Geachte, Met vriendelijke groet, De redactie
|
|
- Irma van den Velde
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Geachte, Deze pdf-bestanden zijn gedownload van de website van Wetenschap in Beeld ( en mogen niet aan derden worden doorgegeven. Omwille van het copyright bevatten ze geen foto's. Met vriendelijke groet, De redactie
2 grootste vragen van de wetenschap Waar bestaat alles uit? Enorme versnellers zoals de LHC van onderzoekscentrum CERN in Zwitserland zijn op jacht naar nieuwe deeltjes. cern
3 De afgelopen 200 jaar heeft de wetenschappelijke ontwikkeling ons dichter bij het antwoord gebracht op vragen als: archives charmet/the bridgeman art library Wat is het kleinste ter wereld? Waar is materie uit opgebouwd? Wat houdt de materie bijeen? Is er een Theorie van Alles? Veel Griekse filosofen dachten dat alles uit vier elementen bestond: water, vuur, aarde en lucht. Dit idee bleef hangen tot in de Middeleeuwen. D e wereld bestaat uit eendimensionale snaren die bewegen in een elfdimensionale ruimtetijd. Alle elementaire deeltjes en krachten in de natuur, die wij in onze driedimensionale wereld ervaren, zijn op te vatten als snaren die tussen zichtbare en onzichtbare dimensies bewegen. Onder moderne wetenschappers is deze Theorie van Alles heel populair. De snaartheorie overtuigt echter niet erg het grootste probleem is dat deze geen voorspellingen doet die experimenteel kunnen worden getest. Verder zijn er meer snaartheorieën, die onderling grote verschillen vertonen. Toch is het idee van supersnaren het beste antwoord dat we hebben op veel natuurkundige vragen en het voorlopige hoogtepunt van alle pogingen die mensen al duizenden jaren doen om het heelal te verklaren. Griekse filosofen bedachten atoomtheorie Rond 460 v.chr. dacht de Griekse filosoof Empedocles dat alles bestond uit vuur, water, lucht en aarde: vier eeuwige, onveranderlijke basiselementen. Ook binnen andere culturen, zoals het hindoeïsme, het boeddhisme en het taoïsme in Azië, bestond de overtuiging dat alles uit vier of vijf elementen bestond. Dit idee kreeg later steun van de Griekse natuurfilosofen, onder wie Aristoteles, die ether aan de theorie toevoegde als de substantie waaruit de hemel bestond. Men dichtte de elementen bepaalde eigenschappen toe; zo was vuur warm en droog, en water was koud en nat. Aristoteles beschouwde deze eigenschappen zelfs als de meest fundamentele, en hij probeerde dan ook om alles vanuit deze eigenschappen te verklaren. Zijn leer was ongelofelijk populair in de rest van Europa en zou tot laat in Door Henrik Bendix 77
4 science museum/sspl Met de zogeheten kathodestraalbuis ontdekte Joseph J. Thomson, Brits natuurkundige, een deeltje met negatieve lading: het elektron. de Middeleeuwen het heersende natuurwetenschappelijke verklaringsmodel blijven. Toch zagen andere filosofen andere manieren om de natuur te verklaren. Leucippus, zijn leerling Democritus en ook de latere Epicurus waren ervan overtuigd dat de wereld bestond uit oneindig veel, oneindig kleine deeltjes, atomen, die door leegte van elkaar gescheiden werden. Deze atomen varieerden in vorm en grootte; alle veranderingen in de wereld en het heelal waren ontstaan doordat deze atomen zich op wisselende manieren organiseerden. Dit klassieke atomisme doet erg denken aan onze moderne atoomtheorie, die vanaf de 17e eeuw werd ontwikkeld. De Fransman Pierre Gassendi zorgde als eerste voor een heropleving van het atomisme. Hij werd gesteund door de in Ierland geboren Robert Boyle, die afstand nam van de oude alchemisten en de basis legde voor de hedendaagse scheikunde. Het atoom is toch niet ondeelbaar Tot in de 18e eeuw werd er flink geëxperimenteerd: scheikundigen probeerden naarstig een structuur te vinden in de waarnemingen die ze deden. Het werd al snel duidelijk dat er behoefte was aan preciezere metingen van bijvoorbeeld gassen als men chemische processen zoals verbranding wilde verklaren. De Franse edelman Antoine Lavoisier kon een aantal elementen identificeren en ontdekte dat zowel de totale hoeveelheid van een materie als de massa van de daarin aanwezige elementen voor en na een chemisch proces gelijk waren. De materie veranderde slechts van gedaante, bijvoorbeeld van een vaste naar een vloeibare vorm, of ging nieuwe chemische verbindingen aan. Zo ontdekte hij dat water bestaat uit zuurstof en waterstof. In 1808 publiceerde de Engelsman John Dalton zijn hoofdwerk, A New System of Chemical Philosophy. Hierin beweert hij dat alles uit atomen bestaat. Een element bestaat uit vele identieke atomen, en de verschillen tussen de elementen ontstaan doordat elk element uit weer andere atomen bestaat, die bovendien niet hetzelfde wegen. Dalton gaf elk element een symbool en zag in dat alle materie bestaat uit een combinatie van deze basale elementen. Er werden steeds meer elementen ontdekt, en de Russische scheikundige Dmitri Mendelejev deelde ze in 1869 in naar hun eigenschappen en massa. Zo kwam hij tot het periodieke systeem. Op basis van de gaten in het systeem kon Mendelejev zelfs de ontdekking van elementen voorspellen. De vraag was of atomen echt ondeelbaar waren. In 1897 experimenteerde de Engelse natuurkundige Joseph John Thomson met de nog onverklaarbare stralen die ontstonden wanneer er stroom naar twee elektroden werd gestuurd aan weerszijden van een vacuüm glazen buis. Hij ontdekte dat de kathodestralen uit een stroom deeltjes met negatieve lading bestonden. De deeltjes waren veel lichter dan de lichtste atomen en werden elektronen genoemd. Atomen waren dus niet de kleinste bestanddelen van materie. Ze moesten uit de negatief geladen elektronen en een positief geladen deel bestaan. Ook bleek dat atomen niet onveranderlijk zijn. Rond de eeuwwisseling werd de radioactiviteit ontdekt, en bleken bepaalde elementen in andere elementen te veranderen als gevolg van radioactief verval. Ernest Rutherford, een wetenschapper uit Nieuw- Zeeland, was zeer