deze landen kijkt men daarom vaak negatief aan tegen dergelijke beschermingsconstructies. Bedrijven uit Angelsaksische landen zijn minder bereid zaken te doen met bedrijven die een sterke cultuur op het gebied van beschermingsconstructies hebben De afgelopen jaren is in Nederland een discussie ontstaan betreffende de vraag of beschermingsconstructies nog wel houdbaar zijn, willen we kunnen blijven concurreren met andere bedrijven op de internationale markt (Van Olffen, 1996). In paragraaf 3.8 wordt jurisprudentie met betrekking tot ESOPs als beschermingsconstructie behandeld. Kristel Maas 13

14 2.4 Situatie in de VS In vergelijking met de situatie in Nederland is werknemersaandeelhouderschap in de VS meer succesvol. Werknemersaandeelhouderschap vindt zijn oorsprong in de VS, alwaar Louis Kelso in de jaren 70 een model heeft ontworpen waarbij werknemers de mogelijkheid werd geboden om aandelen te verwerven van het bedrijf waar zij werkzaam zijn (Rosen et al., 2005). Omwille van de relevantie voor deze scriptie zal hier niet de hele geschiedenis van het model van Kelso doorgenomen worden. Wel interessant om te melden is het feit dat Kelso tevens degene was die Employee Stock Ownership Plans (ESOPs), zoals we deze tegenwoordig kennen en welke vergelijkbaar zijn met het Nederlandse werknemersaandeelhouderschap, in de VS heeft ingevoerd 3. Daarnaast is specifiek van belang hoe de situatie in de VS momenteel is met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap. In tegenstelling tot de Nederlandse situatie zijn ESOPs in de VS veel voorkomend en zijn er veel organisaties die zich hiermee bezighouden en actuele cijfers voorhanden hebben. Zo zijn er anno bedrijven in de VS die ESOPs aanbieden, wat gelijk staat aan 10 miljoen werknemers ofwel 10% van de particuliere werksector 4. Hoewel ESOPs voorkomen in alle soorten bedrijven, komt meer dan 20% van de ESOPs voor in de productie industrie. Gemiddeld 3% van het totale salaris dat een Amerikaanse werknemer ontvangt, mits de werkgever gebruik maakt van ESOPs, is afkomstig uit ESOPs 5. In de VS zijn ESOPs niet verplicht, werknemers hebben zelf de keuze om deel te nemen of niet. Echter, omwille van regels tegen discriminatie, moeten ESOPs betrekking hebben op een substantieel percentage van de werknemers die niet al goed gecompenseerd worden, welke 21 jaar of ouder zijn en welke een volledig jaar in dienst van het bedrijf zijn geweest 6. Om deze reden nemen in kleinere bedrijven vaak wel alle werknemers deel aan ESOPs. De opzet van ESOPs geschiedt in de VS in 70% van de deelnemende bedrijven op basis van leningen (Ellerman, 1999). Een stichting administratiekantoor (trust) leent in dit geval een geldbedrag waarmee het de aandelen voor het ESOP koopt. Vanuit de bedrijfsopbrengsten wordt deze lening vervolgens terugbetaald. Uit onderzoek van Core en Guay (2001) kwam naar voren dat deze mogelijkheid van interne financiering, samen met het motiveren van medewerkers, voor ondernemingen in de VS de twee belangrijkste redenen zijn om werknemersaandeelhouderschap in 3 Voor meer informatie hierover zie: 4 Voor actuele cijfers hierover zie: 5 Voor actuele cijfers hierover zie: 6 IRS nondiscrimination guidelines Kristel Maas 14

