OVER KOKEN EN VOORKOKEN IN DE KUNST

Transcriptie

1 OVER KOKEN EN VOORKOKEN IN DE KUNST LUK VAN DEN DRIES In ieder zichzelf respecterend kookboek wordt de tijd om een gerecht klaar te maken onderverdeeld in voorbereidingstijd en kooktijd. Uit die onderverdeling kan je aflezen dat het in de potten roeren voor de meeste gerechten slechts een fractie van de totale duur in beslag neemt. Veel meer tijd kruipt in de voorbereiding: wassen en snijden, schillen en pellen, wegen en kruiden. Zeker voor een gemarineerd gerecht is het belangrijk op tijd te beginnen. En iedere kok kan je dit vertellen: in de voorbereiding schuilt de ware kunst van het koken. Het kiezen van de juiste ingrediënten, die ingrediënten in de juiste volgorde prepareren, en zelfs de ruimtelijke organisatie dragen onmiddellijk bij tot het lukken of falen van een gerecht. Dosering van tijd is cruciaal: voor sommige ingrediënten is wachten dodelijk, haastwerk gevaarlijk. En wat meestal in de kookboeken niet wordt vermeld, is dat er ook nog zoiets als een pre-voorbereidingstijd bestaat : men moet de tijd nemen om de gerechten aan te kopen, eraan te voelen en te ruiken, de prijs en kwaliteit af te wegen, en om de juiste winkel te vinden in functie van het gerecht: dat alles bepaalt mee de kwaliteit van wat er uiteindelijk op tafel komt. Ik wil het beleidswerk in de politieke sector graag vergelijken met de manier waarop de kok zijn keuken bestiert. Ook het beleidsrealiserend werk is slechts een fractie van de hele arbeid. Een beleidsbeslissing van een minister, of het bespreken van een parlementair voorstel in plenaire zitting kunnen zeer snel wet worden. De efficiëntie hangt voornamelijk af van de voorbereiding. Haastwerk resulteert vaak in opmerkingen van de Raad van State of van andere organen die het legislatieve proces controleren. En dan moet het werk worden overgedaan. Te lang wachten is ook in deze nefast: de nieuwe wet zal in geen tijd

2 voorbijgesneld zijn door de maatschappelijke realiteit. En wanneer niet genoeg tijd wordt uitgetrokken om bij de betrokkenen uit de sector zelf zorgvuldig af te wegen wat wenselijk en haalbaar is, dreigen maatregelen zwaar gecontesteerd te worden, wat kan leiden tot gezichtsverlies, negatieve publiciteit en niet-herver- kiezing van de betrokken beleidsvoerder. Met andere woorden: het voorkoken is op elk niveau van het beleidswerk bijzonder belangrijk. Een goede beleidsman of -vrouw beschikt niet alleen over inspirerende beleidsplannen, maar heeft ook gevoelige antennes om te achterhalen wanneer en hoe die gerealiseerd kunnen worden, én kan daarover op een geloofwaardige manier communiceren. In dit alles is voorbereiding cruciaal. Kennis van de sector, overleg met betrokkenen, doorspreken van knelpunten, informatie-uitwisseling over nieuwe ontwikkelingen, de steun van belangrijke actoren uit het veld; het is allemaal even onontbeerlijk voor een goed wetgevend beleid. Macht is in een democratisch bestel namelijk gebouwd op afhankelijkheid. Anders dan in een autocratie, staat de democratische bewindsvoerder in een netwerk van afhankelijkheidsrelaties. De precisie en zorg die aan die relaties besteed worden, is recht evenredig met de slaagkansen van het beleid van die bewindsvoerders. Het overlegmodel waarvan sprake is natuurlijk een zeer beleefd eufemisme. In werkelijkheid gaat het om een veel combattievere politiek. De beléidsman/vrouw wil een visie realiseren, want daar is hij /zij tenslotte voor verkozen. Maar er zijn ook de wensen en meningen van tal van medespelers, al dan niet verenigd in structuren en pressiegroepen. Ook zij willen een vinger aan de pols van het beleid, en zullen dus trachten hun visie op het beleid te laten wegen. De verschillende actoren in het veld zetten een veelheid van middelen in om de overheid - het is correcter om te spreken van overheden, want het gaat altijd om een complex van instanties - te bewegen tot het innemen van bepaalde standpunten. Zij trachten hun mening te ventileren via overleg met de beleidsbetrokkenen, via mobilisering van de publieke opinie, via sensibiliseringscampagnes, of via de megafoon van de pers. In het democratische overlegmodel wordt het gros van de tijd aan dergelijke instrumentele communicatie besteed. Tussen het voornemen van een beleidslijn (van de kant van de overheid) of het innemen van een standpunt (van de kant van de sector) en een beleidsbeslissing liggen talloze vergaderingen, sneuvelteksten, debatten, communiqués, perconferenties,... waarin de