geïnteresseerd in het verband tussen radioactiviteit en de structuur van atomen. In 1907 werd hij hoofd van de faculteit natuurkunde aan de universiteit van Manchester in Engeland, en de jaren daarop deed hij baanbrekende proeven met natuurkundigen als Hans Geiger en Ernest Marsden. Ze onderzochten de atoomstructuur door positief 78 Mijlpalen Op naar de supersnaren De Grieken kwamen 2400 jaar terug op het idee dat alles uit ondeelbaar kleine deeltjes bestond: atomen. Nu denken natuurkundigen dat alles bestaat uit nog kleinere, eendimensionale snaren. science source/foci Ca. 460 v.chr. Empedocles meent dat alles bestaat uit de elementen vuur, water, aarde en lucht. Ca. 400 v.chr. Democritus oppert dat alles uit oneindig veel ondeelbare deeltjes bestaat: atomen. science source/foci Ca. 350 v.chr. Aristoteles breidt de theorie van de vier elementen uit en voegt een vijfde toe: ether John Dalton brengt alle kennis van elementen samen en formuleert dan de eerste atoomtheorie. Wetenschap in Beeld nr. 3/2009
5 Methoden Het onzichtbare wordt zichtbaar Vanaf eind 19e eeuw zijn er instrumenten ontwikkeld om de onderzoekers te helpen bij hun zoektocht naar de kleinste bestanddelen van de materie. slac spl/foci spl/foci Spoor van positron Spoor van pion In 1932 ontdekte de Amerikaan Carl David Anderson in een nevelkamer het antideeltje van het elektron, een positron, dat al in 1928 voorspeld was. Een botsing tussen een hoogenergetisch deeltje uit de ruimte en een atoomkern kan resulteren in een pion, waarvan het spoor op de fotografische plaat staat. In 1968 wees een experiment in de grote Amerikaanse deeltjesversneller SLAC uit dat de protonen in een atoomkern uit kleinere deeltjes, quarks, bestaan. nevelkamer Fotografische plaat versneller Als een geladen deeltje door een kamer beweegt die oververzadigd is met gas, condenseert het gas en laat het een spoor na. De grootte van het spoor zegt iets over de energie en massa van het deeltje, en over de lading als de kamer zich in een magnetisch veld bevindt. De nevelkamer werd rond 1900 ontwikkeld door de Schot Charles T.R. Wilson. In de decennia daarna werden er dankzij de nevelkamer veel nieuwe deeltjes ontdekt. In de jaren 1940 ontwikkelde de Brit Cecil F. Powell fotografische platen waarmee men de aanwezigheid van kosmische deeltjes kon aantonen. Deze platen waren een stuk handiger in het gebruik dan nevelkamers. Powell nam ze mee naar hoge bergtoppen, waar de kosmische straling veel sterker is dan op de grond. In 1947 lukte het hem om een pion op te sporen een deeltje waarvan het bestaan al in 1935 voorspeld was door de Japanner Hideki Yukawa. In 1930 bouwde Ernest Lawrence de eerste moderne deeltjesversneller, en 20 jaar later waren versnellers zo krachtig dat er, onder gecontroleerde omstandigheden, nieuwe deeltjes mee gemaakt werden. De kinetische energie in lichte deeltjes werd daartoe omgezet in nieuwe, zwaardere deeltjes. Met deeltjesversnellers hoefden natuurkundigen niet langer te wachten tot kosmische straling een spoor naliet in nevelkamers of op de fotografische platen. bet tmann/co rbis/scanpix 1811 Amedeo Avogadro toont aan dat gassen bestaan uit moleculen, die op hun beurt bestaan uit kleinere atomen Joseph John Thomson ontdekt het elektron en bewijst zo dat atomen deelbaar zijn Ernest Rutherford ontdekt dat de positieve lading van een atoom in een zware kern samengebald is Dmitri Mendelejev presenteert het periodiek systeem, dat de elementen op eigenschappen rangschikt Albert Einstein stelt dat energie en materie hetzelfde zijn en dat licht is op te vatten als deeltjes Niels Bohr stelt dat elektronen zich in bepaalde stabiele banen rond de atoomkern bewegen. 79
6 De natuur is een bouwpakket Het standaardmodel beschrijft alle deeltjes en de meeste natuurkrachten; alleen de zwaartekracht ontbreekt. De materie om ons heen bestaat uit up- en downquarks en elektronen. quarks Leptonen uup ddown νe elektronneutrino e elektron c charm s strange νµ muonneutrino µ muon γ foton z z-boson w w-boson g gluon Quarks zijn de meest elementaire deeltjes van atoomkernen en van veel nieuwe deeltjes die ontdekt zijn in kosmische straling en versnellers. Leptonen horen tot de klasse waarvan het elektron het bekendst is. Een verschil met quarks is dat de sterke kernkracht geen vat op ze heeft. Krachtvoerende deeltjes zorgen voor de wisselwerking tussen de deeltjes, waardoor ze elkaar bijvoorbeeld aantrekken of afstoten. ttop b bottom ντ tauneutrino τ tau krachtvoerende deeltjes geladen alfadeeltjes (heliumkernen) op een laagje metaalfolie bijvoorbeeld goud te schieten. Als de positieve lading van het goudatoom gelijkmatig was verdeeld, zou het alfadeeltje maar iets af buigen na de botsing met het atoom, maar verschillende alfadeeltjes bleken direct teruggeketst te worden, alsof ze tegen iets zwaars en compacts waren gebotst. Dit viel te verklaren als veruit het grootste deel van de atoommassa in een kleine kern met positieve lading verzameld was. Hierdoor kreeg Rutherford het idee van een atoommodel waarin de elektronen draaien om een compacte kern, zoals planeten om de zon. Hij identificeerde ook het proton: het deeltje dat de positieve lading van de atoomkern draagt. Dit atoommodel verklaarde echter niet hoe een atoom stabiel kan zijn waarom de negatief geladen elektronen niet direct naar de positieve kern vallen. Hiervoor was een compleet nieuwe natuurkunde nodig: de kwantummechanica. In 1913 stelde de Deen Niels Bohr vast dat elektronen in vaste banen om de kern moesten bewegen, omdat energie alleen voorkomt in standaardpakketjes (kwanta) en daarom slechts bepaalde waarden kan hebben. In de jaren 1920 ging de kwantumfysica met sprongen vooruit. Het werd duidelijk dat de kleinste delen van materie zich totaal anders gedragen dan wij gewend zijn in de macroscopische wereld; zo zijn deeltjes als licht op te vatten, en andersom. Quarks scheppen orde in deeltjeschaos In 1932 bombardeerde