BEROEPSPRODUCT WORKSHOP PROGRAMMA

Transcriptie

1 SEKSUELE MORAAL onder jongeren van jaar HOGESCHOOL ROTTERDAM IN SAMENWERKING MET FLEXUSJEUGDPLEIN BEROEPSPRODUCT WORKSHOP PROGRAMMA Door: Ireen Gijssel ( ) & Rianne Tempelaars ( ) Klas: DSR 4.1 Opleiding: Sociaal Pedagogisch Hulpverlener Afstudeerbegeleider: Gülsüm Kaya- Kolukirik & Jan Veldkamp Namens FlexusJeugdplein: Marco Berg & Caroline Bulthuis 29 mei 2009

2 2

3 ONDERSTEUNENDE POWER POINT PRESENTATIE Hier hoort de CD met Power Point Presentatie met de geïntegreerde documentaire Seks Sells De auteurs, I. Gijssel en R. Tempelaars, bevestigen hierbij dat de onderhavige verhandeling mag worden geraadpleegd en vrij mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en de auteurs van de verhandeling worden vermeld. 3

4 VOORWOORD Dit workshopprogramma hoort bij het afstudeeronderzoek naar de seksuele moraalontwikkeling van jongeren. Het afstudeeronderzoek is verricht in het kader van de deeltijdopleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening aan de Hogeschool Rotterdam in opdracht van FlexusJeugdplein, een stichting voor jeugdhulpverlening in regio Rotterdam. Seksualiteit is binnen FlexusJeugdplein een actueel onderwerp. De seksuele vorming en moraalontwikkeling van jongeren in de leeftijd van 16 tot 18 jaar is het thema van het verrichtte afstudeeronderzoek en dit workshopprogramma. Berichten in de media over jongeren die zich onophoudelijk te buiten lijken te gaan op het gebied van seksualiteit zijn de aanleiding geweest voor het thema van deze afstudeeropdracht en dit workshopprogramma. Door de Hogeschool Rotterdam, is in het kader van het afstudeerjaar, verzocht om na een degelijk afstudeeronderzoek een innovatief, theoretisch verantwoord en onderbouwd beroepsproduct te ontwikkelen dat relevant en bruikbaar is voor de SPH beroepspraktijk. Binnen FlexusJeugdplein bestaat de behoefte aan een concreet en inzetbaar product waarmee pedagogisch hulpverleners aan de slag kunnen met het geven van seksuele opvoeding aan jongeren. Een product dat de huidige kennis binnen de organisatie aanvult. Daarom is er binnen dit afstudeeronderzoek gewerkt aan de ontwikkeling van een workshopprogramma seksualiteit voor de residentiële hulpverlening van FlexusJeugdplein dat op een vrijblijvende manier het onderwerp seksualiteit met jongeren bespreekbaar maakt. Onze dank gaat uit naar het Dalton Lyceum te Barendrecht en FlexusJeugdplein waar wij de conceptversies van dit workshopprogramma in het werkveld mochten uitvoeren en toetsen. In het bijzonder willen wij mevrouw Van Hoof van het Dalton Lyceum en de heer Berg en mevrouw Bulthuis van FlexusJeugdplein bedanken voor hun bijdrage en inzet om het afstudeeronderzoek en de uitvoering van de workshops mogelijk te maken. Ook bedanken wij de jongeren van het Dalton Lyceum en de jongeren en teams van de locaties BTC de Bergeend en Mathenesserlaan van FlexusJeugdplein voor hun enthousiaste deelname aan de conceptversies van de workshop seksualiteit. Daarnaast willen wij onze afstudeerbegeleidsters mevrouw Kaya-Kolukirik en de heer Veldkamp bedanken voor hun begeleiding en kritische blik op het afstudeeronderzoek en dit workshopprogramma. Tot slot willen wij de heer Mijaard van de GGD Zeeland en mevrouw Van den Berg van de GGD Rotterdam bedanken voor hun informatie en folder- en uitdeelmateriaal. Wij wensen u veel plezier bij het lezen van dit workshopprogramma. We hopen dat u door het lezen van dit workshopprogramma enthousiast raakt om de workshop in de praktijk uit te gaan voeren. Daarnaast hopen wij dat dit workshopprogramma u handvaten biedt om het onderwerp seksualiteit in het werkveld onder de aandacht te brengen en bespreekbaar te maken met zowel de jongeren als met uw teamleden. Ireen Gijssel & Rianne Tempelaars Mei

5 INHOUDSOPGAVE ONDERSTEUNENDE POWER POINT PRESENTATIE...3 VOORWOORD...4 INHOUDSOPGAVE...5 INLEIDING...6 DEEL 1 WORKSHOP SEKSUALITEIT DE WORKSHOP SEKSUALITEIT...10 Inleiding Kennis om te kunnen beginnen Inhoud workshop seksualiteit INFORMATIE OVER DE TOTSTANDKOMING VAN DE WORKSHOP Inleiding Aanleiding voor het ontwikkelen van de workshop Totstandkoming en verantwoording gemaakte keuzes REACTIES OP DE WORKSHOP Inleiding Pedagogisch medewerkers locatie BTC de Bergeend en Mathenesserlaan Jongeren Informatie behoefte van de jongeren op het gebied van seksualiteit en relaties...28 DEEL2 SEKSUELE OPVOEDING SEKSUELE VORMING IN DE JEUGDHULPVERLENING Inleiding Seksuele vorming en seksuele moraal Belang van seksuele vorming in de jeugdhulpverlening Kennis, houding en vaardigheden van de pedagogisch medewerker Suggesties voor seksuele vorming in de beroepspraktijk INTERESSANTE INFORMATIEBRONNEN Inleiding Waar halen jongeren hun informatie op het gebied van seksualiteit en relaties vandaan? Interessante informatiebronnen voor pedagogisch medewerkers en jongeren...43 BIJLAGEN...48 MINI ENQUETE...49 INPUT REGISTRATIEFORMULIER WORKSHOP SEKSUALITEIT...51 UITGEBREIDE VRAGENLIJST