3 ruimte tussen het wenselijke en het haalbare afgetast wordt. Naast dit geformaliseerde en geoffkialiseerde overlegmodel, zijn er ook meer informele communicatielijnen. Het is op dit punt dat het lobbyen tussenkomt. De praktijk van het lobbyen trekt zich terug uit geformaliseerde overlegkanalen en zoekt minder zicht- en hoorbare communicatiemechanismen op. Het lobbyen houdt zich op in tussenruimtes, bewerkt meningen voor ze in een geofficialiseerd bestek ter sprake komen. Op het niveau van het lobbyen zijn er verschillende instrumentele technieken op de communicatiemarkt. Van het ene uiterste dat zich in de criminele omkoopsfeer beweegt, tot de lobby-masseur die met gevoelige vingers vastgeroeste denkbeelden tracht los te wrijven, is er een breed palet van informele beïnvloedingstactieken werkzaam. De lobby-sector is buitengewoon bedrijvig en breed vertakt. Naar het schijnt is Brussel één van de hoofdkwartieren van de Europese lobby, en zijn er tal van professionele lobbyisten actief ten voordele van instituties en organisaties. Goede contacten vormen het codewoord in de leefwereld van de lobbyist. Via die goede contacten realiseert hij/zij op informele en directe wijze wat in een geformaliseerd en openbaar proces veel moeizamer zou verlopen. Dit beeld van een snelle ritselaar vormt nochtans slechts een fractie van het lobbyproces. De lobbyist is evengoed een geduldige pleitbezorger van een opinie die slechts moeizaam met uitgebreide argumentatie doordringt in de publieke meningsvorming. Sommige opinies hebben inderdaad veel duwkracht nodig vooraleer ze algemeen aanvaard worden. Uiteraard is de nieuwe opinie waarvoor geijverd wordt nooit vrijblijvend: een lobbyist staat altijd in dienst van een belang. Het komt uiteindelijk aan de politici toe om uit al die verschillende belangen een collectief belang te koken. Hij /zij moet dus verder kunnen zien dan de lobby of de pressiegroep. De theaterlobby In de theatersector verloopt dat proces van lobbyen wezenlijk identiek. Net als in het algemeen beleid, staan er heel veel verschillende belangen op het spel: van de sector in haar geheel, over verschillende subgroepen- en organisaties, tot de individuele belangen van de kunstenaar. Uiteraard is iedereen erg bedrijvig om zijn of haar belang bovenaan op de politieke agenda te plaatsen. De overheid is ook hier een complex van verschillende krachten: de Vlaamse rege-

4 ring, het parlement, de commissie cultuur, de minister bevoegd voor cultuur, zijn kabinet en de administratie. Tussen deze twee actoren op het veld staan nog allerlei adviserende organen: de Raad voor Cultuur, de Raad voor de Kunst, en allerlei commissies die zich op deelsectoren richten (teksttheater, dans, muziektheater, kunstencentra). De structuur van de theatersector verschilt dus niet zo heel veel van andere sectoren waarin overheid en belangengroepen van elkaar afhankelijk zijn. De complexiteit ligt wellicht zelfs beduidend lager in vergelijking met sectoren zoals bijvoorbeeld voeding of mobiliteit. En er zijn ook sectorspecifieke divergenties. Bepaalde publieke drukkingsmiddelen zijn bijvoorbeeld nauwelijks toe te passen in de culturele sector: een algemene staking bijvoorbeeld maakt wellicht niet veel indruk (al is het in de voorbereiding van het decreet van ooit wel in de strijd gegooid). Daartegenover staat dan weer dat theatermakers makkelijk toegang hebben tot de media, een belangrijk pressiemiddel in onze samenleving. Specifiek aan de sector is ook het verschil tussen werknemers en werkgevers, dat niet altijd even klaar is, wat de scherpe maatschappelijke tegenstelling tussen vakbonden en patroons onderuit haalt. Bovendien is de sector slechts ten dele georganiseerd, wat overleg altijd bemoeilijkt. De belangrijkste organisatie is allicht de Vlaamse Directie voor de Podiumkunsten (VDP): zij behartigt de belangen van de aangesloten Vlaamse theatergezelschappen, in se is het een werkgeversorganisatie. Er is het Steunpunt Podiumkunsten, ook een belangrijke partner in het ontwikkelen van nieuw beleid. Daarnaast zijn er kleinere organisaties als de Vereniging Vlaamse Toneel- en Scenarioschrijvers (WTS) en Bastt (de vereniging van theatertechnici en scenografen). Maar het publiek, als gebruiker van theater, is bijvoorbeeld niet georganiseerd of