de Engelse natuurkundige James Chadwick een aantal stoffen met alfadeeltjes. Hierdoor begonnen de atoomkernen van die stoffen een nieuw soort neutrale straling uit te zenden deeltjes die neutronen werden genoemd. Atomen werden opgevat als een zware, compacte kern van protonen en neutronen in een elektronenwolk. In 1932 werd er nog een deeltje gevonden. De Amerikaan Carl D. Anderson onderzocht kosmische straling in een nevelkamer toen hij op een deeltje stuitte met alle eigenschappen van een elektron, maar met een positieve lading: een positron. De jaren daarna werden er meer deeltjes ontdekt, in kosmische straling en in deeltjesversnellers. In 1937 werd het spoor van een muon, een zwaardere versie van het elektron, waargenomen in een nevelkamer. Tien jaar later zag men het spoor van een pion op een fotografische plaat. Al in 1935 was het bestaan van pionen voorspeld; men dacht dat ze de elektronen en protonen van atomen bijeenhielden. Eind jaren 1940 dook er weer een mysterieus deeltje op, het kaon, en daarna ging het hard. In de jaren 1950 en 1960 werden er enorme hoeveelheden nieuwe deeltjes geproduceerd in deeltjesversnellers bet tmann/co rbis/scanpix 1924 Louis de Broglie meent dat je deeltjes ook als golven kunt beschouwen Paul Dirac, Schrödinger en Heisenberg ontwikkelen de kwantummechanica; die beschrijft de subatomaire wereld James Chadwick ontdekt een kerndeeltje zonder elektrische lading, dat hij neutron noemt Hideki Yukawa stelt dat de deeltjes in de atoomkern bijeen blijven door speciale krachtdeeltjes Cecil Powell ontdekt het door Yukawa voorspelde pion in De jaren erna worden in nevelkamers en op fotografische platen meer deeltjes ontdekt F. Reines en C. Cowan vinden het neutrino, dat al in 1930 theoretisch was voorspeld. Wetenschap in Beeld nr. 3/2009
7 Perspectieven en hierdoor ontstond een duidelijke behoefte aan een theorie die deze warboel van exotische deeltjes in een systeem kon onderbrengen. De Amerikaanse natuurkundigen George Zweig en Murray Gell-Mann brachten in 1964 orde in de chaos. Volgens hen was het merendeel van de kerndeeltjes en de pas ontdekte deeltjes opgebouwd uit nog kleinere elementaire deeltjes: quarks. Alle deeltjes werden beschouwd als een combinatie van drie soorten quarks: de up-, down- en strangequark. Er doken echter meer vreemde deeltjes op en de lijst is uitgebreid met een charm-, top- en bottomquark. Natuurkundigen ontwikkelden een betrouwbaar model waarin alle bestaande deeltjes en krachten leken te passen, behalve de zwaartekracht, een vreemde eend in de bijt van de kwantummechanica. Volgens het zogeheten standaardmodel bestaat alle materie uit zes quarks en zes leptonen, waaronder het bekende elektron. Hierbij komen de fotonen, krachtdeeltjes die de elektromagnetische kracht dragen, W- en Z-deeltjes, die voor de zwakke kernkracht zorgen, en gluonen, die de quarks bijeenhouden. Dit standaardmodel heeft diverse nauwkeurige voorspellingen gedaan die aan de hand van allerlei experimenten zijn bevestigd, en de theorie is dan ook erg succesvol. Maar er blijven nog steeds deeltjes over waar we iets mee moeten: zo hebben alle quarks en leptonen elk een antideeltje. Uiteraard zoeken natuurkundigen naar een nog elementairder model, dat de materie en de natuurkrachten verklaart en waarin ook de zwaartekracht past. De supersnaartheorie is een poging tot een dergelijke Theorie van Alles. Het idee is vrij simpel: alle krachten en deeltjes zijn eigenlijk minieme snaartjes die op verschillende manieren trillen. Om de wiskunde achter dit model passend te krijgen, moeten de theoretisch natuurkundigen echter eendimensionale snaren introduceren in een ruimtetijd van elf dimensies, en dan is alle eenvoud al snel ver te zoeken. De supersnaartheorie is echter nog lang niet af, en het duurt dus nog wel even voor we echt kunnen zeggen waar alles uit bestaat. Meer op cern Jacht op het allerkleinste vereist de grootste machines Sinds 1950 zijn de steeds grotere deeltjesversnellers niet meer weg te denken uit de deeltjesfysica. Het maken van kleine deeltjes vereist zeer geconcentreerde energie, zoals alleen een versneller levert. De versneller LHC van onderzoekscentrum CERN is de grootste machine ter wereld. Als hij dit jaar serieus gaat draaien, moeten er nieuwe deeltjes opduiken. Zo hoopt men theorieën te bevestigen of te ontkrachten en het antwoord te vinden op grote wetenschappelijke vragen. Onderzoekers hopen de sporen van een Higgsboson te zien, een deeltje dat verklaren moet waarom deeltjes meestal massa hebben en niet, zoals het foton, gewichtloos zijn. Met de LHC en nog grotere versnellers zijn wellicht ook zogeheten supersymmetrische deeltjes te maken. De supersnaartheorie en andere natuurkundige theorieën veronderstellen namelijk dat er voor ieder elementair deeltje een partner is een selektron hoort bij een elektron, een antiquark bij een quark enzovoort. En misschien kunnen deze versnellers ook vertellen of er extra, verborgen dimensies in ons heelal zijn. Als het Higgsdeeltje opduikt in de LHCversneller ziet dat er mogelijk zo uit Murray Gell-Mann en George Zweig stellen dat de protonen, neutronen en andere nieuwe deeltjes uit nog basalere bestanddelen bestaan: quarks Experimenten met de drie kilometer lange deeltjesversneller SLAC in de VS leveren het bewijs voor de theorie dat protonen bestaan uit drie quarks. Wetenschap in Beeld nr. 3/ Het krachtdeeltje dat zorgt voor de sterke kernkracht die quarks bij elkaar houdt, het gluon, wordt ontdekt bij een experiment met de deeltjesversneller DESY in Hamburg De CERN-versneller ontdekt de deeltjes W +, W - en Z 0, die de zwakke kernkracht dragen. j. schwartz ias/princeton 1984 Michael Green en John Schwartz ontwikkelen de snaartheorie, en stellen dat alle deeltjes en krachten te zien zijn als snaartjes in de 10-dimensionale ruimtetijd Edward Witten verklaart hoe de inmiddels vijf supersnaartheorieën in één theorie te vatten zijn. Daar is dan wel een heelal met 11 dimensies voor nodig. 81