6 INLEIDING Jongeren van tegenwoordig lijken alles te weten over de pil, het condoom en andere voorbehoedsmiddelen, over seksueel overdraagbare aandoeningen en over de praktische uitvoering van de seks, maar seksuele moraal lijkt ze vandaag de dag weinig te zeggen. Verschillende en aanhoudende alarmerende berichten in de media over de verschuiving in de seksuele moraal onder jongeren en het actuele publieke debat waarin journalisten, deskundigen, hulpverleners en politici de seksualisering van de samenleving en de invloed hiervan op jongeren ter discussie stellen zijn de aanleiding geweest voor het verrichtte afstudeeronderzoek dat geleid heeft tot de ontwikkeling van dit workshopprogramma. Seksualiteit is een breed begrip dat zowel biologische, technische en gevaaraspecten als persoonlijke waarden en normen en wensen en grenzen omvat. Binnen het huidige seksuele voorlichtingsaanbod voor jongeren door onder andere de Gemeentelijke Gezondheidsdiensten (GGD) en Rutgers Nisso Groep (RNG) ligt het zwaartepunt op het vergroten van kennis op het gebied van deze biologische, technische en gevaaraspecten van seksualiteit. Binnen dit afstudeeronderzoek en workshopprogramma wordt getracht juist de moraalontwikkeling van jongeren in de leeftijd van 16 tot 18 jaar centraal te stellen. Seksuele moraal gaat over verschillen in waarden en normen over seksualiteit. Maar ook over emotionele kanten en het bepalen van wensen en grenzen. Seksuele vorming dient zich te richten op het ondersteunen van jongeren bij de ontwikkeling tot een persoon die; respect heeft voor zichzelf en anderen, zich bewust is van eigen en andermans waarden, normen en mogelijkheden en gefundeerde beslissingen kan nemen op het gebied van seksualiteit. Voorwaarden hiervoor zijn een positief zelfbeeld, emotionele openheid en zelfvertrouwen. Seksuele vorming bereid jongeren voor op het maken van toekomstige keuzes over relaties en seksualiteit. Voor een jongere is het van essentieel belang dat het in zijn of haar groei naar volwassenheid op een gezonde manier leert omgaan met vertrouwen, intimiteit en seksualiteit. Wanneer een jongere, om welke reden dan ook, aan de zorg van de jeugdhulpverlening is toevertrouwd ligt de taak om een bijdrage te leveren aan zijn of haar seksuele ontwikkeling en moraalvorming bij de pedagogisch medewerker. De centrale probleemstelling van het afstudeeronderzoek luidt als volgt: Wat kunnen wij als studenten van de opleiding pedagogisch medewerker doen om een bijdrage te leveren aan de seksuele vorming en seksuele moraalontwikkeling bij jongeren van 16 tot 18 jaar die verblijven in een accommodatie voor residentiële hulpverlening van FlexusJeugdplein?. Het afstudeeronderzoek heeft als doel inzicht te geven in het onderwerp seksualiteit en de seksuele vorming en seksuele moraalontwikkeling van jongeren in het bijzonder. In opdracht van FlexusJeugdplein is ervoor gekozen om een beroepsproduct in de vorm van een workshop over seksualiteit te ontwikkelen, dat dient als middel om het onderwerp seksualiteit onder jongeren bespreekbaar te maken. Door middel van dit workshopprogramma maken zowel de jongeren als de pedagogisch medewerker kennis met de visie van de jongeren op het gebied van seksualiteit en krijgen zij inzicht in de belevingswereld en behoeften van jongeren met betrekking tot hun persoonlijke normen en waarden, wensen en grenzen. Tevens besteed dit workshopprogramma 6

7 aandacht aan hoe een pedagogisch medewerker een rol kan spelen in de seksuele opvoeding van jongeren. In het kader van het afstudeeronderzoek is er literatuurstudie en veldonderzoek verricht. Veldonderzoek is zowel onder jongeren op een reguliere middelbare school, namelijk het Dalton Lyceum te Barendrecht, verricht als onder jongeren uit het SPH werkveld, namelijk jongeren die verblijven in accommodatie voor residentiële hulpverlening van FlexusJeugdplein. Tevens is er gesproken met pedagogisch medewerkers van FlexusJeugdplein. Op deze manier is het workshopprogramma in de praktijk getoetst en aan de hand van de respons van de jongeren, reacties en tips van de pedagogisch medewerkers en eigen ondervindingen tijdens de uitvoering verder ontwikkeld en verfijnt. Dit workshopprogramma en de scriptie die bij dit afstudeeronderzoek hoort, bevatten dus geen grote hoeveelheden informatie over thema s als; voorbehoedsmiddelen, geslachtsziekten, abortus, homoseksualiteit, gedwongen seks en loverboys, ondanks dat basiskennis over deze thema s noodzakelijk is om seksuele opvoeding te kunnen geven aan jongeren. Hiervoor is bewust gekozen, omdat deze informatie volop beschikbaar is op bijvoorbeeld het internet. Tevens hebben mevrouw Bulthuis en mevrouw Hensen binnen FlexusJeugdplein in het schooljaar (in het kader van hun afstuderen) deze thema s uitgebreid aan de orde gebracht in hun werkboek: ik weet alles al, wat jij?! voor de residentiële hulpverlening. Voor uitgebreide informatie over deze thema s wordt u dus doorverwezen naar het werkboek: ik weet alles al, wat jij?! dat beschikbaar is binnen FlexusJeugdplein. Dit workshopprogramma is opgebouwd in twee verschillende delen. In het eerste deel wordt het ontwikkelde beroepsproduct; een workshop seksualiteit voor jongeren in de leeftijd van 16 tot 18 jaar beschreven en wordt er uitgelegd hoe de pedagogisch medewerker deze workshop in de praktijk kan uitvoeren. Vervolgens wordt kort de totstandkoming van de workshop toegelicht. In het laatste hoofdstuk van het eerste deel worden tevens de reacties van de jongeren en pedagogisch medewerkers op de workshop beschreven. In het tweede deel wordt aandacht besteed aan het belang van seksuele opvoeding van jongeren in de jeugdhulpverlening en aan hoe de pedagogisch medewerker invulling kan geven aan deze taak. Vervolgens worden verschillende suggesties gegeven voor seksuele opvoeding in het SPH werkveld en wordt er verwezen naar interessante informatiebronnen op dit gebied. 7