15 een bedrijf door te voeren. Omdat in de VS dit systeem van interne financiering op een fiscaal voordelige wijze is georganiseerd, waar vanuit juridisch perspectief in deze scriptie nog verder op zal worden ingegaan, is werknemersaandeelhouderschap in de VS relatief populair geworden (Kaarsemaker, 2009). Onderzoek uit de VS heeft getracht te verklaren wat vanuit werknemersperspectief voor een groot deel bijdraagt aan de populariteit van werknemersaandeelhouderschap. Hieruit kwam naar voren dat de volgende factoren samen voor 58% de tevredenheid van werknemers over werknemersaandeelhouderschap verklaren: a) Het bedrijf levert jaarlijks een grote bijdrage aan de ESOP. b) Het bedrijf communiceert uitgebreid over de ESOP. c) Het management heeft zich gecommitteerd aan de ESOP. d) Het bedrijf heeft de ESOP ingesteld omwille van filosofische redenen, bedrijfsoverdracht, werknemersmotivatie of employee benefit redenen. e) De ESOP is een ouder en gevestigd plan (Klein en Hall, 1988). Verder is gebleken dat werknemersaandeelhouderschap in de VS vooral een positieve rol speelt bij new economy firms. Het gaat hier om bedrijven die worden gekenmerkt door een hoge mate van activiteit op het gebied van onderzoek en ontwikkeling en kennis intensief zijn, zoals farmaceuten en ondernemingen op het gebied van software en technologie (James et al, 2002). Ongeacht het succes en de velen voordelen van werknemersaandeelhouderschap, zijn er ook enkele nadelen te identificeren. ESOPs zouden onder andere het free-rider probleem, waarbij een werknemer tevens profiteert van de successen van een ander, in de hand werken. Daarnaast is het nadeel van aandelen dat er weinig downside risico is. Een werknemer kan winst behalen bij goede prestaties door middel van werknemersaandeelhouderschap, maar lijdt geen verlies als de prestaties achterwege blijven. Dit geldt overigens alleen als de ESOP geen groot onderdeel uitmaakt van het basis salaris. 2.5 Overeenkomsten en verschillen Op basis van de huidige situatie met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap in zowel Nederland als de VS zijn een aantal overeenkomsten en verschillen te identificeren. Beginnende bij de overeenkomsten is het volgende waar te nemen: Kristel Maas 15

16 Zowel in Nederland als in de VS gebeurt werknemersaandeelhouderschap op vrijwillige basis, werknemers zijn niet verplicht eraan deel te nemen. Het middel wordt nagestreefd om dezelfde doelen te bereiken, namelijk meer betrokken werknemers, hogere productiviteit etc. De waargenomen verschillen tussen Nederland en de VS zijn de volgende: In de VS kunnen ESOPs een substantieel deel uitmaken van het salaris van een werknemer, in Nederland is dit nauwelijks het geval. In de VS dienen ESOPs, buiten de doelen die in Nederland door middel van werknemersaandeelhouderschap worden nagestreefd, tevens een fiscaal doel en voordeel voor de werknemers. ESOPs worden in de meeste Amerikaanse bedrijven gefinancierd door middel van leningen, ofwel, leverage. In Nederland is hier geen sprake van. In Nederland wordt werknemersaandeelhouderschap veelal ingezet als een vorm van beschermingsconstructie, in de VS mag een beschermingsconstructie geen beoogd primair doel zijn om werknemersaandeelhouderschap in te stellen. In deze scriptie worden de overeenkomsten en verschillen beperkt tot de meer technische opzet van werknemersaandeelhouderschap. Dit neemt echter niet weg dat een deel van de overeenkomsten en verschillen mogelijk ten grondslag kan liggen aan bepaalde cultuur- en historische aspecten. Echter, gezien dit buiten de economische en juridische invalshoek van deze scriptie valt, zullen deze aspecten hier niet aan bod komen. 2.6 Conclusie economisch perspectief Met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap in Nederland vanuit economisch perspectief bekeken kan op basis van bovenstaande bevindingen geconcludeerd worden dat werknemersaandeelhouderschap vooralsnog aan haar doel voorbijgaat in Nederland. Ondanks het goede idee blijkt het in de praktijk niet aan te slaan, terwijl het in de VS wel meer succes kent. Wanneer werknemersaandeelhouderschap wordt benaderd vanuit de agentschaps-, stewardship- en stakeholder theorie lijkt hier niet een eenduidige verklaring voor te zijn binnen één van deze theorieën. Echter, de manier waarop werknemersaandeelhouderschap in Nederland en de VS praktisch gezien op verschillende wijze is ingericht zou een mogelijke oorzaak kunnen zijn voor een verschillende mate van succes tussen beide landen. Kristel Maas 16

