Handboek Bodembeschermingsrecht

Transcriptie

1

2

3 Peter-Arjen Boers Ynze Flietstra Tjeerd van der Meulen Igor van der Wal 2014 Berghauser Pont Publishing, Amsterdam

4 1e druk: 2014 ISBN NUR 823 Copyright 2014 Berghauser Pont Publishing, Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of opgeslagen op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke goedkeuring van de uitgever. De bij toepassing van art. 16B en 17 Auteurswet 1912 wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens fotokopiëren, dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp. Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet 1912 dient men zich tevoren te wenden tot: Berghauser Pont Publishing, Postbus 14580, 1001 LB Amsterdam. Hoewel uiterste zorg is besteed aan de inhoud van dit handboek, aanvaarden de uitgever en redactie geen aansprakelijkheid voor onvolledigheid of onjuistheid of voor gevolgen daarvan. Uitgever: Berghauser Pont Publishing/drs. R.D. Berghauser Pont Geautomatiseerde zetwerk: Diskad Concepts Druk: Scan Laser B.V., Zaandam

5 Voorwoord De bodem heeft tal van belangrijke functies voor mens, plant en dier. Van oudsher heeft de bodem vooral gediend voor het telen van landbouwgewassen en van het grondwater maakten wij ons drinkwater. Daarnaast wordt de ondergrond tegenwoordig gebruikt voor velerlei andere functies zoals infrastructuur, bodemenergie, opslag en ondergronds bouwen. Afhankelijk van de functie moet een bepaalde kwaliteit worden nagestreefd en historische verontreinigingen van bodem en grondwater uit het verleden (bijvoorbeeld oude stortplaatsen) kunnen daarbij een belangrijke belemmering vormen. De verontreinigingsaffaire "Lekkerkerk" in 1980 was een aanzet tot ambitieuze doelstellingen om alle gevallen van bodemverontreiniging in Nederland multifunctioneel te saneren. Dat uitgangspunt was te hoog gegrepen en is al redelijk snel veranderd in functie-afhankelijk (functiegericht) saneren. Tegelijkertijd moeten nieuwe verontreinigingen altijd voorkomen worden en hiervoor moeten maatregelen en voorzieningen getroffen worden op plaatsen waar bodemverontreiniging kan ontstaan. Uiteindelijk zal de bodem voldoende schoon moeten zijn om de functies voor mens, dier en plant te kunnen vervullen. In dit handboek wordt de complexe en veelomvattende regelgeving op het gebied van het bodembeschermingsrecht uiteengezet en toegelicht aan de hand van de praktijk en jurisprudentie. Omdat in het bodembeschermingsrecht technische, chemische en geo(hydro)logische begrippen een voorname rol spelen, worden deze ook belicht. Wij hebben een zo volledig mogelijk overzicht willen verschaffen, dus zowel de juridische als de technische invalshoek, zowel preventie als sanering en zowel de toepassingen in het kader van milieubesluiten (inrichtingen, werken, bodemenergiesystemen) als in het kader van de ruimtelijke ordening. In de bijlage zijn relevante internetbronnen weergegeven waar tal van naslagwerken zijn genoemd. Wij hopen van harte dat het handboek behulpzaam zal zijn in uw praktijk. Peter-Arjen Boers Ynze Flietstra Tjeerd van der Meulen Igor van der Wal 1 november 2013 v

6 vi

7 Inhoud Voorwoord...v 1 Voorgeschiedenis wetgeving Inleiding bodembeschermingsrecht Bodemfuncties Draagfunctie Productiefunctie Regulatiefunctie Informatiefunctie Ecologische functie Bodemaantasting en bodemverontreiniging Bodemaantasting Diffuse bodemverontreiniging Lokale bodemverontreiniging Historie bodembeschermingsrecht Milieuwetgeving Wet bodembescherming Huidig beleid en stand van zaken Landbodems Grondwater en waterbodems Toekomst bodembeschermingsrecht Bodem van Nederland Inleiding Begrippen Bodem of grond Grondsoorten Bijmengingen De ondiepe bodem van Nederland Bodem- en grondsoorten per regio Bodemkenmerken Bodemleven Grondwater Grondwaterstand Grondwaterstroming en watervoerende pakketten Diepe ondergrond Bodemprocessen Hoofdgroepen van verontreinigingen Gedrag van verontreinigingen in water Europese regelgeving Inleiding Regelgeving en beleid Soil Charter Kaderrichtlijn Bodembescherming (KRB) Het concept uitgesteld De inhoud van de KRB...44 vii

