;:iiiiiiiil:liiiiliiiiriiiliil;tti, van dit nummer die veilingklok prominent op de voorpagina!

Transcriptie

1

2 MUSEA ln HET WESTLAND,,,,::::::r*i*i:i:i1r,,,, ln DIT NUMMER ;:iiiiiiiil:liiiiliiiiriiiliil;tti, wesrlands MU'EUM voor 'TREEK- EN TUrNBouwHrsToRrE Pe voorpagina "' I de;1oríse editie stond een verhaal over de Rijswijkse Middei Broekweg54.z675Kl Honsetersdijk!n tel: ou4 _6ztoga.faxot74_6424ta, groenten- en fruitveiling Sammersbrug Typerend voor info@westlandsmuseum nl dle oude verlrngen was natuurlr;k de verlrngklok, waar in internet: wwwwesuandsmuseumnl de allereerste dagen de producten langs werden gereden, Het gehele jaar geopend van dinsdag t/m zaterdag van 14 oo - 17.oo uuí MUSEUM DE KORENSCHUUR te LOOSDUINEN oï Bevaïen. Bij zo'n verhaal hoort dan ook natuurlijk een mooie foto van die oude situatie met kiok en'doorvaad', maar daarvooí was helaas geen plaats. Daarom op de voorpagina Margaretha van Hennebergweg za telefoon o7o ; loosdurnen@planet nl van dit nummer die veilingklok prominent op de voorpagina! internet: w.ww loosduinsmuseum n1 Geopend elke zaterdag van 13 oo - 17 oo en elke eerste zondag van de maand van 13 oo - Wilt u echt eens zo'n veilingklok beleven, kom dan naar 17 oo uuí MUSEUM DE SCHILPEN te MAASLAND het Westlands Museum, waar u helemaal echt vía een 's.heerenstraat 24. tel, oro - 59t394159t3658 veilingklok producten kunt kopen! (bv. zondag r oktober) Geopend redere zaterdag van 10 oo - 17 oo uur MUSEUM TRAMSTATION te SCHIPLUIDEN En verder.,. Otto van Zevenderstraat 2, tel o15-38o8863 Effe tuine 3 Geopend elke woensdag en zaterdag van r4 oo - 16 oo uur Zelf jam maken met weinig suiker 4 (Van r november tot eind april alleen op zaterdag) Van de werkgroepen 5 MUSEUM DE TIMMERWERF te DE HER Tuindersvarkens 5 Hoofdstraat 63, tel ory 4-5t577 9 Geopend elke zaterdag van 10 oo - Officiële opening van de wisseltentoonstelling 16 oo uur 'Kassen bouwen het Westiand 6 Hortus Regius Honselaersdicensis 7 i]uiíerk. EN STUDIEGROEPENKoninklijke onderscheid jng Krijn van Dijk 8 JaaroverzÍcht Westlands Museum zoo5,,,,,!$iê geinteresseerd is in de historie van het Westland Tentoonstellingen, boeken en lezíngen ',1:':: kan zich wenden tot het Westlands Museum 9 10 of de werk- of studiegroepen: Algemeen Historisch Spreekuur Iedere zaterdag van 14 oo tot 17.oo uur in het Westlands Museum, Het volgende nummer verschijnt eind augustus 2oo6: copy en advertentieopdíachten gíaag voor zo juli inleveren bij de redactiel Middel Broekweg ry4, 2675 KL Honselersdijk (ot7q 6zto84 (tussen Honselersdiik en Kwintsheul) Studiegroepen ZONDAGOPENINGEN WESTLANDS MUSEUM 2006 A rrh eolnoi e \0r74) Op onderstaande zondagen is het Westlands Museum l^.-^\.^-^-^ Genealogie, \urtl)oztu I z geopend van 13 oo tot r7 oo uur Kastelen, 10174) juni demonstraties druiven krenten Kerkarchieven, (0r74) z juli statíonaire molorendag, demonstraties Plaatselijke Historische werkgíoepen van oude tulnbouwmachines Oud-'s-Gravenzande, (0r74) aug. demonstraties klokveilen van producten uit de ór r d -L{nn cpl ercd iil (0174) historische tuln Oud-De Lier, tn174\ \1447) 3 sept. jam maken en demonstraties bijenteelt door de Orrd-T nncdrrinpn (070l imker Oud-Maasland, (010) s9139s9 r Oud-Monster, okt veilen van to1'74\ )4421\ de druivenoogst via de historische Oud-Naaldwijk, (0r74) veilingklok in het museum, bezoekers kunnen Oud-Schipluiden, (01s) zclf :l c rreilin oknnnm :n nnl-redcn Oud Wateringen & Kwintsheul, (0174) 292ss8 5 nov druiven eten in de kas, de laatste druiven van het seizoen worden veíkocht aan de bezoekers q dec. Sinterklaas COLOFON Lands StreekHlstorie wordt 4 x per jaar uitgegeven door de voor Streek- en Tuinbouwhistorie Westland Middel Broekwegry4,z675 Kl Honselersdijk (0774) nl. info@westlandsmuseum.nl Westlands StreekHistorie wordt gratrs toegezonden aan donateurs van de St Streek- en Tuinbouwhistorie Westland In het Westlands Museum zijn beperkt losse nummers te koop Redactie Westlands StreekHistorie. Mevr MM Dahmeijer-Fousert 10774) 4L3073. LIM vandenende I017A.1 )tl?l\. JA de Brabander (0r74) Vormgeving/zetwerk, druk, afwerking en distributie Drukkerij Riezebos, De Lier (0174) s27rs2 ISSN 138o o1o8 O St Streek- en TuinbouwhistorÍe Westland Ovetnemen van artikelen uit dít blad is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld De redactie ontvangt graag een bewrjs-exemplaar Techniek voor wonen, werken W6wa'Mt b4' /t*qí Naaldwijk Jaargang 15, nummer 2. 2e kwartaal 2006