8 8

9 DEEL 1 WORKSHOP SEKSUALITEIT 9

10 1. DE WORKSHOP SEKSUALITEIT 1.1 Inleiding In dit eerste deel wordt het ontwikkelde beroepsproduct; een workshop seksualiteit voor jongeren in de leeftijd van 16 tot 18 jaar, beschreven. Dit wordt gedaan aan de hand van verschillende iconen. De betekenis van deze iconen zijn hieronder te lezen. TOELICHTING GEBRUIKTE ICONEN Diaprojector; geeft aan welke dia s van de power point presentatie bij het beschreven onderdeel van de workshop horen. Schrift: geeft de concrete beschrijving m.b.t. de uitvoering en uitleg van het beschreven onderdeel van de workshop aan. 1.2 Kennis om te kunnen beginnen Klok; geeft de tijdsduur van het beschreven onderdeel van de workshop aan. Informatie; geeft achtergrondinformatie en tips bij het beschreven onderdeel van de workshop. Doelgroep: jongeren in de leeftijd van 16 tot 18 jaar die verblijven in een accommodatie voor jeugdhulpverlening van FlexusJeugdplein. Doel: de workshop seksualiteit beoogt een bijdrage te leveren aan de seksuele opvoeding van jongeren. Door het uitvoeren van de workshop wordt het onderwerp seksualiteit bespreekbaar gemaakt tussen jongeren en pedagogisch medewerkers. De workshop laat jongeren kennis maken met hun eigen normen en waarden en die van anderen. Ook wordt er gesproken over persoonlijke wensen en grenzen. De workshop dient als middel om te monitoren wat er onder de jongeren leeft, welke kennis al aanwezig is en aan welke informatie de jongeren nog behoeften hebben. Contra-indicaties: een groepsgrootte van minder dan vier of meer dan vijftien jongeren, een IQ lager dan 70 en/of ernstige psychiatrische problematiek bij de jongeren zijn contra-indicaties voor deelname aan de workshop seksualiteit. Middelen: bijgevoegde CD met power point presentatie en videofragment, brainstormen, discussies, stellingen, kennisvragen en opdrachten en een mini-enquête. Benodigdheden: geschikte ruimte met stoelen voor het te verwachtte aantal deelnemers aan de workshop (in kringopstelling), computer/laptop met beamer of televisie met Dvdspeler, whitebord of flap-over, stiften, stikkers, pennen, blanco mini-enquêtes (toegevoegd als bijlage), doos voor ingevulde mini-enquêtes, de power point presentatie (toegevoegd bij dit verslag). Daarnaast is het leuk om promotie materiaal te hebben als aankleding van de ruimte waarin de workshop plaatsvindt, bijvoorbeeld: foldermateriaal, poster, condooms of het boekje: Beter in bed. (allen te bestellen bij Soa Aids Nederland) Duur: de workshop duurt ongeveer 70 minuten Het input registratieformulier workshop seksualiteit; kan ter ondersteuning worden gebruikt om de reacties van de jongeren tijdens de workshop te noteren. Dit is toegevoegd als bijlage. 10

11 1.3 Inhoud workshop seksualiteit ONDERDEEL 1: INTRODUCTIE WORKSHOP EN TOELICHTEN DOEL Dia 1: Welkom Dia 2: Doel van de workshop Dia 3: Workshop programma Dia 4: Kennismaking 5 minuten Seksualiteit hoort bij het dagelijks leven. In deze workshop wordt gesproken over het onderwerp seksualiteit en relaties. Het doel van de workshop is kennismaken met eigen normen en waarden en die van anderen. Ook wordt er gepraat over het aangeven van persoonlijke wensen en grenzen. Door middel van deze workshop kan er van elkaar geleerd worden. De groepsleiding hoopt door middel van deze workshop ook te leren wat de jongeren al weten op het gebied van seksualiteit en aan welke informatie zij nog behoeften hebben, zodat ze hier goed op kunnen inspelen. In deze workshop komen de volgende onderdelen aan bod: kennismaking, afspraken maken, video fragment, brainstormen, stellingenspel, kennisvragen, opdracht ideale jongen of meisje, waar kan ik heen met mijn vragen? en een mini-enquête. Allereerst wordt er kort kennis met elkaar gemaakt. De pedagogisch medewerker vertelt wie hij of zij is en de jongeren vertellen wie zij zijn en wat hun leeftijd is (indien dit nog niet bekend is). Vervolgens wordt er gestart met een rondje verwachtingen uitspreken. Wat verwachten of hopen de jongeren van de workshop? Het onderwerp seksualiteit is voor veel jongeren best spannend, daarom is het voor hen prettig als direct aan het begin van de workshop duidelijkheid wordt gegeven over wat het doel van de workshop is en wat het programma globaal inhoudt. Door de jongeren aan het begin van de workshop hun verwachtingen ten aanzien van de workshop uit te laten spreken kan het doel en het programma van de workshop indien nodig nog verder verduidelijkt worden. Daarnaast kunnen de uitgesproken verwachtingen door de pedagogisch medewerker ook gebruikt worden om de workshop zo goed mogelijk aan te laten sluiten op de behoeften en belevingswereld van de jongeren. ONDERDEEL 2: KLIMAAT SCHEPPEN EN AFSPRAKEN MAKEN Dia 5 en 6: Afspraken maken 10 minuten 11

