Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie Van verwachting naar beleid

Transcriptie

1 74 Januari 2015 Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie

2

3 Gemeente Deventer Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie Auteur: Bart Vermeulen Datum: Versie: Definitieve versie

4 COLOFON 2015, Gemeente Deventer, Deventer. Auteur: Bart Vermeulen Redactie: Emile Mittendorff Beeldredactie: Emile Mittendorff Productie kaartmateriaal: Coosje Koster en Emile Mittendorff Vormgeving: Coosje Koster Titel: Gemeente Deventer, Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie. Reeksnaam: Interne Rapportages Archeologie Deventer, nummer 74 Dit rapport is een product van: Archeologie Deventer Gemeente Deventer Postbus GC Deventer Nederland Telefoon: (001)-(0)

5 Inhoud Leeswijzer 1 1. Inleiding 2 2. De variabelen Vrijstellingsoppervlakte Vrijstellingsdiepte 5. Vrijgeven, meldingsplicht of onderzoeksplicht 7 4. De vrijstellingsoppervlakte Inleiding De beleidscategorieën: waarden De fysisch geografische verwachting 4.4 Van historische verwachting naar beleid De waarden voor de binnenstad Archeologische waarden Het effect van verstoringen 5. Vrijstellingsdiepte Normaal agrarisch gebruik De diepteligging van archeologische vindplaatsen in het buitengebied 5 5. De diepteligging van archeologische vindplaatsen in de binnenstad De vrijstellingsdiepte op de beleidskaart Beleidskaart & Tabel De beleidskaart (bijlage 1) Overzichtstabel beleidswaarden (bijlage 2) Overzichtstabel van verwachting naar beleid (bijlage ) Literatuur 4 Bijlage 1: De Beleidskaart Losse kaartbijlage Bijlage 2: Overzichtstabel beleidswaarden 49 Bijlage : Overzichtstabel van verwachting naar beleid 5 Bijlage 4: De gedetailleerde verwachting voor de binnenstad Losse kaartbijlage Bijlage 5: Door de RCE aangegeven terreinen 57 Bijlage 6: Detailtabel archeologische waarden 59 Bijlage 7: De dikte van de afdekkende laag boven vindplaatsen 62

6

7 Leeswijzer In deze rapportage wordt uitgelegd op welke wijze de archeologische verwachtingskaart voor de gemeente Deventer is vertaald naar een beleidskaart. Uitgangspunt is dat de beleidskaart zelfstandig kan worden gebruikt. Op basis van de kaart kan worden vastgesteld welk archeologisch beleid voor een locatie geldt. Deze rapportage is bedoeld als onderbouwing bij de keuzes die ten grondslag liggen aan de beleidskaart. De afwegingen die hierbij een rol hebben gespeeld worden op deze wijze controleerbaar. Verder dient deze rapportage vooral als basis voor interne en externe adviesprocessen. Hoofdstuk 1 geeft een korte uitleg over archeologische verwachtingen, het verschil tussen waarde en verwachting en het verschil tussen een verwachtingskaart en een beleidskaart. Hoofdstuk 2 gaat in op de draaiknoppen die kunnen worden gebruikt om archeologiebeleid vorm te geven. De eerste draaiknop is de vrijstellingsdiepte. Dit is de diepte tot waarop werkzaamheden zonder archeologische voorwaarden mogen worden uitgevoerd. De tweede draaiknop is de vrijstellingsoppervlakte, de maximale oppervlakte van ingrepen die zonder archeologische voorwaarden mogen worden uitgevoerd. In Hoofdstuk wordt beschreven welke voorwaarden er kunnen worden verbonden aan werkzaamheden: Vrijgeven, Onderzoeken of een Meldingsplicht. Nieuw in dit beleid is de meldingsplicht. Deze meldingsplicht wordt gehanteerd in die gevallen waar de aanwezigheid van archeologische resten niet kan worden uitgesloten maar de kans relatief laag wordt geacht. Hier worden relatief vaak kosten gemaakt zonder dat dit tot resultaten leidt. Wanneer deze locaties zonder voorwaarden zouden worden vrijgegeven zullen de archeologische vindplaatsen verloren gaan zonder dat er de mogelijkheid is het model te verbeteren. In deze gevallen dient de aanvrager de start van de werkzaamheden vooraf te melden. De gemeente Deventer brengt waar nodig een locatiebezoek. Indien toch sporen aanwezig zijn worden deze globaal gedocumenteerd op kosten van gemeente. Op basis van de resultaten kunnen de verwachtingsmodellen worden aangescherpt. Hoofdstuk 4 beschrijft in detail hoe de verwachtingswaarden zijn vertaald naar beleidswaarden en welke afwegingen hierbij een rol hebben gespeeld. In hoofdstuk 5 worden de gehanteerde dieptevrijstellingen onderbouwd. Naast tekst bestaat dit rapport vooral uit tabellen en kaarten. Bijlage 1 zijn de beleidskaarten. Deze kaarten laten zien welk beleid voor een locatie van toepassing is. Deze kaarten bestaan uit drie delen: West, Midden en Oost. De tabel in bijlage 2 kan worden gebruikt om te bekijken hoe de verschillende beleidswaarden archeologie zijn opgebouwd. Voor elke beleidswaarde wordt hier opgesomd welke verwachtingswaarden hieronder zijn opgenomen. De tabel in bijlage benadert dezelfde gegevens omgedraaid. Hier kan per verwachtingseenheid worden achterhaald welke beleidsvariant er aan is gekoppeld. De overige bijlagen dienen als ondersteuning bij de afwegingen in Hst 4 en 5. Bijlage 4 is een uitgebreide verwachtingskaart voor de binnenstad. Bijlage 5 laat zien hoe de door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed aangewezen archeologische terreinen zijn vertaald in de beleidskaart. Bijlage 6 toont de archeologische waarden die zijn opgenomen op de beleidskaart. Het gaat hier om locaties waar op basis van eerder onderzoek zeker sprake is van archeologische resten. Hiervoor is een strikt beleidsregime gehanteerd. Bijlage 7 tot slot toont de data die is gebruikt om de vrijstellingsdiepte voor het buitengebied te onderbouwen. 1