3 tffi*ze* De rustige tijd op de tuin ligt alweer een tijdje achter ons Alle teelten hebben een trage start gekend, maar nu is het weer aanpoten gebiazen. Over een laat voorjaar gesproken, de grote- of tuinbonen zijn zo dagen later gepoot dan in zoo5, net als de bloemkool, aardappelen, erwten en de natuursla. De bloeitijd van pruimen en perziken in de kas viel in dezelfde week; andere jaren bloeide eerst de perzik en een week later bloelden dan de pruimen. De zetting is prima verlopen door de hommels, die gesponsord zi.jn door Horticoop (voorheen Maasmond). Dit wordt flink pruimen dunnen; minstens zl3 moet er af geknipt worden voordat de pitvorming plaatsvindt. Waarom gebruiken we hommels voor de bestuiving? In een koude periode vliegen hommels eerder dan bijen, bijen hebben een hogere temperatuur nodig om uit te vliegen. Onze bijenman, de heer J. de Roo, heeft twee bijenkasten buiten tussen de fruitbomen gezet. Het bestuiven van abrikozen-, pruimen-, peren- en appelbomen en de bessenstruiken zal met niet al te lage nachttemperaturen hopelijk vlot veriopen. Aan de actiefvliegende bijenvoiken zal het vast niet _-_- - ljsoen óó- Door bezoekers wordt vaak opgemerkt dat er toch zo veel verschillend werk was op de vroegere tuinderijen. Dat was rísicospreiding om bij een te grote aanvoer van producten toch nog eígens anders wat aan te kunnen verdienen. Het ging er toen wel heel anders aan toe dan bij de moderne gespecialiseerde bedrijven die in april tijdens 'Kom in de kas' bezocht konden worden. Ons Museum had daar samen met de Druiventuin een stand bij de firma Rijnplant, een moderne potplantenfabriek die druk werd bezocht. De schaalvergroting door het ontstaan van deze mammoetbedrijven, die de oude familiebedrijven steeds meer verdringen, is goed te merken aan de werktuigen die bij het Westlands Museum worden gebracht. Mechaniseren en automatiseren maakt veel gereedschappen overbodig De nieuwe tentoonstelling'kassen bouwen het Westland' laat de nooit stilstaande vooruitgang in de kassenbouw zien, wat toen de basis was van wat nu nodig is om bloemen, planten en groenten onder glas te laten groeien Op de tuin zijn de tulpen gekopt, de fresia's bloeien, gladiolen en pioenen groeien snel en zullen later met de dahlia's kleur gaan brengen in de tuin. De bonen worden opgekuild in zaagsel om te kiemen en er zijn alweer tabaksplanten gepoot. Straks moeten de druiven weer gebonden en gekrent worden Het is wel spannend of we met de open zondag in de tweede week van juni voldoende krentbare bossen zullen hebben. A1les is weer groen gekleurd, wat voor de harde werkers op de tuin voldoening geeft en een zekere Westlandse trots. Met effe tuine... zult u er ook weer van kunnen genieten P. van der Hout Jaargang '15, nummer 2. 2e kwartaal 2006

4 ZELF JAM MAKEN MET WEINIG SUIKER enkoït komt er weer allerlei zomerfruit uit tuin. Dat is lekker om vers te eten, maar dat kan maar een korte tijd. Door er bijvoorbeeld jam van te maken kunt u er langer van genieten. Ook heel lekker en eenvoudig is om vruchten op brandewijn te zetten en verder kunt u er ook nog wijn van maken, maaï daar is speciale apparatuur voor nodig en dat vergt ook wel wat ervaring. Maar om bij jam maken te blijven, het is heel eenvoudig, het is leuk om te doen en het is nog lekker ook, maar u moet er even wat tijd voor uittrekken. Daarna kunt u de hele winter plezier hebben van uwwerk. Ikzelf maak al meer dan zo jaar jam Daar ben ik mee begonnen omdat ik de jam ult de winkel veel te zoet vond, meer dan de heift van de pot is namelijk suiker. Het gebruikelijke jamrecept is dan ook een kilo vruchten op een kiio geleisuiker (dat is een mengsel van suiker met een middel waardoor de vruchtenmoes dik wordt). Deze geleisuiker is kant en klaar te koop in de winkel. Het is echter heel goed mogelijk om minder suiker te gebruiken. In dat geval wordt het vruchtenmoes bij het jam koken dik gemaakt door middel van toevoeging van een geleermiddel ook wel pectine genoemd (dat is ook in de vruchten al in mindere of meerdere mate aanwezig). Door deze aparte toevoeging van geleermiddel is het mogelijk om er net zoveel suiker aan toe te voegen a1s u zelf lekker vindt, het kan zelfs zonder suiker! Voorwaarde is dat er schoon gewerkt wordt tijdens het proces Deze jam (een soort halvajam) kan een half jaar tot een jaar bewaard worden. Mijn voorraad van vorig jaar is nog niet op en kan gemakkelijk gebruikt worden tot eind van dit jaar. Jaarlijks maak ik op deze manier een wintervoorraadje van wel 6o potten. Meestal begin ik mijn jamsessie in juni met aardbeien/ rabarberjam, daarna volgt aalbessen/kruisbessen/aardbeien, in augustus pruimenjam, in september vlierbessen/bramen en in oktober kweeperenjam. Als onze buitendruif (Glorie van Boskoop) het goed doet maak ik ook wel druivenjam Een paar jaar geleden heb ik geëxperimenteerd met sinaasappelmarmelade van eigen teelt. Daarvoor gebruikte ik de mini-sinaasappeltjes van onze twee citrusboompjes (cltro fortunella) uit de tuin Dat was best lekker, maar smaakte nog niet helemaal naar marmelade. EIk jaar tijdens de zondagopenstelling in september geef ik samen met mijn vrouw demonstraties jam maken in het Westlands Museum, daarbij gebruiken wij de ouderwetse Westlandse Tonneboerpruim uit de museumtuin (een gele pruim die vroeger veel langs de slootkanten van de tuinderijen werd aangeplant). Dit is een echte jampruim, vers moet hij heel rijp zijn om lekker te smaken Als u zelf eens jam wilt maken kunt u aan de slag met onderstaand basisrecept. Ik heb alle handelingen op een rijtje gezet. Begin bijvoorbeeld met een eenvoudig recept, bijvoorbeeld alleen met aardbeien of pruimen. RECEPT: ]AM MAKEN MET WEINIG SUIKER Basisrecept en werkwijze Nodig voor 4 potten:. r kilo vruchten. een of twee appels. suiker, naar smaak en afhankelijk van de soort fruit (roo tot 4oo gram). r zakje Marmello geleerpoeder nummer z (Reformhuis) of Van Gilse geleerpoeder voor gebruik van weinig suiker of Geleipoeder van CSM (Konmar). 