17 Hoofdstuk 3 werknemersaandeelhouderschap vanuit juridisch perspectief Dit hoofdstuk zal vanuit juridisch perspectief werknemersaandeelhouderschap benaderen. Allereerst zullen in paragraaf 1 tot en met 3 de ontwikkelingen op juridisch gebied en de huidige en toekomstige wetgeving ten aanzien van werknemersaandeelhouderschap in Nederland behandeld worden. Vervolgens behandelen paragraaf 4 en 5 de ontwikkelingen en huidige wetgeving met betrekking tot ESOPs in de VS. Paragraaf 6 zal vervolgens ingaan op de fiscale aspecten van werknemersaandeelhouderschap en paragraaf 7 behandeld de voor dit onderwerp relevante jurisprudentie. Paragraaf 8 zal vervolgens de overeenkomsten en verschillen ten aanzien van werknemersaandeelhouderschap op juridisch vlak tussen Nederland en de VS belichten. Tot slot eindigt paragraaf 9 met een conclusie over werknemersaandeelhouderschap vanuit juridisch perspectief. 3.1 Ontwikkelingen werknemersaandeelhouderschap Nederland Voordat er ingegaan wordt op de huidige Nederlandse wetgeving die van toepassing is op werknemersaandeelhouderschap in Nederland, is het zinvol om kort de ontwikkelingen voorafgaand aan de huidige wet- en regelgeving door te nemen, welke van belang zijn voor financiële werknemersparticipatie in Nederland. Het begon allemaal met de invoering van het Besluit bedrijfsspaarregelingen. Door middel van een spaarloonregeling, premiespaarregeling en winstdelingsspaarregeling werd het voor werknemers mogelijk gemaakt om fiscaal voordeel te behalen. Van deze drie regelingen kwam de winstspaarregeling het meest in de buurt van financiële werknemersparticipatie zoals we deze tegenwoordig kennen. Art 20 t/m 28 van Hoofdstuk II van het Besluit bedrijfsspaarregelingen gaat over deze winstspaarregeling. Art. 21 van het Besluit bedrijfsspaarregelingen bepaalt het volgende: Een winstdelingsspaarregeling moet voorzien in het op verzoek van de werknemer in geblokkeerde vorm sparen van uitkeringen hierna te noemen: spaarwinstaandelen die hem door de werkgever Kristel Maas 17

18 worden gedaan naargelang van zijn winst of van aan anderen toekomende uitkeringen uit zijn winst, overeenkomstig een in de regeling aangewezen stelsel van winstverdeling 7 In 1991 is het eerste PEPPER-rapport door de Europese Commissie uitgebracht. PEPPER staat voor Promotion of Employee Participation in Profit and Enterprise Results. Dit geeft direct het doel van dit rapport weer, namelijk het promoten van werknemersparticipatie in de EU en het onderwerp op de agenda krijgen. Het in 1991 uitgegeven rapport was het eerste in een reeks van vier PEPPERrapporten, waarvan de laatste in 2008 is uitgegeven. Het eerste rapport bestaat uit aanbevelingen van de Europese raad en het Europese parlement ten aanzien van financiële werknemersparticipatie in Europa 8. De drie daarop volgende rapporten beschrijven voornamelijk de stand van zaken. Naar aanleiding van het eerste PEPPER-rapport is in Nederland de Uitvoeringsregeling werknemersspaarregelingen en winstdelingsregelingen ingevoerd. Deze uitvoeringsregeling was een wijziging op al bestaande wetten met als doel het bevorderen van werknemersparticipaties en winstdeling- en spaarregelingen voor werknemers 9. In 2002 heeft de Europese Commissie een mededeling gedaan met betrekking tot financiële werknemersparticipatie naar aanleiding van het nog onbehaalde gewenste niveau van werknemersparticipatie in de EU 10. In deze mededeling zijn een aantal elementen uiteengezet die een grootschaligere invoering van financiële