12 Seksualiteit is een persoonlijk onderwerp. Bovendien is seksualiteit een gevoelig thema, omdat het te maken heeft met emoties, waarden en normen en persoonlijke wensen en grenzen. Iedereen dient discreet met andermans gevoelens en belevingen om te gaan, vandaar dat het belangrijk is om eerst aandacht te besteden aan het creëren van een veilige sfeer in de groep. Belangrijke waarden Door middel van het met elkaar bepalen van belangrijke waarden wordt geprobeerd een veilige sfeer in de groep te creëren. De jongeren benoemen zelf welke waarden zij belangrijk vinden en nodig hebben om het onderwerp seksualiteit te kunnen bespreken. De pedagogisch medewerkers schrijven op een blanco vel verschillende waarden onder elkaar. De jongeren mogen deze lijst met waarden eventueel zelf ook opnoemen en aanvullen. Te denken valt aan de waarden; veiligheid, gezelligheid, respect, eerlijkheid, betrokkenheid, gelijkwaardigheid, vriendelijkheid, betrouwbaarheid, fatsoenlijkheid, bescheidenheid, enthousiasme, etc. Vervolgens krijgt elke jongere twee stickers. De jongeren plakken om de beurt (uit het zicht van de groep) een sticker achter de twee waarden die voor hem of haar persoonlijk het belangrijkste zijn. Als iedereen geweest is wordt het blanco vel erbij gehaald. In de kring wordt bekeken welke waarden door de groep het belangrijkste worden gevonden. Dit worden de groepswaarden die het gespreksklimaat bepalen. Afspraken Uit de gekozen groepswaarden vloeien gezamenlijke afspraken voort. De minimale basisafspraken die (ten behoeve van een veilig groepsklimaat) gemaakt dienen te worden zijn de volgende; We luisteren naar elkaar en laten de ander uitpraten. We houden rekening met onze eigen en andermans gevoelens. We respecteren onze eigen en andermans mening en normen en waarden. We houden rekening met onze eigen en andermans grenzen. We noemen bij het vertellen van voorbeelden en belevenissen geen namen. Wat we vandaag bespreken blijft binnen deze groep. Tot slot Het is onbelangrijk hoe veel of hoe weinig ervaring iemand heeft op het gebied van seksualiteit en relaties. Er wordt namelijk gesproken over ieders waarden en normen, wensen en grenzen op dit gebied. Of iemand nu een deskundige of onervaren is, is niet van belang, want iedereen vormt een eigen mening. De belangrijkste voorwaarde voor het op een effectieve manier bespreken van het onderwerp seksualiteit is veiligheid in de groep. Het nadeel van groepsvoorlichting is dat jongeren onvoldoende ruimte, vrijheid en veiligheid kunnen ervaren om zichzelf te zijn en zich te uiten in de groep. Daarom is het belangrijk om aan het begin van de workshop aandacht te besteden aan klimaat scheppen en afspraken maken. 12

13 Door middel van het bespreekbaar maken van het groepsklimaat, van het gezamenlijk bepalen van collectieve groepswaarden en van het maken van gezamenlijke afspraken wordt in de workshop getracht een veilig gespreksklimaat te scheppen. Het uitgangspunt hierbij is dat wanneer jongeren betrokken worden bij het maken van afspraken er een beroep wordt gedaan op hun eigen verantwoordelijkheid. Tevens wordt de kans vergroot dat de jongeren zelf het groepsklimaat bewaken, wanneer ze zich kunnen vinden in de gemaakte afspraken. Daarbij is het van belang dat afspraken positief geformuleerd worden in termen van gewenst gedrag. Zoals bijvoorbeeld; we luisteren naar elkaar en laten de ander uitpraten, in plaats van we praten niet door elkaar heen. De groepsopstelling is van invloed op het klimaat. Voor de uitvoering van deze workshop kan gekozen worden voor een U-vormige kringopstelling. Een U-vormige kringopstelling heeft als voordeel dat iedereen elkaar goed kan zien en horen en dat de samenhorigheid wordt versterkt. ONDERDEEL 3: VIDEOFRAGMENT Dia7:Videofragment 7 minuten Om de vastgestelde groepswaarden en gemaakte afspraken even te laten bezinken en om in de sfeer van het onderwerp seksualiteit te komen wordt er gestart met het laten zien van een videofragment. Het fragment is een gedeelte uit de KRO-documentaire Seks sells. Na afloop van het videofragment kunnen de jongeren uitgenodigd worden hun reactie te geven op de vertoonde beelden. In de KRO-documentaire Seks sells gaat verslaggeefster Roethof in gesprek met jongeren in een buurtcentrum in Goor, in de Bijlmer en op een Fris-feest in Amsterdam over hun seksuele moraal. In de documentaire vertelt de 13-jarige Serena uit Goor dat ze voor het eerst seks had toen ze dronken en verliefd was op een 18-jarige jongen. Achteraf voelt ze zich gebruikt, hij had diezelfde avond seks met nog een meisje gehad. De geïnterviewde jongens in de Bijlmer vertellen het allemaal gedaan te hebben, of ze nu 11 of 19 jaar zijn. Respect voor vrouwen of liefde kennen ze niet, ze komen uit gebroken gezinnen en weten niet wat liefde is. De drie meisjes Roxy, Lisa en Vera (15), die geïnterviewd worden op een Amsterdams Fris-feest, praten over dansen, zoenen en het hebben van seks op feestjes zonder alcohol. 13

