Zuid-Limburg: het verhaal

Transcriptie

1

2 Zuid-Limburg is een complete stad in een wijds landschap. Op een drielandenpunt - België, Duitsland en Nederland - wonen mensen in vier stadsdelen, die onderling zeer van karakter verschillen: Parkstad, Sittard-Geleen, Maastricht en in het midden het nationaal landschapspark Heuvelland. Zuid-Limburg: het verhaal Parkstad is een klassieke woonomgeving met veel allure, ruimte en groen. In voormalige fabrieken en broedplaatsen ontwikkelt zich een typische urbane cultuur, met een accent op jongeren en popmuziek. Aan de randen van Parkstad bevinden zich grootschalige winkelcentra, woonboulevards en dagattracties. Sittard-Geleen vormt het middelpunt van een suburbaan woonmilieu waar jonge gezinnen in veelal nieuwe wijken een start maken op de woningmarkt. Dit stadsdeel heeft bovendien de uitmuntende sportvoorzieningen. Ook het industriehart van de regio - Chemelot - ligt in Sittard-Geleen. Maastricht is een historische stad met veel kerken, een Romeinse kern en een breed aanbod aan winkels, cultuur en gastronomie. Daarnaast kent Maastricht ook wijken met zeer hoogstaande, moderne architectuur. Ook de universiteit en veel culturele opleidingen zijn er gevestigd. De vierde zone, Heuvelland, vormt een schril contrast met de drie dichtbebouwde stadsdelen. Hier vooral rust, ruimte en natuur met hier en daar een sluimerend dorpje langs bergriviertjes die diepe dalen hebben uitgesleten in een heuvellandschap. Het Heuvelland trekt wandelaars, fietsers, natuurliefhebbers en rustzoekers en kent een breed, hoog gekwalificeerd aanbod van wellnessvoorzieningen. Met als beroemdste voorbeeld natuurlijk het klassieke Kurort Bad Valkenburg. In bijlage A vindt u een uitgebreide inventarisatie per stadsdeel. Maar veel meer dan een optelsom van vier stadsdelen is Zuid-Limburg een complete stad in een wijds landschap. Met een breed aanbod van economie en werkgelegenheid. Innovatieve koplopers zijn de drie technologiecampussen. Avantis (Parkstad) is gespecialiseerd in het ontwikkelen en produceren van hightech voorzieningen op het gebied van nieuwe energie. De R&D Campus (Sittard-Geleen) is wereldwijd een vooraanstaande speler op het gebied van hightech performance-and biomaterials. Dyneema, de sterkste en lichtste vezel ter wereld, vond hier zijn oorsprong. En de Campus Randwyck (Maastricht) levert hoogwaardige wetenschappelijke en technologische vernieuwingen in healthcare. Dit alles in nauwe samenwerking met de eigen Universiteit Maastricht, het Academisch Ziekenhuis en de Technische Universiteiten van Aken (20 kilometer verderop), Eindhoven en Leuven. Wereldwijde innovaties in zorgconcepten worden toegepast in de medische- en zorgcentra van Heerlen (Atrium), Sittard-Geleen (Orbis) en Maastricht (Academisch Ziekenhuis). Verder herbergt de regio de hoofdkantoren van multinationals als DSM, Sabic, Vodafone en ABP (met een belegd vermogen van 210 miljard euro een van de grootste financiële instellingen ter wereld) en de wereldwijde callcentra van Mercedes-Benz en DHL.

3 De zware maak- en automotive- industrie, is gevestigd op en nabij het 800 hectare grote bedrijventerrein Chemelot tussen Maastricht en Sittard-Geleen. Het zakelijk verblijfstoerisme (congressen) en leisure in de breedste zin van het woord: horeca, recreatie en wellness, zijn inmiddels belangrijke economische pijlers voor de regio. Zuid-Limburg is goed bereikbaar via weg, water en lucht en heeft een sterk ontwikkeld stedelijk netwerk voor openbaar vervoer. Files zijn er nauwelijks. Tussen de vier stadsdelen rijdt vier keer per uur een trein en wordt gewerkt aan een hogere frequentie en snelheid. De regio heeft een eigen vliegveld en ligt op een uur reisafstand van de internationale vliegvelden van Brussel, Düsseldorf en Köln/Bonn. Met de hogesnelheidstrein ligt Brussel op ruim een uur, Amsterdam op 2,5 uur, Parijs op nog geen drie uur en London op ruim 4 uur. De aansluiting met het Duitse hogesnelheidsnet - via Heerlen en Aken - is in volle voorbereiding. Zuid-Limburg verwerft razendsnel een technologische, medische en industriële toppositie in Noord-West Europa. De compleetheid van de regio is haar unique selling point; een regio waar economische dynamiek en carrièrekansen gepaard gaan met een hoge kwaliteit van leven. En daarmee bedoelen we: ruime en betaalbare woningen, een prachtig landschap, een hoogwaardig cultureel aanbod, scholen in de top-drie van Nederland, sociale stabiliteit en een hoge mate van veiligheid. Kortom: nergens in West-Europa is een regio te vinden met zo n uitgekiende work-life balance. Waarbij kwaliteit en saamhorigheid de verbindende factor zijn. Facts and Figures Zuid-Limburg inwoners Gemiddelde woningprijs: Woningprijs per vierkante meter: (tussenwoning), (halfvrijstaand), (appartement), (vrijstaand) Bruto regionaal product per hoofd van de bevolking: HBO-studenten universiteitsstudenten ( Open Universiteit) 38% buitenlandse studenten universiteit Beste VWO van Nederland Beste kinderdagverblijf van Nederland 9 Michelinsterren bedrijven banen 220 kilometer grens met buitenland, 8 met Nederland 8 vliegvelden binnen 1 uur reisafstand Vele treinen per dag naar Brussel (1 uur reistijd), Amsterdam (2,5 uur), Frankfurt (2,5 uur), Parijs (3 uur), London (4 uur) De koers van de regio: Ontwikkelingsagenda Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg Zuid-Limburg. Om te wonen. Om te werken. Om te leven. Alles wijst erop.

4 01 Inleiding en samenvatting Zuid-Limburg: een Innovative Community in een uitgekiende Work-Life Balance De directe aanleiding voor het opstellen van deze Zuid-Limburgse ontwikkelingsagenda is gelegen in de nationale Nota Ruimte. Het Rijk heeft hierin voor de stedelijke netwerken de volgende opgave geformuleerd: De versterking van de kracht van steden en verbetering van de internationale economische concurrentiepositie en de daarbij behorende ruimtelijk-economische structuur van economische kerngebieden. Het uitvoeringsprogramma Nota Ruimte steunt de verwezenlijking hiervan. Daarnaast zijn er belangrijke instrumenten die binnen de ruimtelijke randvoorwaarden van de Nota Ruimte worden aangestuurd vanuit ondermeer de Nota Pieken in de Delta, Agenda Vitaal Platteland en het Nationaal Verkeer en Vervoersplan. Voor het Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg is de ontwikkelingsagenda aanleiding om de regionale samenwerking nieuw elan te geven en de samenwerking binnen Tripool Zuid-Limburg (Sittard-Geleen, Heerlen, Maastricht) en met het kerngebied Zuid- Limburg verder te ontwikkelen. Daartoe is geïnventariseerd wat Zuid-Limburg precies is en wat de regio uniek maakt. Dit gaat verder dan alleen een geografische definitie. Het is een complex samenspel van tastbare en ontastbare factoren die het netwerk uniek in zijn soort maakt. Vanuit deze definitie is een algemene visie geformuleerd: Zuid-Limburg wil, samen met zijn buurregio`s, een hoogwaardige en duurzame (Europese) kennis- en verblijfsregio zijn. Alle betrokken partijen zijn het erover eens dat deze visie bepalend is voor de regionale aanpak en kaderstellend voor de deelnemende gemeenten. Om de visie tastbaarder te maken is zij vertaald in twee streefbeelden te weten Innovative Community; die staat voor Europese economische concurrentiekracht en Work-Life Balance; waarmee de hoge levensstandaard wordt gedefinieerd. Deze twee begrippen combineren de eigenschappen van Zuid-Limburg met zijn visie. De streefbeelden en de daaraan gekoppelde zes kernthema s worden gebruikt om richting te geven aan het beleid van Zuid-Limburg. De zes kernthema s zijn: Economische structuurversterking; Euregionale bereikbaarheid en mobiliteit; Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling ; Culturele kwaliteit; Nationaal Landschap Zuid-Limburg en Stedelijke kwaliteit. In dit document wordt steeds, waar mogelijk, aangegeven hoe de kernthema s van Zuid-Limburg passen binnen de kaders op provinciaal, nationaal of Europees niveau. Uitwerking van de kernthema s kan in de praktijk op veel manieren gebeuren. De uitvoering van projecten die passen in deze kernthema s vindt plaats door de gemeenten of Provincie. Het Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg zal geen nieuwe bestuurslaag vormen, maar is het niveau waarop agendavorming en agendabewaking plaatsvindt. Om verankering en bewaking van de centrale visie binnen de afzonderlijke delen te waarborgen, is een bestuurlijke netwerkorganisatie nodig die beschikt over bestuurlijke kracht en die een duidelijk oog heeft voor de samenhang van de structuurversterkende programma s. Organisatorisch moet dit handen en voeten krijgen door het inrichten van een gezamenlijke programmaorganisatie. Deze draagt zorg voor facilitering van de bestuurlijke coördinatie en besluitvorming, voor samenhang in de uitvoering van de programma s en voor de communicatie en de belangenbehartiging. Onder de zes kernthema s kan een veelvoud aan projecten worden ondergebracht. Daarbij is het van belang dat de afzonderlijke projecten een toegevoegde waarde leveren aan de gezamenlijke visie en de kernthema s. Projecten die weinig tot geen regionale uitstraling en/of impact hebben, krijgen geen plek op de regionale ontwikkelingsagenda. Zij horen thuis binnen het gemeentelijk beleid. Kenmerkend voor projecten is dat zij per definitie tijdelijk van aard zijn. Daardoor is een opsomming van de projecten een dynamisch overzicht. Een overzicht met de belangrijkste projecten, niet uitputtend, is opgenomen in Bijlage B. Via de totale ontwikkelingsagenda kunnen de diverse projecten verbonden worden aan de nationale en internationale agenda s. De ontwikkelingsagenda van Zuid-Limburg heeft zowel een interne als een externe functie. Intern, voor de regio zelf, geeft de agenda richting, houvast en een doel om gezamenlijk na te streven. De deelgebieden leveren vanuit hun eigen kracht een bijdrage aan het geheel door het verwezenlijken van de projecten. Extern heeft de agenda vooral een wervende functie. Hij sluit naadloos aan bij de ambities van het kabinet (regeerakkoord) en de ambities op Europees niveau (Lissabondoelstellingen, Göteborg). Voor het kabinet en andere externe partners is deze Zuid-Limburgse ontwikkelingsagenda een uitnodiging om mee te doen en bij te dragen aan de versterking van de regionale economische ontwikkeling. Een versterking die op haar beurt weer een stimulans is voor een verdere uitbouw van de Nederlandse en Europese concurrentiekracht en innovatief vermogen. Een helder en inzichtelijk betoog maakt het ongetwijfeld aantrekkelijk voor particulieren, organisaties en instellingen om mee te doen en te willen investeren in de regio Zuid-Limburg. Versnellingsagenda, ontwikkelingsagenda, branding In afstemming met de Versnellingsagenda van de Provincie Limburg wordt gewerkt aan de inhoudelijke ontwikkeling van Zuid- Limburg (neergelegd in de Ontwikkelingsagenda Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg ) en de marketing van de regio (verwoord in Branding Zuid-Limburg. ). Zo leiden productontwikkeling en marketing hand in hand tot een dynamisch en uitdagend klimaat waarin ondernemers, inwoners en overheden de kernkwaliteiten van onze regio versterken en uitdragen. Zuid-Limburg wil, samen met zijn buurregio`s, een hoogwaardige en duurzame (Europese) kennis- en verblijfsregio zijn.