2.1 Elementaire deeltjes
HiSPARC High-School Project on Astrophysics Research with Cosmics Interactie van kosmische straling en aardatmosfeer 2.1 Elementaire deeltjes Bij de botsing van een primair kosmisch deeltje met een zuurstof-
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje
Wetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 9 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 9 oktober
Nadere informatieAlfastraling bestaat uit positieve heliumkernen (2 protonen en 2 neutronen) met veel energie. Wordt gestopt door een blad papier.
Alfa -, bèta - en gammastraling Al in 1899 onderscheidde Ernest Rutherford bij de uraniumstraling "minstens twee" soorten: één die makkelijk wordt geabsorbeerd, voor het gemak de 'alfastraling' genoemd,
Nadere informatieHiggs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud
Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen
Nadere informatieQuantummechanica en Relativiteitsleer bij kosmische straling
Quantummechanica en sleer bij kosmische straling Niek Schultheiss 1/19 Krachten en krachtdragers Op kerndeeltjes werkt de zwaartekracht. Op kerndeeltjes werkt de elektromagnetische kracht. Kernen kunnen
Nadere informatieHfdst 1' Massa en rustenergie (Toevoeging hiervan nodig om begeleid zelfstandig opzoekwerk i.v.m. het Standaardmodel mogelijk te maken.
I. ELEKTRODYNAMICA Hfdst. 1 Lading en inwendige bouw van atomen 1 Elektronentheorie 1) Proefjes 2) Elektriciteit is zeer nauw verbonden met de inwendige bouw van atomen 2 Dieper en dieper in het atoom
Nadere informatieHet Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers
Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers 20 maart 2012 HOVO 2012 I 2 20 maart 2012 HOVO 2012 I 3 C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4 20
Nadere informatieHet Higgs-deeltje ontdekt. En wat dan?
Samenvatting door Carlos Van Cauwenberghe van de lezing over Het Higgs-deeltje ontdekt. En wat dan? gegeven door Prof. Dirk Ryckbosch, Universiteit Gent Inleiding: Zie informatie over de lezing van 9/2/2015
Nadere informatieZoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Het atoom: hoe beter men keek hoe kleiner het leek Ivo van Vulpen CERN Mijn oude huis Anti-materie ATLAS detector Gebouw-40 globe 21 cctober, 2006
Nadere informatieMajorana Neutrino s en Donkere Materie
? = Majorana Neutrino s en Donkere Materie Patrick Decowski decowski@nikhef.nl Majorana mini-symposium bij de KNAW op 31 mei 2012 Elementaire Deeltjes Elementaire deeltjes en geen quasi-deeltjes! ;-) Waarom
Nadere informatieH2: Het standaardmodel
H2: Het standaardmodel 2.1 12 Fundamentele materiedeeltjes De elementaire deeltjes worden in 2 groepen opgedeeld volgens spin (aantal keer dat een deeltje rond zijn eigen as draait), de fermionen zijn
Nadere informatieDeel 1: in het Standaard Model bestaan er 3 generaties (flavours) neutrino s. dit werd met grote precisie bevestigd door de metingen bij de LEP
In dit hoofdstuk worden eerst de ontdekkingen van de neutrale en geladen leptonen besproken. Vervolgens wordt de ontdekking van het pion besproken, nauw verbonden met de ontdekking van het muon. Ten slotte
Nadere informatieSterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer
Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer Onderzoek naar de bouwstenen van de natuur Onderzoek naar het heelal met behulp van die deeltjes Deeltjesfysica: Waaruit bestaat de wereld? Elektron:
Nadere informatieEEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE
10 maart 2014 EEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE PUBLIC SCIENCE MET PIET MULDERS, JAN VAN DEN BERG EN SABRINA COTOGNO Inhoud Proloog De atomaire wereld De subatomaire wereld. De
Nadere informatieDe magische wereld van het allerkleinste - gedeelde dromen & innovatie -
De magische wereld van het allerkleinste - gedeelde dromen & innovatie - 40 jaar VIBA, 18 november 2016 Ivo van Vulpen Innovatie is overal In een steeds veranderende wereld vervult de VIBA al veertig jaar
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieHoofdstuk 5 Atoommodellen
Hoofdstuk 5 Atoommodellen 5.1 Natuurwetenschappelijk denken en modeldenken Het is niet altijd eenvoudig om je een voorstelling te maken van dingen die je niet kan zien. Een wetenschapper werkt dan met
Nadere informatieAarde Onze Speciale Woonplaats
Aarde Onze Speciale Woonplaats Wat Earth in space BEWOONBAARHEID voor intelligente wezens betreft is er geen betere planeet dan de AARDE! Wij leven op een doodgewoon rotsblok dat rond gaat om een middelmatige
Nadere informatieIn Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi
In Pursuit of Lepton Flavour Violation. A search for the τ -> μγγ decay with ATLAS at s = 8 TeV. I. Angelozzi Samenvatting Wat zijn de fundamentele bouwstenen van het universum? Welke krachten bepalen
Nadere informatieSymmetie en Symmetrie. in het Standaard Model
Symmetie en Symmetrie in het Standaard Model Eric Laenen Utrecht Het Higgs deeltje Wat weet U wellicht al? - Higgs deeltje is klein (en duur) - media noemen het te vaak God-deeltje? - wordt gezocht onder
Nadere informatieDe bouwstenen van het heelal Aart Heijboer
De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer 13 Jan 2011, Andijk slides bekijken: www.nikhef.nl/~t61/outreach.shtml verdere vragen: aart.heijboer@nikhef.nl Het grootste foto toestel ter wereld Magneten
Nadere informatieAtoom theorie. Inleiding
Atoom theorie Inleiding Democritus Democritus van Abdera (ca. 460 v. Chr.-380/370 v. Chr.) was een Grieks geleerde, filosoof astronoom en reiziger. Materie bestaat uit zeer kleine ondeelbare eenheden (a-tomos
Nadere informatieDe Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF)
De Large Hadron Collider 2.0 Wouter Verkerke (NIKHEF) 11 2 De Large Hadron Collider LHCb ATLAS CMS Eén versneller vier experimenten! Concept studie gestart in 1984! Eerste botsingen 25 jaar later in 2009!!