vertegenwoordigd. Ook jonge theatermakers, die vooral leven via projectsubsidies, worden nauwelijks vertegenwoordigd in het overleg tussen overheid en sector. Bovendien zijn de kunsten bij uitstek een sterk dynamisch veld waar funderende opinies slechts een beperkte houdbaarheidsdatum hebben. Die drie factoren, de beperkte complexiteit van het veld, de sectorspecifieke eigenheden, en de hevige dynamiek, hebben tot gevolg dat er voortdurend van alles bevraagd wordt, en dat alles in beweging is. En dus draaien de formele en informele overlegorganen voortdurend op volle toeren. Nog een typische eigenschap die de verhouding tussen de overheid en de theatersector kleurt, is het gebrek aan voorkennis en specialisatie van de ministers van cultuur. Op andere ministeries komen parlementariërs terecht die zich

5 in de betrokken materie hebben ingewerkt. Cultuur is een weinig belangrijk departement in de afweging van de ministerportefeuilles, en wordt ofwel aangedikt met meer prominente bevoegdheden, zoals welzijn, ofwel als rest verhandeld. Met als gevolg dat de minister van cultuur zich steevast een aantal maanden moet inlezen vooraleer hij min of meer zicht krijgt op het reilen en zeilen van de sector. Elke nieuwe beleidsperiode start dus met een inhaaloperatie, omdat van de bevoegde persoon in kwestie een visie verwacht wordt op het geheel van de sector. Ministers van cultuur zijn daarom meestal weinig geprofileerd. Ze moeten het letterlijk nog leren en houden zich daarom liever een tijd op de vlakte. Dat is op zich niet ongunstig voor een sector die graag het heft in eigen handen neemt. Zeker de laatste twintig jaar heeft de sector het voordeel ingezien van deze situatie door zich sterk te professionaliseren, zodat men voluit op het beleid is kunnen gaan wegen. De grote veranderingen in het beleid van de laatste decennia zijn er eigenlijk allemaal gekomen onder druk van het veld. Ze hebben lacunes in het beleid ingevuld die achteraf werden geregulariseerd door een steeds wat achterop lopende overheid. Vaak eerst met wat kunst-en vliegwerk om pas daarna fatsoenlijke regelingen uit te werken in op de praktijk toegesneden decreten. De kunstencentra bijvoorbeeld bestonden al lang voor ze als categorie in het decreet werd opgenomen. De reizende gezelschappen waren al lang stationair voor de categorie werd afgeschaft. En er zijn al heel lang cross-overs tussen allerhande disciplines terwijl de discussie over de afschaffing van de schotten tussen de verschillende disciplines nog altijd moet beginnen. Het theaterbeleid van de minister van cultuur is dus hoofdzakelijk een inhaalbeleid. Het veld loopt altijd een paar tellen voorop. Ministers die mordicus tegen dit principe willen ingaan en een eigen visie willen opleggen, tegen het advies van de adviseringsorganen in, tegen de constellatie van de sector zelf, doen meestal domme dingen: het opleggen van samenwerkingsverbanden tussen gezelschappen die dat zelf helemaal niet zien zitten, bijvoorbeeld. De minister van cultuur dient dus, althans wat het theater betreft, veel minder aan beleid te doen dan zijn collega's. Het beleid wordt eigenlijk voorbereid, soms zelfs al in de praktijk gezet, door de sector zelf. De minister van cultuur in de Vlaamse regering is daarom vooral geldverstrekkend bezig: hij moet vooral zorgen voor aangepaste budgetten. Dat heeft hij eigenlijk vooral aan zichzelf te danken en aan het gebrek aan serieux waarmee cultuur in dit land wordt bejegend. De invloedlijnen op het beleid zijn in het cultuurdepartement dus

6 onnoemelijk groot. En omdat vele organisaties op tijd met hun huiswerk beginnen, slagen ze er ook om die invloed te laten doorsijpelen op het niveau van wetsvoorstellen. De decreten in de theatersector zijn er bijvoorbeeld steeds gekomen na grote pressie van de sector. Het laatste decreet van is grotendeels zelfs ge- en herschreven door de VDP als grootste belangenvereniging van de sector. Op alle niveaus van de onderhandeling rond dit decreet werd de VDP geraadpleegd. En zo hoort het ook: een goed beleid heeft in de eerste plaats oor voor wat de sector beweegt, en tracht dit om te zetten in een wetgevend kader. Het is in de eerste plaats aan de organisatie van de sector zélf te danken dat we dus vandaag over een vrij coherent decretaal kader beschikken, dat in staat zou moeten zijn de bewegingen van het theaterlandschap te volgen. 