NAKS TORI. 65 jaar in Suriname No sidon na bakra sturu fu seri yu nengre oso bangi. 2e jaargang no. 9

Transcriptie

1 NAKS TORI 65 jaar in Suriname No sidon na bakra sturu fu seri yu nengre oso bangi 2e jaargang no. 9 In deze editie Jongeren en ondernemerschap 2 Verfraaiing NAKS-terrein 4 Geluidsapparatuur van Stiching Wanatti 5 Praktische rondleiding Nationaal Archief voor beginnende stamboomonderzoekers 6 NAKS Kaseco Loco in de Nederlandse film De Bachelor 7 Dagen van geboorte en bijbehorende namen 8 Fotografiecursus voor NAKS 9 Staatsolie financieert kantoorfaciliteiten NAKS vso-school 10 Interne curus Decoreren afgerond 11 Rubriek Wintileer 13 Georgine Pique neemt afscheid als schoolhoofd 15 Rubriek Sranantongo 16 Mijn vriendin en ik over Switi Sranan 17 Rubriek NAKS muziekschool Mi Agida 18 Felicitaties aan Marlène s Ballet Company 20 Poku tori nanga bakadina bangi 21 Aan deze editie hebben gewerkt: Liesbeth Peroti Robert Knot Nancy Lodik (redactie Henry Bel Journy Trottman Siegmien Staphorst (redactie) Renate Galdey Joan Kassels Agnes Burleson Juliën en Joëlle Zaalman 1

2 JONGEREN EN ONDERNEMERSCHAP Als we aan jongeren de vraag zouden stellen wat hun verlangen zou zijn na de studie dan zou vermoedelijk het antwoord zijn; een goede baan bij een groot bedrijf. Hoeveel zouden de wens te kennen geven een eigen onderneming te willen opzetten? knoop doorgehakt. Voor een baas gaan werken kan altijd nog, maar nooit geschoten is altijd mis, zegt Ferranto. NAKS Tori wilde meer weten over jongeren en ondernemerschap. Wij hoefden niet lang te zoeken om de juiste persoon te vinden die op dit gebied zijn sporen verdiend heeft: Ferranto Dongor, een energieke jongeman, die op 01 juli jl. tijdens de NAKS Tak Tangi een presentatie heeft gehouden over jongeren en ondernemerschap. Wie is Ferranto? Ferranto Dongor heeft zijn sporen verdiend als jongerenleider bij de UNICEF in de functie van Youth Representative, waarbij hij belast was met het promoten van de rechten van het kind door middel van radio programma s. Hierna trad hij toe tot de Nationale Jeugdraad van Suriname. Als jeugdleider mochten verschillende buurt -en religieuze organisaties gebruik maken van zijn kennis waarna hij de grote stap maakte naar het korps van CARICOM jeugd ambassadeurs als Youth Officer. Na een periode van vijf jaar bij TELESUR dienst gedaan te hebben als Marketing Officer voor Mobiele Diensten besloot hij het vorig jaar om zijn eigen onderneming genaamd SYNERGY op te zetten. Deze onderneming houdt zich bezig met marktonderzoek en promotie van communicatieplannen, evenals het opzetten van evenementen. Het verlangen had hij altijd en op een gegeven moment heeft hij de Begeleiding van jongeren belangrijk Wat hem het meest is bijgebleven is dat je direct het verschil merkt wanneer er wel rekening gehouden wordt met jongeren en hun wensen en wanneer dat niet het geval is. In de volkswijken waar ik gewerkt hebt kon je meteen zien wanneer de jongeren begeleid werden, want dan gingen zij naar de padvinderij of waren zij aangesloten bij een jongerenorganisatie. Er was dus structuur in hun leven, ze hielden zich bezig met iets. Bij jonge mensen waar die begeleiding vanuit de huissituatie of vanuit jongeren organisaties er niet was, zag je duidelijk hoe die op het verkeerde pad terecht kwamen en sommigen zijn er gebleven. De Overheid heeft in de begeleiding van jongeren een belangrijke rol te vervullen, zegt Ferranto. Zij hoeft dat niet zelf te doen maar moet wel de faciliteiten hiervoor scheppen en het verder overlaten aan NGO s, buurtorganisaties, jongerenorganisaties en maatschappelijk medewerkers. Ondernemerschap: sterke wil en goed voorbereiden Het meest belangrijke bij de presentatie van NAKS op 1 juli was dat wij niet allemaal netjes op kantoor aanwezig hoeven te zijn en aan leidinggevenden goede morgen hoeven te zeggen, maar dat wij zelf de leiding kunnen zijn of worden. Dit zal niet van een leien dakje gaan. Er is goede voorbereiding en degelijk marktonderzoek nodig. Ik wilde aan jongeren overbrengen dat het niet eenvoudig is, maar waar er een wil is er een weg, en dat de meest succesvolle mensen in de wereld die ondernemer zijn geworden niet meteen succes hadden, maar geloof hadden in zichzelf, en in datgene waarmee ze begonnen waren. Op de tweede plaats wilde ik overbrengen dat je vanzelfsprekend een back-up plan moet hebben. Wat is plan B als het misgaat, omdat ondernemen wil zeggen berekende risico s nemen. Het is ook belangrijk dat je iets hebt om op terug te vallen. Je zult ook de eerste maanden niet direct geld verdienen. Gelukkig had ik wat spaargeld waar ik van kon leven. Ferranto wees verder op zaken waarmee startende ondernemers zeker rekening moeten houden. Als beginnende ondernemer moet je gedegen voorbereidingen treffen, je moet goed onderzocht hebben of 2