14 ONDERDEEL 4: BRAINSTORM Dia 8:Brainstorm 10 minuten Naar aanleiding van het videofragment gaat de workshop verder met een brainstorm. Allereerst wordt het begrip brainstorm uitgelegd. De brainstorm wordt als volgt georganiseerd: in het midden van het vel papier wordt het woord seksualiteit of seks geschreven. Vervolgens mogen de jongeren de woorden noemen die bij hen opkomen als er gesproken wordt over seksualiteit. De pedagogisch medewerker schrijft (zonder dat de jongeren dit weten) met de ene kleur de woorden die de meisjes noemen en met een andere kleur de woorden die de jongens noemen op. De pedagogisch medewerker geeft de jongeren het woord. Het is belangrijk dat jongeren ook mogen passen als ze geen woord weten of willen zeggen. Het papier komt vol te staan met kernwoorden. Op deze manier wordt het gesprek gestructureerd en krijgen de jongeren inzicht in wat zij verstaan onder seksualiteit. Vervolgens wordt er naar de woorden gekeken of er over de meningen en beleving van seksualiteit verschillen bestaan tussen jongens en meisjes. De kernwoorden worden vervolgens gebruikt om over de volgende vragen te discussiëren; Wat is seks? * Is tongzoenen, voelen en strelen en orale seks, zelfbevrediging seks? Waarom heb je seks? * Aanleiding verliefdheid, liefde, lust of ruilmiddel voor geld of spullen? Met wie doe je aan seks? * Eenmalige partner, losse partner of vaste partner? * Is verliefdheid op en een relatie met je sekspartner noodzakelijk? * Heb je seks met anderen als je een relatie hebt?(welke onderdelen wel/niet) * Kan je wisselen van personen met wie je seks hebt? (hoe vaak en wanneer wissel je) Wanneer doe je aan seks? * Tijdsperiode (direct na kennismaking, aantal dagen, weken, maanden, na huwelijk) * Vanaf welke leeftijd voor de eerste keer? Door middel van een brainstorm wordt op een open en veilige manier het onderwerp seksualiteit bespreekbaar gemaakt. Binnen het concept van een brainstorm gelden geen rare of foute antwoorden, alles is te herleiden naar het onderwerp. Dit onderdeel zorgt ervoor dat de thema s die bij seksualiteit horen bij de naam worden genoemd. Voor de mannelijke en vrouwelijke geslachtsdelen bestaan bijvoorbeeld veel synoniemen. Daarnaast zijn er ook woorden die jongeren op straat gebruiken, de zogenaamde schuttingtaal. De brainstorm wordt gebruikt om alle (ook vieze ) woorden te benoemen en om de jongeren te laten zeggen waar het op staat. Dit dient tevens als regulatie middel en om een drempel en eventuele schaamtegevoelens, om over seksualiteit te praten of de dingen bij de naam te noemen, te overwinnen bij de jongeren die dit moeilijk vinden. Bovendien geeft een brainstorm een objectief beeld van de onderwerpen die 14

15 jongeren associëren met seksualiteit. De woorden geven daarnaast ook weer aanleiding voor gespreksstof en het stellen van meer gerichte vragen door de pedagogisch medewerker. ONDERDEEL 5: STELLINGENSPEL Dia 9: Stellingenspel Dia 10 t/m 29:stellingen en kennisvragen 15 minuten In het stellingenspel worden kennisvragen afgewisseld met vragen die aanzetten tot discussie en meningsvorming. Het spel gaat als volgt: op het scherm van de power point presentatie verschijnt een stelling; afwisselend een kennisvraag of een discussiestelling. Begrippen die voor het eerst ter sprake komen worden omschreven. Een voorbeeld: het woord HIV valt voor het eerst. De pedagogisch medewerker vraagt dan of één van de jongeren kan uitleggen wat HIV is. Wanneer het nieuwe begrip verklaard is gaat het spel verder. De stelling wordt door de pedagogisch medewerker hardop voorgelezen. De jongeren overleggen niet en bepalen voor zichzelf of ze het met de stelling eens of oneens zijn. Vervolgens wordt er gediscussieerd. De jongeren zijn vrij om hun mening te geven en elkaar te bevragen. Ook de pedagogisch medewerker stelt kritische vragen om de thema s goed belicht te krijgen. Aan het eind van de discussie bepalen jongeren nogmaals of ze het eens of oneens zijn met de stelling. Zij maken hun mening kenbaar door naar links (eens) of rechts (oneens) te wijzen. Bij de kennisvragen geeft de pedagogisch medewerker uiteindelijk toelichting over het antwoord op de vraag. De volgende kennisvragen komen tijdens het spel aan bod; Ook als een jongen tijdens het vrijen niet klaarkomt, kan hij een meisje zwanger maken De pil verkleint de kans dat je HIV of een andere Soa oploopt Als je je na de seks goed wast, loop je minder snel HIV of een andere Soa op Als je geen (lichamelijke) klachten hebt, kun je toch een Soa hebben Er zijn Soa waar meisjes onvruchtbaar van kunnen worden Als je de pil slikt, kun je onvruchtbaar worden Als een meisje voor het eerst seks heeft, bloedt ze altijd De meeste Soa gaan vanzelf over En de volgende stelling die aanzetten tot discussie komen tijdens het spel aan bod: Mijn beste vriend of vriendin blijft mijn beste vriend of vriendin wanneer zij mij vertelt homoseksuele gevoelens te hebben (voor een ander). Ik vertel mijn ouders/verzorgers dat ik seks heb (gehad) met een jongen of meisje. (gesprek differentiëren met zoenen, verliefdheid, anticonceptiegebruik, wat vertel je wel en wat niet?) Seks in ruil voor materiële spullen (sigaretten, kleding, drank of geld) is heel normaal. Een meisje is een lustobject*. Hoe jonger je seks hebt, hoe stoerder je bent. 15