participatie zouden moeten ondersteunen: - Het bewustzijn versterken dat financiële werknemersparticipatie voordelen met zich meebrengt en de informatievoorziening daarover verbeteren; - De uitwisseling van informatie en ervaringen intensiveren en good practice in kaart brengen door middel van benchmarking, de totstandbrenging van netwerken en de bevordering van nationale conferenties; - Transnationale hindernissen aanpakken en opheffen; - De verdere uitbouw van het overleg tussen de sociale partners over dit vraagstuk stimuleren; 7 Art. 21, Besluit premiespaarregelingen en winstdelingsspaarregelingen N.B; deze regeling is komen te vervallen m.i.v. 1 januari Column Europees werknemersactivisme door aandelenparticipatie door Ieke van den, te raadplegen op 9 Art. 1, Uitvoeringsregeling werknemersspaarregelingen en winstdelingsregelingen, M.u.v. de mogelijkheid van de spaarregeling uit deze regeling zijn de overige bepaling m.i.v. 1 januarie 2005 komen te vervallen. 10 Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's - Een kader voor de bevordering van de financiële participatie van werknemers / COM/2002/0364 def. De mededeling is te raadplegen op: Kristel Maas 18

19 - Nader onderzoek naar en studies over de verschillende dimensies van financiële werknemersparticipatie ondersteunen 11. Tot slot is de invoering van de IFRS 2 International Financial Reporting Standards in 2005 tevens van invloed geweest op werknemersaandeelhouderschap zoals we dit tegenwoordig in Nederland kennen. De International Financial Reporting Standards 2 maken het voor Europese beursgenoteerde bedrijven verplicht om de kosten die gemoeid zijn met betalingen, welke gebaseerd zijn op aandelen, op te nemen op de winst- en- verliesrekening. Ook werknemersaandeelhouderschapsplannen vallen onder deze verplichting. Het toepassingsgebied van IFRS betreft namelijk onder andere de volgende transacties: in eigen-vermogensinstrumenten afgewikkelde, op aandelen gebaseerde betalingstransacties waarbij de entiteit goederen of diensten ontvangt als vergoeding voor eigen-vermogensinstrumenten van de entiteit (met inbegrip van aandelen of aandelenopties) 12 Uit deze definitie is af te leiden dat tot deze transacties tevens plannen voor werknemersaandeelhouderschap behoren. IFRS 2 is daarom tevens van invloed op werknemersaandeelhouderschap in Nederland. 3.2 Huidige wetgeving Nederland Ondanks de verschillende ontwikkelingen op het gebied van financiële werknemersparticipatie zoals beschreven in de vorige paragraaf, bestaat er vooralsnog geen specifieke wet- of regelgeving in Nederland ten aanzien van werknemersaandeelhouderschap. Wel zijn er diverse wetten met bepalingen in het Nederlands recht, die van toepassing zijn op werknemersaandeelhouderschap. Dit zijn achtereenvolgens: Het Nederlands vennootschapsrecht Wet op het financieel toezicht (Wft) Wet op de loonbelasting 1964 Medezeggenschapsrecht 11 Zie conclusie Mededeling van de Commissie aan de Raad, het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comite en het Comite van de regio s, Brussel 5 juli 2002, COM (2002) Verordening (EG) nr. 211/2005 van de Commissie. Kristel Maas 19

20 In de volgende paragraaf zullen kort de bepalingen uit de verschillende wetten behandeld worden, die van toepassing zijn op werknemersaandeelhouderschap. Het Nederlands vennootschapsrecht, BW 2 Werknemers verwerven in hun hoedanigheid van aandeelhouders zeggenschapsrechten in de kapitaalorganisatie van de onderneming of, anders gezegd, zij worden deelnemers in de vennootschappelijke bevoegdheidsverdeling en besluitvorming (Beltzer en van het Kaar, 2001). Dit houdt onder meer in dat zij in de hoedanigheid van aandeelhouder deel gaan uitmaken van de Algemene vergadering van Aandeelhouders (AVA). Zowel de AVA als orgaan, als de individuele aandeelhouder heeft verschillende bevoegdheden. Voor de AVA als orgaan zijn deze bevoegdheden onder andere: het nemen van besluiten tot het uitgeven van aandelen of het verminderen van kapitaal (art. 2:96/99 BW, 2:206/208 BW) Vaststelling van de jaarrekening en winst (art 2:101 BW, 2:210 BW) Wijzigen van statuten (art. 2:121 BW) Inspraak over fusie (art. 2:138 BW) Inspraak over omzetting (art. 2:18 BW) Benoeming, ontslag en schorsing van bestuurders en commissarissen (art. 2:132/134 BW, 2:242/244 BW) Alle bevoegdheden die niet aan andere ondernemingsorganen toekomen De aandeelhouder als individu heeft daarnaast tevens specifieke rechten. De belangrijkste daarvan is het stemrecht (art. 2:117 cq 2:227 BW), wat de aandeelhouder de mogelijkheid geeft om aanwezig te zijn op de AVA, het woord te voeren en zijn stemrecht uit te oefenen. Wet op het financieel toezicht Op 1 januari 2007 is de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft) in werking getreden. In de Wft zijn nagenoeg alle regels en voorschriften voor de financiële markten en het toezicht daarop samengebracht. Opvallend is dat er verschillende bepalingen met betrekking tot aandeelhouders zijn opgenomen, maar dat voor werknemers en dus voor werknemersaandeelhouderschap, vaak een uitzondering is gemaakt. Art. 5:56 Wft bepaalt dat het een ieder, die specifiek benoemd is in de wet of die weet of redelijkerwijs kan weten dat hij over voorwetenschap beschikt, verboden is om met het gebruik van Kristel Maas 20

21 voorwetenschap een transactie te verrichten of te bewerkstelligen. In lid 6 van dit artikel en in art. 2 van het Besluit Marktmisbruik Wft is echter bepaald dat er voor verschillende categorieën transacties, waaronder werknemersparticipatie, een uitzondering is gemaakt op deze bepaling. In art. 2 Besluit marktmisbruik Wft sub a en b staat namelijk het volgende: Art. 5:56, eerste en derde lid, van de wet is niet van toepassing op de volgende categorieën transacties: a. Het in het kader van een personeelsregeling aan personen (...) of aan werknemers toekennen van financiële instrumenten, indien daarbij een bestendige gedragslijn wordt gehanteerd met betrekking tot de voorwaarden en de periodiciteit van de regeling. b. Het in het kader van een personeelsregeling als bedoeld in onderdel a uitoefenen van toegekende opties, omwisselen van converteerbare obligaties of uitoefenen van uitgegeven warrants, dan wel soortgelijke rechten op aandelen of certificaten van aandelen (...). Hetzelfde geldt voor de prospectusplicht uit art. 5:2 Wft. Deze bepaling stelt dat het verboden is om effecten aan het publiek aan te bieden of effecten te doen toelaten tot de handel op een in Nederland gelegen of functionerende gereglementeerde markt, tenzij er een goedgekeurd prospectus is. De uitzondering ten aanzien van werknemeraandeelhouderschap is vervolgens in art. 5:3 lid 2 sub e en art.5:4 sub f Wft uiteengezet. Art. 5:3 lid 2 sub e bepaalt namelijk, in overeenstemming met met art. 5:4 sub f: Het verbod, bedoeld in art. 5:2 is voorts niet van toepassing op het aanbieden aan het publiek van de volgende categorieën effecten: e. Effecten die door een werkgever waarvan effecten tot de handel op een gereglementeerde markt zijn toegelaten, of door een met die werkgever in een groep verbonden rechtspersonen, vennootschap of instelling, worden aangeboden of toegewezen (...). Dit is een bepaling die net als art. 5:56 Wft wel geldt voor aandeelhouders in het algemeen, maar niet voor werknemers die deelnemen aan werknemersaandeelhouderschap plannen. Een andere interessante bepaling voor aandeelhouders zijn art. 5:38 en 5:39 Wft welke gaan over de meldingsplicht. Als een aandeelhouder een bepaalde drempelwaarde heeft bereikt ten aanzien van het percentage aandelen dat hij heeft in het kapitaal van de onderneming, dient hij dit onverwijld te Kristel Maas 21