104 Het is dus in het belang van de sector dat er bij de overheid voortdurend goodwill gecreëerd wordt rond bepaalde ontwikkelingen. Wordt daarrond gelobbyd? Ja. Het netwerk van het veld en dat van de overheidsinstanties staan voortdurend met elkaar in contact. Er zijn de talrijke rechtstreekse bemidde- lingstechnieken van de vertegenwoordigende organisaties van de overheid met de overheden - via het kabinet, via de administratie,... En het is eigenlijk niet meer dan logisch dat dit geregeld en op een geformaliseerde manier kan gebeuren, nog veel meer dan vroeger het geval was. De informatiecampagnes van minister Anciaux met de verschillende sectoren van het culturele landschap zijn in die zin hopelijk een aanzet van een vol te houden traditie. Op die manier kunnen overheid en sector elkaar in de gaten houden, en kan de afstand zo klein mogelijk worden gehouden. Naast dit formele overleg zijn er ook de talloze informele contacten. Uiteraard worden overheidsmedewerkers voortdurend aangesproken bij allerlei informele gelegenheden (deze heren en dames participeren namelijk veel in cultuur) waarbij informatie uitgewisseld wordt, problemen gesignaleerd worden, denklijnen uitgetest worden, enzovoort. En uiteraard gebeurt dat steeds in het belang van een bepaald beleid waarvan men hoopt zelf beter te kunnen worden. Daar is op zich niets mis mee. Het behoort tot de pre-voorkookfase. Wie aan beleid doet moet oren en ogen open houden voor wat er leeft in het geheel van de sector. Informele uitwisseling van gedachten is één van de vele manieren om het terrein te verkennen. Maar het is niet alleen de sector zelf die uit is op dit soort informeel contact om bepaalde aspecten te signaleren of problemen door te spreken. Ook vertegenwoordigers van de overheid zetten deze strategie in om een nieuwe beleidslijn uit te zetten, door die bijvoorbeeld eerst te testen in een

7 meer individueel overleg. Of om meningen met mekaar te confronteren. Ja, dat gebeurt soms tussen pot en pint. Ja, en daar horen soms etentjes bij. Opnieuw, dat heeft niets met geritsel te maken. Het hoort bij het aftasten, masseren, het denken en het luisteren, waaruit een goed beleid geconstrueerd wordt. Uiteraard wordt er in deze verkenningsfasen ook een déontologie gehanteerd. Verkennen is bijvoorbeeld nooit beslissen of afspreken: na het verkennen komt er officieel overleg, waarin alle argumenten transparant op tafel komen, en wordt er via officiële kanalen advies ingewonnen vooraleer er beleidsbeslissingen vallen. Verkennen is niet omkopen. En het kan niet dat er informatie die aan de hele sector toekomt, al wordt doorgegeven aan belanghebbenden. Er zijn dus vele regels te respecteren, die ervoor moeten waken dat het informele en formele niet met elkaar verward worden. Dat de twee elkaar raken, is echter onvermijdelijk. Er is nog een ander argument waarom ik niet geloof in het louter geformaliseerd overleg via vertegenwoordigende organen. In dergelijke gevallen gaat het namelijk steeds om geïnstitutionaliseerde structuren. En dergelijke structuren hebben altijd een graad van inertie. Vertegenwoordigende organen hebben altijd een blinde vlek, veroorzaakt door hun eigen massa. De dynamiek in het veld is dus nooit volledig gerepresenteerd in die organen. Bepaalde belangen, vaak van beginnende groepen, of van zwakkere, minder georganiseerde structuren, komen in dergelijke vertegenwoordigende instituties niet aan bod. Die belangen dreigen dus, door het gebrek aan eigen institutionalisering, gewoon over het hoofd te worden gezien. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan projectgroepen. Door het gebrek aan professionalisering - het zijn namelijk kleine en beginnende groepen - zijn zij niet onmiddellijk geneigd zich bij de VDP aan te sluiten. Het is een taak van de beleidsmakers om ook die kleinste belangen te horen, weet te hebben welke noden en problemen daar leven. Of al die problemen pertinent zijn, en daar dus rekening mee moet worden gehouden, is een andere vraag. Hetzelfde geldt trouwens voor de afweging van de noden van het wel vertegenwoordigde deel van de sector. Toch hebben beleidsmakers wel de plicht om in de ontwikkelingsfase van het beleid zoveel mogelijk op te rapen van wat er aan verzuchtingen leeft. Dat gebeurt naar mijn gevoel nog te weinig. De professionalisering van de sector neigt ertoe enkel het geïnstitutionaliseerde deel eenzijdig te laten doorwegen.

