JAAR KPMG ZBO van de toekomst. Informatiegestuurd of informatiebestuurd? Februari KPMG.nl

Transcriptie

1 ZBO van de toekomst JAAR KPMG Informatiegestuurd of informatiebestuurd? Februari 2017 KPMG.nl

2 Inhoud Voorwoord Informatie over de respondenten Kader Actuele stand van zaken Toekomstbeeld Vertrouwen Relevante publicaties Leeswijzer Deze publicatie verstrekt inzicht in de uitkomsten van onze enquête Informatiegestuurd of informatiebestuurd? in combinatie met de input zoals verkregen tijdens onze bijeenkomst in oktober De enquête besloeg in totaal 24 vragen onderverdeeld over de drie hoofdthema s. Voor de vragen zijn overwegend de keuzemogelijkheden Eens/Oneens voorgelegd. De respondenten zijn in de gelegenheid gesteld om een toelichting te verstrekken bij elke vraag middels een bijgevoegd tekstblok.

3 ZBO van de toekomst 3 Voorwoord Aanleiding Het is een gegeven dat steeds meer zaken om ons heen gedigitaliseerd worden. Wij worden bijna als vanzelfsprekend in de nieuwe gedigitaliseerde samenleving gezogen. Een gegeven dat een steeds grotere component van onze dagelijkse werkelijkheid wordt. Met alle consequenties van dien voor ons als individu, vanuit de functies of rollen die wij bekleden en de organisaties waarbinnen wij opereren. Dit geldt dus voor iedereen en daarmee voor alle publieke en private organisaties die feitelijk een afgeleide zijn van onze samenleving. De digitale werkelijkheid zorgt niet alleen voor nieuwe neveneffecten, risico s en kansen. Het verandert ook effectief de werking en potentieel het bestaansrecht van organisaties zoals wij die kennen en daarmee ook de wijze waarop invulling moet worden gegeven aan de governance. Het adequaat borgen van privacy, integriteit en veiligheid van informatie is een essentiële randvoorwaarde geworden. In de praktijk wordt digitalisering vaak in verband gebracht met besparingen op primaire processen of ICT-gerelateerde aangelegenheden. Dit is ons inziens een te beperkte benadering van het fenomeen digitalisering. De consequenties voor organisaties van de digitale werkelijkheid om ons heen zijn significant, aan snelle verandering onderhevig en reiken derhalve veel verder dan het bereiken van efficiëntieslagen binnen bestaande processen alleen. Zo is het informatiebereik op basis van (internationale) openbare bronnen en daarmee de informatiepositie van bonafide en malafide personen en bedrijven sterk vergroot. Dit rekening houdend met de vermeende verzoveel-voudiging van de omvang van de digitale informatie om de twee jaar. Digitalisering biedt kansen, daar het koppelen en analyseren van (openbare en niet-openbare) digitale informatie tot bruikbare nieuwe inzichten leidt die essentieel zijn voor de besluitvorming van het management, het primaire proces, de toezichthouder en externe belanghebbenden. Ontwikkelingen zoals blockchain zijn disruptieve technologieën die leiden tot radicale veranderingen in de wijze waarop informatie en transacties digitaal worden gedeeld en gevalideerd. Maar wat zijn deze ontwikkelingen nu precies en op welke wijze zouden deze ontwikkelingen de modus operandi van het ZBO waar u aan verbonden bent kunnen veranderen? Is het ZBO van de toekomst informatiegestuurd of informatiebestuurd? Met andere woorden, wie of wat bepaalt naar de toekomst toe daadwerkelijk de koers van het ZBO en wat zijn de effecten hiervan op de rol van de toezichthouder binnen het ZBO? Deze vragen hebben centraal gestaan bij onze bijeenkomst afgelopen najaar. Bijeenkomst In vervolg op onze succesvolle bijeenkomsten in 2014 ( Passend toezicht op zelfstandige bestuursorganen ) en 2015 ( Inzicht in de maatschappelijke waarde ) hebben wij in 2016 de dialoog verschoven van de maatschappelijke waardebepaling van het ZBO naar deze meer binaire waardebepaling. De bijeenkomst was evenals voorgaande jaren een zeer informatieve en geanimeerde avond. De Digicommissaris, de heer Bas Eenhoorn, heeft op deze avond een reflectie gegeven op het onderwerp digitalisering in relatie tot het ZBO. Tevens is door de heer Sander Klous (partner KPMG en hoogleraar Big Data Ecosystems for Business and Society) gedurende de bijeenkomst nader ingegaan op de zienswijze van KPMG in relatie tot dit thema en de actuele trends in relatie tot digitalisering. Sander is daarbij ingegaan op het thema vertrouwen als zijnde de essentiële smeerolie van de datagedreven maatschappij. Deze visie is voor u in deze publicatie verwerkt.