22 melden aan de Autoriteit Financiële Markten (AFM) 13. Op deze bepaling is in de wet geen specifieke uitzondering gemaakt voor werknemers. Wat deze bepaling echter minder relevant maakt met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap, is dat werknemers vrijwel nooit een dergelijke drempelwaarde zullen bereiken. Zelfs in het geval van een 5%-waarde gaat het namelijk veelal om een aanzienlijk aandeel in het kapitaal van de onderneming. Wet op de loonbelasting 1964 De wet op de loonbelasting (hierna: Wet LB) regelt in art. 1 dat van werknemers een directe belasting wordt geheven 14. De bepaling die met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap van belang wordt geacht is artikel 10a Wet LB. Hierin is namelijk bepaalt dat er belastingheffing plaatsvindt in geval er sprake is van aandelenoptierecht. Onder aandelenoptierecht wordt in art. 10a lid 6 Wet LB verstaan een recht om een of meer aandelen of daarmee gelijk te stellen rechten te verwerven in de inhoudingsplichtige vennootschap of in een met de inhoudingsplichtige verbonden vennootschap, of een daarmee gelijk te stellen recht. Werknemersaandeelhouderschap plannen vallen hier ook onder. In paragraaf 3.4 zullen de fiscale aspecten van werknemersaandeelhouderschap verder aan bod komen. Medezeggenschapsrecht Het medezeggenschapsrecht heeft voornamelijk betrekking op de aanbieding van aandelen aan werknemers. In eerste instantie bepaalt art. 27 van de Wet op de Ondernemingsraden dat een onderneming instemming nodig heeft van de ondernemingsraad om werknemers enige vorm van participatie in de onderneming aan te bieden. Hieronder vallen tevens werknemersaandeelhouderschap plannen. Indien de onderneming geen bezwaar heeft tegen een vorm van werknemersaandeelhouderschap, kan de onderneming de werknemer een aanbod doen. Art. 6:129 lid 3 BW bepaalt hierbij dat het intrekken van een onherroepelijk aanbod niet mogelijk is. Als het aanbod door de werknemer wordt aanvaard, komt er een overeenkomst tot stand in overeenstemming met art. 6:217 BW. Opgemerkt dient te worden dat een ondernemingsraad pas bij een onderneming van 50 werknemers of meer verplicht is, maar gezien het feit dat werknemersaandeelhouderschap voornamelijk bij grote bedrijven voorkomt, zal deze bepaling vaak van toepassing zijn (Kaarsemaker, 2009) Het betreft hier de volgende drempelwaarden: 5%, 10%, 15%, 20%, 25%, 30%, 40%, 50%, 60%, 75% en 95%. 14 Art. 1 Wet op de loonbelasting Art. 2 lid 1 WOR Kristel Maas 22

23 3.3 Toekomstige wetgeving Nederland In paragraaf 3.2 is de huidige wetgeving met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap behandeld. Momenteel zijn er echter wetsvoorstellen aanhangig die een aantal zaken in deze wetgeving zouden kunnen veranderen in de toekomst. Drempelwaarde Momenteel staat zoals gezegd de laagste drempelwaarde voor de meldingsplicht uit de Wft op 5%. Naar aanleiding van een onderzoek over Corporate Governance in Nederland oordeelde de Monitoring Commissie Corporate Governance Code eind 2006 dat deze drempelwaarde te hoog is en verlaagd zou moeten worden om het Corporate Governance systeem in Nederland te verbeteren 16. De Tweede Kamer heeft dit advies van de Monitoring Commissie overgenomen. In wetsvoorstel heeft de Tweede Kamer diverse wijzigingen opgenomen ten aanzien van de Wft, waaronder een wijziging van de ondergrens van de drempelwaarde 17. Het voorstel om de drempelwaarde te verlagen van 5% naar 3% is momenteel bij de Eerste Kamer aanhangig. Flex-BV De Besloten Vennootschap (hierna: BV) valt onder het vennootschapsrecht. De BV met beperkte aansprakelijkheid