8 1. Inleiding In maart 201 is door RAAP Archeologisch Adviesbureau de nieuwe archeologische verwachtingskaart voor de gemeente Deventer afgerond. Deze kaart vertelt waar rekening moet worden gehouden met archeologische waarden in de bodem. Het kaartbeeld in de verwachtingskaart bestaat eigenlijk uit een aantal deellagen die in een kaart zijn afgebeeld. De basis wordt gevormd door verwachtingseenheden die zijn bepaald op basis van het verband tussen de fysisch geografische ondergrond en de locatie van archeologische vindplaatsen (afb. 1). Het gaat hierbij feitelijk om de kans dat archeologische waarden aanwezig zijn op een gegeven locatie. De verschillende type verwachtingen geven aan hoe groot de kans is op archeologische resten in een bepaald gebied. In een gebied met een hoge verwachting op archeologische resten is de kans dat een bodemingreep met een zekere oppervlakte archeologische resten verstoort, groter dan bij dezelfde oppervlakte in een gebied met een middelmatige verwachting. Verder zijn honderden locaties opgenomen waar op basis van historische bronnen of kaarten archeologische waarden worden verwacht (afb. 2). Tot slot zijn locaties aangegeven waar in het verleden zodanig is gegraven, dat geen archeologische resten meer aanwezig zullen zijn. De verwachtingskaart is in de eerste plaats een wetenschappelijk onderbouwd model. Hoewel op specialistisch niveau gediscussieerd kan worden over het gekozen voorspellingsmodel of de wijze waarop dit gehanteerd is, vormt de verwachtingskaart voor het opstellen van het vrijstellingenbeleid archeologie een vaststaand vertrekpunt. Voor een uitgebreide onderbouwing van de gekozen modellen in de verwachtingskaart en de gehanteerde werkwijze bij de totstandkoming van deze kaart wordt verwezen naar de rapportage bij de verwachtingskaart. 1 De verschillen in verwachting worden in de beleidskaart vertaald in verschillende vrijstellingen. We onderscheiden twee typen vrijstellingen: de oppervlaktevrijstelling en de dieptevrijstelling. De oppervlaktevrijstelling bepaald de maximale oppervlakte van werkzaamheden die zonder archeologische voorwaarden mogen worden uitgevoerd. 2 Hierbij worden voor gebieden met een hoge verwachting striktere normen gehanteerd dan voor gebieden met een middelmatige of lage verwachting. Voorheen werd met uitzondering van de binnenstad voor vrijwel alle gebieden met een hoge en middelhoge verwachting een vrijstellingsgrens van 100 m 2 gehanteerd. Deze ondergrens is overgenomen uit de Wet op de Archeologische Monumentenzorg. De gemeenteraad heeft de beleidsvrijheid om naar boven of naar onderen van deze grenzen af te wijken. Voorwaarde is dat deze afwijkingen voldoende zijn onderbouwd. Hierbij mogen naast archeologische aspecten ook het kostenaspect en de regeldruk worden meegenomen. De dieptevrijstelling geeft aan tot welke diepte werkzaamheden zonder archeologische voorwaarden mogen worden uitgevoerd. In de binnenstad is deze vrijstelling 0, m, in het buitengebied vrijwel overal 0,5 m. Ook deze keuze wordt in dit rapport onderbouwd. Op basis van deze afwegingen is de Archeologische beleidskaart Gemeente Deventer 2014 opgesteld. Een aanvrager die wil weten, waarmee hij op archeologisch vlak rekening moet houden, kan op basis van de beleidskaart en de daarbij afgebeelde tabel direct zien welke regels van toepassing zijn. Dit rapport vormt de onderbouwing van de beleidskaart en laat zien welke keuzes bij de totstandkoming van de beleidskaart zijn gemaakt. Dit maakt het proces van verwachting naar beleid controleerbaar. Deze afwegingen bieden ook essentiële informatie om de juiste vorm van archeologisch onderzoek te kiezen en zijn daarom zowel voor interne als externe adviseurs van belang. 1 Willemsen et al., Bij het bepalen van de oppervlakte van een ingreep worden alleen die delen van de ingreep die dieper reiken dan de dieptevrijstellingsgrens meegerekend. Er wordt dus niet gerekend met de totale oppervlakte van het plangebied. De eventuele onderzoeksplicht geldt daarmee ook alleen voor die delen van het plangebied waar de dieptevrijstelling wordt overschreden. De verwachtingskaart uit 2006 onderscheidde laag, matig, middelhoog en hoog. Elders werd over het algemeen de indeling laag, middelmatig en hoog gehanteerd. In de nieuwe kaart is de in Nederland meest gangbare indeling in drieën gehanteerd. Dit betekent dat de eenheden niet een op een over elkaar passen en andere begrenzingen kennen. 2

9 Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie In het algemeen geldt dat bij de totstandkoming van het beleid gezocht is naar evenwicht tussen het archeologische en het economische belang. Het beleid geeft daarmee ruimte waar het kan, maar is strikt waar het nodig is Geomorfologie Verwachting Beleid Afb. 1: De vertaling van geomorfologie in de verwachtingswaarden is goed te zien in deze uitsneden van de fysische geografische kaart, de verwachtingskaart en de beleidskaart m

10 Afb. 2: De ligging van de horrea op deze kaart uit circa 1560 is net als veel andere historische elementen vertaald in de verwachtingskaart. 4

11 Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie 2. De variabelen In de nieuwe verwachtingskaart zijn de resultaten van ongeveer tien jaar onderzoek binnen en buiten de gemeente verwerkt (afb. ). Mede hierdoor is een goed onderbouwd verwachtingsmodel beschikbaar op basis waarvan verantwoorde keuzes kunnen worden gemaakt. Deze keuzes worden in dit document uitgewerkt en onderbouwd. Er zijn twee belangrijke variabelen die kunnen worden gebruikt om deze keuzeruimte nader in te vullen km Percelen, wegen, water Locatie archeologisch onderzoek Afb. : Overzichtskaart met alle archeologische onderzoeken in de gemeente. 2.1 Vrijstellingsoppervlakte De eerste variabele is de zogenaamde vrijstellingsoppervlakte. Aan ingrepen die een verstoring van het bodemarchief veroorzaken die kleiner is dan de vrijstellingsoppervlakte worden geen archeologische voorwaarden verbonden. Door in plaats van de 100 m2 uit de Wet op de Archeologische Monumentenzorg een grotere vrijstellingsoppervlakte te hanteren, is minder onderzoek nodig. Wanneer echter te ruime grenzen worden gehanteerd, is de kans dat vindplaatsen ongezien verloren gaan te groot. Voor de verschillende verwachtingseenheden wordt in dit rapport een verschillende vrijstellingsoppervlakte gehanteerd. 2.2 Vrijstellingsdiepte De tweede variabele is de vrijstellingsdiepte. Dit is de diepte tot waarop bodemingrepen zonder archeologisch onderzoek mogen plaatsvinden. Deze regel gaat ervan uit dat de bodem in het verleden al tot een zekere diepte verstoord is bij landbouw- en bouwwerkzaamheden en is in de eerste plaats bedoeld om normaal agrarisch gebruik en onderhoud mogelijk te maken (afb. 4). Hier is het essentieel een norm te hanteren die evenwicht biedt tussen de bescherming van archeologische waarden en de ruimte voor normaal agrarisch gebruik. Het inbouwen van te veel archeologische zekerheid kan grote gevolgen hebben voor de regeldruk en de daarmee samenhangende werkbaarheid van het beleid. 5

12 Onder beleidsregime worden de regels verstaan die worden verbonden aan een specifieke verwachtingseenheid. Hoewel verwachtingseenheden een verschillende oorsprong kunnen hebben, kunnen ze uiteindelijk wel hetzelfde beleidsregime krijgen. Omdat in de Ruimtelijke Ordening gebruik gemaakt wordt van de term waarde archeologie hebben de beleidsregimes de naam waarde archeologie 0 tot en met waarde archeologie 7 gekregen. Afb. 4: De invloed van bodembewerking op het onderliggende bodemarchief: 1. De bouw van een huis, 2. Het ploegen van de voormalige huisplaats,. Het opbrengen van een plaggendek, 4. De bouw van een woonwijk, 5. De sloop van de woonwijk, 6. Het herbouwen van een woonwijk. 6