16 Als je de ander opgewonden hebt gemaakt door met hem/haar te zoenen en zijn/haar geslachtsdelen aan te raken en te strelen moet je ook seks hebben. Als ik drank of drugs gebruikt heb durf ik meer op het gebied van seks. Ik ben de enige die bepaald wat er met mijn lichaam gebeurd. Wat ik op het gebied van seks wel of niet doe wordt bepaald door mijn geloof en/of culturele achtergrond. Porno is realistisch. Wanneer de ander opziet tegen seksuele handelingen is het best oké om de ander over te halen het toch gewoon te doen. Het stellingenspel zet aan tot discussie over verschillende thema s en toetst de jongeren op hun kennis. Meningsvorming speelt in dit onderdeel een belangrijke rol. Daarnaast verschaft ook dit onderwerp inzicht bij de jongeren in hun eigen en andermans normen en waarden. Aan de hand van de reacties van de jongeren wordt inzicht verworven in hun belevingswereld. De kennisvragen hebben betrekking op Soa, zwangerschappen en voorbehoedsmiddelen. De discussievragen gaan over thema s als: homoseksualiteit, communicatie met ouders, ruilseks, stereotypering (van meisje als lustobject), aangeven van grenzen, wensen op seksueel gebied, seksualiteit in combinatie met drank en drugs, eigen waarde en zelfbeeld, invloed van geloof en cultuur op seksueel gedrag en porno. * Het woord lustobject is voor sommige jongeren een te abstract begrip, wat kan leiden tot verwarring en onduidelijkheid bij de jongeren. Het begrip lustobject wordt daarom in de volgende dia van de power point presentatie (dianummer: 18) verduidelijkt door het laten zien van een aantal foto s uit videoclips en billboards. Door het begrip te visualiseren wordt het begrip lustobject verduidelijkt. Dit zorgt ervoor dat zowel de pedagogisch medewerkers als de jongeren over hetzelfde thema praten en dat er meer aanleiding voor gespreksstof is. Hieronder staat per stelling handige achtergrondinformatie voor de pedagogisch medewerker. Kennisvragen Ook als een jongen tijdens het vrijen niet klaarkomt, kan hij een meisje zwanger maken Waar. Tijdens het hebben van geslachtsgemeenschap komt er bij de man al voor de zaadlozing voorvocht vrij. Dit voorvocht bevat zaadcellen en kan een vrouw dus bevruchten. Ook bestaat de kans op een Soa. De pil verkleint de kans dat je HIV of een andere Soa oploopt Onwaar. De pil beschermt niet tegen Soa of HIV. Soa worden overgedragen via sperma, bloed, vaginaal vocht en bij contact van slijmvliezen. Deze zitten onder andere in de anus, de penis, de vagina en de mond. In de pil zitten hormonen, die ervoor zorgen dat de eicel niet rijp wordt. Dat betekent dat een vrouw niet vruchtbaar wordt. Tijdens geslachtsgemeenschap komt het sperma van de jongen wel in de vagina van de vrouw. Om te voorkomen dat je een Soa oploopt, moet naast de pil dus ook een condoom gebruikt worden. Als je je na de seks goed wast, loop je minder snel HIV of een andere Soa op Onwaar. Water en zeep houden virussen niet tegen. 16

17 Als je geen (lichamelijke) klachten hebt, kun je toch een Soa hebben Waar. Iemand kan een Soa hebben zonder dat hij of zij er iets van merkt. Ook dan kan hij of zij een Soa (ongemerkt) doorgeven. Er bestaan Soa waar men maar nauwelijks of geen klachten ervaart. Of de klachten zijn zo vaag dat er geen last ervaren wordt. Vooral meisjes merken vaak niet dat ze een Soa hebben. Er zijn Soa waar meisjes onvruchtbaar van kunnen worden Waar. Chlamydia kan leiden tot onvruchtbaarheid. Deze Soa treft vooral jonge meisjes. Besmetting kan alleen via seksueel contact. Meisjes hebben vaak geen (duidelijke) klachten. De ziekte kan dan doorgegeven worden aan de partner(s). Verschijnselen bij meisjes die kunnen wijzen op een chlamydia-infectie zijn: méér of andere afscheiding dan normaal, pijn bij het plassen, abnormaal bloedverlies na het vrijen, pijn bij geslachtsgemeenschap of pijn in de onderbuik. Meisjes die de pil nemen, kunnen last hebben van bloedverlies tussen twee menstruaties. Verschijnselen bij de man: afscheiding uit de penis, pijn bij het plassen. Een onbehandelde chlamydia kan bij mannen leiden tot bijbalontsteking. Een chlamydia-infectie is goed te genezen (pillen) als deze tijdig wordt ontdekt. Een onbehandelde chlamydia kan bij meisjes ernstige complicaties veroorzaken, bijvoorbeeld ontstekingen van de baarmoederwand en/of eileiders met mogelijke onvruchtbaarheid of een buitenbaarmoederlijke zwangerschap tot gevolg. Als je de pil slikt, kun je onvruchtbaar worden Onwaar. Pilgebruik leidt niet tot onvruchtbaarheid, soms tot vertraging van het zwanger worden na het stoppen met langdurig pilgebruik. Als een meisje voor het eerst seks heeft, bloedt ze altijd Onwaar. De meeste meisje hebben een maagdenvlies als ze nog maagd zijn. Dit is randje weefsel aan het begin van je vagina. Dat randje kan dik of dun zijn, strakker of slapper zijn. Bij ieder meisje is dit anders. Als je de eerste keer geslachtsgemeenschap hebt dan kan het pijn doen en/of gaan bloeden, maar dit hoeft zeker niet altijd zo te zijn. De meeste Soa gaan vanzelf over Onwaar. Een Soa gaat niet vanzelf over. Kennis over seks Meisjes en hoogopgeleide jongeren weten meer over seks dan jongens en laagopgeleide jongeren. Bijna de helft van alle jongens denkt dat een meisje onvruchtbaar kan worden van de pil. Een derde van alle jongeren weet niet dat een meisje ook zwanger kan worden als een jongen niet klaarkomt. Een derde van de jongens denkt dat een Soa voorkomen kan worden door goed te wassen. Eveneens een derde van de jongens denkt dat meisjes altijd bloeden bij de eerste keer. (Resultaten het landelijke onderzoek onder jongeren in 2005 seks onder je 25 e ). Stelling die aanzetten tot discussie: De gegevens die hieronder staan opgetekend zijn afkomstig uit het grootschalige onderzoek onder jongeren seks onder je 25 e. Soa Aids Nederland en de Rutgers Nisso Groep hebben dit onderzoek gezamenlijk uitgevoerd in