Nadere informatieVERENIGDE DEELTJESINTERACTIES
VERENIGDE DEELTJESINTERACTIES Alle verschijnselen om ons heen en in het heelal kunnen uitgelegd worden met vier basiskrachten: gravitatie, elektromagnetisme, sterke en zwakke wisselwerking. Op het eerste
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%?
Wetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%? Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 23 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 23 oktober 2017 1 / 27
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) Hoorn, 15 april 2014
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) Hoorn, 15 april 2014 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieHet berekenbare Heelal
Het berekenbare Heelal 1 BETELGEUSE EN HET DOPPLEREFFECT HET IS MAAR HOE JE HET BEKIJKT NAAR EEN GRENS VAN HET HEELAL DE STRINGTHEORIE HET EERSTE BEREKENDE WERELDBEELD DE EERSTE SECONDE GUT, TOE, ANTROPISCH
Nadere informatieLHCb Wat doen wij? Niels Tuning voor ET - 8 januari 2013
LHCb Wat doen wij? Niels Tuning voor ET - 8 januari 2013 LHCb Waarom deeltjesfysica? Waarom LHCb? Resultaten Upgrade Deeltjesfysica Bestudeert de natuur op afstanden < 10-15 m 10-15 m atoom kern Quantum
Nadere informatieDeeltjes binnen het standaardmodel. N.G. Schultheiss
1 Deeltjes binnen het standaardmodel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Rond het jaar 1900 was de samenstelling van atomen het onderwerp van onderzoek. Joseph John Thomson (1856-1940) dacht dat atomen een soort
Nadere informatieUp quark (u) Down quark (d) Up anti-quark (ū) Down anti-quark (đ) Charm quark (c) Strange quark (s) Charm anti-quark(č) Strange anti-quark(š)
HOOFDSTUK 11 ATOOMFYSICA 17 pag. Deeltjes Terug naar de (atoom)deeltjes. We kennen er al heel wat, maar er zijn zovéél deeltjes, het duizelt! Alles op deze wereld, in het heelal, alles bestaat uit deeltjes,
Nadere informatieRelatieve massa. t.o.v. de atoommassaeenheid. m(kg) ,66 10 kg
. Atoombouw. Atoom Sommige Griekse filosofen (Democritus 4 v.c.) waren er al van overtuigd dat alle materie opgebouwd is uit massieve niet meer te delen bollen, de atomen. Dalton (88) kon op wetenschappelijke
Nadere informatieWordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties.
Nog niet gevonden! Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Daarnaast ook in 2015 een grote ondergrondse detector.
Nadere informatie(a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met elkaar gemeen hebben.
Uitwerkingen HiSPARC Elementaire deeltjes C.G.N. van Veen 1 Hadronen Opdracht 1: Elementaire deeltjes worden onderverdeeld in quarks en leptonen. (a) Noem twee eigenschappen die quarks en leptonen met
Nadere informatieMaterie bouwstenen van het heelal FEW 2009
Materie bouwstenen van het heelal FEW 2009 Prof.dr Jo van den Brand jo@nikhef.nl 2 september 2009 Waar de wereld van gemaakt is De wereld kent een enorme diversiteit van materialen en vormen van materie.