4 jampotjes, met twist-off deksels, goed schoon gemaakt met sodawater. Werkwijze. Doe een laagje water in een ruime pan en zet die met de vruchten op het vuur. Schil de appels en rasp deze door de vruchten (ongeschild kan ook), de appels dienen a1s vulling bij waterige vruchten en er zit pectine in. Laat het geheel langzaam aan de kook komen, roer rp ocl m:fi o Eventueel met behulp van een staafmixer de vruchten massa fijnmaken. Was de potten/deksels goed om met heet sodawater, spoel na met kokend water en plaats de afgedroogde potten omgekeerd op een schone theedoek. Meng het geleerpoeder door de suiker en voeg dit al roerend toe aan de kokende massa. Het geheel twee minuten al roerend door iaten koken Na een minuut desgewenst naar smaak een scheut rum, of amaretto toevoegen (niet teveel, want dan overheerst deze smaak). De pan van het vuur halen. De jam (kokend heet!) in de schone potjes doen en direct het deksel op het potje schroeven (let op dat er geen jam op de rand komt i.v.m schimmel). Daarna de potjes op hun kop op een schone theedoek zetten. De potjes na ro minuten omkeren en verder af laten koelen. De pot jam na opening in de koelkast bewarenl Als u het eens wilt proberen, alvast succes gewenst en als er vragen zijn dan kun u mij bellen (ot74-4t3o73) of op 3 september in het museum langs komen. N.B: Mocht uw jam toch niet zoet genoeg zijn uitgevallen dan kunt u deze nog prima gebruiken op een plak cake oí een zelfgemaakte taartl Jan Dahmeijer (vrijwilliger museum) Jaargang 15, nummer 2. 2e kwartaal 2006

5 G Oud-Honselersdijk: 'Nooit te oud om te leren...' Op verzoek van de StÍchting Dorp, Stad en Land, die een voorselectie heeft gemaakt van mogelijke potentiële gemeentelijke monumenten, is deze voorselectie door de Vereniging nog eens tegen het licht gehouden en waar mogelijk van achtergrondinformatie voorzien. Uit deze selectie zai uiteindelijk de gemeente een keuze maken van de meest waardevolie en bljzondere objecten. DÍe verwerven uiteindelijk - als de eigenaar hiermee ook akkoord gaat - de status van gemeentelijk monument. Een van de objecten voorkomend op deze voorselectie betrof een adres aan het Regulierenpad Een onbekend adres...? Zelfs tijdens de Jaarvergadering wist niemand aan te geven waar dat pad gezocht zou moeten worden. Na de jaarvergadering bracht een telefoontje opheldering:het blijkt het doodlopende stuk in het verlengde van de Bredenel. Er was daar een 'uithof'van het Regulierenklooster'Bethanie' Ín's-Gravenzande. De Historische Vereniging Oud Honselersdijk hield op rr april jl haar jaarvergadering, bij gelegenheid waarvan de secretaris/penningmeester het Jaarverslag zoo5 presenteerde en verantwoording aflegde over de boeken Na de pauze verzorgde mevrouw Jolande Faber, líd van de Monumentencommissie Gemeente Westland, een lezinq over deze commissie en haar werkzaamheden wij in de museumcollectie weinig foto's hebben de varkens, die vroeger door elke tuinder gehouden werden, plaatsten wij in het vorige nummer van dit blad een oproep. Daarop is een aantal reacties gekomen waarvan wij er hierbij een afdrukken. Op deze foto, ons aangeboden door J Zwinkels, Heulweg in Wateringen, wordt een groot varken over een bruggetje geleid. Waarschijnlijk is het aan zijn laatste reis bezig! We hebben voornamelijk varkensfoto's gekregen van vlak voor de oorlog en daarna. We zijn echter benieuwd of er nog oudere foto's zijn. Als u in een oud familie-album nog aíbeeldingen van de aankoop van biggen, het voeren, de varkenshokken met uitloop e.d. heeft zouden wij daar gíaag een foto of een scan van willen maken U kunt hiervoor contact opnemen met de heer Immerzeel van het museum (te1 o174-6zro84) We houden ons natuurlijk ook aanbevolen voor andere zaken die met de tuindersvarkens te maken hebben WEKKER Het programma Wekker van de Westlandse Omroep Stichting verzorgt eens per maand een uitzending over de historie van Westlandse kerkgebouwen. Wekker zendt uit op maandagavond van r9.oo tot 2o.oo uur en is te beiuisteren via WOS radio en via het beeldjeskanaal van de (digitate) tv. In principe wordt het programma over de historie van kerkgebouwen uitgezonden op de eerste maandag van de maand, maar als er een actueel onderwerp is dan gaat dat voor en kan het gebeuren dat de geplande uitzending opschuift. De uitzendingen worden aangekondigd in de Westlandse kerkbladen en ook soms in de huis-aan-huis biaoen. VAN DE WERKGROEPEN