5 02 Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg De focus van de besturen verschuift van de optelsom der delen naar het vergroten van de slagkracht van het totaal. Internationale ligging Internationale ligging Zoals in de inleiding al is aangegeven, is deze agenda opgesteld nadat de rijksoverheid Zuid-Limburg als een stedelijk netwerk had aangewezen. Dit netwerk is opgebouwd uit verschillende gebiedsdelen die elk hun eigen krachten hebben. Wezenlijk voor het slagen van deze Zuid-Limburgse agenda is de manier waarop de onderdelen hun krachten weten te bundelen voor Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg als geheel. Het netwerk moet functioneren als een sportteam met spelers die elkaar aanvullen en aanmoedigen om zo het beste uit zichzelf te halen waardoor het team regelmatig scoort. Een beschrijving van de samenwerkende delen is opgenomen in Bijlage A. 2.1 Definitie, naamgeving Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg is de officiële naam, met zowel een functionele als bestuurlijke betekenis. Vanwege de herkenbaarheid en leesbaarheid gebruiken wij in het dagelijks taalgebruik en teksten als deze het reeds bekende merk Zuid-Limburg. Internationaal: Maastricht Region. Zuid-Limburg bestaat uit een stedelijk deel met de functie van nationaal economisch kerngebied (gevormd door de stadsregio s Maastricht, Heerlen/Parkstad en Sittard-Geleen) en Nationaal Landschap Zuid-Limburg, het landelijke kerngebied. Zuid-Limburg is onderdeel van het grensoverschrijdende stedelijke netwerk Maastricht - Aken - Heerlen - Hasselt - Luik (MAHHL). Zuid-Limburg functioneert als een complete, internationale stad in een wijds landschap, met zeshonderdduizend inwoners. In de Euregio Maas-Rijn, waar Zuid-Limburg ligt, wonen 3,7 miljoen mensen, waarvan de meeste in de regio Aken: 1,7 miljoen, en de provincie Luik: 1 miljoen. Zuid-Limburg is binnen deze Euregio Maas-Rijn: 1. een complete stad Weinig steden bieden op zo n compact gebied samenhangende kwaliteiten op cultureel, commercieel, economisch, landschappelijk en stedelijk gebied. Kenmerkend is dat deze kwaliteiten, van hoog niveau zijn. Het unieke van dit gebied is de pluriformiteit en de samenhangende kwaliteiten als geheel - cultureel, commercieel, economisch, landschappelijk en stedelijk. 2. een internationale stad; Gelegen aan de grenzen van drie landen (België, Nederland en Duitsland), twee culturen (Germaans en Romaans) en drie talen (Frans, Duits en Nederlands). 3. gelegen in een wijds landschap Het pittoreske en groene Nationaal Landschap, met uitlopers naar Ardennen en Eifel. 2.2 Unieke kenmerken In Zuid-Limburg is een belangrijke verandering tastbaar. De focus van de besturen verschuift van de optelsom der delen naar het vergroten van de slagkracht van het totaal. Deze verandering maakt zichtbaar dat Zuid-Limburg op twee onderdelen uniek is: Zijn internationale ligging en de huidige demografische ontwikkeling. De internationale positie impliceert een grenzeloos Zuid-Limburg dat over een grote economische kracht beschikt vooral door het forse aantal hoogwaardige kennisinstituten (alleen al in Maastricht 121, veelal kleine ondernemingen) en innoverende bedrijven. De ontwikkeling van de Nederlandse bevolking, die zich in Zuid-Limburg als eerste overduidelijk manifesteert, leidt tot een bezinning op het thema groei. Zuid-Limburg kan een gidsfunctie hebben (een demografische voorsprong) voor heel Nederland dat onherroepelijk te maken krijgt met vergrijzing, ontgroening en een afname van haar bevolking. Iedereen in Zuid-Limburg is zich bewust van deze onvermijdelijke omslag en de gevolgen daarvan Internationale ligging Een uniek gegeven van Zuid-Limburg is de internationale ligging die een aantal algemene en specifieke vraagstukken met zich brengt. De regio grenst voor 8 kilometer aan Nederland, en voor 220 kilometer aan België en Duitsland. Brussel is net zo dichtbij als Eindhoven, Luxemburg net zo dichtbij als Den Bosch. De treinreis naar Parijs duurt net zo kort als naar Den Haag; en wie om 6.00 uur op de trein springt is om 9.00 uur (lokale tijd) in London. Bedrijven, kennisinstituten, overheden en personen maken intensiever gebruik van grensoverschrijdende netwerken. Limburgers gaan regelmatig (soms zelfs vaak) de grens over om te wandelen, te fietsen, inkopen te doen (80%), vrienden en familie te bezoeken, een theatervoorstelling bij te wonen (50%), een arts te consulteren (20%), onderwijs te volgen (10%) of te werken (3%). Een complete stad, een internationale stad, in een wijds landschap.

6 Maar hoe groter de integratie, hoe sterker ook de belemmeringen van de grenzen in de praktijk worden ervaren. Het besef groeit dat Zuid-Limburg alleen optimaal kan functioneren in verbinding met de naburige steden in de Euregio: Aken, Luik, Hasselt en Genk. Hoewel al sprake is van samenwerking in MAHHL-verband, kan er nog veel winst worden geboekt door als Euregio Maas-Rijn succesvol te concurreren met andere Europese regio s. De Euregio Maas-Rijn is gelegen tussen belangrijke economische concentraties: de Vlaamse Ruit, de Randstad en het Ruhrgebied: aangeduid als de Eurodelta. Vanuit dit perspectief is het zeer de moeite waard te investeren in het centraal gelegen Zuid-Limburg. De Commissie Hermans heeft onlangs onderzoek gedaan naar de grenspositie en de kansen die deze grenspositie biedt. Nu Europa het vizier steeds meer richt op de ontwikkeling van sterke regio s heeft in het bijzonder Limburg kansen om samen met buurregio s in België en Duitsland gebruik te maken van haar ligging. Europa moet via de grenzen aan elkaar groeien. Aandacht voor grensoverschrijdende samenwerking biedt de mogelijkheid om het Europese integratiebeleid van een abstract proces tussen instituties te vertalen naar een concreet pakket maatregelen dat rechtstreeks betekenis heeft en positief ingrijpt op de leef-, woon- en werkomstandigheden van de burgers van een Europese grensregio. Uitgaande van ieders sterke mogelijkheden heeft de Euregio Maas-Rijn veel potentiële ontwikkelingskansen die nu nog verborgen blijven achter de grenzen. Als deze kansen niet worden benut blijven ook de kansen op duidelijke economische groei liggen. Vooral voor Zuid-Limburg is grensoverschrijdende samenwerking die nu al plaatsvindt geen luxe, maar een absolute noodzaak.een dergelijke samenwerking wordt vanzelfsprekend van onderop en vanuit de regio zelf geïnitieerd en op gang gebracht. Het zou van modern nationaal en Europees subsidiariteitbeleid getuigen als een grensregio als Limburg door nationale overheden in staat gesteld zou worden dergelijke initiatieven in het belang van de regionale economie, de grensoverschrijdende samenleving en de eigen inwoners van het grensgebied te nemen. De commissie is dan ook van mening dat de nationale overheden deze ruimte moeten geven waardoor de knelpunten kunnen worden overwonnen. Hier niet aan tegemoet komen zal leiden tot het onbenut laten van de grote economische mogelijkheden voor Nederland als geheel. Alle opgaven vanuit Zuid Limburg worden geformuleerd en aangepakt vanuit de internationale dimensie. Het Rijk wil in overleg met de grensprovincies en onze buurlanden oplossingen zoeken voor problemen als gevolg van verschillen in wet- en regelgeving en verschillen in bevoegdheden. Prioritaire thema s hierbij zijn arbeidsmarkt, onderwijs, zorg en openbaar vervoer. Aangesloten wordt bij concrete initiatieven. Het oplossen van knelpunten is immers geen doel op zich, maar een middel om meer grensoverschrijdende samenwerking mogelijk te maken en hiermee de ontwikkeling van deze grensregio te versterken. De Euregio Maas-Rijn vervult als proefregio een centrale rol in dit proces. Provinciaal coalitieakkoord In het coalitieakkoord is opgenomen dat Limburg een echte Europese voorbeeldprovincie wil zijn. Al onze ruimtelijke, economische, infrastructurele, culturele en sociale ambities zullen wij vanuit een grensoverschrijdende insteek formuleren en aanpakken. Rijksagenda Het Rijk heeft in dit kader de volgende doelstelling opgenomen Doelstelling 1: Een Europa met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar de lidstaten het beter zelf kunnen regelen. Euregio Maas-Rijn /Euregion Meuse-Rhine PROVINCIE ANTWERPEN PROVINCIE BRABANT MEUSE PROVINCE DE NAMUR B NL L D WESTFALEN N REGION AACHEN (Regierungsbezirk Köln ) (Regierungsbezirk Köln) Deutschsprachig Francophone Nederlandstalig Facts and Figures Euregio Maas-Rijn: 3,7 miljoen inwoners bedrijven life-science studenten per jaar universiteitsmedewerkers 300 life-science ondernemingen 180 bedrijven in medische technologie 130 research instituten in life-sciences 120 bedrijven in biotechnologie 5 universiteiten 3 academische ziekenhuizen 2 vliegvelden PROVINCIE NOORD-BRABANT PROVINCIE LIMBURG (Vlaanderen) Hasselt Liège Hogesnelheidslijnen naar PROVINCE DE LUXEMBOURG Brussel (1 uur), Frankfurt (2,5 uur), Parijs (3 uur), London (4 uur) PROVINCIE LIMBURG (Nederland) Sittard-Geleen Heerlen ZUID-LIMBURG Maastricht PROVINCE DE LIÈGE (Wallonie) Aachen NORDRHEIN- RHEINLAND-PFALZ RHEIN