13 . Vrijgeven, meldingsplicht of onderzoeksplicht Een verwachtingswaarde is feitelijk niets anders dan de kans dat bij een ingreep met een gegeven oppervlakte in een gebied archeologische resten worden aangetroffen. De kans dat bij een ingreep werkelijk resten worden aangetroffen wordt verder beïnvloed door de oppervlakte van die ingreep. Een grotere oppervlakte van de ingreep leidt ook tot een grotere kans op vondsten. Voor elke verwachtingseenheid of waarde moet een afweging worden gemaakt tussen de kosten en de kans dat bij een ingreep archeologische sporen zullen worden aangetroffen en verstoord. Kort gezegd moeten de kosten opwegen tegen de inhoudelijke resultaten. De afwegingen die ten grondslag liggen aan de vrijstellingsoppervlakte worden in hoofdstuk 4 uitgewerkt. In hoofdstuk 5 volgt de onderbouwing van de vrijstellingsdiepte. De mogelijke varianten van onderzoek zijn voor alle waarden gelijk, alleen de toepassingsgrenzen verschillen. Vrijgeven In die gevallen waar op basis van de verwachtingskaart de kans op archeologische resten zo klein geacht wordt dat de kosten van onderzoek naar mening van de bevoegde overheid niet opwegen tegen de te verwachten resultaten, is de ingreep in de beleidskaart bij voorbaat zonder voorwaarden vrijgegeven. 4 Meldingsplicht Een verwachtingskaart is gebaseerd op het bekende verspreidingsbeeld van archeologische vindplaatsen in het landschap. Voor sommige gebieden is voldoende informatie aanwezig om te onderbouwen waar wel en waar geen sporen aanwezig zijn. Voor andere gebieden wordt de kans klein geacht maar ontbreekt feitelijk het onderzoek om dit te onderbouwen. Tot op heden waren er dan slechts twee mogelijkheden: vrijgeven of onderzoeken. Voor onderzoeken kan worden gekozen om er zeker van te zijn dat geen archeologische resten verloren gaan. Groot nadeel is dat de aanvrager relatief vaak kosten maakt zonder dat dit tot noemenswaardige resultaten leidt. Het andere alternatief is deze gebieden bij voorbaat vrij te geven. In dat geval zullen echter archeologische vindplaatsen ongezien verloren gaan zonder dat er de mogelijkheid is om het verwachtingsmodel te verbeteren. Daarom is als extra mogelijkheid de archeologische meldingsplicht toegevoegd (afb. 5) In deze gevallen wordt wel het vergunningtraject doorlopen, maar wordt aan de vergunning slechts de eis verbonden dat de aanvrager de start van de werkzaamheden vijf dagen voor aanvang meldt. Daarbij moet de aanvrager de gelegenheid bieden tot het doen van een waarneming tijdens de bouwwerkzaamheden. De kosten van de waarneming zijn voor rekening van de gemeente Deventer maar er kunnen geen stilstandskosten in rekening worden gebracht. Afb. 5: Waarneming in de bouwkuip van een nieuwe stal. 4 Deze afweging heeft dus al integraal plaatsgevonden als onderdeel van het opstellen van de beleidskaart. 7

14 Wanneer tegen de verwachting in toch resten worden aangetroffen, worden deze binnen een kort tijdsbestek globaal gedocumenteerd. Veel belangrijker is echter dat de resultaten in de toekomst kunnen worden gebruikt om het verwachtingsmodel te verbeteren. Onderzoek Daar waar de kans op archeologische resten bij de gegeven ingreep als groot wordt ingeschat, wordt archeologisch onderzoek verplicht gesteld. De eerste stap is in alle gevallen een bureaustudie uitgevoerd op kosten van de gemeente Deventer, waarin de gegevens over de ingreep en de locatie worden samengebracht. Deze gegevens zijn dan samen bepalend hoe vervolgonderzoek kan worden ingezet. 8

15 4. De vrijstellingsoppervlakte 4.1 Inleiding Op de door RAAP opgestelde verwachtingskaarten is een onderscheid te maken tussen verschillende typen informatie die van invloed zijn op het te voeren beleid voor een locatie. Onder beleidsregime worden de regels verstaan die worden verbonden aan een specifieke verwachtingseenheid. Hoewel verwachtingseenheden een verschillende oorsprong kunnen hebben, kunnen ze uiteindelijk wel hetzelfde beleidsregime krijgen. Omdat in de Ruimtelijke Ordening gebruik wordt gemaakt van de term waarde archeologie hebben de beleidsregimes de naam waarde archeologie 0 tot en met waarde archeologie 7 gekregen (par. 4.2). De basis wordt in alle gevallen gevormd door verwachtingseenheden die een geomorfogenetische onderbouwing kennen (par. 4.). Vlakdekkend voor het gehele gemeentelijk grondgebied zijn archeologische verwachtingszones bepaald. De archeologische verwachtingskaart vormt daarmee de grafische weergave van een voorspellingsmodel dat gebaseerd is op het principe dat archeologische resten niet willekeurig over een gebied zijn verspreid, maar gerelateerd zijn aan bepaalde landschappelijke kenmerken of eigenschappen. 5 Er is op de kaart onderscheid gemaakt tussen drie verwachtingszones: hoge, middelmatige en lage verwachte dichtheid aan archeologische resten (archeologische verwachting). 6 Uitgangspunt van dit model is dat de mens zich min of meer voegt naar het landschap. In de loop van de middeleeuwen gaat de mens er steeds meer toe over om het landschap naar zijn hand te zetten. Een fysisch-deterministisch model doet daarom voor deze periode minder recht aan de complexe werkelijkheid dan in de periode hiervoor. Parallel hieraan neemt echter het aantal beschikbare historische bronnen en kaarten sterk toe. Op basis van kaarten en bronnen kunnen allerlei gebieden worden aangewezen waar rekening moet worden gehouden met de aanwezigheid van archeologische resten (par. 4.4). Aan al deze gebieden is een archeologische verwachting toegewezen. Daar waar deze hoger ligt dan de fysisch geografische verwachting is de waarde naar boven bijgesteld. Naast gebieden waar sprake is van verwachte waarden zijn ook locaties aan te wijzen waar de aanwezigheid van archeologische waarden vrijwel zeker is. Dit geldt bijvoorbeeld voor de gehele binnenstad. Daarom wordt voor de binnenstad een apart regime gehanteerd (par. 4.5). Verder zijn er locaties waar op basis van eerder onderzoek of waarnemingen met zekerheid sprake is van vindplaatsen (par. 4.6). Onder deze categorie worden ook de door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed in Archis II opgenomen vindplaatsen gerekend. Tot slot zijn er plaatsen waar ingrepen in de bodem een eventueel aanwezig bodemarchief volledig hebben verstoord (afb. 6). Deze locaties kennen geen verwachtingswaarde meer. Hier worden dus helemaal geen archeologische eisen gesteld (par. 4.7). Afb. 6: De aanleg en/of sloop van een mestkelder leidt in veel gevallen tot de volledige verstoring van het bodemarchief ter plaatse. 5 Willemse et al, Deze gehele alinea is overgenomen uit het begeleidend schrijven van de verwachtingskaart. 9