8 Oude en nieuwe lobby Voor alle duidelijkheid: ik pleit allerminst voor een terugkeer naar het vroegere overlegmodel. Daar gebeurde eigenlijk zowat alles verdoken. De sector was totaal ongeorganiseerd, wat de overheid toeliet om nogal eigenmachtig alles uit te stippelen. De politieke troef was allesoverheersend. De nobele intenties van het cultuurpact waren versjacherd tot platte partijpolitiek. En die partijpolitiek had de hele sector in haar greep. De Raad van Advies was volledig samengesteld op basis van politieke gehorigheid. Gezelschappen zochten steun via politieke lobby. Raden van bestuur waren bij voorkeur politiek samengesteld. De machtigste politieke formaties (CVP en SP) hielden mekaar nauwlettend in het oog via schaduwkabinetten in de departementen Onderwijs en Cultuur. Het beleid werd gedicteerd door het kabinet, maar eigenlijk ingefluisterd door een aantal machtige lobby s die hun eigen belang wisten te verkopen als algemeen nut. Zeker in de periode dat er zwaar bespaard werd in de sector betekende directe toegang tot het kabinet een belangrijke beschermingsfactor voor het eigen hachje. De lectuur van het boek van Daan Bauwens, Kan iemand ons vermaken. Dokumentäre over teater en samenleving in Vlaanderen (Masereelfonds, ), hoewel ook duidelijk geschreven vanuit een bepaald belang, is in dit verband nog altijd ontluisterend. En dat is eigenlijk allemaal nog niet zo lang geleden. Pas met de herziening van het decreet in werden er langzaam lekken geslagen in die politieke constellatie. De Raad van Advies zocht meer en meer naar specialisten in plaats van naar politieke mandatarissen. Hoewel dat ook slechts schoorvoetend gebeurde. De Vlaams Blok-geaffilieerde bijvoorbeeld bleef resoluut in alle dossiers op zoek gaan naar de Vlaamse identiteit. Maar ook de politiek gaf zich niet voetstoots gewonnen. Toen in eindelijk het gescleroseerd theaterlandschap werd opengebroken en de dynamiek in het veld hoger werd ingeschat dan de politieke parentage, reageerde de politieke lobby zeer korzelig. Er werden plots 4 2 extra miljoenen gevonden waardoor een aantal gezelschappen opnieuw werden opgevist. Die extra miljoenen waren duidelijk netjes verdeeld door de grootste politieke formaties en de politiek bevriende gezelschappen konden zo voor vier jaar worden gered. Vandaag is die politieke verankering op alle echelons van het theatraal bestel, gelukkig, wat afgebrokkeld. Of ze helemaal verdwenen is, durf ik te betwij-

9 feien. Ze is wellicht minder zichtbaar of minder direct werkzaam. Maar aangezien de meeste instanties in dit land decennialang politiek zijn ingevuld, is dit proces van (partij)politieke bescherming, die als een soort reflex in het systeem is ingebouwd, slechts moeizaam en op lange termijn in beweging te krijgen. Dat er ook andere lobby s werkzaam zijn, is nogal pertinent gebleken bij de bespreking van het nieuwste decreet ( ). Dat decreet werd in vele schuifjes voorgekookt vooraleer het op de parlementaire rol verscheen. Hoe die fasering verliep is niet altijd even transparant. Wie de verschillende gesprekspartners bij die onderhandeling waren, evenmin. Allicht heeft het kabinet zelf gezocht naar gesprekspartners, om zeker te zijn dat het voorstel steun vanuit de sector verkreeg. Ook omgekeerd zal het kabinet wellicht aangesproken zijn door de sector zelf, omdat die bepaalde belangen wilden verdedigd zien. Hoe dat allemaal precies verlopen is, blijft in het ongewisse. Dat er wel degelijk een voorfase aan voorafgegaan is, voor het voorstel bij de bevoegde adviescommissie verscheen, was wel duidelijk. Met name bleken plots de bestaande categorieën van theater (teksttheater, dans, muziektheater, poppentheater,...) aangevuld met een nieuwe categorie: de mime! Zoiets verzint een minister