4 ZBO van de toekomst 4 Publicatie Voorafgaand aan de bijeenkomst hebben wij alle respondenten verzocht om op basis van eigen inzichten en ervaringen antwoord te geven op een aantal vragen, onderverdeeld in onderstaande drie hoofdthema s: Kader Waar heeft digitalisering betrekking op? Actuele stand van zaken In welke fase bevindt digitalisering zich? Toekomstbeeld Wat zijn de mogelijke effecten van digitalisering? Deze publicatie bestaat uit de uitkomsten van onze enquête Informatiegestuurd of informatiebestuurd? in combinatie met de input zoals verkregen tijdens de bijeenkomst in oktober De uitkomsten geven een interessante inkijk in de inzichten en uitdagingen die toezichthouders en bestuurders heden ten dage ondervinden in relatie tot deze actuele thematiek. De conclusie van de avond is dat de technologische ontwikkelingen omvangrijk zijn en elkaar snel opvolgen. Disruptie van bestaande processen of zelfs van gehele uitvoeringsorganisaties is niet uit te sluiten. Een belangrijke randvoorwaarde voor verdere ontwikkeling is het creëren en borgen van voldoende maatschappelijk vertrouwen in gehanteerde data. Wij wensen u veel leesplezier. Wim Touw

5 Informatie over de respondenten

6 ZBO van de toekomst 6 De rol van de respondenten binnen hun ZBO: Bestuurder 35% 6% 35% Eigenaar Departement Intern toezichthouder Raad van Advies Anders* 12% 12% * Onder Anders zijn de volgende rollen begrepen: directie, reviewer of auditor Het aantal ervaringsjaren in bovengenoemde rol: gemiddeld genomen 6,5 jaar Op welke wijze is het toezichthoudend orgaan binnen het ZBO waarin u een rol vervult, georganiseerd? Raad van Toezicht of Raad van Commissarissen 56% Raad van Advies Audit Committee Anders* 13% 6% 25% * Onder Anders zijn de volgende antwoorden verstrekt door onze respondenten: bestuur, comité van ministers, geen Ministeriële eindverantwoordelijkheid: De ZBO s waar de respondenten bij betrokken zijn vallen onder de eindverantwoordelijkheid van vrijwel alle ministeries.

7 Kader Waar heeft digitalisering betrekking op? Big data is like teenage sex: everybody talks about it, nobody really knows how to do it, everyone thinks everyone else is doing it, so everyone claims they are doing it Dan Ariely Behavioral economist Digitalisering is een containerbegrip en omvat een groot aantal verschillende aspecten. Heden ten dage heeft digitalisering binnen het ZBO volgens onze respondenten hoofdzakelijk betrekking op de primaire processen, direct gevolgd door de ondersteunende processen, de data en de wijze van samenwerking met externe partijen. Ten minste driekwart van onze respondenten noemt deze vier gebieden als zijnde relevante terreinen in relatie tot digitalisering binnen het ZBO. Minder dan de helft van onze respondenten geeft aan dat digitalisering binnen het ZBO betrekking heeft op compliancegerelateerde aspecten. Een overduidelijke meerderheid van onze respondenten geeft aan dat de mate van digitalisering binnen het ZBO het meeste zal toenemen in relatie tot data. Relevante thema s in relatie tot digitalisering zijn met name de beheersing en het selectieproces van de juiste digitalisering en het bijbenen van de relevante technologieën. Onderwerpen als cybersecurity en privacy worden ook als relevante thema s in relatie tot digitalisering aangedragen.