7 Demografische ontwikkeling Vaststaat dat een omslagpunt is bereikt in de bevolkingsontwikkeling. Zuid-Limburg staat aan de vooravond van een nieuw demografisch tijdperk. De daling die is ingezet heeft gevolgen voor de samenleving. Er zijn steeds minder inwoners en bovendien zijn deze van steeds hogere leeftijd. Kansen voor toekomstige ontwikkelingen op ruimtelijk, sociaal en economisch vlak worden mede bepaald door bevolkingsontwikkeling en -samenstelling. De bevolkingskrimp vraagt om een omslag van traditioneel groeidenken, naar nieuwe vormen van denken gericht op welvaart en welzijn met behoud van de hoogwaardige werk-, woon- en leefkwaliteit. De bevolkingsontwikkeling kent drie aspecten: ontgroening, vergrijzing en migratie. Door de corrigerende werking van de markt én het feit dat het een geleidelijk intredend verschijnsel is - dat bovendien voorzienbaar is - kunnen maatregelen op dit gebied in alle rust worden voorbereid en getroffen. De veroudering van de bevolking is al langere tijd gaande en verloopt geleidelijk. De omvang van de bevolking neemt af sinds 2004, en wordt veroorzaakt door de daling van het aantal geboorten en de toename van de sterfte. Bovendien kent Zuid-Limburg een negatief migratiesaldo, wat de bevolkingsafname versterkt.mensen verhuizen naar andere gebieden in Nederland en over de grens naar België en Duitsland. Deze groep bestaat uit gezinnen. De belangrijkste vertrekmotieven zijn betere kansen op de woningmarkt en carrière- en opleidingsmogelijkheden. Mensen zijn bereid om tot een afstand van dertig kilometer van de stad te gaan wonen; voor werk en opleiding verhuist men verder weg.de demografische verandering betekent niet minder, maar vooral anders investeren voor de (regionale) overheden. Ambities voor kwaliteit en leefbaarheid zijn en blijven hoog. Met minder groei, wel kwaliteit realiseren vraagt om een omslag in het denken en een andere manier van werken. Provinciaal coalitieakkoord Daar waar overig Nederland pas over vele jaren geconfronteerd wordt met demografische gevolgen, moet Limburg een demografische proefregio worden, een voorbeeld voor de toekomst. Demografische transitie vraagt om maatwerk per thema en locatie binnen Zuid-Limburg. 03 Wat wil Zuid Limburg?... Ambities voor kwaliteit en leefbaarheid zijn en blijven hoog De internationale concurrentiepositie van Nederland op het vlak van kennis en innovatie, gecombineerd met een ongekend niveau van quality of life, maakt dat Zuid-Limburg een aansprekende positie kan bieden.

8 3.1 Zuid-Limburg, een duurzame en hoogwaardige Europese kennisregio Door de specifieke ligging van Zuid-Limburg wordt op natuurlijke wijze aangesloten bij de Europese discussie over regionale ontwikkeling met daarbij de Europese agenda s in het achterhoofd. De Lissabon-agenda over innovatie en concurrentie. De Götenborg-agenda over duurzaamheid van de samenleving en de Derde Pijler van de Europese Unie: de veiligheid. Zuid-Limburg wil een duurzame en hoogwaardige internationale kennis- en verblijfsregio zijn. Om dit te bereiken zijn naast het uitvoeren van de innovatieagenda economische, ruimtelijke en culturele structuurversterkende investeringen noodzakelijk die de regionale partners gezamenlijk oppakken en uitwerken. Deze investeringen dienen met name een bovenregionaal belang, namelijk de verdere ontwikkeling en versterking van de internationale concurrentiepositie van Nederland op het vlak van kennis en innovatie. Dat gecombineerd met een ongekend niveau van quality of life maakt dat Zuid-Limburg een aansprekende propositie kan bieden: Zuid-Limburg. Om te wonen. Om te werken. Om te leven. Alles wijst erop. Een aansprekende boodschap die wordt uitgedragen door de regionale bestuurders en kennisinstituten en krachtig ondersteund door de private partners. 3.2 De kracht van Zuid-Limburg Zuid-Limburg heeft niet de behoefte te discussiëren over zijn identiteit. De regio beschikt over een compleet scala van culturele, wetenschappelijke en economische instellingen en bedrijven. Vastgesteld kan worden dat zij een hoge kwaliteit hebben - een enkeling behoort zelfs tot de echte Europese of wereldtop. De pluriformiteit en de samenhangende kwaliteiten - cultureel, commercieel, economisch, landschappelijk en stedelijk - vormen het unieke kenmerk van dit gebied. Het belangrijkste doel is, om als Zuid-Limburg de krachten van dit netwerk te ontdekken en te gebruiken in het streven naar de verwezenlijking van de hier uitgedragen visie. Duurzaamheid is daarbij het centrale begrip, de rode draad bij het handelen. Om de ambitie van Zuid Limburg nader te duiden worden twee streefbeelden gehanteerd: De Innovative Community in een uitgekiende Work-Life Balance. Dit zijn twee beelden die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en elkaar versterken. Mensen die zich lekker voelen in hun omgeving, aangenaam geprikkeld worden en leven in een open gemeenschap kunnen goed presteren in hun werkomgevingen. Zuid-Limburg staat met zijn hoogwaardige kennisgemeenschap innovative community voor de Europese economische concurrentiekracht die Zuid-Limburg kan ontwikkelen. De work-life balance staat voor de hoge standaard van kwaliteit van leven die in Zuid-Limburg realiseerbaar is. Alle ingrediënten zijn aanwezig om beide zaken van de grond te tillen. Strategische coördinatie is hierbij noodzakelijk om de juiste weg in te slaan Innovative Community Kennis, innovatie en ondernemerschap zijn dé sleutels tot welvaartsgroei en de oplossing voor veel maatschappelijke problemen. Deze drie waarden nemen niet voor niets een centrale plaats in op de Lissabon-agenda. Nieuwe ideeën en inzichten vormen de basis voor vooruitgang. Zuid-Limburg beschikt als onderdeel van de Euregio Maas-Rijn nu al over een grensoverschrijdend perspectief zonder weerga. Mensen uit heel Europa komen in deze Euregio studeren en werken: braingain. Het is hier de normaalste zaak van de wereld om zakelijk en privé nationale grenzen te passeren. In de Euregio Maas-Rijn wonen 3,7 miljoen mensen en zijn ondernemingen gevestigd. Deze Euregio huisvest vijf universiteiten (Universiteit Maastricht, Open Universiteit Nederland, RWTH Aachen, Université de Liège en Universiteit Hasselt). Er zijn drie academische ziekenhuizen (Maastricht, Luik en Aken) die zijn ingeweven in het weefsel van een hoogwaardig Europees en mondiaal kennis- en zorgnetwerk. De samenwerking tussen deze instellingen is al op gang gekomen en wordt in de toekomst uitgebreid. Innovative community betekent voor Zuid-Limburg een sterke(re) economische positie in Europa. De Europese technologiedriehoek Eindhoven-Leuven-Aken (ELAT) kan een toppositie in Europa verwerven die is gebaseerd op de gebundelde innovatiekracht van hogescholen, universiteiten en bedrijven. Zuid-Limburg kan binnen de ELAT-driehoek een eigen rol spelen door in te zetten op eigen kracht, en door nauwere samenwerking aan te gaan. Innovative community betekent voor de arbeidsmarkt dat er meer arbeidskrachten nodig zijn in de kennisintensieve sector. Veel meer mensen krijgen uitzicht op een interessante carrière. Dat geldt niet alleen voor mensen die nu al in Zuid-Limburg werken of studeren, maar ook voor mensen Innovative Community......in een uitgekiende Work-Life Balance uit het aangrenzende buitenland en uit andere delen van Nederland. Zuid-Limburg kiest voor werkgelegenheidsgroei in de komende tien jaar. Die groei komt ook ten goede aan mensen die nu nog geen baan hebben. In de zich ontwikkelende kenniseconomie voegen hoger opgeleide arbeidskrachten economisch meer toe aan het stedelijk product. Eén hoger opgeleide zorgt voor werk voor 1,3 lager opgeleiden. Dit zorgt voor innovatie en sociaal-culturele dynamiek binnen de samenleving. Hoe de arbeidsparticipatie in de regio nog kan toenemen, zal nader worden onderzocht. Hierbij wordt steeds aansluiting gezocht bij de initiatieven die het Rijk op dit terrein neemt. Door de - vanuit Nederlands perspectief gezien - perifere ligging van Zuid-Limburg richt de groep hoger opgeleide arbeidskrachten zich nu nog te vaak op het westen van Nederland. Een deel van hen zoekt naar carrièrekansen in Noord-Brabant en de Randstad. Het schaalniveau van Zuid-Limburg binnen een Euregionale context én met partners op de arbeidsmarkt, zoals bedrijven, universiteiten en intermediairs, biedt meerdere kansen en mogelijkheden om deze situatie te veranderen waardoor het voor die mensen aantrekkelijker is en wordt om te blijven of zich te vestigen. Uitbreiding van de (grensoverschrijdende) samenwerking heeft consequenties voor de eisen die worden gesteld aan de economische structuur, de Euregionale bereikbaarheid, de mobiliteit en de ruimtelijke inrichting. De provinciale Limburgse Versnellingsagenda fungeert als aanjager voor de innovative community. De pijlers zijn de bij de instituten opgebouwde kennis en visie op technische en industriële vernieuwing. Samen met de grote innovatieve ondernemingen schragen zij de Zuid-Limburgse innovative community. Zuid Limburg telt twee krachtige blokken die eruit springen: Technology and materials: onder andere Hightechsystems, Chemie en Nieuwe Energie geconcentreerd op Chemelot en het grensoverschrijdend bedrijventerrein Avantis; Healthcare: geconcentreerd op de Randwyck-campus in Maastricht. De innovative community manifesteert zich op open campussen, door grensoverschrijdende verbindingen, als authentieke kracht van de regio in het Midden- en Kleinbedrijf met een versterkt innovatief karakter en een offensiever ondernemerschap. Met daarbij de wetenschap dat de steden Maastricht, Heerlen en Sittard- Geleen meer en meer dragers zijn van duurzame economische ontwikkelingen Work-Life Balance Work-life balance werkt als katalysator bij het opzetten van een woon- en leefklimaat met een grote aantrekkingskracht voor kenniswerkers. Zuid-Limburg onderscheidt zich nu al van andere gebieden doordat het een complete stad en een internationale stad is gelegen in een wijds landschap Bepalend voor de work-life balance is de prachtige omgeving. Het ontleent zijn aantrekkingskracht en identiteit voor een belangrijk deel aan het omringende platteland: het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Dit Nationaal Landschap fungeert niet alleen als de graanschuur, maar ook als de achtertuin en als wandel- en fiets- en recreatiegebied voor de bewoners van stad en land. Het panorama langs de snelweg Heerlen-Maastricht is geprezen door het ruimtelijk planbureau. De invloed van de steden op het gebruik van het landelijk gebied is groot. De relaties tussen de stad en het landelijk gebied zijn veelzijdig en multifunctioneel. Zuid-Limburg is de tweede toeristische binnenlandse bestemming van Nederland. De aanwezige kwaliteit op het gebied van leisure en gastronomie wordt verder ontwikkeld. Kwaliteit moet bereikbaar zijn voor de gewone man of vrouw die op zoek is naar rust, goed eten en een mooie omgeving. Smaakvol hoeft niet altijd duur te zijn. Het gevarieerde woningaanbod, het uitstekend onderwijs, de veilige omgeving, de afwisseling van stad en land, geen files, etc., etc. Deze kwaliteiten maken van Zuid-Limburg een complete regio waarin een uitgekiende work-life balance aanwezig is. Zuid-Limburg is een smeltkroes van culturen ten gevolge van de duizenden jaren geschiedenis. Een rijk geschakeerde bevolking is ontstaan vanuit eeuwenlange passages. Germaanse stammen, Romeinen, Franken, Karolingers, Oostenrijkers, Brabanders, Spanjaarden, Engelsen, Fransen, en Duitsers verbleven in of heersten langere tijd over het gebied. Handelsreizigers uit heel Europa bezochten de streek. In de twintigste eeuw kwamen veel mijnarbeiders met hun gezinnen uit de noordelijke provincies, uit Oost-Europa en uit de landen rond de Middellandse Zee. Allen lieten ze nog steeds herkenbare en traceerbare sporen na. Zuid-Limburg. Om te wonen. Om te werken. Om te leven. Alles wijst erop.