De Stichting Vrienden van de Molen De VÍer Winden te Monster heeft onlangs verslag uitgebracht van de activiteiten in het jaar zoo5. Daarin is onder meer te lezen dat de molen in zoo5 niet minder dan omwentelingen heeft gemaakt. De molen wordt de komende tijd in fasen gerestaureerd Het is het eerste restauratleproject dat de nog jonge gemeente Westland als eigenaar van een aantal rijksmonumenten gaat uitvoeren In opdracht van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg is een vooronderzoek uitgevoerd. Gebleken is dat in het verleden verkeerde restauratietechnieken zijn toegepast. Daarbij is mortel gebruikt dle niet in verhouding staat tot het oorspronkelijke materiaal Dit heeft geleid tot de zogenoemde 'Stenen Molen Ziekte', tot uitdrukking komend in vochtproblemen Men gaat nu proberen de Monsterse molen van deze ziekte te genezen. Bij het graven van inspectieputten ter bepaling van de toestand van de fundering van de uit r88z daterende molen is een steen tevoorschijn gekomen met een jaartalinscriptiè Ook werden restanten van de fundering van een standerdmolen gevonden. De Stichting heeft inmiddels 94 donateurs en een aantal sponsors Voor meer informatie telefoon ory4-zt3o9o of ztqlzs TUINDERSVARKENS Jaargang I 5, nummer 2. 2e kwartaal 2006 TX *g

6 FICIELE OPENING VAN DE WISSELTENTOONSTELLIN 'KASSEN BOUWEN HET WESTLAND' Op woensdagavond z6 aprll 2006 werd onder grote belangstelling de nieuwe wisseitentoonstelling over kassen en kassenbouwers geopend. Het was met ruim 9o bezoekers gezellig druk. Om 20 oo uur opende de secretaris van het museumbestuur, de heer P' van Leerdam, de avond, waarna hij het woord gaf aan conservator Ton Immerzeel, die een korte uiteenzetting gaf over de invoering van kassen ín het Westland Hieruit kwam naar voren dat dit op de tijdsbalk van de geschiedenis een naar verhouding jonge gebeurtenis is. Pas in het laatste kwart van de rgde eeuw werden op wat grotere schaal kassen gebouwd voor de beroepstuinbouw In eerste instantie voornamelijk muurkassen en pas vlak vóór tgoo ook de tweezijdige druivenkassen. Na rgoo onstond het warenhuis dat uiteindelijk het belangrijkste type kas zou worden en waarvan de huidige moderne kas is afgeleid. Al snel na de introductie van de kassen in de tuinbouw gingen bedrijven zich specialiseren in het bouwen hiervan en ontstonden de kassenbouwbedrijven. Voor de houten kassen ontstonden die bedrijven uit timmerman/aannemers en voor de ijzeren kassen kwamen die bedrijven voort uit smederijen. Zo zlin er heel veel bedrijven geweest die zich de afgelopen honderd jaar met kassenbouw hebben bezig gehouden. Van de oudste bedrijven is er nog maar één over die nog steeds bestaat en dat is kassenbouwbedrijf Grimbergen, ooit begonnen in Poeldijk als dorpssmid en later verplaatst naar Heerlen In Wateringen is nu nog een verkoopkantoor. Een ander bedrijf dat al vanaf de beginperiode (omstreeks r89o) zich bezighietd met kassenbouw was bouwbedrijf Hofman uit Maasdijk. Het bedrijf bestaat nog steeds als aannemer/ projectontwikkelaar, maar bouwt sinds r98o geen kassen meer. geweest zíjn is zo goed als niets aan archiefmateriaal overgebleven. Zelfs foto's van kassenbouw of sloop zijn behoorlijk zeldzaam. De heer Hofman had voor zijn openingstoespraak ruim geput uit het unieke bedrijfsarchief en kon daardoor een aantal prachtige anekdotes opvoeren.zo vertelde hij iets over de prijzen voor materiaal en arbeid die aan het einde van de rgde eeuw gerekend werden. In vergelijking met nu zijn die ontzettend 1aa8, maar het waren toen andere tijden en het kwam nogal eens voor dat opdrachtgevers moeite hadden met betalen. Hofman was dan ook in het archief tegengekomen dat er nogal eens in natura werd betaald. De laatste termijnen werden dan voldaan door de levering van één of twee varkens of zakken aardappelen. Wat ook wel voorkwam was dat men betaald werd met boomstammen. Een ander frappant voorbeeld wat Hofman aanhaalde was dat men in de beginperiode nog heel veel kassen bouwde naar Engels model en niet zoals bijna iedereen nu denkt naar Belgisch voorbeeld. Dit idee is wel te verklaren, omdat later vanaf 1920 een type dat was afgeleid van een Belgisch model de boventoon ging voeren en de Engelse modellen buiten gebruik raakten. lan Zwirs, één van de kassenbouwers van de kniekas op de expositie Oud-eigenaar/directeur van bouwbedrijf Hofman, Iogchem Hofman (links op de foto), verrichtte de officiële opening van de tentoonstelling Bouwbedrijf Hofman heeft nog een uitgebreid bedrijfsarchief, waarin zich allerlei stukken bevinden over de werkzaamheden en bouwprojecten die ze vroeger uitvoerden. Zo zijn er in het archief nog heel veel bestekken, offertes en nacalculaties aanwezig van gebouwde kassen uit de periode r89z tot r98o. Ik mag wel zeggen dat zo'n bedrijfsarchief voor de kassenbouwsector een grote zeldzaamheid is. Van aiie grote kassenbouwbedrijven die er in het Westland Na de openingshandeling, die bestond uit de onthulling van een fraai affiche waarop de expositie werd aangekondigd, werd de tentoonstelling met interesse bekeken door de vele genodigden. Extra aandacht daarbij trok de reconstructie van de kopse kant van een kniekas, die zeer fraai was opgebouwd door de kassenbouwers van het bedrijf Zwirs-Knijnenburg. Deze kniekas fungeerde nu als alternatieve vitrine om zo de vele grote gereedschappen en oude kassenmaterialen te exposeren. Een aantal van deze voorwerpen is afkomstig uit het privémuseum van Jan Knijnenburg, die tijdens zijn werkzaamheden als kassensloper en -handelaar in tweedehands kassen een enorme verzameling tuinbouwvoorweípen en -gereedschappen heeft opgebouwd TI Jaargang 1 5, nummer 2. 2e kwartaal 2006