8 ZBO van de toekomst 8 Waar heeft digitalisering binnen uw ZBO betrekking op? Primaire processen Ondersteunende processen Data Compliance Samenwerking met externe partijen Anders Waar ziet u de mate van digitalisering binnen uw ZBO toenemen? Primaire processen Ondersteunende processen Data Compliance Samenwerking met externe partijen Onze respondenten zien de mate van digitalisering, naast bovengenoemde vijf gebieden, toenemen in: AUTOMATISCHE GEGEVENSUITWISSELING (MET DE BURGER) SAMENWERKING MET ANDERE PARTIJEN DETECTIE VAN RISICO S COMPLEXE STRUCTUREN EFFICIËNTIE IN DIGITALISERING INTERNATIONALISERING OPEN SOURCE

9 ZBO van de toekomst 9 Wat zijn voor uw ZBO relevante thema s in relatie tot digitalisering? Digitalisering is een containerbegrip en omvat een groot aantal verschillende aspecten die aandacht vragen van zowel bestuurders als toezichthouders. Op de vraag wat relevante thema s zijn in relatie tot digitalisering zijn onder andere onderstaande twaalf thema s genoemd. Met name de thema s beheersing, (cyber)security en privacy zijn door meerdere respondenten aangedragen als relevante thema s in relatie tot digitalisering. BEHEERSING VAN DIGITALISERING SELECTIEPROCES VAN DE JUISTE DIGITALISERING OUTSOURCING DIENSTVERLENING AAN DE BURGER EN KETENS PRIVACY (CYBER) SECURITY KWALITATIEVE ANALYSE BIJBENEN VAN RELEVANTE TECHNOLOGIE TIMING VAN DIGITALISERING UNIFORMERING EFFICIENCY MAAR OOK MENSELIJKE MAAT EFFECT VAN DIGITALISERING OP RISICOBEPALING

10 Actuele stand van zaken In welke fase bevindt het ZBO zich op het gebied van digitalisering? In de strijd tussen jou en de digitale wereld kun je maar beter de kant van de digitale wereld kiezen Joachim Graf Auteur Digitalisering van de primaire processen en de ondersteunende processen binnen het ZBO is volgens onze respondenten het verst gevorderd. De gebieden data, samenwerking met derden en compliance bevinden zich volgens de respondenten grotendeels nog in een introductie- of groeifase. Kwaliteit is bij meer dan de helft van onze respondenten de initator van digitalisering binnen het ZBO. Minder dan een kwart van de respondenten geeft aan dat de digitalisering is ingegeven vanuit kostenreductie en/of bezuinigingsoogpunt. Bijna al onze respondenten geven aan dat het onderwerp digitalisering hoog op de agenda staat binnen het ZBO, waarbij één derde van de respondenten aangeeft dat het onderwerp als vast agendapunt is opgenomen op de toezichtsagenda. Op de vraag of het onderwerp digitalisering met voldoende diepgang wordt besproken zijn de meningen onder onze respondenten verdeeld. Driekwart is van mening dat de toezichthouders over voldoende kennis beschikken in relatie tot digitalisering. Onder onze respondenten is nagenoeg overeenstemming over het gegeven dat er meer kansen dan bedreigingen zijn te onderkennen in relatie tot digitalisering.

11 ZBO van de toekomst 11 In welke fase bevindt uw ZBO zich op het gebied van digitalisering van: Primaire processen 6% 53% 41% Ondersteunende processen 18% 47% 35% Data 24% 53% 24% Compliance Samenwerking met externe partijen 41% 20% 35% 6% 18% 73% 7% Introductiefase Groeifase Volwassenheidsfase Niet van toepassing

12 ZBO van de toekomst 12 Wat initieert digitalisering binnen uw ZBO? 6% 6% 19% Bezuinigingen/kostenreductie Digitalisering zorgt voor foutenreductie en efficiënte administratieve behandeling Combineren van de digitalisering van processen, archivering en besluitvorming 13% Kwaliteit Plaats- en tijdonafhankelijk 56% Samenwerking met externe partijen Compliance Anders Een keuze die we anders over een langere periode ook zouden hebben gemaakt voor de kwaliteit van dienstverlening. Het onderwerp digitalisering staat hoog op de agenda van mijn ZBO. 7% Bijna alle producten zijn inmiddels gedigitaliseerd Vitaal onderdeel van de primaire processen Eens Oneens 93% ICT en als onderdeel daarvan digitalisering is steeds meer de core business van ons als bedrijf. Hoe frequent wordt het onderwerp digitalisering geagendeerd op de toezichtsagenda? Vergaderingen voor specifieke projecten Agenda focust vooral op inhoudelijke thema s 29% 7% 36% Vast agendapunt Meer dan twee keer per jaar Twee keer per jaar Minder dan twee keer per jaar 28% Dit thema wordt binnenkort besproken.