16 4.2 De beleidscategorieën: waarden Waarde 0 - Geen Feitelijk is dit geen waarde. Het gaat om alle gebieden die als gevolg van verstoringen in het verleden geen archeologische verwachting meer kennen. Omdat eventuele archeologische resten op deze locaties in een eerder stadium zijn verstoord, zorgen toekomstige bodemingrepen niet voor een verdere verstoring van het bodemarchief en kunnen ingrepen in deze gebieden zonder archeologische voorwaarden worden uitgevoerd. Waarde 1 Lage verwachtingswaarden Het betreft gebiedsdelen waar de dichtheid aan archeologische resten op basis van fysisch-deterministische kenmerken klein wordt geacht. Het gaat vooral om lager gelegen en van oudsher nattere gronden die gedurende langere tijd weinig aantrekkelijk waren om een bestaan op te bouwen, waardoor er slechts een geringe accumulatie van archeologische resten en sporen is opgetreden. Verder geldt dat eventueel aanwezige structuren, objecten en sporen moeilijk met een inventariserend (prospectief) archeologisch onderzoek zijn op te sporen. 7 Vaak gaat het om locaties van zeer kleine omvang. Toch kan de aanwezigheid van archeologische resten in gebieden met een lage archeologische verwachting niet worden uitgesloten; de reeds bekende vindplaatsen bewijzen dit (afb. 7). V22 V2 V24 V41 V108 V11 V115 V117 In gebieden met een lage verwachting is de kans dat een bodemingreep het bodemarchief verstoort door de lage dichtheid aan vindplaatsen zeer klein. Daar komt bovenop dat er nauwelijks methoden voor prospectief onderzoek voor handen zijn die het mogelijk maken specifieke vindplaatsen binnen dit grotendeels lege gebied in kaart te brengen. Dit betekent dat direct tot zeer kostenintensieve vormen van archeologisch onderzoek zou moeten worden overgaan waarbij de kans op relevante resultaten minimaal is. Omdat de kosten van grootschalig onderzoek hier niet opwegen tegen de (potentiële) resultaten wordt hier geen structureel onderzoek verplicht gesteld. CM V58 V69 Afb. 7: De Romeinse muntschat van Diepenveen komt uit een gebied dat op basis van zijn natte ligging een lage verwachting kent. CM V119 V120 Een nadeel van het ongezien vrijgeven van dergelijke locaties is dat geen controle meer plaats kan vinden van het verwachtingsmodel. Hierdoor zal het zichzelf in feite altijd bevestigen. Daarom wordt voor zeer grootschalige ingrepen van meer dan m 2 (1 hectare) een meldingsplicht gehanteerd. Hierdoor wordt het mogelijk de verwachting steekproefsgewijs te controleren. 8 Verder kunnen ook in dergelijke gebieden toevalsvondsten worden gedaan. In de monumentenwet is een verplichting opgenomen tot het melden van dergelijke vondsten. Door deze vondsten goed te registreren en hun specifieke vondstlocaties te onderzoeken kunnen mogelijk patronen worden ontdekt die een rol spelen bij de inrichting van dergelijke gebieden. Op basis hiervan kunnen mogelijk in de toekomst binnen de gebieden met een lage verwachting locaties worden aangewezen waar de kans op sporen of vondsten groter is. Deze gegevens kunnen dan worden verwerkt in een update van de verwachtingskaart. 7 Tekstdelen overgenomen uit: Willemse et al, 201, Het betreft hier slechts kleinschalige waarnemingen voor rekening van de gemeente Deventer. 10

17 Waarde 2 - Middelmatige verwachtingswaarden In deze gebieden wordt een lagere dichtheid aan archeologische resten (vindplaatsen) verwacht dan in zones met een hoge verwachting. Het gaat vooral om gebieden die in overgangszones (van hoog naar laag) liggen of waar anderszins op grond van de landschappelijke en historische context geen aanleiding is er een zwaarder archeologisch belang aan toe te kennen. 9 Binnen deze laatste categorie moeten bijvoorbeeld de lage dekzandruggen worden gerekend die geïsoleerd voorkomen te midden van grotere dekzandvlakten. Daarnaast zijn onder deze beleidswaarde verschillende typen historisch verwachte elementen opgenomen waar sprake is van een relatief extensief gebruik van de ruimte. In deze gevallen geven alleen relatief grootschalige ingrepen inzicht in de ontwikkeling ter plaatse. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om landschapselementen op landgoederen, sporen van de strijd om Deventer aan het eind van de Tweede Wereldoorlog en de laag gelegen delen van de buffers van boerderijen (afb. 8). Afb. 8: Deze schaapskooi bij Steenbrugge lag relatief ver van de kern van het erf. De kans dat een bodemingreep in een gebied met een middelmatige verwachting archeologische resten verstoort, is kleiner dan in de gebieden met een hoge verwachting. Wanneer dezelfde ondergrens voor oppervlakte zou worden gehanteerd als in de gebieden met een hoge verwachting, leidt dit bij een geringere trefkans automatisch tot een ongunstiger evenwicht tussen de inspanning die nodig is voor de verschillende (voor)onderzoeken en de uiteindelijke (eventuele) resultaten. Verder zijn veel structuren, objecten en sporen in gebieden met een lage vondstzichtbaarheid (graslandpercelen) bovendien moeilijk met een inventariserend (prospectief) archeologisch onderzoek op te sporen. 10 Om de verwachting in de toekomst scherper te kunnen stellen is wel onderzoek nodig. In de buurgemeenten Raalte en Olst-Wijhe is aan deze zone een vrijstellingsoppervlakte van m 2 toegekend. 11 In het grootste deel van Nederland ligt de oppervlakteondergrens voor middelmatige verwachting echter ruim onder de m 2. Bij een vrijstelling van m 2 vallen vrijwel alle ingrepen binnen de vrijstellingsgrens. Hierdoor wordt het onmogelijk de aannames die ten grondslag liggen aan de verwachtingsmodellen te controleren. In Deventer wordt tussen m 2 en m 2 een meldingsplicht gehanteerd. 12 Hierdoor wordt het mogelijk de aannames over de verwachting te controleren. Indien wel sporen worden aangetroffen, zal het lang niet altijd mogelijk zijn alle informatie te documenteren. De nadruk ligt dan op het verzamelen van die informatie die kan worden gebruikt om het beleid (nog verder) aan te scherpen. Pas vanaf m 2 is archeologisch onderzoek verplicht. Hiermee wordt het grootste deel van de ingrepen in deze gebieden niet belast met onderzoek dat naar verwachting in de meeste gevallen weinig oplevert. Indien bij een waarneming toch een vindplaats wordt aangetroffen, dient de locatie van de vindplaats te worden opgenomen op de verwachtingskaart en de daaruit voortvloeiende beleidskaart. Vanaf dat moment kent de locatie ook striktere vrijstellingsgrenzen zodat bij toekomstige werkzaamheden automatisch sprake is van een zwaarder beschermingsregime. 9 Tekstdelen overgenomen uit: Willemse, 201, Willemse, 201, Raalte: Olst-Wijhe: archeologiebeleid. 12 Bij het bepalen van de oppervlakte van een ingreep worden alleen die delen van de ingreep die dieper reiken dan de dieptevrijstellingsgrens meegerekend. Er wordt dus niet gerekend met de totale oppervlakte van het plangebied. 11