9 Zuid-Limburg leeft bij de gratie van zijn historische unieke positie op een snijpunt van de grote Europese culturen: Romaans en Germaans. Dit uit zich in de geest van de regio: op noordelijke wijze efficiënt georganiseerd, maar met een Latijnse ziel. Nog altijd zichtbaar in de Frans-Duitse taal- en cultuurgrens die loopt van Zuid- Limburg, via Verviers, Trier, Saarbrücken, Straatsburg, Basel, Bern tot Freiburg / Fribourg in Zwitserland. Het is die combinatie van Romaanse en Germaanse kwaliteiten die Zuid-Limburg in de voorbije eeuwen heeft geschraagd in al haar ondernemingen, gekoppeld aan de unieke internationale ligging. Uitbouw van deze internationale reputatie is aan de orde via de Universiteit Maastricht, de Open Universiteit, de Hogeschool Zuyd en Fontys Hogescholen en het Verdrag van Maastricht. Tel daarbij op de architectuur die gebaseerd is op diezelfde culturele snijlijn: functioneel bouwen, met grote aandacht voor schoonheid en harmonie. De mentaliteit van de bewoners vormt de ziel van de gemeenschap. Deze staat voor de liefde voor hun regio, voor de specifieke karaktertrekken van het gebied en haar roemruchte historie. Bij deze mentaliteit horen begrippen als kleurrijk, creatief, trots, spiritueel en zelfbewust. De mentaliteit verwijst tegelijkertijd naar het soms ongebreidelde chauvinisme, de opmerkelijke ontmoeting van Bourgondische en zakelijke levensstijlen en tolerante levensopvattingen. De kunst van het genieten maakt van Zuid-Limburg een regio waarin de gejaagdheid en de anonimiteit van het moderne leven worden gecompenseerd door een gevoel van levensvreugde. Zuid-Limburg straalt een menselijke maat en bijbehorende omgangsvormen uit. Deze aspecten kunnen niet van bovenaf worden opgelegd, maar zijn een product van interactie tussen mensen: we kunnen ze niet maken, wel koesteren. Deze karaktertrek bepaalt de wijze waarop de mensen hier met elkaar omgaan. De bezoeker proeft het meteen: het is ongrijpbaar en toch tastbaar aanwezig. Opgeslagen in het collectieve bewustzijn van de inwoners. Het is een mentaliteit, een specifieke leefstijl en een bijzondere cultuur. Die mentaliteit ontwikkelt zich, past zich aan door de komst van een universitaire en intellectuele elite, de vestiging van welgestelde senioren, de aanwas van (buitenlandse) studenten en de opvang van vluchtelingen van over de hele wereld. Dat gaat niet zomaar en roept soms spanningen op. Traditionele krachten willen de oorspronkelijke mentaliteit behouden. Tegelijk willen de nieuwkomers er ook bijhoren en trots zijn op hun nieuwe woongebied. Zij willen bijdragen aan de ontwikkeling ervan. Deze regio kent een traditie van integratie van mensen uit andere streken en landen en heeft voldoende veerkracht opgebouwd om hier ook in te toekomst mee om te kunnen gaan. Vanuit de van oudsher sterke punten in de regio moet de work-life balance zich verder ontwikkelen om zijn aantrekkelijkheid voor kenniswerkers en andere hoogopgeleiden te vergroten. Het streefbeeld work-life balance kent een aantal aspecten: Attractieve steden met kwaliteiten die mensen aantrekken; Een groot en aaneengesloten landschap van internationale allure waarbij dit landschap integraal wordt benaderd; Een woon- en verblijfskwaliteit van zeer hoog niveau; Een gezond en veilig Zuid-Limburg met een goede luchtkwaliteit waar sporten en recreatie in een aantrekkelijke en natuurlijke omgeving gemeengoed zijn. Het is een regio die ook over 25 jaar nog grote aantrekkingskracht heeft omdat duurzaamheid een algemeen verbindend uitgangspunt is. Cradle to Cradle. Bij de huidige aanpak van milieuproblemen en het zoeken naar duurzame oplossingen ligt de nadruk nog vaak op het in kleine stapjes verbeteren van de efficiency van productieprocessen en producten. Niet slecht natuurlijk, maar zo blijven echte innovatieve (doorbraak) technologieën te lang op de plank liggen. Een zeer ambitieuze vorm van duurzaam ontwikkelen is het concept van cradle to cradle (letterlijk: van wieg tot wieg), dat uit gaat van de gedachte in plaats van minder slecht, meteen goed doen. Het concept is reeds toegepast op producten en productieprocessen, en in de architectuur. Bij Cradle to cradle wordt de nadruk gelegd op het creëren van eco-effectieve oplossingen. Dit vereist toekomstdenken en leiderschap in termen van nu durven investeren en innoveren voor de winst van later. Rijksagenda De innovative community in een uitgekiende work-life-balance sluit aan bij doelstelling 13 van het kabinet: het vergroten aantrekkelijkheid van Nederland voor kenniswerkers. De compleetheid van Zuid-Limburg is natuurlijk haar unique selling point; een regio waar economische dynamiek en carrièrekansen gepaard gaan met een hoge kwaliteit van leven. En daarmee bedoelen we: ruime en betaalbare woningen, een prachtig landschap, een hoogwaardig cultureel aanbod, scholen in de top-drie van Nederland, sociale stabiliteit en een hoge mate van veiligheid. Kortom: nergens in West-Europa is een regio te vinden met zulk een uitgekiende work-life balance. Waarbij kwaliteit en saamhorigheid de verbindende factor zijn.

10 04 Wat moet er gebeuren? Voor de Innovative Community is de Provinciale Limburgse versnellingsagenda de drijvende kracht. Voor de Work-Life Balance vormen cultuur en de ruimtelijke kwaliteit van het gebied een noodzakelijke basis. In de inleiding is aangegeven dat de Zuid-Limburgse visie zes kernthema s kent die hier verder worden toegelicht. Innovative Community 4.1 Economische structuurversterking 4.2 Euregionale bereikbaarheid en mobiliteit 4.3 Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling Work-Life Balance 4.4 Culturele kwaliteit 4.5 Nationaal Landschap Zuid-Limburg 4.6 Stedelijke kwaliteit Voor de innovative community is de provinciale Limburgse versnellingsagenda de drijvende kracht. Die versnellingsagenda is in 2005 opgesteld door de provincie, samen met het bedrijfsleven en betrokken organisaties, met als doel de Limburgse economie (versneld) te stimuleren. Daarbij werd gekozen voor investeringen in een beperkt aantal clusters. Wil Zuid-Limburg zich tot een economisch sterke internationale regio kunnen ontwikkelen dan moet er in deze regio in ieder geval sprake zijn van één grensoverschrijdende arbeidsmarkt, onderwijsruimte en infrastructuur. Integrale gebiedsontwikkeling is noodzakelijk om activiteiten op economisch en/of bereikbaarheidsgebied goed met elkaar te combineren en om sociale en/of milieu doelen te bereiken. Voor de work-life balance vormen cultuur en de ruimtelijke kwaliteit van het gebied een noodzakelijke basis. Samen met de culturele kwaliteit, het Nationaal Landschap en de stedelijke structuurversterking zijn dat de kernthema s. Een duurzame ontwikkeling op alle gebieden is daarbij de rode draad. Onder ieder van bovenstaande kernthema s vallen projecten die via de programmabegrotingen van gemeenten en/of provincie worden gefinancierd en uitgevoerd. Selectie van deze projecten gebeurt in gezamenlijkheid waarbij projecten die maximaal bijdragen aan de doelstellingen de absolute voorkeur genieten. De criteria die zijn geformuleerd en de wijze waarop de samenwerking vorm krijgt zijn opgenomen in paragraaf 5 en 6. De projectenlijst die hoort bij deze ontwikkelingsagenda is vanwege het dynamische karakter als Bijlage B toegevoegd bij deze ontwikkelingsagenda. Hieronder worden de zes kernthema s toegelicht. Ze zijn omschreven als de belangrijkste regionale opgaven, gezien vanuit een internationale dimensie en daarmee ook van nationaal belang zijn. 4.1 Economische structuurversterking De kennisintensieve en creatieve sectoren van de economie bieden goede kansen voor groei. De bestaande kennisketens kunnen worden versterkt door in te zetten op nieuwe product-markt-technologie-combinaties. Er zijn voldoende voorbeelden van bedrijven die zich ondanks de verplaatsing van hun activiteiten naar elders of internationale concurrentie, uitstekend weten aan te passen aan deze nieuwe omstandigheden door te innoveren en daardoor winstgevend te zijn. Zuid-Limburg wil zich als onderdeel van de Eindhoven-Leuven-Aken Triangle (ELAT) onderscheiden als kennisregio binnen Nederland en Europa. Dit wenkend perspectief en ambitieniveau stelt Zuid-Limburg zich ten doel. Inzet is: innoveren! Dat wil zeggen, het voortdurend vernieuwen van producten, diensten en de daaraan gekoppelde productieprocessen. De kennisintensiteit en -variëteit in de Euregio Maas-Rijn is al hoog. Sterkere samenwerking op meerdere gebieden tussen de kennisinstellingen biedt veel mogelijkheden en kan het gebied internationaal op de kaart zetten. Als voorbeeld kan het initiatief Euron gelden dat in 1995 gestart is als samenwerkingsverband tussen universiteiten in Duitsland, België en Nederland. Doel was de opleidingsefficiency in de neurochirurgie te maximaliseren. Op dit moment nemen tien universiteiten deel aan Euron en werken er meer dan honderdtachtig studenten aan hun promotie. Op een vergelijkbare manier kunnen ook andere samenwerkingsverbanden worden opgericht waarbij tegelijkertijd nagegaan wordt in hoeverre diploma s wederzijds kunnen worden erkend Arbeidsmarktbeleid Er is meer nodig dan investeringen in kennis, innovatie en creativiteit. Het opleidingsniveau en de competenties in de regio sluiten nog niet aan bij de hoge ambities. Innovatieve bedrijven die hier naar toe komen vinden nu maar deels het personeel waaraan zij behoefte hebben. Het is de hoogste tijd om zowel personeel van elders te halen, als de lokale potentiële werknemers zo op te leiden dat ze in staat zijn om aan de vraag uit de markt te voldoen. Een innovative community die kwaliteitsverhoging nastreeft met hetzelfde aantal of zelfs minder mensen (bevolkingsontwikkeling) kan het zich niet permitteren dat mensen niet meedoen. De talenten moeten zoveel als mogelijk worden ingezet. Investeringen in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt zijn noodzakelijk om het potentieel ten volle te benutten. Het Nationaal Landschap als icoon voor Zuid-Limburg verbetert het imago van Zuid-Limburg en versterkt de regionale economie.

