Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 22 maart 2002 C F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C F.- MAATSCHAPPIJ VOOR INTERCOMMUNAAL VERVOER TE BRUSSEL, Mr. Antoine De Bruyn, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. DE FEDERALE VERZEKERINGEN c.v., 2. INTERLEASING BELGIUM n.v.. I. Bestreden uitspraak Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, op 10 november 1999 gewezen door het Hof van Beroep te Brussel. II. Rechtspleging voor het Hof Raadsheer Philippe Echement heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal Xavier de Riemaecker heeft geconcludeerd.

2 22 maart 2002 C F/2 III. Feiten van de zaak De pertinente feiten van de zaak zoals ze uit de vaststellingen van het arrest en van de stukken waarop het Hof vermag acht te slaan blijken, kunnen als volgt worden samengevat : Het geschil betreft de aansprakelijkheid voor en de gevolgen van een verkeersongeval dat op 13 maart 1992 te Ukkel is gebeurd tussen een geleed tramvoertuig en een voertuig van de tweede verweerster dat voor materiële schade bij de eerste verweerster is verzekerd. Het tramvoertuig reed in een eigen, opgehoogde, bedding die door laterale doorlopende witte strepen was afgescheiden ; de andere weggebruikers mogen die bedding overrijden op de kruispunten waar hun aandacht door een bijzondere markering wordt getrokken. Beide voertuigen reden in dezelfde richting. Om naar links af te slaan op een kruispunt was de bestuurster van het voertuig de opgehoogde eigen bedding opgereden en daar gestopt om de tegenliggers op de andere rijbaan door te laten. Het tramvoertuig kwam kort daarna aangereden. De rechtbank van eerste aanleg en het hof van beroep hebben de bestuurder van het tramvoertuig volledig aansprakelijk gesteld voor het ongeval en hebben geoordeeld dat de bestuurster van het voertuig geen enkele fout had begaan. IV. Cassatiemiddelen Eiseres voert twee middelen aan. Die middelen zijn gesteld als volgt : 1. Eerste middel Geschonden wetsbepalingen - artikel 2 van het Burgerlijk Wetboek ; - artikel 2 van het Strafwetboek ; - artikel 2.10 (thans 2.11), 20.2, 20.4, 72.6 en 77.8 van het koninklijk besluit van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer, Wegverkeersreglement genaamd ;

3 22 maart 2002 C F/3 - artikel 27, 1 en 2, van het koninklijk besluit van 15 september 1976 houdende reglement op de politie van personenvervoer per tram, pre-metro, metro, autobus en autocar. Aangevochten beslissing Het arrest beslist dat de aangestelde van eiseres aansprakelijk is voor het ongeval en veroordeelt haar om aan de verweersters BEF en BEF in hoofdsom te betalen op grond dat de voormelde aangestelde het voorschrift van artikel 27, 2, van het koninklijk besluit van 15 september 1976 niet heeft nageleefd dat hem verplichtte te stoppen wegens een verkeersopstopping. Het arrest wijst het verweer van eiseres af waarin de bestuurster G. werd verweten dat zij haar voertuig op een overweg tot stilstand had gebracht, op grond dat : (eiseres) aanvoert dat de heraanleg van de Stallestraat met een bijzondere opgehoogde bedding voor tramvoertuigen die is afgebakend met laterale doorlopende witte strepen, het openbaar vervoer wil bevoordelen, door vlot verkeer van de spoorvoertuigen mogelijk te maken, die aldus ontsnappen aan de moeilijkheden van de gewone weggebruikers. De bedoeling was om aldus door aangepaste materiële middelen de voorrang van tramvoertuigen door de automobilisten beter te doen eerbiedigen door die voertuigen een vlotte doorgang te verzekeren. Zij is van oordeel dat het ingevolge artikel 20 van het Wegverkeersreglement verboden is een overweg over te steken voor een naderend spoorvoertuig en dat het evenzeer in ieder geval verboden is op een overweg stil te staan. ( ) De plaatsen waar de weggebruikers onder bepaalde voorwaarden de bijzondere bedding van een tramvoertuig mogen oversteken mogen niet [ ] worden verward met een overweg. De eersten vallen onder toepassing van artikel 12 van het Wegverkeersreglement, de tweede van artikel 20. Het koninklijk besluit van 16 juli 1997 omschrijft trouwens de eigen bedding van het tramvoertuig als een bijzondere overrijdbare bedding waarvan de