7 In de Nationale Bibliotheek van Florence bevindt zich een boek met 97 aquarellen voorstellende exotische planten in grote potten. Het boek heeft de naam: Hortus Regius Honselaerdicensis en is gemaakt in opdracht van Willem III door Stephanus Cousins voor zijn vertrouweling en raadspensionaris Gaspar Fagel (r633-r688). In r688 stierf Gaspar Fagel en Willem III hield het boek voor zichzelf, waarbij hij de schilder Brandon er een versierde voorkant bij liet maken De planten, die er in afgebeeld zijn, staan in grote terracotta tuinpotten en zijn van uitheemse oorsprong Door de handel overzee kwamen vele planten en zaden naar Holland in de r6e, maar vooral in de r7e eeuw Gaspar Fagel was een veízamelaar van exotische planten, die hij op zijn landgoed Leeuwenhorst bij Noordwijkerhout bijeenbracht. Tijdens een opgraving op dit landgoed zijn enige 17" eeuwse tuinpotten opgegíaven, waarin de exotische planten gestaan hebben Bàswoning. Curieus is dat nu vrijwel aan de overkant van de Dijkweg Flora Holland staat Veel aandacht gaat bij de buitenplaatsen vooral naar de gebouwen, kunstverzamelingen, tuinenaanle g, enz., maar naast de kruidentuin, die een middeleeuwse oorsprong heeft, was er ook grote belangstelling voor bloemen. Veel r7" eeuwse schilderijen, stillevens van Hollandse meesters, getuigen hiervan, maar ook de bloementuinen die hier en daar ontstonden, zoals we gezien hebben, in Honselersdijk. Zo gewoon als we het nu vinden om het gèheie jaar bioemen op tafel te hebben, zo gewoon was dat toen niet. Tuinman Charles du Buisson, die ín 1675 werd aangesteld, had als opdracht: om 'zoo mogelijk in alle seizoenen, bloeiende planten te hebben, om daarvan voor de prinses (Mary van Engeland) twee of drie bouquetten in de week te maken'. Wat werd er zoal aan bloemen geteeld? We kunnen dan denken aan: akelei, lelietjes van dalen, irissen, anjers, seringen, koekoeksbloemen, papavers, Gelderse rozen, blauwe gentiaan, pioenen, vuurpijlen, stokrozen Ook werden er veelvuldig grote aantallen tulpenbollen gepoot Er werden al eerder in Honselersdijk bloemen geteeld en ook in potten, want Ín de rekeningen van de Nassause Domeinen komen we verschillende keren posten tegen als:,,arent Pietersz Blom, hovenier, de somme van ro8 gulden achttien stuivers over diverse soorten van bloemen bij hem inde potten " De potten met bloemen en nlanten stonden buiten voor de orangerie en op de grote bordessen van Honselaarsdijk Om een beeld te geven wat er in de potten stond, noemen we:,,orange, citroen, chineesche boomkens, perzicken, abricosen, kerse, persicke" De tuinen met hun kwetsbare planten en bloemen werden door vele hagen en bomen beschermd. Veie duizenden bomen als abeelen, populieren, iepen, Iinden, eiken werden per boot aangevoerd en aangepoot om de zoute zeewind tegen te houden De buitenplaats Honselersdijk moet een groene parel in het Westland geweest zijn. NÍet in de laatste plaats door de voor die tijd rijk gevarieerde bloementuin! Harry Groenewegen m.d a Ger AIIeblas-Behrtel In Honselersdijk overwinterden de planten in de orangerie, die in 168o vervangen werd door een nieuwe. In het middengedeelte van deze nieuwe orangerie kon men boven op een koepel met balustrade staan en daar had men een prachtig uitzicht over de tuinen In de directe omgeving lag ook de 'bloementuin', waar allerlei bloemen werden geteeld Deze bloementuin lag, ten zuid-westen van het Stadhouderlijk Kwartier, Iangs de weg naar Naaldwijk en was omgeven door lage hagen De orangerie lag meer westeiijk, richting fasanterie en de ZWARTS BOUWBEDRIJF. NIEUWBOUW. VERBOUW. ONDERHOUD 75 iaat bouwen 's-gravenzandseweg JM Naaldwijk f (U74) í: (0174) { nl '15, Jaargang nummer 2.2e kwartaal 2006