Nadere informatieMassahysterie over het massamysterie. dr. Frank Filthaut Radboud Universiteit Nijmegen & Nikhef
Massahysterie over het massamysterie dr. Frank Filthaut Radboud Universiteit Nijmegen & Nikhef Voorbij het blote oog Antoni van Leeuwenhoek, 1632-1723: uitvinding van de microscoop ontdekking van de eerste
Nadere informatieDe ontdekking van het Higgs boson. Ivo van Vulpen
De ontdekking van het Higgs boson Ivo van Vulpen CERN in Genève, Zwitserland Mijn oude huis ATLAS experiment vergaderen hotel kantine directeur theoreten Deeltjesfysica 10-15 m atoom kern Wat zijn de bouwstenen
Nadere informatiee-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een
visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De workshops van e-chrya zijn bedoeld om te verbreden, te ontwikkelen en te ontdekken. Als groep, als netwerk, komen we bij elkaar om elkaar te leren kennen en
Nadere informatieDe golfvergelijking van Schrödinger
De golfvergelijking van Schrödinger De golfvergelijking van Schrödinger beschrijft het gedrag van het elektron in het atoom. De oplossing van die vergelijking? i bevat informatie over de energie in de
Nadere informatieWeek-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Week-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen CERN in Genève, Zwitserland Deeltjesfysica 10-15 m atoom kern Wat zijn de bouwstenen
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde H3 Door: Immanuel Bendahan
Samenvatting Scheikunde H3 Door: Immanuel Bendahan Inhoudsopgave 1 Atoommodel... 1 Moleculen... 1 De ontwikkeling van het atoommodel... 1 Atoommodel van Bohr... 2 Indicatoren van atomen... 3 2 Periodiek
Nadere informatieWerkstuk Natuurkunde Het Higgsboson
Werkstuk Natuurkunde Het Higgsboson Werkstuk door Anoir 2099 woorden 12 maart 2018 8,5 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Newton HET HIGGSBOSON EN ZIJN DEMYSTIFICATIE Door: Anoir Koolhoven, Sergio
Nadere informatieZoektocht naar het Higgs deeltje. De Large Hadron Collider in actie. Stan Bentvelsen
Zoektocht naar het Higgs deeltje De Large Hadron Collider in actie Stan Bentvelsen KNAW Amsterdam - 11 januari 2011 1 Versnellen op CERN De versneller Large Hadron Collider sub- atomaire deeltjes botsen
Nadere informatieDeeltjes binnen het standaardmodel
1 Deeltjes binnen het standaardmodel N.G. Schultheiss 1 Inleiding Rond het jaar 1900 was de samenstelling van atomen het onderwerp van onderzoek. Joseph John Thomson (1856-1940) dacht dat atomen een soort
Nadere informatieLater heeft men ook nog een ongeladen deeltje met praktisch dezelfde massa als een proton ontdekt (1932). Dit deeltje heeft de naam neutron gekregen.
Atoombouw 1.1 onderwerpen: Elektrische structuur van de materie Atoommodel van Rutherford Elementaire deeltjes Massagetal en atoomnummer Ionen Lading Twee (met een metalen laagje bedekte) balletjes,, die
Nadere informatieMassa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en
Massa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en recent Higgs. 1 Als ik deze voetbal een trap geef schiet
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Titel vertaling: Strategieën voor de Jacht op Nieuwe Fysica met Strange Beauty Mesonen Deeltjesfysica De wetten van de natuur onderbouwen, althans in principe, alle observaties
Nadere informatieDe energievallei van de nucliden als nieuw didactisch concept
De energievallei van de nucliden als nieuw didactisch concept - Kernfysica: van beschrijven naar begrijpen Rita Van Peteghem Coördinator Wetenschappen-Wisk. CNO (Centrum Nascholing Onderwijs) Universiteit
Nadere informatieSamenvatting PMN. Golf en deeltje.
Samenvatting PMN Golf en deeltje. Het foto-elektrisch effect: Licht als energiepakketjes (deeltjes) Foton (ã) impuls: en energie Deeltje (m) impuls en energie en golflengte Zowel materie als golven (fotonen)
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Fundamentals of the pure spinor formalism Hoogeveen, J. DOI: / Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Fundamentals of the pure spinor formalism Hoogeveen, J. DOI: 10.5117/9789056296414 Link to publication Citation for published version (APA): Hoogeveen, J. (2010).
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 16 april 2007 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst via meerkeuzevragen. eel II bestaat
Nadere informatieEn ik ben niet de enige, door de eeuwen heen hebben grote natuurkundigen geworsteld met het begrip massa.
1 Die mooie theorie heeft echter één groot probleem. In de theorie hebben alle elementaire deeltjes massa nul! En daarmee zou ook alles om ons heen massaloos zijn d.w.z. gewicht nul hebben. Misschien zit
Nadere informatieWaar komt het allemaal vandaan?
Erik Verlinde Opening Academisch Jaar 2011 2012 Waar komt het allemaal vandaan? Dames en heren, Na deze leuke bijdrage van José van Dijck aan mij de beurt om u iets te vertellen passend bij het thema de
Nadere informatieDe large hadron collider: Hoe zien de eerste botsingen eruit? Ivo van Vulpen
De large hadron collider: Hoe zien de eerste botsingen eruit? Ivo van Vulpen Het grootste en het kleinste volgens mijn dochter van 3 volgens haar vader Olifant Klein muisje Grootst Kleinst 10 +22 m 10-9
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 4 april 2005 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst via meerkeuzevragen. Deel II
Nadere informatieKERNEN & DEELTJES VWO
KERNEN & DEELTJES VWO Foton is een opgavenverzameling voor het nieuwe eindexamenprogramma natuurkunde. Foton is gratis te downloaden via natuurkundeuitgelegd.nl/foton Uitwerkingen van alle opgaven staan
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus 27 Oktober, 2009 Structuur der Materie Docent informatie Email: jo@nikhef.nl Overzicht 0620 539 484 / 020 598 7900 Kamer: T2.69 Rooster informatie Dinsdag 13:30 15:15,
Nadere informatieLoesje over de de Oerknal: Eerst was er niets en toen is dat nog ontploft ook
1 Loesje over de de Oerknal: Eerst was er niets en toen is dat nog ontploft ook Natuurkundigen weten weinig over het moment van de Oerknal. Wat we wel begrijpen is de evolutie van ons Universum vanaf zeg
Nadere informatieLarge Hadron Collider. Werkbladen. HiSPARC. 1 Inleiding. 2 Voorkennis. 3 Opgaven atoombouw. C.G.N. van Veen
Werkbladen HiSPARC Large Hadron Collider C.G.N. van Veen 1 Inleiding In het voorjaar van 2015 start de LHC onieuw o. Ditmaal met een hogere energie dan ooit tevoren. Protonen met een energie van 7,0 TeV
Nadere informatieDeeltjesfysica in vogelvlucht. Frank Filthaut Radboud Universiteit Nijmegen / Nikhef
Deeltjesfysica in vogelvlucht Frank Filthaut Radboud Universiteit Nijmegen / Nikhef Inhoud: Op zoek naar het kleinste Deeltjes en interacties: het Standaardmodel De Large Hadron Collider Deel 1: Op zoek
Nadere informatieChemie 4: Atoommodellen
Chemie 4: Atoommodellen Van de oude Grieken tot het kwantummodel Het woord atoom komt va, het Griekse woord atomos dat ondeelbaar betekent. Voor de Griekse geleerde Democritos die leefde in het jaar 400
Nadere informatieEen deels bestaande PowerPointpresentatie voor de cursus in de aandacht gebracht cq bewerkt door:
Sporen van deeltjes Een deels bestaande PowerPointpresentatie voor de cursus in de aandacht gebracht cq bewerkt door: E.J. Klesser, K. Akrikez, F. de Wit, F. Bergisch, J. v. Reisen Het onderzoek naar elementaire
Nadere informatieVan atoom tot kosmos
HOVO cursus Februari/maart 2017 Van atoom tot kosmos Piet Mulders p.j.g.mulders@vu.nl 1 Omschrijving INLEIDING NATUURKUNDE Van atoom tot kosmos P.J. Mulders Afdeling Natuurkunde en Sterrenkunde/Nikhef
Nadere informatieCERN, de LHC en Het Heelal. Aart Heijboer (CERN)
CERN, de LHC en Het Heelal Aart Heijboer (CERN) Plan: Waarom deeltjesfysica en grote versnellers Wat weten we al Wat willen we nog meer weten CERN & de LHC Waarom zo groot/duur Wat komt er bij kijken Wat
Nadere informatieVergelijk het maar met een ijsberg: de 20% die uitsteekt boven water zien we. De 80% onder water zien we niet, maar is er wel!