11 Het gaat bijvoorbeeld om meer en beter geschoolden in de technische richtingen van het (V)MBO en een bredere activering van de beroepsbevolking. Ook in de zorgsector ontstaat werkgelegenheid die aansluit bij de beschikbare opleidingsniveaus. Meer onderwijs in de Franse en Duitse taal op scholen levert op langere termijn een hoog rendement. Het onderwijssysteem moet meer rekening houden met de karakteristieken van de onderwijssystemen in de Euregio waardoor het een bijdrage levert aan het slechten van de culturele barrières Clusters van kracht Een duurzame economische structuur is het doel. Hieronder wordt niet alleen verstaan een goede balans tussen mens, ruimte en milieu, maar ook het vermogen om economische cycli op te vangen. Zuid-Limburg denkt dit te bereiken door de innovatiekracht te versterken die verankerd is in de Euregio Maas-Rijn. De ruimtelijke vertaling van de economische ambities vindt onder meer plaats door een integrale gebiedsgerichte ontwikkeling. De krachtige clusters van Zuid-Limburg met bijbehorende campus zijn: Technology & Materials Dit staat voor technologische voorsprong en excellent vakmanschap (voorheen high-tech systems, chemie, materialen en nieuwe energie). Zichtbaar in Sittard-Geleen (chemie, R&D campus) en Parkstad (nieuwe energie op het grensoverschrijdend bedrijventerrein Avantis). Het geografische gebied van dit cluster is de kern van ELAT (Eindhoven-Leuven-Aken-Triangle). Het betreft de volgende onderdelen: Slimme materialen: hierbij wordt gedacht aan superieure materialenkennis in de regio die tot uiting komt in aansprekende producten en toepassingsmogelijkheden. Denk aan DSM. High Tech Systems: het ontwikkelen, produceren en onderhouden van technologische systemen waarbij gebruik wordt gemaakt van complexe procesarchitecturen waarin verschillende technieken worden gecombineerd. De automotive-sector maakt hier een belangrijk onderdeel van uit. Solar/innovatieve energie systemen (nieuwe energie): het ontwikkelen en produceren van basiselementen, modules en systemen voor het gebruik van onder meer zonne-energie. In mei 2006 werd E-Avantis opgericht, een kenniscentrum op het gebied van duurzame energie, dat bedrijven begeleidt met ideeën voor nieuwe toepassingen van duurzame energietechnieken en tevens functioneert als netwerk van innovatieve ondernemers in de regio. Naast zonne-energie lijkt ook het gebruik van groene grondstoffen (bio-energie) een energieoptie te worden. Creatieve industrie: toegevoegde waarde en kwaliteitsversterking binnen vooral het stedelijk gebied. Daarbij moeten we denken aan het versterken van vormgeving/design en technologie, in combinatie met creatief ondernemerschap. Vanuit de creatieve industrie/design worden combinaties gemaakt naar de andere onderdelen van dit cluster zelf en naar andere clusters. Veel specifieke kennis ligt op de plank bij kennisinstellingen en blijft nog ongebruikt. Initiatieven als kennisvouchers overbruggen deze kloof. Voor dit cluster ligt er kennis bij de technische universiteiten, TNO, maar ook over de grens in Aken en Jülich en in Vlaanderen. Nieuwe bedrijven op dit gebied vinden onderdak op Chemelot en/of Avantis Healthcare Dit staat voor baanbrekend gezondheidsonderzoek (voorheen health, care & cure). De gezamenlijke agenda van het cluster Healthcare wil kennis en kansen in de biomedische en zorgsector koppelen om een economische meerwaarde te creëren. Dit door het aanjagen en ontwikkelen van projecten die nieuwe biomedische producten, diensten, technologieën en bedrijven opleveren. De interactie tussen de klinische praktijk van het ziekenhuis, het medisch-wetenschappelijk onderzoek en het biomedische bedrijfsleven is hierbij van essentieel belang. Verder kan de economische meerwaarde worden vergroot door kansrijke en vernieuwende combinaties te maken met de andere clusters. Samen met het Klinikum in Aken richt het AZM (campus voor bio- en medische technologie, gelokaliseerd op de campus Randwyck in Maastricht) momenteel een Center of Reference op voor topzorg en wetenschappelijk onderzoek op het gebied van hart- en vaatziekten. Hieraan moet op termijn ook het academisch ziekenhuis van Luik meedoen. Voor zeer complexe ingrepen wil het topinstituut patiënten uit heel Europa aantrekken.... nieuwe energie...healthcare Orbis Sittard-Geleen zet sterk in op het toepassen van innovatieve patiëntenzorg, met name op het gebied van ICT en logistiek. Met de globalisering van de gezondheidszorgindustrie wordt medisch toerisme steeds gewoner. Patiënten vinden waar ook ter wereld de gezondheidszorg die ze zoeken. In de experimenteerregio Zuid- Limburg moet vrij handelsverkeer komen, ook als het medische zorg betreft. De campussen op het gebied van Technology & Materials en Healthcare zijn de kernlocaties voor activiteiten met een open karakter. Vanuit deze campussen moeten verbindingen worden gelegd met andere netwerken in binnen en buitenland. Provinciaal coalitieakkoord Deze opgave loopt één op één met het programma in het provinciale coalitieakkoord; Innoveren in Limburg. Ook het onderdeel Limburg energiek uit het programma Bereikbaar en Duurzaam Limburg sluit hierbij aan evenals het programma Investeren in Mensen waar het gaat om het investeren in talent. Daarnaast sluit deze ambitie aan bij de Lissabondoelstellingen van de Europese unie. Rijksagenda De uitwerking van dit kernthema past in de volgende doelstelling van het kabinet Balkenende IV: 17 Een slagvaardige aanpak van economische ontwikkeling in top- en grensregio s. Met het programma Pieken in de Delta ondersteunt het kabinet regionale clusters van bedrijven en kennisinstellingen die de potentie hebben mee te draaien in de internationale top. Energie en nadrukkelijk zonneenergie worden hierbij genoemd.