3 wat je wilt gaan doen inderdaad vruchtbare grond zal hebben in de markt. En niet te vergeten de aanpak om je te allen tijde te blijven onderscheiden van je concurrenten op het gebied van de productie alsook bij de dienstverlening. In één woord gezegd, wat maakt jou uniek. Hebi s die jongeren beletten om de stap te nemen naar ondernemerschap Belangrijk is te weten hoe jongeren denken over ondernemerschap. Ik denk dat jongeren met de paplepel ingegoten hebben gekregen dat zij braaf een baan moeten zoeken die zekerheid biedt. Als je het op jonge leeftijd hebt over ondernemerschap denken mensen vaak aan de risico s en waar het eventueel mis kan gaan. Hierdoor worden jonge mensen vaak niet gestimuleerd om ondernemer te worden, tenzij hun ouders zelf succesvolle ondernemers zijn. Deze denkwijze noemt Ferranto een hebi die hij omschrijft als een culturele erfenis maar hij haast zich erbij te zeggen dat nu veel jonge mensen culturele organisaties en NGO s proberen om deze last van zich af te schudden. Veel jonge mensen hebben nu de stap gezet om hun eigen zaak te beginnen. Onderwijs en ondernemerschap Ons onderwijs zou een belangrijke rol moeten spelen bij het stimuleren van het ondernemerschap bij jonge mensen, helaas gebeurt dat niet. Er wordt nog te weinig aandacht besteed aan zelf denkpatronen ontwikkelen, zelf creatief omgaan met problemen en aan leiderschap en management kwaliteiten. Er zijn tal van NGO s die hun best doen om jongeren leiderschapskwaliteiten bij te brengen. Het lukt hen niet altijd even goed en heel vaak ontbreekt het hen aan de nodige middelen. Ondernemerschap en Afro-Surinamers Wij wilden van Ferranto weten of hij bij de presentatie in NAKS zich gericht heeft op een bepaalde groep uit onze samenleving. Door het bestuur van NAKS is aan mij gevraagd om voornamelijk tot jonge mensen te spreken. Ik heb bij de presentatie ervoor gezorgd dat ook de ouderen onder het publiek aandacht kregen. Als we het vraagstuk jongeren en ondernemerschap aansnijden geloof ik dat wij geen etnische verdeling kunnen en zelfs mogen maken. In de realiteit van alle dag zien we echter dat sommige etnische groepen of subculturen binnen onze samenleving wel wat meer van die ondernemersgeest meekrijgen van huis. Ik denk dat dit goed is en dat groepen die het in mindere mate met de paplepel ingegoten hebben gekregen, dit over kunnen nemen. Als het op eten aankomt nemen we veel uit elkaars culturen over. Laten we ook de andere elementen uit elkaars culturen die een bijdrage kunnen leveren aan onze eigen ontwikkeling, de ontwikkeling van onze omgeving en van ons land proberen over te nemen. Durf om te dromen! Op de eerste plaats is het advies aan jongeren om durf te hebben. Hij geeft het advies aan jongeren om het boek Dromen, durven, doen te lezen. Daarnaast is het van belang om gedegen onderzoek te doen naar mogelijkheden op de markt die nog niet ontwikkeld zijn en die jij eventueel zou kunnen omzetten in een product of dienst. Bestudeer ook de ontwikkelingen in de wereld. Met de komst van de moderne communicatiemiddelen heeft onze generatie het voordeel dat zaken doen heel snel, efficiënt en effectief kunnen gebeuren. We moeten de kansen die er geboden worden met beide handen aangrijpen en in veel gevallen zelf de kansen creëren en niet een houding aannemen van ja maar, of wachten op de overheid om gunstige condities voor je te scheppen. Jongeren moeten er alles aan doen om uit de positie van slachtoffer te komen. Jonge mensen moeten nu in actie komen en hun eigen ontwikkeling ter hand nemen. En ondernemen is een goede manier om in je behoefte te voorzien en later in dat van je gezin. Leer de jongeren ondernemen Op de tweede plaats geeft Ferranto als boodschap aan de organisaties die werken met jongeren en de NGO s die ondernemerschap bij jongeren promoten het advies om jongeren te prikkelen en meer te stimuleren om na te nadenken over hoe een onderneming op te zetten. We moeten ze de kneepjes van het vak die wij uit de ervaring hebben geleerd bijbrengen en steeds aanmoedigen om die stap inderdaad te durven nemen. Ons heel onderwijssysteem moet zodanig ingericht worden om jong ondernemerschap te stimuleren. Het zal misschien jaren duren voor het zover is, maar tegelijkertijd moet de overheid meer werken met NGO s, jongeren- en regionale organisaties om simultaan meer incentives te bieden aan deze organisaties om dit werk te doen en voort te zetten. Nooit geschoten is altijd mis 3