18 Sp29 Sp28 Sp7 Sp6 H Sp9 Hk8 Hk8 Hk9 Sp8 Sp40 K6 H4 K5 K4 K7 K8 Sp42 H5 K9 Sp41 H6 Sp52 Sp46 Sp4 H7 Sp58 Sp5 Sp45 Sp44 Sp54 Sp55 Sp47 Sp51 Sp48 Sp49 Sp50 K10 A4 Sp56 Sp59 Sp60 Sp62 Sp57 Sp6 K11 K12 H8 H9 Sp67 Sp66 Sp65 Sp64 Hk10 K1 K14 Sp77 Sp78 Haardkuilen uit midden-steentijd Huizen (H) uit bronstijd, ijzertijd en Romeinse tijd Hutkom (Hk) uit Romeinse tijd Graven uit vroege ijzertijd Spiekers (Sp) uit bronstijd, ijzertijd en Romeinse tijd Sloten en greppels uit middeleeuwen en nieuwe tijd m Kuilen (K) uit bronstijd, ijzertijd en Romeinse tijd Afrastering uit bronstijd, ijzertijd of Romeinse tijd Recente verstoringen Overige sporen Afb. 9: De opgravingen op de es bij de Olthof laten zien hoe intensief de hogere delen van het landschap werden gebruikt. Waarde - Hoge verwachtingswaarden Het betreft terreindelen waar op grond van landschappelijke kenmerken, historische bronnen en een analyse van de archeologische vindplaatsen de hoogste dichtheid aan archeologische resten wordt verwacht (met name agrarische nederzettingen en grafvelden, afb. 9). 1 Tot deze categorie moeten allereerst het hogere dekzandreliëf, de rivierduinen en de hogere delen van de rivierterrasvlakte langs de IJssel worden gerekend. Deze gebieden kunnen sporen en resten bevatten van menselijke activiteiten uit de prehistorie tot in de huidige tijd. Een deel van deze archeologische resten is overigens in de loop van de Middeleeuwen afgedekt geraakt met een pakket eerdgronden (opgeworpen bemestingsdek veelal bestaande uit plaggenmateriaal) en/of stuifzand. Onder de afdekkende bovenlaag kunnen, buiten het bereik van moderne grondbewerkingsmethoden, allerhande nog relatief ongeschonden archeologische resten schuilgaan. Verder is in deze categorie een aantal relatief goed te plaatsen historische elementen met een grote oppervlakte opgenomen. In een deel van de gevallen gaat het om lineaire structuren zoals dijken, wallen en landweren waarvan de locatie in detail kan worden bepaald. Om meer inzicht te krijgen in dergelijke grote structuren is echter een relatief grote onderzoeksoppervlakte nodig. Daarom is hier gekozen voor een regime dat minder strikt is dan dat voor kleinere historische elementen. Verder is deze waarde toegekend aan een groep relatief grote maar goed te traceren elementen die een relatief lage sporendichtheid kennen. Hierdoor is de kans op het aantreffen van sporen kleiner dan bij kleinere compacte vindplaatsen. Voorbeelden zijn horrea (graanschuren), koolgaarden (moestuinen), eendenkooien en het erf en de inrichtingselementen van landgoederen. 1 Tekstdelen overgenomen uit: Willlemse et al, 201,

19 In het algemeen geldt voor alle gebieden met deze waarde dat de kans op het aantreffen van archeologische sporen bij een ingreep groot is. De trefkans blijft natuurlijk afhankelijk van de omvang van de ingreep. Hoe groter de ingreep, hoe groter de kans dat iets wordt aangetroffen. Daarbij geldt dat gegevens uit kleinschalige opgravingen over het algemeen moeilijk te duiden zijn omdat de samenhang tussen de sporen niet duidelijk naar voren komt. Bij dergelijke kleinschalige onderzoeken is veelal alleen mogelijk vast te stellen dat er iets aanwezig is uit een bepaalde periode zonder dat veel relevante conclusies kunnen worden getrokken die bijdragen aan het beeld van de ontwikkeling van Deventer en het omliggende platteland. Daarom geldt voor ingrepen met oppervlaktes tussen 200 en 500 m 2 alleen een meldingsplicht. 14 Naar aanleiding van de meldingen kunnen steekproefsgewijs veldbezoeken worden gebracht om de archeologische verwachting te controleren en aan te vullen. Indien bij een waarneming toch een vindplaats wordt aangetroffen, dient de locatie van de vindplaats te worden opgenomen op de verwachtingskaart en de daaruit voortvloeiende beleidskaart. Vanaf dat moment kent de locatie ook striktere vrijstellingsgrenzen zodat bij toekomstige werkzaamheden automatisch sprake is van een zwaarder beschermingsregime. Vanaf een oppervlakte van 500 m 2 ontstaat een meer samenhangend beeld van de onderzochte sporen. Daarom is in gebieden met waarde voor een verstoring met een oppervlak vanaf 500 m 2 onderzoek verplicht. Waarde 4 Archeologische waarden Er is een onderscheid te maken tussen waarden en verwachtingswaarden. In het eerste geval is met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid bekend dat op een locatie archeologische sporen aanwezig zijn. In het tweede geval is sprake van een (grote) kans op archeologische sporen. Bij waarde 4 gaat het om terreinen en locaties waarvan de aanwezigheid van sporen (vrijwel) vast staat. Opgenomen zijn de kernen van de historisch bekende boerenerven. Daarnaast zijn enkele historische bekende terreinen opgenomen die een relatief grote oppervlakte en een lage sporendichtheid kennen. Voorbeelden van deze categorie zijn omgrachte terreinen en belegeringskampen. Hier geldt dat het over het algemeen sites met een grote oppervlakte betreft waar kleinschalige ingrepen relatief weinig inzicht in de complexere onderzoeksvragen geven. Daarnaast zijn hier kleinere historische elementen opgenomen waarbij sprake is van een grote buffer. Voorbeelden zijn kunstwerken en verschillende type sites uit de Tweede Wereldoorlog. Hier is de kans dat bij een kleine ingreep precies het element wordt aangesneden relatief klein, wat een ruimere vrijstellingsgrens rechtvaardigt. Ook de vestingwerken uit de 17 de tot 19 de eeuw zijn in deze categorie ondergebracht. Omdat kleinschalige ingrepen wat diepte betreft over het algemeen niet tot in de relevante middeleeuwse lagen reiken en wat oppervlakte betreft te weinig inzicht geven in ontwikkeling van de vesting worden hier ruimere ondergrenzen gehanteerd dan voor de rest van de binnenstad (afb. 10). 15 Verder zijn hier enkele door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed aangewezen terreinen met een hoge of zeer hoge archeologische waarde opgenomen. Deze gebieden zijn van rijkswege niet beschermd en het is aan de gemeenten om af te wegen hoe met deze gebieden moet worden omgegaan (bijlage 5). Alleen daar waar het werkelijk waarden en geen verwachtingswaarden betrof zijn deze terreinen hier opgenomen. Bij die terreinen waar het feitelijk verwachtingswaarden betrof zijn deze meegenomen in de fysisch geografische verwachting. Tot slot zijn op basis van de resultaten van waarnemingen en opgravingen in het verleden verschillende terreinen aangewezen waar met zekerheid sprake is van de aanwezigheid van archeologische resten. Ook deze terreinen zijn hier opgenomen (bijlage 6). 14 Het gaat hierbij steeds om het totaal van de oppervlakte aan ingrepen binnen het plangebied. Daar waar verschillende werkzaamheden in meerdere min of meer gelijktijdige vergunningaanvragen worden ondergebracht, wordt het geheel van deze vergunningen beoordeeld. 15 Voor een uitgebreidere onderbouwing zie ook par De terminologie is wat verwarrend. Feitelijk gaat het in een aanzienlijk veel van de gevallen ook om verwachtingswaarden in plaats van waarden. 1