12 4.2 Euregionale bereikbaarheid en mobiliteit Uitgaande van de ambities van een internationaal concurrerende economie en een internationale gemeenschap zijn goede verbindingen (per openbaar vervoer) over de landsgrenzen heen, noodzakelijk. Het functioneren van Zuid-Limburg hangt mede af van de verbindingen die er op allerlei terreinen worden gelegd met Aken, Luik en Hasselt. Voor Zuid-Limburg is ook een netwerkanalyse uitgevoerd, een van de elf regionale netwerkanalyses die in Nederland zijn gemaakt vanuit de Nota Mobiliteit. Doel was om de vervoersproblemen binnen deze elf netwerken te inventariseren en om maatregelen te nemen die deze knelpunten oplossen. De netwerkanalyse van Zuid-Limburg toont de volgende knelpunten: De A2 als poort naar Zuid-Limburg kent geen goed alternatief De reistijd per intercity naar de Randstad voldoet buiten de spits niet aan het uitgangspunt van maximaal anderhalf maal de reistijd per auto De onderlinge bereikbaarheid tussen de steden in het netwerk laat te wensen over. Voor het autoverkeer valt dit te herleiden tot afwikkelingsproblemen aan de stadspoorten. Voor de grote Euregionale centra rondom Zuid-Limburg geldt dat ze wel dichtbij liggen, maar per openbaar vervoer in het geheel niet (Hasselt/Genk) tot zeer beperkt (Aken) bereikbaar zijn als gevolg van een lage kwaliteit trein en een zeer zuinige frequentie. Voor de Euregionale burger betekent dit dat grensmobiliteit met openbaar vervoer moeilijk en duur is. Met relatief beperkte investeringen in het grensoverschrijdend openbaar vervoer is groot maatschappelijk voordeel te halen. De Zuid-Limburgse infrastructuur bestaat uit internationale weg- en spoorverbindingen, een regionale luchthaven, de waterverbinding met de haven van Rotterdam, een multifunctionele terminal, een haven voor bulkgoederen en kwalitatief hoogwaardige bedrijfsterreinen. Hoewel in de ontsluiting van het gebied de afgelopen jaren fors is geïnvesteerd, is er nog een aantal zwakke plekken. Het is zaak om tijdens de plan- en uitvoeringsperiode van deze ontwikkelingsagenda slimme oplossingen te bedenken om deze remmende factor op de ontwikkeling van de regio te compenseren. Een specifiek vraagstuk is de bereikbaarheid van het Nationaal Landschap. Het is mogelijk dat het Nationaal Landschap aan zijn eigen succes ten onder gaat door teveel toeristen. De maatregelen die in het verleden in dit kader zijn ontwikkeld en ingevoerd worden geëvalueerd. Dit moet de basis vormen voor een mogelijke vervolgaanpak. Provinciaal coalitieakkoord Dit kernthema sluit aan bij het onderdeel bereikbaarheid uit het programma Bereikbaar en Duurzaam Limburg Rijksagenda Deze opgaven sluiten aan bij de volgende doelstellingen van het Kabinet Balkenende IV: Doelstelling 19: Verbetering van de bereikbaarheid over weg en water door gerichte investeringen in het wegennetwerk en de binnenvaart. Doelstelling 20: Groeiambitie van 5% per jaar voor het openbaar vervoer per spoor Parkstad en buitenring Maastricht - Valkenburg 4.3 Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling Een aantal ingewikkelde en met elkaar samenhangende ruimtelijke vraagstukken van regionale en nationale betekenis kan worden opgelost door een integrale en gebiedsgerichte benadering te kiezen. Bij die gebiedsontwikkeling gaat het om een allesomvattende aanpak van een beperkt aantal sleutelprojecten die bijdragen aan de duurzame versterking van Zuid-Limburg. Grote projecten worden met elkaar verbonden waardoor het geheel meer is dan de som der delen. De economische doelstellingen van Zuid-Limburg krijgen hiermee ook een ruimtelijke vertaling. Vanuit deze gedachte worden meerdere doelen tegelijkertijd bediend en kunnen financiële middelen van betrokken partners flexibel en breed worden ingezet. Het ontwikkelen van een gebied is nooit af en het is bovendien niet alleen een zaak van de overheid. Daarom moet er actief gebruik worden gemaakt van de kennis en kunde van experts op het gebied van (publiekprivate) samenwerking. Zo kunnen de creativiteit, vindingrijkheid, oplossingsen investeringskracht van de samenleving optimaal worden ingezet. Bovenstaande heeft betrekking op de volgende vraagstukken: A2-zone Maasbracht-Geleen (inclusief Chemelot) In de taille van Limburg zijn verschillende vormen van vervoer gebundeld langs de A2. Belangrijk is om daar ontwikkelingsruimte te bieden voor het logistieke en het (chemisch-) industriële complex in dit gebied. Doorslaggevende projecten hierbij zijn de ontwikkeling van de bedrijventerreinen rondom Born en de ontwikkeling van de open innovatiecampus op Chemelot. Ook het recreatief-toeristisch ontsluiten van de beekdalen en de Grensmaas is van belang. In 2011 moet een optimaal effect zijn verwezenlijkt tussen de verbreding van de A2 en de andere relevante ontwikkelingen Maastricht - Valkenburg: healthcare, wellness en leisure staan centraal Een ambitie van beide plaatsen heeft betrekking op de thema s topzorg en wellness. Maastricht vanwege de aanwezigheid van het academisch ziekenhuis als aanbieder van topzorg, Valkenburg door haar historie als bad- en luchtkuuroord en de bijzondere uitstraling en landschappelijke potentie voor het aanbieden van top medische services. De gezamenlijke ambitie van Maastricht en Valkenburg is het opheffen van de versnippering in het aanbod op het gebied van vrijetijdseconomie door het duurzaam vervlechten en uitbuiten van de complementaire kwaliteiten van Maastricht en Valkenburg. In deze gezamenlijke ambitie wordt ook de cradle to cradle gedachte als ontwerpdimensie meegenomen. Door het realiseren van een bij de eigenheid van beide plaatsen passende kwaliteitsimpuls voor bewoners én bezoekers zal een attractieve en toekomstgerichte profilering van de regio worden ontwikkeld. Dat levert meerdaagse arrangementen op, zorgt voor extra bestedingen en toeloop en leidt tot herhaalbezoeken. Deze kwaliteitsimpuls zorgt voor een betere branding van de regio, waarmee nieuwe investeerders worden aangetrokken die weer zorgen voor extra uitstraling Parkstad Limburg: gerichte blik op nevenontwikkeling van de binnen en buitenring. De buitenring is een sleutelproject in Parkstad Limburg. Gebiedsontwikkeling rondom en langs de buitenring geeft een extra impuls aan de verbetering van de ruimtelijke functionele samenhang binnen Parkstad. En, tussen Parkstad en haar omgeving, waarbij Duitsland niet mag worden vergeten. Zo ontstaat als nevenontwikkeling bijvoorbeeld voldoende ruimte voor werklocaties waardoor doelstellingen op het gebied van nieuwe energie kunnen worden ondersteund (belangrijk bij de gewenste duurzaamheid van de regio!) en de groene component verder wordt versterkt. Een ingewikkelde maar uitdagende kwestie is de demografische ontwikkeling in het gebied. Welke extra kansen en nieuwe oplossingen biedt dit voor de regio? Provinciaal coalitieakkoord De bovenstaande integrale gebiedsontwikkelingen maken onderdeel uit van het provinciaal programma Investeren in ruimte Rijksagenda Wij zien belangrijke aanknopingspunten en raakvlakken met de 6 pijlers in het regeerakkoord en het beleidsprogramma van het Rijk. Zo sluit dit kernthema o.a. aan op de volgende doelstelling van het kabinet Balkenende IV: Doelstelling 29 Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

13 4.4 Culturele kwaliteit Zuid-Limburg is trots op de Europese geschiedenis waaraan het haar identiteit en aantrekkingskracht ontleent. De sporen van Romeinse wegen en oude handelsroutes zijn nog zichtbaar in het landschap. De steden zijn klaar voor het maken van nieuwe Europese geschiedenis vanuit hun Romaanse en Germaanse culturele erfgoed. Het is overduidelijk dat de Nederlandse levensstijl in Zuid-Limburg soms sterk verweven is met de Franse en Duitse cultuur. Deze veelkleurigheid oefent aantrekkingskracht uit op Europese burgers en Europese bedrijven om zich te vestigen in deze internationale sfeer Investeren in regionale iconen en monumenten Zuid-Limburg bezit veel mooie en typerende plekken die een belangrijk onderdeel vormen van het culturele erfgoed. Deze plekken zijn erg belangrijk voor de aantrekkingskracht van het gebied als geheel en als gevolg daarvan voor een hoogwaardig vestigingsklimaat. Er moet worden geïnvesteerd in die kwaliteiten in de fysieke omgeving die deze identiteit naar boven halen en accentueren. Een palet van landschapselementen maakt hiervan onderdeel van uit: groen, gebouwen, materialen, wegen, openbare ruimte en de ruimtelijke structuur Een regionale culturele topprogrammering: Een aantrekkelijke, innovatieve en ambitieuze regio heeft een duidelijk eigen internationaal profiel en een verrassende culturele programmering van topkwaliteit. Top in de zin van aantrekkingskracht en/of artistieke kwaliteit voor mensen van binnen en buiten het gebied. Zuid-Limburg moet de bewoners van deze Euregio, samen met Aken en Luik, een in alle opzichten hoogstaande programmering bieden. Een goede samenwerking en afstemming van de stedelijke theaters is hierbij een voorwaarde. Ook op dit punt zal de Europese dimensie extra stimulerend werken. Als voorbeeld geldt de samenwerking tussen Opera Zuid en l Opera de Wallonie in Luik Kwaliteitssprong cultuur Doel is een zodanige ontwikkeling te bevorderen dat Maastricht en omgeving een nog interessantere plaats wordt voor hoogwaardig verblijfstoerisme, resulterend in een langere verblijfsduur en hogere bestedingen en daaraan gerelateerde werkgelegenheid. Er is sprake van een initiatief voor een groot internationaal theater, inclusief concertzaal en een middenzaal, dat het culturele hart zal vormen van een bredere ontwikkeling. Een totaalplan voor de gestelde doelen in dit gedeelte van de stad kan de vorm krijgen van een gebiedsontwikkeling onder de naam Kwaliteitssprong Cultuur. Deze versterking van de culturele infrastructuur in Maastricht vormt tevens een onderdeel van het streven van de stad om in 2018 culturele hoofdstad van Europa te zijn. Voor deze ambitie heeft Maastricht ondertussen (Eu)regionaal de steun verworven van Aken, Hasselt, Sittard-Geleen, Heerlen en Luik. Cultuur speelt zich immers altijd af in een regionale context, die in de volle breedte de culturele kwaliteit van een regio vormt. En dus ook de aantrekkelijkheid van de afzonderlijke delen. Provinciaal coalitieakkoord De initiatieven die ontplooid worden in het kader van dit kernthema passen binnen verschillende programma s van de Provincie zoals Investeren in steden en dorpen en Investeren in ruimte Rijksagenda Dit sluit aan bij de volgende doelstelling van het kabinet Balkenende IV: Doelstelling 6.5 Alle jongeren tot 18 jaar raken actief of passief vertrouwd met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis. Er komt een nieuw stelsel voor subsidies voor kunst, gericht op een divers aanbod, excellentie en brede toegankelijkheid. Nationaal landschap 4.5 Nationaal Landschap Zuid-Limburg Om de kwaliteit van Nationaal Landschap Zuid-Limburg te behouden en te versterken is het van belang hier op duurzame wijze mee om te gaan. Punten van aandacht vormen het landschap, de natuur- en cultuurhistorische waarden en een verbeterde aansluiting op het aangrenzende buitenland, de Belgische Ardennen, de Duitse Eifel en het Belgische Kempenland (Haspengouw). Daarnaast eist de toeristisch/economische ontwikkeling van het gebied een open houding en de wil om de kwaliteit ervan verder uit te bouwen. In Euregionaal verband wordt gewerkt aan behoud en versterking van de kernkwaliteiten van het gebied: het relief, het groene karakter, de schaalcontrasten en de kenmerkende cultuurhistorische elementen. Deze kernkwaliteiten vormen een combinatie die het gebruik van het landschap als publieke ruimte zeer aantrekkelijk maakt. Tegelijk is er sprake van een aantal vraagstukken: hoe de kernkwaliteiten te beschermen, te versterken en te beheren? Hoe de multifunctionele landbouw te versterken? Hoe de toeristisch-recreatieve structuren te verbeteren? Op welke wijze kunnen nieuwe markten worden ontwikkeld, hoe kan samenwerking en netvorming worden gestimuleeerd? En niet te vergeten, op welke manier kan een grensoverschrijdend Drielandenpark worden opgezet en ingericht? Versterking van het landschappelijk raamwerk De kernkwaliteiten van het Nationaal Landschap zijn gebaseerd op de geomorfologie en het daarop geënte historische gebruikspatroon. Versterking van het landschappelijk raamwerk richt zich vooral op deze historisch gegroeide infrastructuur: vergroting van karakteristieke verschillen tussen dalen en plateaus, accentuering van het dalenpartroon en de vormgeving en inrichting van de hellingen. Inrichtingsmaatregelen zijn: vernatting van dalen, extensivering van agrarisch gebruik in dalen, uitbreiding van natuurlijke begroeiing van hellingen en dalbodems en aanleg van dorpsrandbeplanting. Het landschappelijk raamwerk geeft richting aan de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling waarin functies als recreatie, natuur- en waterbeheer kunnen worden geintegreerd en waarbij de landbouw op de plateaus de ruimte krijgt buiten de landbouwkundig minder gunstige gronden van het raamwerk. Essentieel hierbij is een verbeterde ontsluiting in fysieke en visuele zin van het cultuurhistorische erfgoed dat nu nog vaak, als moeilijk bereikbare enclaves verborgen ligt in het landschap (zie ook het kernthema culturele kwaliteit) Grand Design Centraal staat het besef van de waarde van het Nationaal Landschap voor heel Zuid-Limburg. Het landelijk karakter van dit gebied geeft ook het meer stedelijk deel van Zuid-Limburg een onderscheidende kwaliteit met een uitstraling van kwaliteit van leven. Zo draagt het bij aan een aantrekkelijk woon- en vestigingsklimaat, wat voor de hele regio van belang is. Het Nationaal Landschap als icoon voor Zuid-Limburg verbetert het imago van Zuid-Limburg en versterkt de regionale economie. In dat kader wordt gewerkt aan een inhoudelijke ruimtelijke visie voor (de toekomst van) het gebied. Deze visie dient als inspiratiebron en toetsingskader voor een nog te ontwikkelen ruimtelijk-economisch programma dat het Grand Design uitwerkt in een aantal concrete, met de gebiedsvisie samenhangende, en publieke en private partijen bindende, projecten. Mogelijke product- marktcombinaties kunnen daarbij worden gevormd rond thema s als Helende Hellingen, Wellness in Weelde, Goddelijk Leven en Smaakcoöperatie. Het ruimtelijkeconomische programma met de daarin opgenomen projecten zal langs een viertal samenhangende landschappelijke verbanden of assen worden uitgewerkt. Daarbij worden onderscheiden; het Geuldal; het Geleenbeekdal; de Plateaus; het Maasdal. Provinciaal coalitieakkoord De economische versterking van het nationaal landschap door de vorming van nieuwe product-marktcombinaties sluit aan bij de provinciale agenda (onderdeel Leisure). Rijksagenda Dit thema sluit aan bij de volgende doelstellingen van het kabinet Doelstelling 24: In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden Doelstelling 26. Klimaatbestendige inrichting van Nederland waarbij water een meer bepalende factor is bij ruimtelijke afwegingen, inclusief locatiekeuzes. Meer ruimte voor herstel van natuurlijke processen (bodem, water en natuur).