8 ONINKLIJKE ONDERSCHEIDING VOOR KRIJN VAN DIJK Op dinsdag rr aprii werd Krijn van Dijk, secretaris van het Genootschap Oud-Westland, koninklijk onderscheiden. Krijn is op vele terreinen actlef of actief geweest, zoals we in de regionale pers hebben kunnen lezen Blj enkele terreinen wil ik stilstaan en deze wat persoonlijk inkleuren. De afgelopen z5 laar heeft hij menig liefhebber van oudschrift geleerd hoe ze dit oud-nederlands moesten lezen en daarna transcriberen, populalr gezegd vertalen. Hij garandeerde me dat ik in r5 lessen deze klus kon klaren' Geloven deed lk hem niet erg, daar het schrift veel weg had van Arabisch, maar hij had gelijk. Hij voegde er ook aan toe dat ie het lezen en transcriberen bij moest houden, want anders zag hij je na twee jaar gegarandeerd weer terug Ook hier had híj het bíj het juiste eind, want enkele cursisten moesten op herhaling. Wie het Westlands-archi.ef bezoekt en daar in de Lierse archieven duikt, za1 merken dat dit deel van het archief piekfíjn in orde is Krijn heeft hier persoonlijk voor gezorgd in de jaren dat het lierse archief nog zelfstandig was. Monnikenwerk heeft hij verricht door een index te maken op het Cartularium van het kapittel van St. Adrianus. Voor de liefhebber en de kenner een onmisbare entree tot een unieke verzameling oude testamenten, rentebrieven, etc m.b t vooral Naaldwljk, Honselersdijk, Wateringen en het Honderdland, maar het geeft ook een inkijkje in het religieuze leven en 'gevoeien' van de Middeleeuwen Het Cartularium van Willem van Hooff, kastelein van het kasteel van de Heren van Naaldwijk, deed hij er en passant even bij. Ondergronds oftewel archeologisch liet en laat Krijn zich ook nlet onbetuigd. Menig uurtje heeft hij door de polders van De Lier en omstreken gezworven om scherven te rapen, sj.ootkanten te bekijken op sporen uit vroegere tijden en als een arend spiedde hij de bouwputten af in bijvoorbeeld de Hoofdstraat van De Lier. Hij heeft met de schop in de hand zijn steentje bijgedragen aan o a. de opgravingen van kasteel De Keenenburg in Schipluiden en Uytterlier in De Lier Recentelijk ontdekte hij nog een totaál onbekende middeleeuwse woonplek/boerderij aan de Kerklaan bij graafwerkzaamheden voor een waterberging. Enige jaren geleden werd tot verdriet van vele Lierenaars en zeker van Krijn het oude Kaaspakhuis afgebroken. Het fraaie witte pand was niet te redden, maar Krijn vertelde me dat hij hoopte dat een nog veel ouder pand verderop, een 'timmerwerf'wel behouden kon bli.jven. Het pand zelf verraadde al een boeiende historie, maar als kenner van het Lierse archief had Krijn al lang en breed achterhaald dat het pand'minstens r6e eeuws was daar het al in de roe penning voorkwam' De Tj.mmerwerf is inmiddels gerestaureerd en rijksmonument. Naast zijn grote belangstelling voor plaatselijke historie had en heeft Krijn ook altijd belangstelling voor het grotere geheel. Zijn interesse en kennis is breed In de loop der jaren heeft hij vele contacten gelegd en onderhouden Het Genootschap heeft vele jaren hiervan mogen profiteren d m.v. het gevarieerde aanbod aan sprekers, excursies en mensen die gevraagd zijn voor het Historisch laarboek Westland Een tweedelige parel van de hand van oudstadsarcheoloog van Rotterdam, Cees Hoek over het geslacht uter Lyere en hun rol in de ontginningen van het gebied rond De Lier, was hier het resultaat van Tot slot wll ik melden dat hij ook op een heel ander gebied veel werk heeft verricht. Gedurende een periode van ro jaar is hij secretaris geweest van de oudervereníging Philadelphia, afdeling Westland, een vereniging die zich inzet voor mensen met een verstandelijke handicap. Werkzaam in dat veld kan ik zeggen dat dat voorwaar geen sinecure is geweest. Harry Groenewegen, bestuurslid Genootschap Oud Westland Jaargang 15, nummer 2. 2e kwartaal 2006

9 JAAROVERZICHT WESTLANDS MUSEUM 2OO5 2oo4. Het is zelfs het hoogste bezoekcijfer sinds de opening van het museum in We kunnen dus spreken van een zeer goed jaar voor het museum. De lichte daling van vorig jaar is zelfs omgezet in een ruime stijging. Topdagen waren de stationaire Motorendag met 45o bezoekers, het treintje rijden met Stoomgroep West, waarbij kinderen op een miniatuurtreintje door de historische tuin konden rijden met 4oo bezoekers. Het aantal groepsbezoeken is nog steeds stijgend en beslaat inmiddels ruim de helft van het totale jaarbezoek. Het afgelopen jaar bezochten r55 groepen van diverse grootte het museum, variërend tussen 10 en 70 personen. Van deze 155 groepen hebben er 3r naast een museumbezoek ook een lunch gebruikt in onze hooiberg Het aantal schoolgroepen is ten opzichte van vorig jaar gelukkig weer gestegen, in zoo5 bezochten 36 kiassen het museum, ínzoo4waren dat er 24. Alle zondagopeningen waren gezellig druk met een gemiddelde van ongeveer z5o bezoekers per zondag met als uitschieters het druivenkrenten, de motorendag en het treintje rijden, waarbij er 4oo bezoekers of meer kwamen. De laatste zondagopening van het jaar werden traditioneel de iaatste druiven uit de kas verkocht Deze zondag was het ook weer zo druk dat al om drie uur alles was uítverkocht We hadden er dit jaar zelfs rekening mee gehouden en er daarom voor gezorgd dat we extra voorraad hadden. Andere bezoekershoogtepunten waíen in zoo5 een fietstocht door het Westland, georganiseerd door de Rabobank waarbij 3oo mensen het museum bezochten. Een fietstocht georganiseerdoor 'Groei en Bloei'had haar startpunt bij het museum. 