Elektronen, protonen & neutronen: dat zijn de bouwstenen van alles wat ik hier om mij heen zie: jullie, de stoelen waarop jullie zitten en het podium waar ik op sta. En de lucht die we inademen. En in
Nadere informatieAntares: een telescoop op de bodem van de zee Aart Heijboer. April 2010, astra alteria, Putten
Antares: een telescoop op de bodem van de zee Aart Heijboer April 2010, astra alteria, Putten Antares: een telescoop op de bodem van de zee Aart Heijboer plan deeltjesfysica en het sterrenkunde Kosmische
Nadere informatieHet ongrijpbare Higgs-deeltje gegrepen
Het Standaardmodel Het ongrijpbare Higgs-deeltje gegrepen Lezing 13 februari 2015 - Koksijde Christian Rulmonde Er zijn 18 elementaire deeltjes waaruit de materie is opgebouwd. Ook de deeltjes die de natuurkrachten
Nadere informatie28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA. Het Higgs boson. Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef)
28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA Het Higgs boson Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef) VWO examen natuurkunde 2012 Tijdens de botsing ontstaan allerhande elementaire deeltjes. Hierbij
Nadere informatieMeesterklas Deeltjesfysica. Universiteit Antwerpen
Meesterklas Deeltjesfysica Universiteit Antwerpen Programma 9u45 10u00 11u00 11u15 11u45 12u00 13u00 15u00 15u30 17u00 Verwelkoming Deeltjesfysica Prof. Nick van Remortel Pauze Versnellers en Detectoren
Nadere informatieNieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS
Nieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS Op 4 juli 2012 presenteerde het ATLAS experiment een update van de actuele resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje. Dat gebeurde
Nadere informatieDe deeltjes die bestudeerd worden hebben relativistische snelheden, vaak zeer dicht bij de lichtsnelheid c. De interacties tussen deeltjes grijpen
1 2 De deeltjes die bestudeerd worden hebben relativistische snelheden, vaak zeer dicht bij de lichtsnelheid c. De interacties tussen deeltjes grijpen plaats op subatomaire afstanden waar enkel de kwantummechanica
Nadere informatieHet Quantum Universum. Cygnus Gymnasium
Het Quantum Universum Cygnus Gymnasium 2014-2015 Wat gaan we doen? Fundamentele natuurkunde op de allerkleinste en de allergrootste schaal. Groepsproject als eindopdracht: 1) Bedenk een fundamentele wetenschappelijk
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 6 april 2009 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). eel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. e meerkeuzevragen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28941 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Ortiz, Pablo Title: Effects of heavy fields on inflationary cosmology Issue Date:
Nadere informatieVorig college: Geladen leptonen: e, μ, τ Neutrino s Pionen, vreemde deeltjes Hadronen: mesonen en baryonen Quarks: u, d, s Zware quarks: c, b, t
Vorig college: Geladen leptonen: e, μ, τ Neutrino s Pionen, vreemde deeltjes Hadronen: mesonen en baryonen Quarks: u, d, s Zware quarks: c, b, t Vragen? Inleiding elementaire deeltjes fysica College
Nadere informatieE p m. De voorspelling van antimaterie. Paul Dirac voorspelde het bestaan van het positron in 1928
De voorspelling van antimaterie Paul Dirac voorspelde het bestaan van het positron in 1928 Dirac s vergelijking impliceert: positron massa = elektron massa positron lading = +e Dirac Algebra: 2g 2 2 E
Nadere informatieUnitarity methods and On-shell Particles in Scattering Amplitudes R.J. Rietkerk
Unitarity methods and On-shell Particles in Scattering Amplitudes R.J. Rietkerk S SAMENVATTING Dit proefschrift gaat over de wereld van de allerkleinste deeltjes en beschrijft mijn promotieonderzoek over
Nadere informatieAlgemeen. Cosmic air showers J.M.C. Montanus. HiSPARC. 1 Kosmische deeltjes. 2 De energie van een deeltje
Algemeen HiSPARC Cosmic air showers J.M.C. Montanus 1 Kosmische deeltjes De aarde wordt continu gebombardeerd door deeltjes vanuit de ruimte. Als zo n deeltje de dampkring binnendringt zal het op een gegeven
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 2 april 2007 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). eel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. e meerkeuzevragen
Nadere informatieDeeltjes en velden. HOVO Cursus. Jo van den Brand 26 september
Deeltjes en velden HOVO Cursus Jo van den Brand 26 september 2013 jo@nikhef.nl Docent informatie Overzicht Jo van den Brand & Gideon Koekoek Email: jo@nikhef.nl en gkoekoek@gmail.com 0620 539 484 / 020
Nadere informatieTheory DutchBE (Belgium) De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten)
Q3-1 De grote hadronen botsingsmachine (LHC) (10 punten) Lees eerst de algemene instructies in de aparte envelop alvorens te starten met deze vraag. In deze opdracht wordt de fysica van de deeltjesversneller
Nadere informatieElementaire deeltjes fysica: een reductionistische zoektocht naar de schepping. Meesterklassen deeltjesfysica 10 Maart 2012 Nick van Remortel EDF-UA