13 ZBO van de toekomst 13 Wordt het onderwerp digitalisering met voldoende diepgang besproken? Vormgeving van de processen komt maar sporadisch aan bod Procesbeschrijving en businesscase 36% Ja 64% Nee Ik heb wel het idee dat dit in de toekomst gaat verbeteren. Ziet u kansen met betrekking tot digitalisering in relatie met uw ZBO? Verbetering en verbreding van de dienstverlening Kostenvermindering 7% Communicatie met de burger Ja Nee Verhoging van de datakwaliteit door samenwerking met partners in de sector 93% Verdere digitalisering van processen Ziet u bedreigingen met betrekking tot het onderwerp digitalisering voor uw ZBO? Informatiebeveiliging en cybercrime Beperkte technologische kennis binnen de organisatie 23% Werven van goed opgeleid personeel 77% Ja Nee Bij je risico s krijg je te maken met nieuwe zaken waarmee je ook rekening moet houden. Overigens niet anders dan met klassieke risico s maar je moet ze wel in beeld hebben.

14 ZBO van de toekomst 14 Ziet u meer kansen of bedreigingen voor uw ZBO? Moeilijk om goed opgeleid personeel te krijgen Verder professionalisering 8% Kansen 92% Bedreigingen Kansen zullen zich ongetwijfeld voordoen, voortvloeiend uit wat er nu intern en extern plaatsvindt. Beschikken uw toezichthouders over voldoende kennis over digitalisering? Eén persoon in de groep bezit vaak de benodigde kennis 21% Ja Nee Het merendeel van de bestuursleden is vanaf de jaren 80 betrokken en heeft zijn kennis geactualiseerd. 79% Niet allen, maar wel voldoende.

15 Toekomstbeeld Wat zijn de toekomstige effecten van digitalisering? Als je toch van plan bent om na te denken, denk dan in elk geval groot. Donald Trump President van de Verenigde Staten Onze respondenten verwachten allemaal verdere digitalisering binnen het ZBO. De grootste veranderingen in relatie tot digitalisering worden door onze respondenten verwacht in de samenwerking met externe partijen. Bijna driekwart van onze respondenten geeft aan dat digitalisering in de toekomst van invloed zal zijn op het bestaansrecht van het ZBO. Nieuwe technologieën zoals blockchain zullen de omgeving van het ZBO drastisch veranderen. In contrast met dit antwoord geeft meer dan driekwart van de respondenten aan dat zijn rol binnen het ZBO niet wezenlijk zal veranderen als gevolg van de verdere digitalisering. Onze respondenten onderkennen wel dat er een grote focus zal komen op de vereiste technische kennis.

16 ZBO van de toekomst 16 Zou digitalisering in de toekomst van invloed zijn op het bestaansrecht van uw ZBO? Grote invloed op de omvang en het soort van werkgelegenheid binnen een ZBO 29% Ja Nee Nieuwe technologieën als de zelfrijdende auto en blockchain zullen de markt drastisch veranderen 71% Onvoldoende gedigitaliseerd heeft geen enkele organisatie bestaansrecht. Verwacht u nog verdere digitalisering binnen uw ZBO? Ja Nee 100% Digitalisering is onontbeerlijk. Zo ja, op welke aspect verwacht u de grootste verandering de komende jaren voor uw ZBO? Gebruik van data binnen de overheid 43% 29% Primaire processen Ondersteunende processen Data 7% 7% 14% Compliance Samenwerking met externe partijen In de samenwerking met gemeenten gebeurt al van alles, maar er is tegelijkertijd nog veel winst te behalen.

17 ZBO van de toekomst 17 Zal uw rol binnen het ZBO wezenlijk veranderen als gevolg van verdere digitalisering? Grotere focus op en vereiste kennis van IT en digitalisering 21% Ja Nee Relatie met omgeving Meer toezicht op de samenhangende onderwerpen van digitalisering Deel van KPI 79% ICT van back- naar frontoffice Over welk actueel thema in relatie tot digitalisering zou u meer willen weten? 46% 46% 39% 30% 23% 15% 15% Data-analyse Process Mining Blockchain Data Driven Compliance Big Data Cybercrime/Cybersecurity Social Engineering Zou u verder nog iets kwijt willen aangaande dit onderwerp? Iedere ZBO is bezig met digitalisering en zet meer in op optimalisering dan op maximalisering