8 3.5 Nitraatrichtlijn Kaderrichtlijn Water Grondwaterrichtlijn INSPIRE-richtlijn Wetgeving en beleid Inleiding Regelgeving Wet bodembescherming algemeen Algemeen Het begrip bodem Technische Commissie Bodembescherming Bevoegd gezag Afbakening met overige wetten Preventie van bodemverontreiniging Algemeen Besluit lozing afvalwater huishoudens Besluit lozen buiten inrichtingen Besluit vrijstellingen stortverbod buiten inrichtingen Infiltratiebesluit bodembescherming Zorgplicht Algemeen Verhouding zorgplichtartikel Wbb - omgevingsvergunning milieu Relatie met andere zorgplichtbepalingen Nieuwe gevallen van bodemverontreiniging Ongewone voorvallen Bodemsanering algemeen Geval van verontreiniging Ernstig en niet ernstig Spoedig en niet spoedig Saneren Saneringsdoelstelling oude gevallen Meldplicht en ondergrens Saneringsplan Flexibele aanpak sanering Gefaseerde sanering Deelsanering Tijdelijke beveiligingsmaatregelen Gebiedsgerichte aanpak Afronding sanering Evaluatieverslag Nazorgplan Gebruiksbeperkingen Bevelsbevoegdheden en dwangsanering Kadastrale registratie bodembesluiten...91 viii

9 4.14 Financiële aspecten bodemsanering Saneringskosten en subsidiering Kostenverhaal Financiële zekerheid Besluit uniforme saneringen Waterwet: Waterbodems Wabo Omgevingsvergunning bouwen Omgevingsvergunning milieu en OBM Omgevingsvergunningen ruimtelijke ordening Diffuse bodemverontreiniging Besluit kwaliteitseisen en monitoring water Meststoffen Wet op de lijkbezorging Emissiebeperkingen en depositiebeoordeling Bodemonderzoeken Inleiding Regelgeving en beleid Kwalibo Inleiding Besluit bodemkwaliteit - Erkenning Regeling bodemkwaliteit Erkenning De systematiek van bodemonderzoek Inleiding NEN 5725 Vooronderzoek NEN 5740 Verkennend onderzoek NTA 5755 Nader onderzoek NEN 5717 Vooronderzoek waterbodem NEN 5720 Verkennend waterbodemonderzoek NEN 5707 Asbest in bodem NTA 5727 Asbest in waterbodem Bodemonderzoek milieuvergunning en BSB De Risicotoolbox Bodem en Sanscrit Gebiedsspecifieke Lokale Maximale Waarden Sanscrit Bodembescherming binnen inrichtingen Inleiding Wetgeving en beleid Inrichtingen Zorgplicht inrichtingen Speciale gebieden Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB) Inleiding Systematiek: Stappenplan NRB Verwaarloosbaar bodemrisico ix

10 6.6.4 Bodemrisicochecklist (BRCL) Maatwerk Aanvaardbaar bodemrisico Bodembedreigende stoffen: stoffenschema Incidentenmanagement Herstelplicht Nulsituatie-bepaling Nulsituatie-onderzoek Nulsituatie-onderzoek bij veehouderijen Eindsituatie-onderzoek Tussentijds-onderzoek Uitvoering nul- en eindsituatie-onderzoek Maatregelen Brongerichte bodembeschermende voorzieningen Effectgerichte bodembeschermende voorzieningen Vloeistofdichte voorzieningen Vloeistofkerende voorzieningen Lekbakken Tank(opslag)installaties Bodembescherming bij stortplaatsen Inleiding Wetgeving en beleid Stortplaatsen Stortbesluit bodembescherming Maatregelen Onderafdichting Bovenafdichting Percolaat Controlesysteem voor bodem- en grondwater Advieskamer Stortbesluit Nazorg Voormalige stortplaatsen Regeling stortplaatsen voor baggerspecie op land Inleiding Toepassingsbereik Maatregelen Nazorg Bodembescherming in werken Inleiding Regelgeving Introductie Besluit bodemkwaliteit Historie Doelstelling en bevoegd gezag Reikwijdte x