uiteraard niet zelf. In dit geval waren de stelselmatige toevoegingen mime en 'mimograaf (teksttheaters moeten per erkenningsperiode minimaal één opdracht toekennen aan een Nederlandstalig toneelauteur of aan een mimograaf ) het resultaat van zeer hardnekkige lobby van de Mimefederatie. Deze federatie heeft zowat alle adviesorganen trachten te overtuigen van het belang van de mime, en van de noodzaak van een aangepaste regelgeving voor de mime. Overal ving deze federatie bot. Alle adviesorganen waren van oordeel dat mime geen aparte categorie was, en niet positief gediscrimineerd hoefde te worden. En dat het decreet dus in die zin niet aangepast hoefde te worden. Dat dit toch uiteindelijk in de finale versie opgenomen bleef, tégen het advies van alle bevoegde instanties in, kan alleen maar het gevolg zijn van zeer accurate bewerking van de overheid. Het ging hier duidelijk om een operatie goodwill ten aanzien van de mime. Een operatie die gericht was naar de politieke overheid. Dat bleek al uit de aanwezigheid van twee Vlaamse ministers bij de opening van het Mimefestival in Het is hoogst zeldzaam dat een dergelijke delegatie wordt opgemerkt in de theatersector! Diezelfde overheid was zelfs zo cynisch om het negatieve advies van de Commissie Podiumkunsten te gebruiken in de toelichting van het decreet: Het is niet wenselijk te proberen om al die vormen in een decreet-omschrijving vast

10 te leggen: het decreet loopt dan altijd achterop op de evoluties in het veld. Het is dan ook niet nodig om ook mime als categorie op te nemen. Mime is zoals multimediaal theater, performance en cabaret eveneens een historische uitingsvorm van theater, en geen absolute categorie, om vervolgens toch de mime te noemen in elk van de artikelen. Zowel het kabinet-martens als het kabinet-anciaux hebben de mime positief gediscrimineerd door het in het decreet op te nemen en als categorie te beschermen, zodat minimaal één projectdossier moest gehonoreerd 108 worden, opnieuw tégen het advies van de commissies in. Het is uiteraard het goed recht van de overheid om dit te doen en om de mime als te weinig vertegenwoordigde categorie speciaal te koesteren. Maar de vraag is op welke gronden dit gebeurt. In elk geval zijn de argumenten waarop een voordeel voor de mime werd uitgewerkt, weinig transparant geworden. Is dit pressie vanuit een organisatie die de belangen van de mime verdedigt, en die bij gebrek aan steun in de sector dan maar rechtstreeks contact zoekt met de overheden? Is dit lobby? Het is niet uit te maken. Een ander voorbeeld uit de opmaak van het nieuwe decreet toont aan dat met name de zwakste theatercategorie, de projectgroep, het slechtst werd verdedigd, omdat ze minder sterk vertegenwoordigd werd in het overlegorgaan van de sector (VDP). In datzelfde voorstel tot decreet werd namelijk uitgegaan van een verlaging van productiviteit voor alle categorieën van de theatersector, behalve voor de projecten. Daarvan werd plots geëist dat die ook een zekere return zouden realiseren (eigen inkomsten) én een minimaal aantal voorstellingen zouden brengen. Volgens alle regels van het democratische overleg werd het decreetvoorstel ook onderhandeld tussen het kabinet (als indiener van het voorstel) en de bevoegde adviescommissies. De Commissie Podiumkunsten was zwaar tegen deze verhoogde eisen voor projecten gekant. Aangezien het hier om een zaaiveld gaat waarin men moet kunnen experimenteren en mislukken, is elke vorm van verplichte return uit den boze. De commissie adviseerde negatief, zowel op het vlak van de return van 1 0%, als het minimum aantal voorstellingen. Het kabinet hield met deze bezwaren geen rekening en stuurde het voorstel voor bespreking naar de bevoegde kamercommissie. Opnieuw, volgens alle regels van de democratie, organiseerde deze commissie een hoorzitting. Als geofficialiseerde organen van de sector werden daartoe uitgenodigd: het Steunpunt VTi, de VDP en de Commissie Podiumkunsten. De argumenten van deze laatste vonden daar wél gehoor: ook de commissie bleek gevoelig voor de te zware druk die op de projectgroepen werd