18 ZBO van de toekomst 18 Vertrouwen: de essentiële smeerolie van de datagedreven maatschappij van de toekomst Eén van de meest besproken vraagstukken van dit moment is: hoe kunnen de kwaliteit en de betrouwbaarheid van data-analyses in organisaties gewaarborgd worden? Dit is weliswaar een belangrijke vraag, maar vormt slechts een deel van de uitdaging. Uiteindelijk moeten we oplossingen vinden die voor maatschappelijk vertrouwen zorgen in de manier waarop organisaties opereren in de opkomende datagedreven maatschappij. Interessant genoeg vormt het ontstaan van het accountantsberoep bijna een eeuw geleden een bijna perfecte analogie voor dit vraagstuk. Beleggers konden de financiële verslagen van bedrijven niet langer vertrouwen omdat die te vaak werden gemanipuleerd om fraude te verbergen. Om te proberen een halt toe te roepen aan deze schandalen, werden accountants aangesteld om financiële transacties te bewaken. In de daaropvolgende decennia verwierf het accountantsberoep erkenning als een manier om maatschappelijk vertrouwen te wekken in de financiële prestaties van organisaties en werd wetgeving opgesteld die leidde tot de evolutie naar de beroepsgroep zoals we die nu kennen. Inmiddels zijn we in het tijdperk van de Big Data beland. We zijn hard op weg naar een wereld waarin ons gedrag en onze beslissingen voor een groot deel worden beïnvloed door datagedreven systemen. We gebruiken navigatiesystemen die ons van A naar B sturen zonder dat we zelf de route controleren. In de woorden van de Russische denker Yevgeny Morozov: we worden gestuurd met onzichtbaar prikkeldraad. De vraag is: kunnen we deze systemen vertrouwen? Handelen de systemen wel op een manier die in ons belang is? Hoe kunnen we als samenleving vertrouwen blijven houden in wat organisaties met data-analyses doen? Zullen we erin slagen om proactief de nodige maatregelen te nemen om een vertrouwenscrisis te voorkomen, zoals de crisis die tot het ontstaan van het accountantsberoep leidde? Feit is dat het prikkeldraad tegenwoordig helemaal niet zo onzichtbaar is. We vinden het allemaal irritant als ons navigatiesysteem niet weet dat een weg afgesloten is, of als we maandenlang dezelfde advertentie voor een bestemming op ons scherm krijgen nadat we er op vakantie zijn geweest. Dat zijn de momenten waarop het prikkeldraad zichtbaar wordt. Het maakt ons ervan bewust dat ons gedrag op manieren wordt beïnvloed die we onprettig vinden. Deze momenten zullen met de tijd verdwijnen. Hoe meer de systemen over ons leren, des te beter ze onze behoeften kunnen voorspellen en namens ons beslissingen kunnen nemen. Met als intrigerend gevolg dat des te slimmer de systemen worden, des te onzichtbaarder het prikkeldraad zal zijn. Onze handelingen zullen dus door algoritmen gestuurd worden zonder dat we het zelf in de gaten hebben. Het gevaar is dat bedrijven daarbij het belang van de klant en het maatschappelijke belang uit het oog verliezen, zoals destijds bij de financiële rapportage gebeurde. We kunnen ons dan ook beter afvragen hoe we een dergelijk scenario kunnen voorkomen. Accountantskantoren kunnen een belangrijke rol spelen bij het opzetten van het vereiste toezicht, zoals zij eerder hebben gedaan op het gebied van financiële informatie. Zij zouden de waakhonden kunnen worden van onze door data-analyse gedreven ecosystemen. Het oppakken van deze rol vraagt visie en moed. Wij moeten onze ideeën openlijk delen met de samenleving, openstaan voor constructieve feedback en

19 ZBO van de toekomst 19 bereid zijn het debat aan te gaan. KPMG is met dat traject begonnen door onze eigen good practices rond data-analyse te publiceren onder een open source-licentie. Deze good practices omvatten ideeën over transparantie, privacy by design en gedecentraliseerde vertrouwensmodellen. Er is niet één rechttoe rechtaan oplossing voor data-analyse op basis van vertrouwen en de weg ernaartoe zal zeker niet eenvoudig zijn. Maar er staat veel op het spel: we kunnen ons niet veroorloven om af te wachten wat er zal gebeuren in een wereld die grotendeels door data gedreven wordt. Want zoals het spreekwoord zegt: Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.