'Open Monumentendag' in september werd bezocht door z5o mensen Het museum was deze dag gratis te bezoeken vanwege de wisselexpositie'rijksmonumenten in het Westland'. Er zijn drie wisseltentoonstellingen georganiseerd; in het begin van het jaar 'Van Westambachten tot de gemeenten Westland en Midden-Delfland'over de bestuurlijke ontwikkeling in het Westland van de Middeleeuwen ror de gemeentelijke herindeling in zoo4 Gevolgd door een tentoonstelling over 'Rijksmonumenten in het Westland', omdat de twee nieuw gevormde Westlandse gemeenten beiden een nota over cultuur-historisch erfgoed hadden opgesteld met als streven te behouden wat er nu nog is aan monumentaal historisch erfpoed. Dit leidde dan meteen tot de derde wisseltent-oonstelling over 'Gemeentelijke Monumenten in Westiand', omdat gemeente Westland een gemeentelijke monumentenlijst wil gaan opstellen de WSM. Een fraai schilderij met een dorpsgezicht van Schipluiden Foto- en knípselalbums van de Westlandse druivenfeesten. Een IJzeren hond, een al weer bijna vergeten transportmiddel waar de tuinder vroeger zijn producten mee veïvoerde. Een kleine Agria freesmachine en een lamborghini dieselfrees. Ai deze apparaten werken nog, zodat ze bijvoorbeeld tijdens de motorendag gedemonstreerd kunnen worden. Op de historische tuin is in april een watermolentje geplaatst, afkomstig uit een polder bij Maasland Deze moientjes werden in de eerste helft van de zoste eeuw gebouwd om met behulp van windkracht het waterniveau in de poider op het juiste peil te houden. De molen werkt nog uitstekend Verder een aggregaat uit de Tweede Wereldoorlog, waarvan er na de oorlog via de dumpmarkt nogal wat bij Westlandse tuinders terecht zijn gekomen, die ze gebruikten om in noodgevallen de stroomvoorziening in stand te houden. Dit aggregaat wordt aangedreven door een Jeepmotor. Een bijzondere aanwinst was die van een nog werkende veilingklok aíkomstig uit de afmijnzaal van veiling Westiandrzuid in 's-gravenzande Niet geschonken, maar wel een belangrijke aanwinst voor het museum, zijn de kopersbanken uit de afmijnzaal van de HOBAHO bloembollenveiling uit Lisse In het museum willen we het veilinggedeelte gaan herinrichten en een afmijnzaal reconstrueren Hiervoor zochten we al langere tijd zo'n 4o tot 5o kopersbanken. We hebben er nu 46 kunnen verweíven van de HOBAHO, omdat die veiling het afgelopen jaar gesloten Ís en nu alleen nog maar vra Ínternet en de computer haar producten verkoopt Het zíjnfraaie banken die dateren :uitrgzz en een mooi voorbeeld zijn van de rijke Nederiandse veilinggeschiedenis. We hopen nog dit voorjaar de afmijnzaal te installeren. Plannen voor de toekomst Tot nu toe was het museum alleen in de zomermaanden op de eerste zondag van de maand geopend Dit jaar is het museum eike eerste zondag van de maand geopend voor het publiek, waarbíj we er naar streven om elke eerste zondag een speciaal thema te presenteren. Dit jaar worden er wisseltentoonsteilingen georganíseerd over 'Kassenbouw in Nederland' en het 'Westlands Mannenkoor' dat in oktober zoo6 haar 5o-jarig jubileum vrert. TI Ook dit jaar ontving het museum weer vele schenkingen Heel veel soorten tuinbouwgereedschap en oude huisraadspulien die we in de toekomst willen gaan gebruiken om een tuindershuis in te richten. Ik kan uiteraard niet alies noemen, maaí de meest interessante zal ik hier de revue Iaten passeren: Een kleine verzameling anslchtkaarten en oude foto's van Jaargang 15, nummer 2. 2e kwartaal 2006

10 i BOE a Westlands Museum zalt/m z3 september zoo6 de Itentoonsteliing 'Kassen bouwen het Westland', een expositie over kassen en kassenbouwers in het Westland te zien zijn. Via deze expositie wordt een beeld gegeven van de ontwikkeling van de kassen in de Nederlandse tuinbouw De eerste voorbeelden waren er al in de tijd van de buitenplaatsen, ongeveer vanaf het midden van de r7e eeuw. De hoveniers van de buitenplaatsen begonnen te experimenteren met glazen bouwsels om de exotische planten de winter door te helpen Vanaf de 19e eeuw begonnen ook commerciële groente- en fruittuinders gebruik te maken van glas om hun planten te beschermen tegen nachtvorst Het resultaat was dat ze zo hun oogsten konden vervroegen en daardoor hogere prijzen kregen op de markt. Zo ging de ontwikkeling steeds verder tot het grote warenhuis waar het WestLand nu mee vol staat. Naast alle belangrijke kastypen komen op deze expositie ook de kassenbouwers aan bod. In Museum De Schilpen in Maasland is de tentoonstelling 'De Schilpen in het zilver; 25 jaar Museum De Srhilnen' fp zicn Tn deze neriode heeft het museum Maaslandse kunst verzameld die tot nu toe niet was tentoongesteld Ruim z5 schilderijen, aquarellen, kaarten en tekeningen zijn bijeengebracht rn deze jubileumtentoonstelling Alle kunstwerken hebben betrekking op Maasland of zijn door Maaslandse kunstenaars gemaakt Verder zljn o.a. te zien collecties van het vroegere winkelbedrijf, het boerenbedrijf met de zuivelbereiding