11 8.4 Relatie met afvalstoffenrecht Kaderrichtlijn afvalstoffen Stortverbod afvalstoffen Functionaliteit en nuttige toepassing Werken versus inrichtingen Bouwstoffen Toepassingsbereik Toepassingsvoorwaarden bouwstoffen Categorieën bouwstoffen Bewijsmiddelen vormgegeven en niet-vormgegeven bouwstoffen Meldplicht voor bepaalde bouwstoffen Grond en baggerspecie Toepassingsbereik Normstelling Toetsingskader gebiedsgericht beleid Toetsingskader generiek beleid Grootschalige toepassingen Specifieke bepalingen baggerspecie Bodemsanering Inleiding Wetgeving en beleid Circulaire bodemsanering Inleiding Geval van ernstige verontreiniging Bepaling spoedeisendheid Uitvoeringsaspecten sanering Risico-vaststelling bodemverontreiniging Stap 1 - Vaststellen geval van ernstige verontreiniging Stap 2 - Standaard risicobeoordeling Stap 3 - Locatiespecifieke risicobeoordeling Besluit uniforme saneringen Immobiel Mobiel Tijdelijk uitplaatsen Projectgebied De Kempen Het saneringsonderzoek en saneringsplan Het saneringsonderzoek Het saneringsplan Het evaluatieverslag Instemming met het evaluatieverslag Melden van wijzigingen in het gebruik Niet-stabiele eindsituatie Het nazorgplan Monitoring en/of actieve beheersmaatregelen Financiële zekerheidsstelling xi

12 9.9 Protocol asbest Inleiding Uitgangspunten en reikwijdte Beperking tot humane risico s Risicobeoordeling Uitkomsten van de stappen 1 tot en met Bodemsaneringstechnieken en vergunningen Inleiding Wetgeving en beleid Voorbereiding bodemsanering Het vellen van houtopstanden Werkzaamheden op openbaar terrein Natuurgebieden Grondwaterbeschermingsgebied of ander bijzonder gebied Graven in archeologisch waardevol gebied Explosieven of spontane vondst van explosieven In situ reiniging Verwijdering door fysische processen Verwijdering door biologische processen Verwijdering via chemische processen Grondverzet Open ontgraven Ontgraven met grond-en waterkerende contructie Ondergraven onder en naast bebouwing Herstellen bodemprofiel Verwerken van grond Thermische reiniging Natte reiniging Biologische reiniging Immobilisatie Verwerken van vrijkomend water Voor- en nabehandeling van grondwater Actieve koolfiltratie Biologische zuivering Chemische oxidatie Precipitatie Coagulatie/flocculatie Ionenwisseling Omgekeerde osmose Luchtstrippen Sedimentatie Isolatie Bovenafdichting Onderafdichting Verticale afdichting xii

13 Geohydrologische isolatie In situ immobilisatie Baggeren Hydraulische kraan met diverse graafbakken Draadkraan met diverse grijpers Emmerbaggermolen Snijkopzuiger met diverse graafsystemen Sleephopperzuiger Overige werktuigen Behandelen baggerspecie Zeven en ontwateren Fractiescheiding Natuurlijke technieken Chemische en thermische technieken Immobilisatietechnieken Overige toepassingen Drijflaagverwijdering Reactieve schermen Regelgeving en vergunningen Ontgronden Aanwezigheid van kabels en leidingen Sanering waterkeringen en watergangen Sanering spoorwegen Hinder leefomgeving Transport verontreinigde grond en afvoeren puin Tijdelijke opslag van grond op locatie Bemalingen Onttrekken van oppervlaktewater Lozingen Tijdelijk gebruik van gemeentelijke openbare grond en parkeren In gebruik hebben van een waterzuivering Toepassen van bouwstoffen of grond Bodemenergie Inleiding Wetgeving en beleid Beschrijving bodemenergiesystemen Vergunningen en meldingen Interferentiegebieden Enkele aspecten bij bodemenergiesystemen Algemeen Onderzoek en aanvraag Aanleg bodemenergiesysteem Gebruik en beheer bodemenergiesysteem xiii

14 12 Bodem en ruimte Inleiding Wetgeving en beleid Ruimtelijke ordening en bodemverontreiniging Exploitatieplan en saneringskosten Stappenplan Jurisprudentie Ruimtelijke inpassing stortplaatsen Bestemmen van de ondergrond Het begrip grond in het kader van de ruimtelijke ordening Structuurvisies Lagenbenadering Ontwikkelingsgebieden en innovatieprojecten Ontwikkelingsgebieden Innovaties en experimenten Bijlage 1 Internetadressen Bijlage 2 Literatuurlijst Bijlage 3 Geologische tijdtabel Bijlage 4 Bijlage C van de Regeling bodemkwaliteit Bijlage 5 Bijlage D van de Regeling bodemkwaliteit Bijlage 6 Verplichte maatregelen Activiteitenbesluit Trefwoordenregister xiv