Elementaire deeltjes fysica: een reductionistische zoektocht naar de schepping Meesterklassen deeltjesfysica 10 Maart 2012 Nick van Remortel EDF-UA Nick van Remortel Meesterklassen 10 Maart 2012 2 Elementaire
Nadere informatieBetekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje
Betekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje Jos Engelen Universiteit van Amsterdam/NIKHEF en Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Oneindig De aantrekking van de zwaartekracht,
Nadere informatieBetekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje
Betekenis en Ontdekking van het Higgs-deeltje Lezing bij de afsluiting van het studiejaar 2012-2013 van HOVO Universiteit Leiden op 13 mei 2013 Door prof. dr. Jos Engelen Universiteit van Amsterdam/NIKHEF
Nadere informatieHet mysterie van massa massa, ruimte en tijd
Het mysterie van massa massa, ruimte en tijd http://www.nat.vu.nl/~mulders P.J. Mulders home Massa: zwaartekracht zware massa Mm G 2 R zwaartekracht = trage massa 2 v = m R versnelling a c bij cirkelbeweging
Nadere informatie1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder
Nadere informatieBIG BANG ANTIMATERIE IS GEEN SCIENCEFICTION
Van de Een nieuwe symmetrie in de natuur? Wat is donkere materie? Bestaan er verborgen dimensies? Kunnen we de natuurkrachten unifiëren? Hoe is het universum ontstaan? Waar is de antimaterie? Eos 116 BIG
Nadere informatieDonkere Materie Een groot mysterie
Donkere Materie Een groot mysterie Donkere Materie Al in 1933 toonde studie Fritz Zwicky dat 10-100 keer meer massa benodigd was om in clusters sterrenstelsels bijeen te houden. Mogelijkheid dat dit ontbrekende
Nadere informatieSamenvatting. Geen probleem is te klein of te triviaal als je er echt iets aan kunt doen. R. Feynman
Samenvatting Geen probleem is te klein of te triviaal als je er echt iets aan kunt doen. R. Feynman De grote uitdaging van de moderne fysica is het ontdekken van de fundamentele bouwstenen van het universum,
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Veroudering en het Verval van Schoonheid Stralingshardheid van de LHCb Outer Tracker en Tijdsafhankelijke CP-Schending in Vervallen van het Type B 0 s J/ψ φ Dit proefschrift markeert
Nadere informatieDe subatomaire ruimte
De subatomaire ruimte Ger vane Middelkoop Het atoom Een atoom is - populair gezegd - vrijwel geheel leeg. Deze kennis is ongeveer honderd jaar oud. Het begrip atoom bestaat veel langer. Al in de Griekse
Nadere informatieSamenvatting. Deeltjesfysica en het Standaard Model
Samenvatting Deeltjesfysica en het Standaard Model In de loop van de geschiedenis zijn wetenschappers bezig geweest met het maken van classificaties van de natuur. De moderne beschrijving van atomen kwam
Nadere informatieDe zoektocht naar het Higgs boson. Ivo van Vulpen
De zoektocht naar het Higgs boson Ivo van Vulpen Als de Higgs ontdekt wordt gaat het de geschiedenisboeken in Als de Higgs niet ontdekt wordt gaat het ook de geschiedenisboeken in Real Madrid - Barcelona
Nadere informatieRadioactiviteit werd ontdekt in 1898 door de Franse natuurkundige Henri Becquerel.
H7: Radioactiviteit Als een bepaalde kern van een element te veel of te weinig neutronen heeft is het onstabiel. Daardoor gaan ze na een zekere tijd uit elkaar vallen, op die manier bereiken ze een stabiele
Nadere informatieEen les scheikunde: de stof water geeft een venster op de hemel (voorbeeldles voortgezet onderwijs)
Een les scheikunde: de stof water geeft een venster op de hemel (voorbeeldles voortgezet onderwijs) Han Vuik Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 14 april 2008 Tijdsduur: 90 minuten eze toets bestaat uit twee delen (I en II). eel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. e meerkeuzevragen
Nadere informatienieuw deeltje deeltje 1 deeltje 2 deeltje 2 tijd
Samenvatting Inleiding De kern Een atoom bestaat uit een kern en aan de kern gebonden elektronen, die om de kern cirkelen. Dat de elektronen aan de kern gebonden zijn, komt doordat er een kracht werkt
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 31 maart 2008 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit twee delen (I en II). Deel I bestaat uit meerkeuzevragen, deel II uit open vragen. De meerkeuzevragen
Nadere informatieSchoolexamen Moderne Natuurkunde
Schoolexamen Moderne Natuurkunde herkansing Natuurkunde 1,2 VWO 6 18 april 2005 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit twee delen (I en II). In deel I wordt basiskennis getoetst via meerkeuzevragen
Nadere informatieSamenvatting. Spin? Wat is dat eigenlijk?
Samenvatting Spin? Wat is dat eigenlijk? In de zomer van het jaar 1925 werd door twee Nederlandse promovendi, Samuel Goudsmit en George Uhlenbeck, de spin van het elektron ontdekt. Deze ontdekking werd
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 2: Spookdeeltjes: de mysterieuze neutrino s
Wetenschappelijke Nascholing Deel 2: Spookdeeltjes: de mysterieuze neutrino s Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 16 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 16 oktober
Nadere informatie