en een ruime sortering bodemvondsten uit Maasland De expositie is te zien t/m z september zoo6. In Museum Het Tramstation te Schipluiden is tot 9 september zoo6 de expositie '!en halte in de tijd'. De geschiedenis van de Westlandse Stoomtramweg Maatschappij. In Museum De Timmerwerf in De Lier kunt u tot en met 7 oktober een tentoonstelling zien onder de titel 'Miniaturen, de kleine wereld van Rodewisch en Grunhain-Beierfeld' De tentoonstelling besteedt aandacht aan de verschil- Iende aspecten van de stedenband tussen De Lier en de genoemde Oost-Duitse steden. Het opvallendste deel van de expositie wordt gevormd door een vijftal zogenaamde Berge. Dat zijn houten modellen van míjnen, gebouwen, landschappen met allerlei bewegende onderdelen. Er staan ook een maquette van het cisterciënzer klooster uit Gninhain en een model van de plaatselijke kerstpiramide uit Beierfeld. In vitrines kan men een kleine exoositie van plaatselijk kantkloswerk en aardewerk zien, en ook a archeologischen geologische vondsten Door de vele bewegende onderdelen is deze tentoonstelling ook leuk voor kinderen In de Abdijkerk te Loosduinen zijn op de zondagmiddagen in de maanden juli en augustus de volgende activiteiten: - Bezichtiging van het gebouw met rondleiding vanaf uur. - Orgelbespeling van tot uur * In de kloostergang: Foto-expositie'Het orgel in beeld' over de geschiedenis en de restauratie en uitbreiding van het historische orgel in de Abdijkerk. 'Spoorslags Dia-presentatie naar Aken' over Graaf Wiilem II van Ho11and, Rooms-Koning van het grote Duitse Rijk o o o 1p Boek Monumentaal Westland Het Genootschap Oud Westland gaat in september 2oo7 een boek uitbrengen over de 76 rijksmonumenten van de a gemeente Westland. Het boek, dat kwalitatief hoogwaardig uitgevoerd gaat worden, komt uit onder de titel 'Monumentaal Westiand'en zal circa t75 bladzijden tellen met recent gemaakte kleurenfoto's en vrij uitvoerig toelichtende teksten over de rijksmonumenten in Monster, 's-gravenzande, De Lier, Naaldwijk, Honselersdijk, Maasdijk, Wateringen en Kwintsheul In de winkel zal het boek 27,5o gaan kosten en bij voorintekening zo,-. De redactiecommissie bestaat uit Ron Nieuwenhuizen, Thomas van Straalen, Arie-Frans Middelburg, Ton Immerzeel en Harry Groenewegen. In de jaarvergadering van 11 april jl. van het Genootschap Oud Westland in De Brug in 's-gravenzande maakte de heer J G. Kleyberg, voorzitter van het VSB fonds, bekend dat het fonds financieel garant staat voor dít ambitieuze project Kroniek van een Koloniaal door Ton Aniba In het winkeltje van het Westlands Museum is een nieuw boek te koop, Kroniek van een Koloniaal, Het leven van lohannes Sliisser, r8r5 - r9o3 Hij werd geboren op 7 juni r8r5 te Loosduinen als onecht kind van Maria Sliisser, en overleed op r7 januari 19o3 te Wateringen Het boek vertelt het leven van een man die, mede als gevolg van het feit dat hij kind was van een onbekende vader, in het toenmalige leger verzeild raakt en vervolgens als koloniaal naar Nederlands Oost-Indië vertrekt. Daar leeft hij z3 jaar als koloniaal en wordt in r85z onderscheiden met de Militaire Willemsorde 4e klasse Na r859 vervolgt hij zljn leven in Wateringen, samen met zijn jeugdliefde Jacoba de Kok Wanneet koningin Wilhelmina, kort na haar inhuldiging in 1898, Wateringen bezoekt staat de 83 jaar oude lohannes, onuitgenodigd, in zijn beste pak met lint en kruis van de Militaire Willemsorde naast de baldakijn van de notabeien Wanneer Wilhelmina naar haar rijtuig terugloopt, ziet zij Johannes staan, zlj keert zich naar hem toe, geeft hem een hand en zept. Het is mii een eer om een held te hesroeten" De toegevoegde beschrijving van de toenmalige toestanden, van bijna zoo jaar terug, maakt het geheel begrijpelijk en heerlijk leesbaar Voor 17,95 maakt u kennis met de leefwereld van een Westlander, die nog door veel van onze opa's en oma's gekend is, tenminste., wanneer u zelf niet a1 te jong bent. Verkrijgbaar in het Westlands Museum en bij de Historische werkgroep Oud-Wateringen & Kwintsheul. Fotoboek luchtfoto's Westland tgz6 -t98o In oktober verschijnt 'Het Westland gezien vanuit de lucht, een fascinerend overzicht van de in het Westland gelegen plaatsen over de periode ry26-r98o', een uniek fotoboek (z+*z+ cm) met r77 luchtfoto's (full colour). Het fotoboek (irz pagina's) wordt uitgevoerd met een harde kaft en bevat 'vogelvlucht'-foto's van Westlandse plaatsen Aangezien er een beperkte oplage wordt gemaakt is het mogelijk om dit boek nu al te bestellen voor 39,50.U kunt uw bestelling schrifteiijk plaatsen bij Stichting Schrijverscollectief Westland, p/a Historisch Archief Westland, Antwoordnummer 25, z67o VB Naaldwijk (geen postzegel nodig), of per schrijverscollectiefwestland@planet.nl onder vermelding van uw naam, adres, telefoonnummeí en eventueel adres In de maand oktober kunt u het boek tegen betaling od-halen bii het Historisch Archief Westland. XW Jaargang 1 5, nummer 2. 2e kwartaal 2006