18 Waar anders aangegeven staat is de informatie afkomstig uit het onderzoek Seksualisering: reden tot zorg?. Deze onderzoeksresultaten werden in 2008 bekend gemaakt. Het onderzoek werd verricht door Rutgers Nisso Groep, Nederlands Jeugdinstituut en MOVISIE, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Mijn beste vriend of vriendin blijft mijn beste vriend of vriendin wanneer zij mij vertelt homoseksuele gevoelens te hebben (voor een ander). Homoseksualiteit is niet bepaald geaccepteerd door jongeren. Meer dan de helft van de jongens vindt het vies als twee jongens met elkaar vrijen. Twintig procent van de meisjes denkt er net zo over. Twee op de vijf jongens en één op de vijf meisjes vindt het niet goed als twee jongens met elkaar vrijen. En als hun beste vriend of vriendin homo of lesbische is zou twaalf procent van de jongens en vier procent van de meisjes meteen een punt achter de vriendschap zetten. Bijna vier procent van de meisjes en bijna twee procent van de jongens heeft het een keer gedaan met iemand van het eigen geslacht. Van deze groep heeft ruim twee procent van de meisjes en bijna drie procent van de jongens het meer dan één keer gedaan. Dertien procent van de meisjes en bijna zes procent van de jongeren heeft het nooit gedaan maar zou het wel willen proberen. Jongens zijn gemiddeld zeventien jaar en meisjes gemiddeld zestien jaar als ze voor het eerst aan iemand vertellen dat ze homoseksuele gevoelens hebben. Ik vertel mijn ouders/verzorgers dat ik seks heb (gehad) met een jongen of meisje. De helft van de jongens en twee op de vijf meisjes vindt dat hun ouders niets met hun seksleven te maken hebben. Toch praten de meeste jongeren zowel met hun ouders als met hun vrienden over seks. Er zit echter verschil in de onderwerpen die de jongeren bespreken met hun ouders en met hun vrienden. De meeste jongeren praten thuis wel eens over verliefdheid en relaties en over anticonceptie en het gebruik van condooms. Zelden praten jongeren met hun ouders over wensen en grenzen. Jongeren praten vrijwel allemaal met hun vrienden over verliefdheid en relaties. Jongens praten vaker dan meisjes over hun wensen, terwijl meisjes vaker dan jongens praten over wat ze niet willen op seksueel gebied. Ouders spelen een rol in het seksuele gedrag van hun kind. Jongeren die een goede band hebben met hun ouders, hebben minder vaak ervaring met geslachtsgemeenschap en anale seks. Als ze wel geslachtsgemeenschap hebben, beschermen ze zich beter tegen zwangerschap. Jongeren die in een warm gezinsklimaat opgroeien, hebben een kleinere kans om ergens toe gedwongen te worden of om de ander te dwingen tot seks. Seks in ruil voor materiële spullen (sigaretten, kleding, drank of geld) is heel normaal. Zes procent van de jongens heeft wel eens geld of iets anders gegeven in ruil voor seks. Vrijwel geen enkel meisje uit het onderzoek seks onder je 25 e heeft dit gedaan. Twee procent van de jongens en één procent van de meisjes heeft wel eens iets gekregen voor seks. Een meisje is een lustobject. Uit het onderzoek seksualisering: reden tot zorg? (2008) blijkt dat er sprake is van ongelijke behandeling van jongens en meisjes. Seks om de seks vinden ouders bijvoorbeeld vaker verkeerd voor een meisje dan voor een jongen. Een groot deel van zowel de jongeren als ouders vindt dat een meisje een slet is als ze met veel verschillende partners seks heeft. Daarnaast wordt er ook stereotiep aangekeken tegen jongens, want een redelijk deel van de meisjes en hun ouders vindt versieren een mannenaangelegenheid en is van mening dat jongens alleen maar aan seks denken. 18