11 gelegd. Het voorstel werd uiteindelijk door het parlement zélf geamendeerd ten voordele van de projectgroepen. K rabbenm and Ook in de opmaat naar de nieuwe erkenningsronde werd er natuurlijk stevig weerwerk geleverd door de sector. Ik kan hier enkel spreken over de categorie teksttheater, omdat ik dat van zeer dichtbij heb mogen meemaken. Toestanden zoals in Nederland waar zeer zwaar gelobbyd werd, tot en met in de verschillende fracties van de Tweede Kamer, en zelfs op het niveau van de Ministerraad, hebben we wel niet gekend. Toch werd het zwaar geschut bovengehaald om een eventueel dreigende schrapping te voorkomen. Er zijn uiteraard procedures die vastliggen in het decreet. Zij garanderen een juridisch sluitende afwikkeling van het hele erkennings- en subsidië- ringsproces. Het zou te ver voeren om daar dieper op in te gaan, maar het is met name ook gebleken dat de procedures voorzien in het jongste decreet - en dan vooral de timing van één en ander - grondig te wensen overlaten. Daardoor kon een instrument als de plenaire hoorzitting bijvoorbeeld, te weinig worden ingezet. Er zijn wel hoorzittingen georganiseerd, maar op een té beperkte schaal. Maar ook bleek dat er héél véél niet in procedures is gegoten, waardoor je een beetje overgeleverd bent aan willekeur. Het overleg tussen adviesgroepen en kabinet is bijvoorbeeld op geen enkele manier in een procedure vastgelegd. Het zou toch billijk zijn dat het advieswerk gebeurt in een beleidskader, waarin een aantal prioriteiten officieel zijn vastgelegd, waarin stimulering en besparing uitgestippeld staan, waar iets over het uitzicht op de beschikbare middelen wordt gezegd. Er heeft welgeteld één overleg plaatsgehad tussen het kabinet en de commissievoorzitters, waarin enkel de intenties van zo'n beleid werden geschetst. En waarin ook al iets werd verteld over een voorkeursbehandeling van een aantal sectoren, ten nadele van het teksttheater, dat toch al ruim bedeeld was. Ook tussen de pre-advisering en de finale adviesronde in, hield het kabinet de kaken stevig op elkaar. Men wenste geen contact, geen overleg of bemiddeling. Officieel om niet te interfereren in de autonomie van het adviseringswerk, maar allicht was het toch vooral om zelf de handen vrij te houden. Na lang aandringen werd toch één onderhoud toegestaan, opnieuw zonder duidelijke krijtlijnen of accenten. Dit

12 totaal gebrek aan formele relaties heeft gezorgd voor isolement en onbegrip, voor vreemde verschijnselen die uit het niets opdoken ( het maatschappelijke argument ), en voor een totale ommekeer in de inschatting van de middelen. Het gevolg is bekend. De Beoordelingscommissie voelde zich gedesavoueerd en trad af. Het is opvallend dat de professionalisering van de sector zeer sterk doorweegt op alle beleidsvoorbereidend werk, en op de ontwikkelingsfase van het beleid, maar dat diezelfde sector metamorfoseert in een krabbenmand wanneer individuele dossiers en toelagen ter discussie staan. Alle middelen zijn dan geoorloofd om voor eigen heil te zorgen. Het is de fase waarin de meest fantastische strategieën worden toegepast om dossiers onder de aandacht te brengen. Steun is daarbij een belangrijke factor. Op kritieke momenten draaien faxmachines op volle toeren om zich te verzekeren van zoveel mogelijk adhesie vanuit het veld: programmatoren, artiesten, prominenten betuigen hun onvoorwaardelijke steun aan een gezelschap en verklaren unaniem dat het