20 Afb. 10: De molen van Bakerweerd ging schuil onder de resten van de vesting. Voor deze terreinen wordt een strikt beleidsregime gehanteerd. In principe verstoort hier vrijwel elke ingreep het bodemarchief. Wel geldt dat kleine ingrepen relatief weinig inzicht bieden in de samenhang tussen sporen. Daarom wordt voor oppervlaktes tussen 100 en 200 m 2 een meldingsplicht gehanteerd en geldt pas boven 200 m 2 een onderzoeksplicht. In praktische zin zorgt deze ondergrens ervoor dat de kleine particuliere ingrepen zoals de bouw van een huis, schuur of zwembad binnen de vrijstelling vallen of door de meldingsplicht zonder archeologische kosten voor de aanvrager kunnen worden uitgevoerd. Waarde 5 Hoge archeologische verwachting, hoge informatiedichtheid Op de archeologische verwachtingskaart van RAAP is de historische kern van Deventer aangegeven als een gebied waarvan het op basis van historisch en archeologisch onderzoek zeer aannemelijk is gemaakt dat zich hier een zeer hoge dichtheid aan archeologische en/of bouwhistorische resten bevindt. Feitelijk kan in 95% van de gevallen van archeologische waarden worden gesproken. Binnen de stadswal en latere stadsmuur is sprake van langdurige continuïteit in bewoning en grondgebruik (bijlage 4). Het gevolg hiervan is een complexe opbouw van archeologische lagen en een hoge dichtheid aan archeologische informatie (afb. 11). Binnen de stadsmuren wordt op de beleidskaart een onderscheid gemaakt tussen zones met een hoge en zones met een zeer hoge informatiedichtheid (afb. 12). Voor beide typen zones is de in wet voorgestelde vrijstellingsgrens voor oppervlaktes van 100 m 2 te ruim. Afb. 11: Ook in relatief kleine putten kan zeer veel informatie aanwezig zijn. Het grootste deel van de binnenstad valt in de zone met een hoge informatiedichtheid. Hoewel hier ook kleinschalige onderzoeken tot grote resultaten kunnen leiden, is over het algemeen een iets grotere oppervlakte nodig om relevante conclusies te kunnen trekken. Hier wordt in basis een ondergrens van 10 m 2 gehanteerd. Voor oppervlaktes tussen 10 en 40 m 2 geldt een meldingsplicht. Vanaf ongeveer 40 m 2 wordt ook de onderlinge samenhang tussen sporen en structuren duidelijker waarneembaar. In een werkput met een oppervlakte vanaf 40 m 2 kan bijvoorbeeld een heel huis worden opgegraven en gedocumenteerd terwijl in een werkput van 25 m 2 slechts delen van het huis kunnen worden waargenomen. In kleinere ontgravingen wordt vaak niet duidelijk dat de sporen een structuur vormen. In deze beleidscategorie zijn de ook de hoofdgebouwen en bijgebouwen van landhuizen en verschillende historische elementen opgenomen waarvan de locatie exact kan worden bepaald en die daarom een kleine buffer kennen. Voorbeelden hiervan zijn tolhuizen, kerken, klooster, herbergen, etc. Juist omdat deze elementen een kleine oppervlakte hebben, leidt ook hier een kleine ingreep tot onevenredig groot informatieverlies. Daarom worden hier strikte ondergrenzen gehanteerd. 14

21 Percelen, wegen, water Waarde 0 Waarde 1 Waarde 2 Waarde Waarde 4 Waarde 5 Waarde 6 Waarde m Afb. 12: Uitsnede van de beleidskaart die de binnenstad toont. Waarde 6 Hoge archeologische verwachting, zeer hoge informatiedichtheid Tot de gebieden met een zeer hoge informatiedichtheid worden feitelijk alleen de begraafplaatsen in de binnenstad gerekend. 17 Hier kan zelfs de kleinste ingreep nog informatie opleveren. Een duidelijk voorbeeld is een vuilcontainer die in 2011 op het Grote Kerkhof werd ingegraven (afb. 1). Op een oppervlakte van nog geen 9 m 2 werden niet minder dan 45 skeletten gedocumenteerd. Ook werd belangrijke informatie verzameld over de ontwikkeling van het kerkhof. Het is dus niet wenselijk om dergelijke ingrepen zonder meer vrij te geven. Afb. 1: Vuilcontainer op het grote kerkhof. Daarom wordt voor deze gebieden een ondergrens van 5 m 2 gehanteerd. Ingrepen die kleiner zijn dan 5 m 2 leiden zelden tot een diepe verstoring en zijn over het algemeen te klein om de sporen in context te kunnen plaatsen en zinvolle uitspraken over de interpretatie te kunnen doen. Ook praktisch gezien is het vrijwel onmogelijk om alle kleinschalige ingrepen in beeld te krijgen en te begeleiden. De (ambtelijke) kosten wegen in dat geval zeker niet op tegen de resultaten. Boven de 5 m 2 is altijd archeologisch onderzoek verplicht. De eerste stap is ook hier een bureaustudie. 18 Er wordt vanwege de onvoorspelbaarheid van de benodigde tijd voor archeologisch onderzoek (een onderzoek van 10 m 2 op een begraafplaats kan al weken duren) geen meldingsplicht gehanteerd. 17 Zie voor een onderbouwing van de locaties van deze begraafplaatsen: Vermeulen, Van der Wal & Pijpelink, 2010, Voor een uitgebreidere onderbouwing zie paragraaf