4 22 maart 2002 C F/4 wegmarkeringen bepaald zijn in de artikelen 72.6 en 77.8 van het Wegverkeersreglement, zonder dat er sprake is van een overweg. Met andere woorden, het arrest oordeelt dat de plaats van de litigieuze botsing geen overweg is en steunt die beslissing op het feit dat het koninklijk besluit de bijzondere overrijdbare bedding niet met een overweg heeft gelijkgesteld. Grieven Een overweg is de gehele of gedeeltelijk kruising van een openbare weg door een of meer buiten de rijbaan aangelegde sporen (artikel 2.10, thans artikel 2.11 van het Wegverkeersreglement). Het begrip bijzondere overrijdbare bedding (nieuw artikel 2.8, artikelen 72.6 en 77.8 van het Wegverkeersreglement), is daarin pas ingevoegd bij het koninklijk besluit van 16 juli 1997, dus na het litigieuze verkeersongeval, dat op 13 maart 1992 is gebeurd, en was derhalve ten deze niet van toepassing (artikel 2 van het Burgerlijk Wetboek en artikel 2 van het Strafwetboek). Het arrest kan derhalve, om te beslissen of de plaats van het ongeval al dan niet een overweg is, niet steunen op dat begrip bijzondere overrijdbare bedding ; het moet nagaan of de plaats van het ongeval overeenstemt met de omschrijving van overweg in het oude artikel 2.10 van het Wegverkeersreglement. Het moet inzonderheid nagaan of de openbare weg, op de plaats van het ongeval, al dan niet een of meer buiten de rijbaan aangelegde sporen kruiste, met dien verstande dat de bestuurster G., als de bedding waar het ongeval is gebeurd buiten de rijbaan is gelegen (artikel 2.10 oud), haar voertuig op een overweg tot stilstand had gebracht, aangezien de kruising van de rijbaan en een eigen bedding van het tramvoertuig een overweg is. Bovendien kan het arrest, als het ongeval buiten de rijbaan is gebeurd, artikel 27, 2, van het koninklijk besluit van 15 september 1976, dat de bestuurder van een spoorvoertuig ertoe verplicht zijn voertuig dat de rijbaan gebruikt ( 1) te vertragen of stil te houden wanneer er gevaar dreigt, niet op de aangestelde van eiseres toepassen.

5 22 maart 2002 C F/5 Het arrest dat dit dubbel onderzoek niet heeft gedaan en dat bovendien op het wettelijk begrip bijzondere overrijdbare bedding steunt dat op het tijdstip van de feiten niet van toepassing was, beslist niet wettig dat de plaats van het ongeval geen overweg was die de bestuurster G. niet mocht oprijden en waar zij haar voertuig niet tot stilstand mocht brengen bij het naderen van een tramvoertuig en dat de aangestelde van eiseres diende te stoppen wegens de verkeersopstopping (schending van alle in het middel aangewezen wettelijke bepalingen). 2. Tweede middel Geschonden wetsbepalingen - artikel 71 van het Strafwetboek ; - artikelen 12.1, en 20.4, van het koninklijk besluit van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer, Wegverkeersreglement genaamd. Aangevochten beslissing Met bevestiging van het beroepen vonnis beslist het arrest dat de bestuurster G. helemaal geen fout heeft begaan en dat de aangestelde van eiseres volledig aansprakelijk is voor het ongeval en veroordeelt het laatstgenoemde om aan de verweersters BEF en BEF in hoofdsom te betalen, op grond dat : (Eiseres) ten onrechte betoogt dat de automobiliste voor de tramsporen had moeten stoppen aangezien zij kon vaststellen dat het van rechts komend tegenliggend verkeer haar ertoe zou verplichten op de sporen te stoppen. De voorrang van de tramvoertuigen houdt immers in dat hen doorgang moet wordt verleend, behalve wanneer de feitelijke omstandigheden een rechtvaardigingsgrond opleveren. In dit geval is de Stallestraat dermate ingericht dat er voor de automobilisten in elke rijrichting maar een rijbaan beschikbaar is, zodat G. niet voor de tramsporen kon stoppen zonder het achteropkomend verkeer volledig klem te zetten ; de bestuurster kon dus terecht haar manoeuvre aanvatten door de zone met dambordmarkering op te

6 22 maart 2002 C F/6 rijden die precies daarvoor is bedoeld, aangezien het tramvoertuig stilstond op minstens 70 meter van de plaats van het ongeval. Grieven Behoudens overmacht (artikel 71 van het Strafwetboek) moet elke bestuurder voorrang verlenen aan de spoorvoertuigen en moet zich daartoe indien nodig, zodra mogelijk van het spoor verwijderen (artikel 12.1 van het Wegverkeersreglement) ; hij mag evenmin stoppen op een overweg (artikel 20.4). Overmacht is een onvoorzienbare en onoverkomelijke gebeurtenis. De omstandigheid alleen dat de automobiliste niet voor de tramsporen kon stoppen zonder het achteropkomend verkeer volledig klem te zetten is geen onvoorzienbare en onoverkomelijke gebeurtenis. De bevoorrechte doorgang van spoorvoertuigen op de sporen impliceert meer bepaald dat de andere weggebruikers niet op de sporen mogen staan bij het naderen van een spoorvoertuig, zelfs niet om zich naar links te begeven en om de doorstroming van het verkeer te vergemakkelijken door rechts inhalen mogelijk te maken. De vorenvermelde motieven van het arrest rechtvaardigen dus niet dat de automobiliste de verplichting voorrang te verlenen aan het tramvoertuig en het verbod om stil te staan op de spoorweg niet naleeft (artikelen 12.1 en 20.4 van het Wegverkeersreglement). Het arrest schendt dus de in de aanhef van het middel aangewezen wettelijke bepalingen. V. Beslissing van het Hof Eerste middel : Overwegende dat het arrest beslist dat de aangestelde van eiseres volledig aansprakelijk is voor het ongeval, enerzijds, op grond van de in het middel weergegeven redenen dat de bestuurster van het voertuig van de tweede verweerster dat door de eerste verweerster is verzekerd geen fout had begaan in oorzakelijk verband met het ongeval, anderzijds, op grond van de overweging dat de aangestelde van eiseres een dergelijke fout had begaan door het niet