theaterlandschap verschraalt wanneer X of Y wordt geschrapt. Aangezien het Raamtheater niet beschikt over een dergelijk netwerk, besliste het tot een petitiecampagne, aangevoerd door een aantal zwaargewichten uit de politiek (Dehaene, Claes,...). Opvallend in dit lijstje prominenten was de aanwezigheid van Paul De Wispelaere, zelf eminent lid van het Fonds voor de Letteren, en toch niet vies van enig lobbywerk. Op zo n momenten wordt ook aan emo-lobbying gedaan, zoals de kinderen van Peter Van den Eede, wiens gezelschap Compagnie De Koe uit de boot viel bij de pre-advisering, die een brief schrijven aan minister Anciaux. Er verschijnen open brieven, de commissie wordt verdacht gemaakt, je wordt als commissielid gecontacteerd, aangeldampt,... Het behoort allemaal tot de geplogenheden van pressievoering. Het is een vorm van lobby die vrij ruw is, zich zichtbaar bedient van anderen, en daarom nogal doorzichtig. 110 Na de pre-advisering waren er ook informele rechtstreekse contacten met de sector. Ik heb met nogal wat gezelschappen gesprekken gehad, ook al omdat hoorzittingen ónmogelijk te organiseren vielen in het korte bestek waarop definitieve adviezen tot stand moesten komen. Voor de gedupeerden was het een platform om hun grieven te uiten, klaarheid te vragen, of zaken recht te zetten. Voor mij was het een manier om de transparantiepolitiek van de commissie door te trekken: wat vaag geformuleerd was, kon zo verduidelijkt worden. De

13 deontologische code van dergelijke gesprekken was voor mij duidelijk, en werd ook bij het begin van elk gesprek uiteengezet: het ging enkel om uitwisseling van informatie, om het luisteren naar argumenten, om het wederzijds toelichten van standpunten. Fijnere vormen van lobby zijn minder zichtbaar en wellicht ook effectiever. Zo werd ik onder meer gecontacteerd door iemand van de stedelijke Gentse overheid die heel gericht tussenkwam in het dossier van DAS Theater, en met name het engagement rond de ontbrekende infrastructuur uitklaarde. Ook de professionele pers wordt onder de arm genomen. Het zou interessant zijn om eens onderzoek te doen naar de interactie tussen mediacontracten en persaandacht in tijden van adviseringsrondes. Sommige gezelschappen slagen er in zeer veel aandacht te genereren tijdens cruciale fasen. Of ze kunnen journalisten mobiliseren, met vergoeding van reiskosten, voor buitenlandse covering, wat altijd mooie grote stukken oplevert. Uiteraard is daar niets mis mee: deze persjongens en -meisjes doen gewoon hun job heel goed. En er is op geen enkele manier directe interferentie met wat zo n journalist uiteindelijk schrijft. Het behoort tot de meer fijnmazige strategieën om op de juiste momenten in de aandacht te komen. Zoiets heet ook goede contacten. En behoort dus tot the Art of Lobby, voor gevorderden. De meest perfecte vorm van lobby is uiteraard de onzichtbare. Ze is spoorloos en reukloos. Ze breekt onverdacht binnen op de onderhandelingstafel. Ze ontpopt zich vanuit transparante argumenten. Ze schminkt zich met de ratio van de dag. Is plooibaar. Ze verkoopt zich uiteraard duur. Ze is er en ze is er niet. Ongrijpbaar voor alle deontologische criteria. Ketst af op alle omstandigheden waarmee men geacht wordt de beraadslaging te verlaten. Ze is niet genealogisch traceerbaar. Praat met een zekere, overtuigde stem. Ritselt niet. Heeft geen schaduw. Deze meest perfide vorm van lobby is uiteraard onkenbaar. Ik kan er dus ook niets over zeggen. Dat ze onderhuids werkzaam is kan ik alleen maar vermoeden. Ik vrees zelfs dat ze onvermijdbaar is. LUK VAN DEN DRIES is coördinator van de afdeling Theaterwetenschappen aan de UIA (Antwerpen), en doceert er ook. Hij was voorzitter van de vorige beoordelingscommissie Nederlandstalige dramatische kunst.