22 Waarde 7 - Monumentwaardig Rijksmonument Binnen Deventer ligt een kleine groep van door het Rijk aangewezen archeologische monumenten. Voor deze groep worden hier geen regels opgesteld omdat hier de regels van het Rijk van toepassing zijn. Deze bieden geen gemeentelijke beleidsvrijheid. Gemeentelijke monumenten Daarnaast kunnen gemeentelijke monumenten worden aangewezen. Vooralsnog kent de gemeente Deventer geen gemeentelijke archeologische monumenten. Wel kennen drie Kiekenbelten en de begraafplaats aan de Diepenveenseweg dit beleidsregime. Voor de Kiekenbelten geldt dat het om behoudenswaardige bovengrondse landschapselementen gaat die in het bestemmingsplan buitengebied een bescherming kennen. De begraafplaats is een gebouwd rijksmonument en kent langs deze weg een zware bescherming. 19 Voor deze locaties geldt dat alle ingrepen dienen te worden vermeden. 4. De fysisch geografische verwachting 20 De archeologische verwachtingskaart voor de gemeente Deventer is in hoge mate gebaseerd op de landschappelijke en bodemkundige context van bekende archeologische vindplaatsen. Bij de archeologische studies die van het gemeentelijk grondgebied zijn gemaakt kunnen namelijk op grond van geomorfologische en geologische kenmerken en de bodemgesteldheid verschillende landschappen worden onderscheiden die ieder een eigen ontwikkeling en bewoningsmogelijkheden hebben gekend. De nieuwe verwachtingskaart heeft dan ook een sterke fysisch geografische basis die recht doet aan de complexiteit van de ontstaansgeschiedenis van het landschap. De archeologische verwachtingskaart vormt daarmee de grafische weergave van een voorspellingsmodel dat gebaseerd is op het principe dat archeologische resten niet willekeurig over een gebied zijn verspreid, maar gerelateerd zijn aan bepaalde landschappelijke kenmerken of eigenschappen. 21 Binnen het landschap van de gemeente Deventer zijn 9 geomorfogenetisch/bodemkundig karakteristieke eenheden onderscheiden die zijn verdeeld over zeven geomorfologische hoofdeenheden (afb. 14). RAAP hanteert voor zijn karteringen een eigen karteringsmodel dat zowel geomorfologische als bodemkundige eigenschappen combineert met archeologische verwachtingen. Aan alle geomorfogenetische eenheden is een profieltype gekoppeld. In dit profieltype zijn de verwachte sporendichtheid en de verwachte diepteligging van het archeologisch niveau en daarmee de mate van conservering meegenomen. Deze profieltypen zijn ingedeeld in een aantal verwachtingswaarden (tabel 1). Onder archeologische verwachting wordt de kans op het voorkomen van archeologische resten verstaan. Meer specifiek zegt een archeologische verwachting iets over de relatieve dichtheid waarin archeologische resten (vondst- en/of spoorcomplexen) binnen een landschappelijke eenheid kunnen voorkomen. Op basis van geomorfogenetische kenmerken zijn drie verwachtingszones onderscheiden: zones met een hoge, middelmatige en lage verwachte dichtheid aan archeologische resten. 19 In de praktijk is er vaak discussie over de reikwijdte van de status van een gebouwd Rijksmonument. In sommige gevallen wordt het ondergrondse deel van de resten niet tot het Rijksmonument gerekend. Om deze discussie te vermijden is aan deze locatie ook archeologisch een zwaar beschermingsregime toegekend. 20 Deze paragraaf is overgenomen uit de bijlage bij de verwachtingskaart. Hier is slechts een korte samenvatting van het model opgenomen, voor een meer gedetailleerde weergave wordt verwezen naar: Willemse et al, Van Leusen & Kamermans, 2005.

23 Onderbouwing vrijstellingsgrenzen Archeologie m 27 Die plaatsen, welke in de Douwelerkolk verdronken zijn Geomorfogenetische kaart van de gemeente Deventer RAAP-rapport 2571, kaartbijlage 1, westblad, schaal 1: DEKZANDLANDSCHAP DALRANDLANDSCHAP UITERWAARDEN VAN DE IJSSEL 1 stuifzandrug - of kop (relief > 2.5 m) uiterwaardvlakte 2 associatie van stuifzand en dekzandruggen en koppen fluviatiele terrasrest met (oud) dekzand en rivierklei uiterwaardvlakte, relatief laaggelegen hoge dekzandduinen met plaggendek verspoelde duinzafzettingen met plaggendek hoge dekzandduinen met dun plaggendek verspoelde duinzafzettingen met doorbraakafzettingen strang dekzandrug doorbraakwaaier/verspoeld rivierduinzand zomerbed en kade 5 54 laatglaciaal en/of vroegholoceen duin met dun plaggendek rivierterrasvlakte met plaggendek laatglaciale en/of vroegholoceen duin met plaggendek rivierterrasvlakte 56 lage dekzandduinen met plaggendek fluviatiele terrasrest met rivierklei 8 57 fluviatiele terrasrest met rivierklei en dun ophogingsdek verspoelde fluviatiele terrasrest 9 lage dekzandduinen met dun plaggendek lage dekzandduinen 59 dekzandwelving met dun plaggendek doorbraakwaaier met dun plaggendek dekzandwelvingen doorbraakwaaier 61 dekzandvlakte overloop en/of doorbraakgeulen met plaggendek 1 62 overloop en/of doorbraakgeulen 6 overloop en/of doorbraaklaagten fluviatiele terrasrest met (jong) dekzandwelvingen fluviatiele terrasrest met (oud) dekzand en dun plaggendek OVERIG Geltink historische boerderijlocatie boerderijnaam naam en begrenzing van havezaten en landgoederen versterking (schans, landweer, redoute, etc.) vestingwerken AD 1578 tot 1900 stadsmuur AD 1200 tot 1578 versterking AD 850 tot fluviatiele terrasrest met (oud) dekzand overloop geulen Lange Bischoppstraat 65 (uitgestoven) laagte/depressie doorbraakgeul (oude) dijk laagte met kolken (oude) bouwlanden/plaggendekken 67 kolk BEEKDALLANDSCHAP 20 verspoelde dekzandvlakte met beekafzettingen en plaggendek 21 verspoelde dekzandvlakte met beekafzettingen dalvormige laagte met dun plaggendek 71 2 dalvormige laagte met (dekzand) welving 72 laaggelegen rivieroverstromingsvlakte met siltige IJsselklei op beeklei 24 dalvormige laagte 7 crevasse-afzettingen:ingedrongen kleidek met zand tussen cm -Mv 25 dalvormige laagte met beek- en/of rivierafzettingen RIVIEROVERSTROMINGSVLAKTE pleistocene afzettingen (terrasachtige hoogte) afgedekt door een deels ingedrongen zandig kleidek pleistoceen rivierzand met ingedrongen kleidek; zand tussen cm -Mv 26 dalvormige laagte met veen 27 beekdalbodem met plaggendek beekdalbodem met meanderruggen en -geulen 75 kronkelwaard/crevassewaaier, laaggelegen 29 beekdalbodem met geul 76 rivierrestgeul/ crevassegeul 0 beekdalbodem met meanderruggen en -geulen en veen 80 meanderruggen/oeverwal 1 dobbe-achtige laagte 81 meanderruggen/oeverwal binnendijks 82 hoge kronkelwaardvlakte RIVIERMEANDERGORDEL RIVIERDUINLANDSCHAP kronkelwaard/crevassewaaier, hooggelegen 8 lage kronkelwaard laatglaciaal en/of vroegholoceen duin, deels verstoven 84 lage kronkelwaardvlakte 41 laatglaciaal en/of vroegholoceen duincomplex (relief m) 85 hoogwatergeul (nevengeul) 42 laatglaciaal en/of vroegholoceen duin, vergraven 86 hoogwatergeul (nevengeul), deels verland 40 Afb. 14: Uitsnede uit de geomorfologische kaart. 17