4 VERFRAAIING TERREIN NAKS Op 22 augustus jl. was het feest bij NAKS, omdat het project Verfraaiing NAKS Terrein werd opgeleverd. Het project had tot doel: het geven van een representatievere uitstraling aan het NAKS centrum naar de leden en bezoekers van NAKS. De activiteiten die als onderdeel van dit project zijn uitgevoerd waren: Het creatief opschilderen van de pilaren van de ruïne van de schouwburg door een team onder leiding van Rinaldo Klas; Het aanleggen van een visvijver en het decoreren van de visvijver met waterplanten, watervalletjes, bruggetje en potplanten. Het deel van de aanleg van de vijver stond onder leiding van Debby Yvel. Het terrein is duidelijk opgeknapt en we zijn trots. Dat zijn de woorden van de NAKS-ers die bij de oplevering aanwezig waren en na de oplevering het terrein bezoeken. De verfraaiing is mede mogelijk gemaakt door een donatie van Godo Foundation en natuurlijk een eigen bijdrage van NAKS. Henny Panka, NAKS bestuurslid heeft een bijzondere bijdrage geleverd bij de gehele renovatie van NAKS. Bij de officiële ingebruikname was de heer Fence Verneuil, coördinator van Godo Foundation, aanwezig. De voorzitter van Naks bedankte Godo Foundation van harte voor de verleende steun. De heer Verneuil was tevreden met de wijze waarop het project is uitgevoerd. Hij was vooral blij met het feit dat door mevrouw Yvel werd aangegeven dat de visvijver ook door de school die op het NAKS terrein staat, gebruikt zal worden voor voorlichting en informatie over milieu en vissen.

5 GELUIDSAPPARATUUR VAN STICHTING WANATTI De Stichting Wanatti, gevestigd in Nederland, heeft een belangrijke financiële bijdrage geleverd om NAKS in staat te stellen om geschikte en moderne geluidsapparatuur aan te schaffen. Gerly Baarn laat de apparatuur zien De aanvraag voor geluidsapparatuur aan Wanatti moet geplaatst worden in het kader van de algehele renovatie van NAKS en onze plannen om op den duur zelfvoorzienend te worden. Naast goede accommodatie moet NAKS ook goede equipment, waaronder belichtingsapparatuur, geluidsapparatuur, aircovoorzieningen; maatregelen tegen brandbeveiliging treffen. Wanatti heeft besloten om ons te ondersteunen door een bedrag van 1700 Euro beschikbaar te stellen om een goed soundsysteem te kunnen aanschaffen. Op advies van Gerley Baarn is een modern apparaat aangeschaft dat we nu met trots kunnen inzetten bij onze werkzaamheden en activiteiten. Wij danken de stichting Wanatti heel hartelijk voor deze ondersteuning. NAKS zal ervoor zorgen dat de apparatuur op een verantwoorde manier wordt gebruikt en onderhouden. 5