is een populaire rechtsvorm voor veel bedrijven. Om de regels voor de BV te vereenvoudigen en onnodige barrières weg te halen, hebben de ministeries van Justitie en economische zaken op 31 mei 2007 een wetsvoorstel ingediend bij de Tweede Kamer, betreffende de vereenvoudiging en flexibilisering van het BV-recht, kortweg de Flex-BV genoemd 18. Omwille van de omvang van deze scriptie zal hier enkel worden ingegaan op het belangrijkste gevolg van de Flex- BV voor werknemersaandeelhouderschap, namelijk het invoeren van stemrechtloze aandelen. Onder huidig recht is het mogelijk om stem- en winstrecht van elkaar te scheiden door middel van certificering. Het juridisch eigendom wordt ondergebracht bij een Stichting Administratie Kantoor (STAK) en het economisch eigendom ofwel het winstrecht komt ten goede aan de aandeelhouder. In het geval van werknemersaandeelhouderschap is certificering voor ondernemingen een mogelijkheid om werknemers te laten delen in de winst zonder ze zeggenschap te geven. Onder de Flex-BV wordt het mogelijk om stemrechtloze aandelen uit te geven. Dit kan voorafgaand aan de uitgifte van de 16 Monitoring Commissie Corporate Governance, Consultatiedocument december Om dit document te raadplegen zie: 17 Wetsvoorstel 32014, Wijziging van de Wet op het financieel toezicht, de Wet giraal effectenverkeer en het Burgerlijk Wetboek naar aanleiding van het advies van de Monitoring Commissie Corporate Governance Code. 18 Voor meer informatie hierover zie de documentatie op over de Flex-BV. Kristel Maas 23

24 aandelen worden bepaald. Aan stemrechtloze aandelen zijn alle aandeelhoudersrechten verbonden behalve het stemrecht. Het vergaderrecht en winstrecht blijven dus wel gewoon bestaan 19. Hierdoor blijven er voor de aandeelhouder meer rechten over in vergelijking met certificering, waar een duidelijke twee splitsing tussen economisch en juridisch eigendom wordt gemaakt. Volgens Mr. S.M van Engelen zullen, mits de Flex-BV doorgang vindt, stemrechtloze aandelen voornamelijk worden toegekend aan werknemers indien geen bezwaar bestaat tegen hun aanwezigheid bij en/of invloed op de aandeelhoudersvergadering (Van Engelen, 2011). 3.4 Ontwikkelingen ESOPs VS In overeenstemming met paragraaf 3.1, alwaar de ontwikkelingen met betrekking tot werknemersaandeelhouderschap in Nederland behandeld zijn zullen in deze paragraaf de ontwikkelingen ten aanzien van ESOPs behandeld worden. ESOPs vinden hun oorsprong in de zogenoemde stock bonus plans, welke in 1970 door de wetgever (in de VS het United States Congress) in de wet zijn opgenomen. Voor die tijd was Louis Kelso al sinds 1950 bezig om employee stock ownership onder bedrijven te promoten. In 1970 resulteerden zijn inzet in een wettelijke regeling met betrekking tot stock bonus plans (Schmidgall en Bechtel, 1990). Deze stock bonus plans werden echter nog niet direct door veel ondernemingen gebruikt. Pas toen in 1974 the Employee Retirement Income Security Act werd aangenomen, een wetsvoorstel dat grote beperkingen legden op verschillende pensioenplannen, werden de voordelen van stock bonus plans zichtbaar. Deze wetgeving maakte het voor ondernemingen aantrekkelijk om werknemers deel te laten nemen in het kapitaal van het bedrijf waar zij werkzaam waren, om zo productiviteit te bevorderen. Dit deden ze door ondernemingen fiscaal voordeel te bieden als zij werknemers deze mogelijkheid boden. De stock bonus plans werden niet alleen nieuw leven ingeblazen maar kregen daarnaast een nieuwe naam; Employee Stock Ownership Plan (hierna: ESOP) (Canan, 1975). Het is voornamelijk aan deze wetgeving te danken dat er tegenwoordig veel onderneming zijn in de VS die gebruikmaken van ESOPs. 19 Meer over de Flex-BV en het stemrechtloze aandeel op Kristel Maas 24