24 Tabel 1: Geomorfologie, buffers en beleidsvarianten. Profieltype Beleidsvariant (waarde) Type Buffer 11 (verwachting zeer hoog) 6 vlak 0 11 (verwachting zeer hoog) 5 vlak 0 1 (verwachting hoog) vlak 0 2 (verwachting hoog) vlak 0 (verwachting hoog) vlak 0 4 (verwachting middelmatig) 2 vlak 0 5 (verwachting middelmatig) 2 vlak 0 6 (verwachting middelmatig) 2 vlak 0 7 (verwachting laag) 1 vlak 0 8 (verwachting laag) 1 vlak 0 9 (verwachting laag) 1 vlak 0 12 (Onbekend) - vlak 0 1 (Water) 1 vlak 0 14 (Laag beekdallandschap) 1 vlak 0 Zones met een hoge archeologische verwachting Het betreft terreindelen waar de hoogste dichtheid aan archeologische resten (met name agrarische nederzettingen en grafvelden) wordt verwacht op grond van landschappelijke kenmerken en een analyse van de archeologische vindplaatsen. Tot deze categorie moeten allereerst het hogere dekzandreliëf, de rivierduinen en de hogere delen van de rivierterrasvlakte langs de IJssel worden gerekend. Deze gebieden kunnen sporen en resten bevatten van menselijke activiteiten uit de prehistorie tot in de huidige tijd (hoge verwachting, mogelijk goede conservering). Een deel van deze archeologische resten is overigens afgedekt geraakt door een meer dan 50 cm dik pakket stuifzanden, rivier- of beekklei of in de loop van de middeleeuwen met een pakket eerdgronden (opgeworpen bemestingsdek veelal bestaande uit plaggenmateriaal). Onder deze afdekkende bovenlagen kunnen, buiten het bereik van moderne grondbewerkingsmethoden, allerhande nog relatief ongeschonden archeologische resten schuilgaan (afb. 15). Afb. 15: Voorbeeld van een plaggendek. Zones met een middelmatige archeologische verwachting In deze gebieden wordt een lagere dichtheid aan archeologische resten (vindplaatsen) verwacht dan in zones met een hoge verwachting. Het gaat vooral om gebieden die in overgangszones (van hoog naar laag) liggen of waar anderszins op grond van de landschappelijke en historische context geen aanleiding is hier een zwaarder archeologisch belang aan toe te kennen. Binnen deze laatste categorie moeten bijvoorbeeld de lage dekzandruggen worden gerekend die geïsoleerd voorkomen te midden van grotere dekzandvlakten. Veel structuren, objecten en sporen zijn in gebieden met een lage vondstzichtbaarheid (graslandpercelen etc.) moeilijk met een inventariserend (prospectief) archeologisch onderzoek op te sporen. Zones met een lage archeologische verwachting Het betreft gebiedsdelen waar de dichtheid aan archeologische resten klein wordt geacht. Het gaat vooral om lager gelegen en van oudsher nattere gronden die gedurende langere tijd weinig aantrekkelijk waren om een bestaan op te bouwen, waardoor er slechts een geringe accumulatie van archeologische resten en sporen is opgetreden. Ook voor deze gebieden geldt dat veel structuren, objecten en sporen moeilijk (dat wil zeggen 18

25 proportioneel; de onderzoeksinspanning moet in redelijke verhouding staan tot de verwachte uitkomsten) met een inventariserend (prospectief) archeologisch onderzoek zijn op te sporen. Vaak gaat het om locaties van zeer kleine omvang. Toch kan de aanwezigheid van archeologische resten in gebieden met een lage archeologische verwachting niet worden uitgesloten; de reeds bekende vindplaatsen bewijzen dit. Vooral in overgangszones tussen hoger- en laaggelegen terrein kunnen zogenaamde off-site resten voorkomen, zoals afvaldumps van nabijgelegen nederzettingen, deposities (afb. ), water- en drenkkuilen, etc. Ondanks het feit dat ze in gebieden met een lage verwachte dichtheid aan archeologische resten liggen, Afb. : Ook in de prehistorie werden bijlen worden dergelijke overgangszones eveneens hoog gewaardeerd omdat er in lage delen van het landschap gedeponeerd. goed geconserveerde voorwerpen van organisch materiaal bewaard kunnen zijn gebleven. Om voldoende recht te doen aan de kwetsbaarheid van het archeologisch bodemarchief in de overgangssituaties, is er voor gekozen om dekzandhoogten (met een hoge archeologische verwachting) richting de dalen uit te breiden met een bufferzone van 25 m (hoge verwachte dichtheid aan archeologische resten). 4.4 Van historische verwachting naar beleid Boerderijen 22 De bestaande verwachtingskaart van de gemeente Deventer uit 2006 bevatte al een overzicht van de uit historische bronnen bekende boerderijen. Rond alle boerderijen die vóór 1900 dateerden, werd een buffer gehanteerd met een diameter van 100 m. Op basis van historisch-geografisch onderzoek uit de periode , aangevuld met resultaten van opgravingen, is deze laag voor een deel van het gemeentelijk grondgebied verder gedetailleerd. 2 Bij dit onderzoek zijn de boerderijen op basis van hun bestaansgeschiedenis zoveel mogelijk ondergebracht in een periodisering waarbij de verschillende perioden een eigen buffer kennen. Voor boerderijen die ontstonden tussen 800 en 100 wordt een buffer met een diameter van 200 m aangehouden. De buffer van 200 meter voor de middeleeuwse erven is gebaseerd op het feit dat zich in de omgeving van de bestaande boerderij sporen van voorgangers kunnen bevinden. Tot ongeveer 100 vond regelmatige nieuwbouw van boerderijen plaats omdat de dragende constructie van het gebouw direct in het zand geplaatst was en de palen dus wegrotten. Na enkele decennia werd op enige afstand van de oude boerderij een nieuwe gebouwd. Sporen van de oudere boerderijen en de structuren die daarbij hoorden zoals bijgebouwen en waterputten, kunnen, tot op 200 meter van het latere erf gevonden worden (afb. 17). 24 Voor boerderijen die pas na 1200 à 100 ontstonden geldt een ander verhaal. Door een nieuwe vorm van fundering op poeren of stiepen hoefden gebouwen veel minder vaak vernieuwd te worden (afb. 18). Er vond dus minder vaak een verplaatsing plaats, als dat al voorkwam. Rond de erven die tussen 100 en 182 ontstonden, is daarom een buffer van 50 meter gelegd. Die buffer is voldoende om de totale omvang van het erf te vatten. Voor erven die tussen 182 en 1900 dateren kan de kadastrale kaart 182 niet als uitgangspunt worden gehanteerd. Hier is de huidige Gemeentelijke Basiskaart als uitgangspunt gehanteerd voor het bepalen van de locatie. Rond de kern van het erf is een buffer gelegd van 25 m waarbinnen de resten van het erf te verwachten zijn. Dit erf kent net als de kernzone van de overige erven beleidsregime waarde Voor alle boerderijbuffers, ongeacht de datering, geldt dat daar waar de buffer overlapt met voor bewoning ongeschikte 22 Dit tekstdeel is grotendeels overgenomen uit Willemse et al, 201, Dit onderzoek is uitgevoerd door Luuk Keunen tussen 2004 en 2008 en heeft zich in de eerste plaats gericht op de Gooiermarke en Oxermarke, en dan specifiek op alle huisplaatsen van vóór 182. Voor de verwachtingskaart heeft voor de ontbrekende delen op bescheiden schaal aanvullend onderzoek plaatsgevonden. 24 Scholte Lubberink, 2008; Keunen & De Roode, 2009; Keunen, in prep. 25 Waar geen uitspraken over de ouderdom gedaan konden worden, is de buffer van 100 meter gehandhaafd. Dat is enerzijds gedaan om de buffer niet té ruim te nemen vanwege de potentiële geringe ouderdom van de boerderij en anderzijds niet de zware last van een buffer van 200 meter op te leggen zonder dat er aanwijzingen zijn dat die buffer ook terecht is. 19