6 PRAKTISCHE RONDLEIDING IN NATIONAAL ARCHIEF VOOR BEGINNENDE STAMBOOMONDERZOEKERS In de vorige NAKS Tori hebben wij informatie verschaft over een lezing van Wonny Stuger op 27 juni, over stamboomonderzoek in Suriname. Wij kondigden aan dat belangstellenden een rondleiding zouden krijgen in het Nationaal Archief. Dat is gebeurd op 13 augustus (20 personen) en 21 augustus (10 personen). NAKS Tori maakte een kort verslag van dit bezoek aan het Nationaal Archief. In het Nationaal Archief is aan beide groepen uitgelegd hoe ze de daar opgeslagen gegevens van de Volkstelling van 1921 kunnen raadplegen. Waarom het Nationaal Archief? De Volkstelling van 1921 is een van de belangrijke bronnen voor stamboomonderzoek in Suriname en is voor beginnende genealogen (stamboomonderzoekers) bijna het ideale startpunt voor een speurtocht naar de familiegeschiedenis. De gegevens verkregen bij deze volkstelling zijn opgeslagen in het Nationaal Archief dat staat aan de Jagernath Lachmonstraat. Begeleiding door Sylvana Dankerlui Sylvana is een ervaren genealoog van de Stichting voor Surinaamse Genealogie. Voordat Sylvana demonstreerde hoe de gegevens opgezocht kunnen worden, legde ze de participanten uit welke gedragsregels gelden in het Nationaal Archief. Bezoekers van het Archief mogen niet met tassen in de studiezaal, ze krijgen een locker toegewezen waar ze hun tassen kunnen opbergen. In de studiezaal mogen alleen potloden gebruikt worden om aantekeningen te maken, dit om het archiefmateriaal te beschermen tegen beschadiging of correcties die bezoekers misschien zouden willen aanbrengen in het materiaal. Ze legde gedetailleerd uit welke stappen gevolgd moeten worden bij het raadplegen van de Volkstellinggegevens. Ook verklaarde ze de betekenis van de afkortingen die in de verschillende verzameloverzichten van de Volkstelling zijn gebruikt. Na haar uitleg nam ze de deelnemers mee naar de studiezaal, waar ze fluisterend (in de studiezaal mag namelijk niet gepraat worden om de bezoekers niet te storen) en liet zien hoe de gegevens uit de Volkstelling van 1921 te raadplegen zijn. Het ging hierbij zowel om gegevens die reeds digitaal opgeslagen zijn en gegevens die nog staan in kaartenbakken. Reactie van deelnemers Op het einde van de bijeenkomst gaven de deelnemers hun reacties die vrijwel alle positief waren. Muriel vond het een interessante rondleiding waarbij ze de fijne kneepjes geleerd heeft om informatie over familie op te zoeken. Monica is nu gemotiveerd om de geschiedenis van haar familie te onderzoeken. Ze gaat ook zo snel mogelijk met nog levende familieleden praten om informatie over de familie te verzamelen nu dat nog mogelijk is. Kortensia is al een hele tijd bezig met stamboomonderzoek, maar informatie is nooit teveel, zegt ze. Zij zou haar kennis over stamboomonderzoek willen gebruiken om een pressiegroep te organiseren die druk uitoefent op regeringen om de centrale burgeradministratie te verbeteren en de gegevens daaruit beter toegankelijker te maken voor de bevolking. In de volgende NAKS Tori hebben wij een vraaggesprek met Kortensia Sumter-Griffith over het stamboomonderzoek dat ze van haar familie verricht en over een reünie die ze met de familie zal organiseren. 6

7 NAKS KASEKO LOCO IN DE NEDERLANDSE FILM DE BACHELOR Het internationale TV-bedrijf Fremantle Media heeft de Stichting Toerisme benaderd voor een samenwerking. Het gaat erom, Suriname als decor te mogen gebruiken voor een nieuw seizoen van de Nederlandse variant 'De Bachelor'. Andere bekende programma's van dit TV-bedrijf zijn o.a.: Got Talent, Idols en the X-factor. De opnames zijn in september jl. gemaakt. De dates hebben niet plaatsgevonden in luxe hotels of luxe jacht, maar zijn vrouwen meegegaan naar het binnenland, in pireng en kaaimannengebied. De Bachelor In 'De Bachelor' gaat een groep vrijgezelle dames samen met een droomman naar een tropische locatie. De droomman wil erachter komen of zijn ware liefde zich tussen de dames bevindt. Hiervoor heeft hij verschillende spannende afspraakjes die men in het dagelijks leven niet zomaar meemaakt. Het vorige seizoen is merendeels op Curaçao opgenomen, waarbij de finale maar liefst 1,1 miljoen kijkers had. Dit seizoen zullen 5 van de l0 afleveringen in Suriname worden opgenomen, waarbij elke aflevering ongeveer 45 minuten duurt. NAKS Kaseko Loco en De Bachelor NAKS Kaseko Loco heeft via de Stichting Toerisme een bijdrage geleverd aan de opnames van De Bachelor die in Suriname gemaakt zijn, via enkele kaseko nummers die als begeleidende filmmuziek zullen dienen. Intussen heeft GFC Nieuws bekend gemaakt dat de eerste aflevering van De Bachelor op 15 oktober in Nederland te zien was op Net 5. Deze unieke kans biedt ons land aan de ene kant de mogelijkheid, om Suriname als toeristische bestemming te promoten, maar daarnaast ook om speciale aandacht te gene-reren voor de verschillende deelnemers van dit project, waaronder NAKS Kaseko Loco. 7