7 22 maart 2002 C F/7 naleven van het voorschrift van artikel 27, 2, van het koninklijk besluit van 15 september 1976 houdende reglement op de politie van personenvervoer per tram, pre-metro, metro, autobus en autocar, dat hem verplicht te stoppen wegens een verkeersopstopping ; Overwegende dat artikel 27, 2, van het koninklijk besluit van 15 september 1976 de bestuurder van een spoorvoertuig verplicht te vertragen en desnoods te stoppen wanneer het ingevolge een verkeersopstopping gevaarlijk is de snelheid te behouden of verder te rijden ; Dat die verplichting, in tegenstelling tot hetgeen het middel betoogt, niet beperkt is tot het spoorvoertuig dat op de rijbaan rijdt ; Overwegende dat eiseres voor het overige voor het hof van beroep betoogde dat het krachtens artikel 20 van het algemeen reglement op de politie van het wegverkeer verboden is een overweg over te steken voor een naderend spoorvoertuig en dat het evenzeer in ieder geval verboden is op een overweg stil te staan ; Overwegende dat de bewoording overweg volgens artikel 2.10 van dat algemeen reglement, voor zijn wijziging bij het koninklijk besluit van 16 juli 1997, de gehele of gedeeltelijke kruising aanduidt van een openbare weg door een of meer buiten de rijbaan aangelegde sporen ; Overwegende dat artikel 20 van dat algemeen reglement bepaalt dat de weggebruiker die een overweg nadert dubbel voorzichtig moet zijn teneinde alle ongevallen te voorkomen ; dat de weggebruiker, wanneer het een overweg is zonder slagbomen of zonder verkeerslichten, zich slechts op de overweg mag begeven na er zich van vergewist te hebben dat geen spoorvoertuig nadert en de overweg niet mag oprijden wanneer het verkeer zodanig belemmerd is dat hij waarschijnlijk op die overweg zal moeten stilstaan ; Overwegende dat het arrest met verwijzing naar de omschrijving van de bijzondere overrijdbare bedding, die op de feiten van de zaak niet van toepassing is omdat ze pas na het ongeval in het algemeen reglement is ingevoegd, en zonder na te gaan of de voorwaarden, van voormeld artikel 2.10 ten deze al dan niet vervuld waren, beslist dat het ongeval niet op een overweg is gebeurd ;

8 22 maart 2002 C F/8 Dat het arrest zijn beslissing om artikel 20 van het algemeen reglement op de politie van het wegverkeer niet toe te passen, aldus niet naar recht verantwoordt ; Dat het middel in zoverre gegrond is ; Tweede middel : Overwegende dat een rechtvaardigingsgrond alleen kan volgen uit een gebeurtenis die onafhankelijk is van de menselijke wil en die daardoor voorzien noch afgewend kon worden ; Overwegende dat de bodemrechter, alleen uit de door het arrest vermelde en in het middel weergegeven omstandigheden, niet wettig het bestaan van een rechtvaardigingsgrond waardoor de bestuurster van het voertuig ontslagen was van haar verplichting om voorrang te verlenen aan het tramvoertuig, heeft kunnen afleiden ; Dat het middel gegrond is ; OM DIE REDENEN, HET HOF Vernietigt het bestreden arrest behalve in zoverre het beslist dat de aangestelde van eiseres een fout in oorzakelijk verband met het ongeval heeft begaan ; Verwerpt de voorziening voor het overige ; Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het gedeeltelijk vernietigde arrest ; Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent aan de feitenrechter over ; Verwijst de aldus beperkte zaak naar het Hof van Beroep te Luik.

9 22 maart 2002 C F/9 Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door eerste voorzitter Pierre Marchal, de raadsheren Philippe Echement, Didier Batselé, Christine Matray en Sylviane Velu, en in openbare terechtzitting van tweeëntwintig maart tweeduizend en twee uitgesproken door eerste voorzitter Pierre Marchal, in aanwezigheid van advocaat-generaal Xavier De Riemaecker, met bijstand van adjunct-griffier Christine Danhiez. Vertaling opgemaakt onder toezicht van raadsheer Ernest Waûters en overgeschreven met assistentie van griffier-hoofd van dienst Karin Merckx. De griffier-hoofd van dienst, De raadsheer,