14 4.6 Stedelijke kwaliteit De Zuid-Limburgse woonomgeving moet aantrekkelijk zijn en blijven voor jongeren, studenten, voor (jonge) gezinnen, voor ouderen en voor nieuwkomers, kortom: voor iedereen! Zij moeten in de Limburgse steden en dorpen hun woon-, werk- en leefdromen kunnen verwezenlijken. Daarvoor moet de infrastructuur alle ruimte bieden. Op dit moment scoort Zuid-Limburg relatief laag in de waardering van de directe woonomgeving. De bevolkingsontwikkelingen geven aanleiding om op een specifieke, vernieuwende manier om te gaan met de regionale fysiekruimtelijke programmering op het terrein van wonen, werken en recreëren. Overleg met de partners op de woningmarkt moet leiden tot een evenwichtige ontwikkeling van de woningmarkt tussen de steden en dorpen waardoor vraag en aanbod beter en nauwer op elkaar aansluiten. In het POL (Provinciaal Omgevingsplan Limburg) 2006 is het verstedelijkingsbeleid ingevuld conform het nationale ruimtelijke beleid van de Nota Ruimte, met uitzondering van het bundelingsbeleid voor wonen in Zuid-Limburg. Vanwege de krimp in deze regio zijn twee principes uit de Nota Ruimte onverenigbaar; enerzijds de handhaving van de verstedelijkingspercentages voor de steden, anderzijds het bouwen voor de natuurlijke aanwas in het landelijke gebied. Op verzoek van het ministerie van VROM heeft de provincie de nota Krimp en verstedelijking in het Zuid-Limburg opgesteld, waarin het voorgaande met getallen en argumenten wordt onderbouwd, en waarin wordt aangegeven hoe de provincie samen met de gemeenten het bundelingsbeleid wil invullen. Kort samengevat komt dit beleid er op neer, dat het streven blijft gericht op handhaven van de verstedelijkingspercentages, maar dat de concrete uitwerking plaats heeft in de regionale woonvisies op basis van regiospecifieke gegevens omtrent de ontwikkeling van de bevolking en woningbehoefte. Daarbij is niet uit te sluiten dat de verstedelijkingsdoelstelling niet gehaald wordt, met name daar, waar een groot deel van de nieuwbouw dient ter compensatie van onttrokken woningen. Anderzijds blijkt uit de nota dat het migratie-saldo-nul-principe voor de landelijke gemeenten, gelet op de huidige negatieve migratiesaldo van die gemeenten, in de praktijk eveneens moet worden verlaten. Volledige compensatie van het migratieverlies zou zonder meer ten koste gaan van de verstedelijkingsdoelstelling. Vanwege de krimp is er een wijziging nodig in de bekostiging van de benodigde maatregelen om Zuid-Limburg toekomstproof te maken. Voor de woningbouw vraagt de krimp om een stelsel van rijksinvesteringen dat niet (zoals nu) gefixeerd is op het maximaliseren van het aantal nieuwe woningen in uitbreidingslocaties, maar dat gericht is op herstructurering inclusief vervangende nieuwbouw. Deze stelselwijziging zal vanuit de regio met kracht worden bepleit bij het overleg met het Rijk over de verstedelijkingsafspraken voor de periode na De behoefte aan woningen verandert de komende jaren. Dit vergt investeringen in woningen die passen bij de woonwensen van nu en morgen. Kwaliteit, duurzaamheid, energiezuinigheid, betaalbaarheid en flexibiliteit van de woningvoorraad staan voorop. Ook moet er een betere afstemming komen tussen vraag en aanbod van voorzieningen in buurten, onder andere op sportgebied. Zuid-Limburg heeft een enorme kans in het vernieuwen van de woningvoorraad. Als gevolg van de veranderingen in de bevolkingssamenstelling is de benodigde woningvoorraad in 2030 naar verwachting even groot als de huidige woningvoorraad Daardoor ontstaat de voor Nederland unieke mogelijkheid om woningen van topkwaliteit te bouwen en tegelijk woningen te slopen die niet meer aan de eisen van de bewoners voldoen. Topkwaliteit staat niet voor duur. Topkwaliteit staat voor woonmilieus in een grote diversiteit gericht op de wensen van de huidige en toekomstige bewoners van Zuid-Limburg. Dit staat haaks op de ambitie van de rijksoverheid om vele nieuwe woningen te bouwen. De compleet nieuwe benadering van het woningbouwvraagstuk biedt dit beleidsterrein een uitstekende gelegenheid om uit te gaan van een nieuw principe: groei van kwaliteit bij het gelijk houden van het totale volume. Iedere stad in Zuid-Limburg kent een aantal grote bouwprojecten, zoals Uitvoering integrale Centrumvisie inclusief Maankwartier (Heerlen), Belvédère (Maastricht) en Zitterd Revisited (Sittard). Provinciaal coalitieakkoord De doelstellingen van dit kernthema passen in het provinciaal programma Investeren in steden en dorpen. Rijksagenda Dit thema sluit aan bij de volgende doelstelling van het kabinet: Doelstelling 23: Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties en tot nieuwe woningen per jaar. Stedelijke kwaliteit 05 Criteria voor opname van projecten Uitgangspunt is dat de projecten die in de verschillende delen van Zuid-Limburg worden uitgevoerd, het geheel sterker maken.

15 Bij ieder kernthema worden enkele projecten gekozen die onder die vlag door de gezamenlijke overheden worden gesteund en uitgevoerd. Uitgangspunt is dat de projecten die in de verschillende delen van Zuid-Limburg worden uitgevoerd, het geheel sterker maken. Prioritering vindt plaats vanuit het perspectief als ware Zuid-Limburg één gemeente. Projecten die worden opgenomen in de ontwikkelingsagenda moeten voldoen aan de volgende criteria: Ze moeten passen in de kernthema s en een relevante en belangrijke bijdrage leveren aan de doelen van de ontwikkelingsagenda. Daarmee dragen ze bij aan de innovative community en/of de work-life balance. Dit kan in fysieke maar ook in beeldvormende zin zijn. Ze worden verankerd in de bestaande agenda s. Daarbij is het van belang dat de projecten worden opgenomen in de programmabegrotingen van de gemeenten en/of provincie. Ze moeten vanuit de samenhang meerwaarde bieden. De investeringen in de projecten vanuit Zuid-Limburg kunnen als een concreet aanbod en uitnodiging aan het rijk worden beschouwd om tegelijkertijd een aantal rijksdoelstellingen te realiseren. Het is nu reeds duidelijk dat er verschillende soorten projecten in aanmerking komen: Projecten die van belang zijn voor de regio en al klaar zijn om uitgevoerd te worden; Projecten die nog niet helemaal scherp zijn afgebakend maar hoog op de agenda s staan omdat ze een hoge prioriteit hebben en uiterst belangrijk zijn voor de verwezenlijking van de ontwikkelingsagenda. Het is ook belangrijk om ze op te nemen in het kader van de lobby op nationaal en internationaal niveau en voor het betrekken van partners; Projecten waarover provincie en gemeenten samen werkafspraken maken omdat ze van belang zijn voor de verwezenlijking van de doelen op lokaal niveau. Het uitvoeren van een maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) behoort tot de mogelijkheden, om financieel omvangrijke investeringen vooraf te toetsen. 06 Samenwerking De nu voorliggende ontwikkelingsagenda voor Zuid Limburg is het resultaat van samenwerking tussen provincie, de drie centrumsteden Heerlen, Maastricht, Sittard-Geleen en de gemeenten die deel uitmaken van het kerngebied Zuid-Limburg (Nationaal Landschap Zuid-Limburg). Op twee punten legt deze ontwikkelingsagenda hiermee ook de basis voor de gewenste samenwerkingorganisatie. Een bestuurlijke netwerkorganisatie die zich laat aanspreken op bestuurskracht en op het aanbrengen van samenhang in de structuurversterkende programma s binnen Zuid-Limburg. Het inrichten van een gezamenlijke programmaorganisatie die zorg draagt voor facilitering van de bestuurlijke coördinatie en besluitvorming gericht op agendasetting, agendabewaking, samenhang in de uitvoering van programma s, belangenbehartiging en communicatie. Van ontwikkelingsagenda naar uitvoering Voorwaarde voor succes is een goede publieke en publiekprivate samenwerking. Voor de uitvoering van deze ontwikkelingsagenda zijn (private) partners nodig die meedoen op alle niveau s (denken, investeren, uitdragen). Met deze ontwikkelingsagenda wordt een appèl gedaan op de medewerking en inzet van (ook private) regionale partijen. Vanuit ieders meerwaarde willen de betrokken overheden samenwerken met bedrijfsleven, kennisinstellingen, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties en maatschappelijke instellingen om zo gezamenlijk het gebied te versterken. Prioritering vindt plaats vanuit het perspectief als ware Zuid-Limburg één gemeente. Voorwaarde voor succes is een goede publieke en publiekprivate samenwerking.