19 Tevens blijkt uit het onderzoek seksualisering: reden tot zorg? dat meisjes de ongelijkheid die geschetst wordt in de mediabeelden (met name bij Gangsta rap video s) als negatief beschouwen. De meest zorgelijke uitkomst uit het onderzoek seksualisering: reden tot zorg? had betrekking op het zelfbeeld van meisjes. Uit het onderzoek bleek dat de helft van de meisjes het eigen uiterlijk wel eens vergelijkt met mediabeelden. Ongeveer twee op de vijf meisjes controleren hun uiterlijk wanneer ze maar kunnen, voelen zich onzeker als hun persoonlijke verzorging niet goed is en proberen hun uiterlijk altijd te verbeteren. Ruim een kwart van de meisjes is ontevreden over haar buik. Dertien procent van de meisjes met ondergewicht en 33 procent van de meisjes met een normaal gewicht lijnt wel eens. Ook zou één op de drie meisjes het uiterlijk wel willen laten verbeteren door een cosmetisch chirurg als dat gratis zou kunnen. Hoe jonger je seks hebt, hoe stoerder je bent. Bijna de helft van alle jongeren tussen de 12 en 25 jaar heeft met 13,5 jaar wel eens gezoend. De helft van alle jongeren van zeventien jaar heeft wel een geslachtsgemeenschap gehad. Gemiddeld zijn jongeren veertien als ze voor de eerste keer zoenen en bijna zeventien jaar als ze voor het eerst geslachtsgemeenschap hebben. 93 procent van de jongens en 86 procent van de meisjes zegt er de eerste keer dat ze aan seks deden er ook aan toe te zijn geweest. Bijna de helft van alle jongeren doet het de eerste keer met iemand die ze niet langer dan drie maanden kennen. Eén op de vijf jongeren kent de partner drie tot zes maanden. Na die eerste partner gaat het met de volgende partner een stuk sneller. Jongeren beginnen steeds vroeger aan seks. Eén op de drie scholieren heeft tegenwoordig wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Tien jaar geleden gold dat nog voor één op de vier scholieren. Ook hebben meer jongeren dan tien jaar terug ervaring met orale seks. Anale seks komt nog steeds heel weinig voor, maar wel twee keer zo vaak als tien jaar terug. Als je de ander opgewonden hebt gemaakt door met hem/haar te zoenen en zijn/haar geslachtsdelen aan te raken en te strelen moet je ook seks hebben. Uit het onderzoek seksualisering: reden tot zorg? blijkt dat jongens vrijwel geen grenzen opgelegd krijgen, terwijl van meisjes wordt verwacht dat ze hun grenzen bewaken, ook als het gaat om grensoverschrijdend gedrag door anderen. Tevens is gebleken dat meisjes met name bezig zijn met het praten over wat ze niet willen (het stellen van grenzen) en dat bij de jongens vooral gesproken wordt over wat ze wel willen (seksuele wensen). Als ik drank of drugs gebruikt heb durf ik meer op het gebied van seks. Een grote groep jongeren die veel alcohol of drugs gebruiken hebben meer (onveilige) seks dan onder normale omstandigheden. De drempel om aan seks te doen, wordt onder invloed van alcohol of drugs lager. Het gebruik van een condoom blijft dan vaak afwezig Ik ben de enige die bepaald wat er met mijn lichaam gebeurd. Achttien procent van de meisjes en vier procent van de jongens is wel eens gedwongen om iets te doen of iets toe te laten op seksueel gebied. Bij de eerste geslachtsgemeenschap is 1,8 procent van de meisjes en 0,2 procent van de jongens gedwongen. Zeven op de duizend jongens en acht op de duizend meisjes is door de laatste partner gedwongen tot seks. Andersom dwingt negen op de duizend jongens en vier op de duizend meisjes hun partner tot seks. 19

20 Wat ik op het gebied van seks wel of niet doe wordt bepaald door mijn geloof en/of culturele achtergrond. Christelijke jongeren die hun geloof belangrijk vinden, hebben wat minder ervaring met geslachtsgemeenschap. Vooral bij oudere jongeren tussen de achttien en vierentwintig jaar is dat verschil te zien. Islamitische meiden hebben de minste ervaring met soloseks en geslachtsgemeenschap, terwijl islamitische jongens naar verhouding juist veel seksuele ervaring hebben. Jonge islamitische jongens spannen de kroon: zij hebben de meeste ervaring met vrijen, geslachtsgemeenschap en met orale en anale seks. In het onderzoek Seksualisering; reden tot zorg? wordt de dubbele moraal, waarbij van jongens een actieve seksuele houding wordt verwacht, terwijl meisjes vooral kuis moeten zijn, die heerst ten aanzien van seksualiteit onder jongeren met wortels in Turkije, Noord-Afrika en het Midden-oosten als zorgelijk gezien. Porno is realistisch. Tweederde van de jongens en éénderde van de meisjes kijkt wel eens op een website met informatie over seksualiteit. Een meerderheid van de jongens kijkt niet alleen op pornosites, maar ook in seksboekjes, naar seksfilms en pornovideo s. Meisjes doen dit minder vaak. Uit het onderzoek Seksualisering: reden tot zorg? blijkt dat seksuele ervaring niet samenhangt met het kijken naar muziekzenders zoals MTV en TMF, maar wel met het kijken naar porno en erotiek. Het is echter niet aan te geven wat eerst komt: het pornogebruik of de seksuele ervaring. Verschillende jongeren geven aan porno of andere media zoals videoclips leerzaam te vinden, vooral als seksualiteit thuis een taboe is. In het onderzoek geven jongens daarnaast aan dat ze pornografie gebruiken als inspiratie voor hun seksuele gedrag. Wanneer de ander opziet tegen seksuele handelingen is het best oké om de ander over te halen het toch gewoon te doen. Uit het onderzoek seks onder je 25 e blijkt dat meisjes veel vaker overgehaald worden tot de eerste geslachtsgemeenschap dan jongens. Jongens worden voornamelijk overgehaald als ze tussen de 12 en 14 jaar zijn. Als de eerste geslachtsgemeenschap met 13 jaar of eerder plaatsvindt, is de kans dat iemand hiertoe wordt overgehaald voor zowel jongens als meisjes groter. Laag opgeleide meisjes worden vaker overgehaald tot de eerste geslachtsgemeenschap dan hun hoger opgeleide seksegenoten. Autochtone jongens en meisjes worden minder vaak overgehaald tot de eerste geslachtsgemeenschap dan allochtone jongens en meisjes. Marokkaanse jongens en Surinaamse en Antilliaanse meisjes worden relatief vaak overgehaald. ONDERDEEL 6: DE IDEALE JONGEN OF HET IDEALE MEISJE Dia 30 & 31: Ideale jongen of meisje 10 minuten De jongens en meisjes vormen voor deze opdracht afzonderlijk een groep. Op een rustige plek buigen zij zich over de vraag: De ideale jongen of het 20