20 Relevante publicaties

21 ZBO van de toekomst 21 Passend toezicht op zelfstandige bestuursorganen Deze publicatie betreft een selectie van de uitkomsten uit de enquête die wij in 2013 gehouden hebben onder toezichthouders. Met deze terugkoppeling willen wij het inzicht met u delen over de wijze waarop de geënquêteerden binnen ZBO s heden ten dage invulling geven aan en denken over hun toezichtfunctie. Gepast toezicht op zelfstandige bestuursorganen Deze publicatie betreft een selectie van de uitkomsten van de enquête die wij in 2014 gehouden hebben. Deze publicatie geeft inzicht in de wijze waarop leden van toezichthoudende organen binnen ZBO s heden ten dage invulling geven aan en denken over hun toezichtsfunctie, onderverdeeld naar vier hoofdthema s. Raison d être van ZBO s ZBO s zijn uitvoeringsorganisaties die een belangrijke maatschappelijk dienstverlening vervullen op verschillende terreinen en met verschillende accenten. Er is volgens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) sprake van een publiek belang als de behartiging van een maatschappelijk belang anders niet goed tot zijn recht komt. Maar wat is dan precies dat maatschappelijk belang? Wat is nu de daadwerkelijke legitimatie van een publieke organisatie? In deze publicatie zijn de uitkomsten opgenomen van ons onderzoek gehouden in 2015 naar bovenstaande thema s. RAAD RAAD magazine is een speciale uitgave van KPMG; het verschijnt twee keer per jaar. RAAD helpt commissarissen, toezichthouders en bestuurder bij het nog beter invullen van hun rol. RAAD biedt inspiratie, inzicht en persoonlijke ervaringen op terreinen als audit assurance, business conduct, boardroom, dynamics & soft skills, innovatie en internationalisering.

22 ZBO van de toekomst 22 Iedereen wil uiteindelijk die voorspellende glazen bol Big Data is als tandpasta: als het eenmaal uit de tube is, kun je het nooit meer terugduwen. De publieke sector reageert met iets meer voorzichtigheid dan het bedrijfsleven en dat is begrijpelijk vanuit zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid. Niettemin is het zaak dat ook overheidsorganisaties het potentieel van Big Data niet onbenut laten. Dit is een verkennende analyse van zowel het potentieel als de stand van zaken in het veiligheidsdomein. Building trust in analytics Slechts 38% heeft vertrouwen in de inzichten die worden verkregen uit klantdata en slechts 33% vertouwt de inzichten uit business operations data. De ruime meerderheid erkent wel dat de eerdere genoemde inzichten cruciaal zijn voor nemen van belangrijke beslissingen. Met dit onderzoek laten we zien dat het missen van vertrouwen in data-analyse veel organisaties negatief beïnvloedt. Trusted analytics is de juiste manier om de kloof te dichten die is ontstaan tussen besluitvormers, data scientists en klanten en het realiseren van duurzame bedrijfsresultaten. The power of trust in analytics Veel organisaties worden steeds meer afhankelijk van data en de beslissingen die aan de hand van de data-analyses worden genomen. Echter in hoeverre weet je als organisatie dat je de juiste data genereert, de juiste inzichten hebt en op de juiste manier waarde toevoegt aan je organisatie. Wij zien in toenemende mate dat het vertrouwen in data-analyse onder druk staat en extra aandacht heeft bij beleidsmakers, toezichthouders en diverse consumentenorganisaties.

23 Contact Wim Touw E: T: Mari Brabers E: T: Caroline Molenaar E: T: Sander Klous E: T: , ingeschreven bij het handelsregister in Nederland onder nummer , is lid van het KPMGnetwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International Coöperatieve ( KPMG International ), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden. De in dit document vervatte informatie is van algemene aard en is niet toegespitst op de specifieke omstandigheden van een bepaalde organisatie. Wij streven ernaar juiste en tijdige informatie te verstrekken. Wij kunnen echter geen garantie geven dat dergelijke informatie op de datum waarop zij wordt ontvangen nog juist is of in de toekomst blijft. Daarom adviseren wij op grond van deze informatie geen beslissingen te nemen behoudens op grond van advies van deskundigen na een grondig onderzoek van de desbetreffende situaties. De naam KPMG en het logo zijn geregistreerde merken van KPMG International.