16 Bijlage B Bijlage A De vier delen van Zuid-Limburg De projectenlijst Regionale Rijksontwikkelingsagenda Stadsregio Maastricht De stadsregio Maastricht is het centrum van zakelijke dienstverlening en op cultureel vlak gezichtsbepalend. Het heeft zich ontwikkeld tot een gebied met internationale allure met tal van Europese instituten en een hoogwaardige kennis- en onderwijsinfrastructuur. Maastricht is een belangrijke toeristenstad, gericht op cultuur en met een aantrekkelijk kernwinkelgebied. Verbreding en uitbouw van de kennis- en dienstensector is een belangrijk punt. Kansen liggen er in het cluster Healthcare, rond de Universiteit Maastricht en het Academisch Ziekenhuis Maastricht (AZM) en in een relatie naar het Heuvelland. Behoud en versterking van de stad als cultuur- en congrescentrum voor Zuid-Nederland in Euregionale context is aan de orde. Een goede bereikbaarheid van de stad is een belangrijke voorwaarde. Aanpak van de A2 is essentieel en ook uit oogpunt van milieu, leefbaarheid en duurzaamheid van groot belang. Een goede ontsluiting in westelijke richting naar het Belgische hoofdwegennet is eveneens van belang. Het is noodzakelijk dat de goede treinverbinding met de Hogesnelheidslijn (HSL) in Luik wordt bestendigd en uitgebouwd. Daarnaast is het meer dan gewenst dat er ook goede (openbaar vervoer)verbindingen komen met de omringende vliegvelden. De stadsregio heeft door haar ligging een compact karakter. Herstructurering van woon- en werkgebieden moet ruimte bieden aan nieuwe ontwikkelingen. Het sleutelproject stedelijke vernieuwing Belvédère is een goed voorbeeld. Nieuwe ruimte wordt ook gecreëerd door de grensoverschrijdende ontwikkeling van de Albertknoop richting Lanaken. Daarnaast is in het zuidelijk gebied Panneslager ruimte gereserveerd voor bedrijvigheid die kan worden ontwikkeld op het moment dat de voorraad aan bedrijventerreinen tot een bepaald niveau is geslonken. Naast inbreidingslocaties wordt de woningbehoefte opgevangen in uitbreidingslocaties zoals Lanakerveld en Poelveld. Binnen de tot het Maasdal behorende delen van de regio is het rivierbelang van grote invloed op de ontwikkelingsmogelijkheden. De huidige oostelijke stadsrand vormt in elk geval een ruimtelijke begrenzing richting Heuvelland. Binnen de stadsgrens bevinden zich ook gebieden van groot landschappelijk en ecologisch belang zoals de Sint-Pietersberg, de Cannerberg, het Jekerdal en het Beneden-Geuldal. Stadsregio Parkstad Limburg Parkstad is de regio waar commerciële dienstverlening en grootschalige recreatie thuis zijn. De belangrijkste kwesties voor de stadsregio Parkstad Limburg (in het vervolg genoemd: Parkstad) zijn het bevorderen van de economische groei en behoud en versterking van het voor deze regio zo kenmerkende stedelijke parklandschap met open ruimten, beken en typerende elementen uit het verleden als mijnstreek. Structuur en samenhang worden versterkt door de aanleg van een regionale ringweg rondom het gebied. Deze Parkstad Limburg Buitenring zorgt voor een betere bereikbaarheid van de oostflank van de regio en biedt nieuwe mogelijkheden voor toeristischrecreatieve ontwikkelingen en vestiging van nieuwe bedrijven in de nabijheid van deze ringweg. Ook een betere aansluiting op het Duitse autowegennet en per rail op het IC/HSL-net bieden nieuwe kansen voor economische ontwikkeling. Naast grootschalig toerisme en dagattracties (o.m. Gravenrode en Gaia-park) zijn belangrijke economische pijlers het kooptoerisme en een aantal grote kantoren van nationale betekenis (CBS, APG, DSM). Bedrijvigheid op het gebied van duurzame energie vormt een kansrijk cluster, mede vanwege de grensoverschrijdende samenwerking met partners uit de regio Aken. De ingezette bevolkingsdaling, die zich in Parkstad sterker manifesteert dan in andere stedelijke regio s in Nederland, biedt kansen op het gebied van senioreneconomie en ontwikkelingen in de zorgsector en ruimtelijke kwaliteit. Op het gebied van de kennisinfrastructuur is het zeer gewenst de relatie met de kennisinstituten in de regio Aken (RWTH, Fraunhoferinstituut, Forschungszentrum Jülich) te versterken en de daar aanwezige kennis te benutten. Binnen de regio is een belangrijke kans gelegen in de ontwikkeling van een onderwijscampus rond de Open Universiteit, de Hogeschool Zuyd en het Arcus College. De belangrijkste bedrijvigheid, winkelgebieden en voorzieningen voor onderwijs en zorg, liggen vooral in de westcorridor, langs A76 en N281. Stadsregio Sittard-Geleen De stadsregio Sittard-Geleen is dé industrieregio van Limburg. Het chemiecluster is een belangrijke drager van de economie in dit gebied, maar ook voor Limburg als geheel. Het is noodzakelijk om door een gebiedsgerichte milieu- en veiligheidsaanpak optimaal ruimte te bieden aan dit cluster op de locatie Chemelot. De automotive-sector (automaakindustrie), geconcentreerd rond Nedcar en Industriepark Swentibold, is ook van groot belang voor de regio. DSM is actief in innovaties op het gebied van voeding en materialen voor onder meer sporters. Samenwerking met topsportinstituten en topsporters is hierbij van groot belang. Facilitering door het inrichten van topsportvoorzieningen is daarbij een vereiste. Een goed logistiek concept is essentieel voor een efficiënte en milieuvriendelijke afwikkeling van de vele goederenstromen in de regio. De barge- en railterminal Born, de haven in Stein, de railterminal - Chemelotterminal en het emplacement Sittard maken hier deel vanuit. Voor de bereikbaarheid van het gebied vanuit noordelijke richting is verbreding van de A2 tussen Maasbracht en Geleen noodzakelijk. De aanleg van de N297 zorgt voor een veel betere verbinding met Duitsland en achterlangs met Parkstad. Aanpak van het stadscentrum van Sittard, ontwikkeling van het middengebied (woningbouw, stedelijke voorzieningen, binnensportvoorzieningen voor topsport, ziekenhuis) en de inrichting van de rijkswegboulevard als verbindende openbaar vervoersas, zijn cruciale projecten voor het verbeteren van de stedelijke structuur. Ontwikkeling van de landschapsparken De Graven en Susteren vormt een belangrijke groene tegenhanger voor deze stedelijke ontwikkeling. Zo wordt gewaarborgd dat het open gebied ten westen van Sittard niet verstedelijkt. Nationaal Landschap Zuid-Limburg/Heuvelland Nationaal Landschap Zuid-Limburg/Heuvelland is gezichtsbepalend door het uniek landschappelijke karakter. Het maakt deel uit van het Drielandenpark, het groene hart van het internationaal stedelijk netwerk MAHHL. Het is een uniek kleinschalig cultuurlandschap van plateaus, doorsneden met dalen en verspreid liggende natuurgebieden. Het gebied is ook cultuurhistorisch gezien bijzonder rijk door onder meer de aanwezigheid van vakwerkhuizen, carréboerderijen, kastelen en kloostercomplexen. De toeristische sector in het gebied is sterk ontwikkeld. Op basis van de nationale Nota Ruimte is het gebied aangewezen en nader begrensd als Nationaal Landschap Zuid-Limburg (POL-aanvulling Nationaal Landschap Zuid-Limburg, 2005). Ook het Grensmaasgebied maakt er deel van uit. Tot het Nationaal Landschap behoren ook de rijksbufferzones tussen de stadsregio s Parkstad en Sittard-Geleen, respectievelijk Sittard-Geleen en Maastricht/Zuidelijk Maasdal. Met initiatieven als landschapspark De Graven wordt in deze bufferzones invulling gegeven aan het grootschalige groenkarakter en versterking van de recreatieve mogelijkheden. Nationaal Landschap Zuid-Limburg moet in samenhang met de stedelijke gebieden worden ontwikkeld als een welvarend gebied waar het goed wonen, werken en recreëren is. De maatschappelijke en toeristische voorzieningen staan op een hoog peil terwijl de zorg voor en de versterking van de landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische kernkwaliteiten duurzaam is gewaarborgd. Het Nationaal Landschap werkt in Euregionaal verband aan behoud en versterking van de kernkwaliteiten van het gebied: het reliëf, het groene karakter, de schaalcontrasten en de kenmerkende cultuurhistorische elementen. Deze kernkwaliteiten zijn in de POL-aanvulling Nationaal Landschap nader gespecificeerd en vormen de uitwerking van het begrip basiskapitaal zoals dat wordt gehanteerd in het contourenbeleid. Voor de ontwikkeling van het Heuvellandgebied is het belangrijk dat er meer samenhang wordt gebracht in het behoud van een vitale sociaal-economische basis, de ontwikkeling van de groene en cultuurhistorische waarden en het recreatief gebruik. Voor Nationaal Landschap Zuid-Limburg is sprake van een ja-mits beleid, dat is uitgewerkt in de POL-aanvulling contourenbeleid (2005). Door de uitwerking van de EHS* en POG** krijgen de ecologische en watersystemen en de landschappelijke structuur een robuust karakter. De grondgebonden landbouw neemt een overwegend multifunctioneel karakter aan en is onder andere van belang als beheerder van het landschap. De toeristische sector ontwikkelt zich verder tot een sterke vrijetijdseconomie die goed inspeelt op het maken van verbindingen met andere sectoren, waaronder zorg. EHS: Ecologische hoofdstructuur POG: Provinciaal ontwikkelingszone groen POL: Provinciaal omgevingsplan Limburg Aan de ontwikkelingsagenda van Zuid-Limburg is een dynamische projectenlijst gekoppeld. In de bijgevoegde lijst is aangegeven welke projecten zijn opgenomen in de projectenlijst en hoe deze aansluiten bij de kernthema`s. Een meerjaren investeringsprogramma wordt nog uitgewerkt. Innovative Community Economische structuurversterking 1. Energy, Materials & Systems: Campus Avantis, Siliciumfabriek, R&D campus Chemelot; 2. Healthcare: Grensoverschrijdende topzorg en welness; 3. MKB innovatieprogramma met focus op de clusters van kracht; 4. Internationaal onderwijs. Euregionale bereikbaarheid en mobiliteit 5. Verbetering van diverse (inter-) nationale spoorverbindingen, Euregionale Lightrail; 6. Hoofdwegennet, ondertunneling van de A2, spitstroken, verbreding A2; 7. Uitbouw logistieke knooppunten Born, o.a. Zuid aansluiting Chemelot. Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling 8. A2-zone (inclusief Chemelot); 9. Maastricht - Valkenburg: verbetering van de vrijetijdseconomie; 10. Binnen en buitenring Parkstad Limburg. Work-Life Balance Nationaal landschap Zuid-Limburg 11. Grand design- Nieuwe markten voor toerisme. Culturele kwaliteit 12. Culturele Hoofdstad 2018, Cultuursprong Maastricht. Stedelijke kwaliteit 13. Belvédère Maastricht; 14. Herstructuringsopgave in het kader van de demografische ontwikkeling; 15. Integrale centrumvisie Heerlen incl. Maankwartier / Spoorse Doorsnijding, culturele impuls; 16. Zitterd-revisited incl. Spoorse Doorsnijding en Sportzone.

17