8 Lezers vragen vaker aan NAKS Tori naar de namen die onze voorouders uit Afrika hadden meegenomen en die horen bij de verschillende dagen van de week. Wij hebben dit voor u uitgezocht. Let u op het verschil van de namen bij mannen en bij vrouwen. Dag naam man naam vrouw Zondag Kwasi Kwasiba Maandag Kodjo Asjuma Dinsdag Kwamina Abeni of Abeniba Woensdag Kwaku Akuba Donderdag Yaw Yaba Vrijdag Kofi Afi Zaterdag Kwami Amba DAGEN VAN GEBOORTEN EN BIJBEHORENDE NAMEN 8

9 FOTOGRAFIECURSUS VOOR NAKS In september heeft NAKS een interne cursus fotografie georganiseerd, die verzorgd is door fotograaf Dennis Pinas. De cursisten van enkele NAKS-afdelingen waren: Henry Bel, Gerley Baarn, Fabian Garret, mevrouw Artist, Renate Galdey, Edison Pansa en Gavin Yngard. De cursus duurde drie dagen met als functie om de basiskennis van fotografie over te dragen, zodat er binnen de organisatie en afdelingen mensen bekwaam zijn om goede foto s voor NAKS te kunnen maken wanneer dat nodig is. De eerste twee dagen kregen zij theorielessen, over de camera, het gebruik daarvan, belichting, afstanden, perspectieven. De derde dag was een trip naar de Palmentuin en omgeving, Fort Zeelandia en Waterkant. Alle deelnemers waren zeer tevreden met de overdracht van de heer Pinas. Hij is humoristisch, geduldig en duidelijk. De groepsdynamiek was zoals we gewend zijn bij NAKS: een waar familiegevoel. Er is ook goed onderling samengewerkt. Elke deelnemer heeft een paar mooie foto s gemaakt. En zoals meneer Pinas zei, zijn het de jongste cursisten die het meest creatief zijn. In dit geval Gavin en Edison. Vaak zegt men, die camera maakt mooie foto s, maar nee het gaat om de persoon die de foto heeft gemaakt. Met de woorden van de docent Pinas: it s not the gun, but the man behind the gun. Er zal waarschijnlijk een vervolgcursus komen, zoals foto s bewerken, portretten, en foto s maken van de natuur. 9

10 STAATSOLIE FINANCIEERT KANTOOR- FACILITEITEN NAKS VSO-SCHOOL De VSO (Voortgezet Speciaal Onderwijs) school op het terrein van NAKS had op 13 augustus jl. groot feest, omdat de gerenoveerde school en een computer- annex elektrolokaal officieel werden opgeleverd. Dit als onderdeel van het project Uitbreiding Kantoor, Electro- en Computerruimte dat door Staatsolie Foundation werd gefinancierd. Deze activiteit werd bijgewoond door familieleden, leerkrachten en leerlingen, de heer A. Vermeer van Staatsolie Foundation, mevrouw S. Staphorst, voorzitter van Organisatie NAKS, mevrouw Suzanne Dekkers, directeur van de Stichting Unu Pikin, Mevrouw J. De Bies, Voorzitter Stichting Belangenbehartiging Leerlingen Buitengewoon Onderwijs Suriname en mw. A. Rensch, begeleidende medewerkster van het Bureau Speciaal Onderwijs. Het Hoofd van de school, mevrouw Bustamente, heeft in haar toespraak dank uitgebracht aan: Staatsolie Foundation voor deze bijzondere donatie voor de leerlingen en de school; De leerkrachten in het bijzonder de 4 praktijkleerkrachten die gestart zijn met de renovatie tuinbouw met mw. Debby Yvel, die haar ondersteuning heeft gegeven bij het bestuderen van de 5 modules, van waaruit alle opdrachten uitgevoerd zijn die te maken hadden met het ontwikkelen en opstellen van het project; De gekwalificeerde bouwkunde leerkrachten Mw. Hillary Schet, de heren Izaak Hill en Harvey Dundas. Zij geloofden in hun eigen kunnen en hebben getoond over de kwaliteiten te beschikken om deze job met twee leerlingen van het Natin en zes leerlingen van de derde klas onder zeer moeilijke omstandigheden af te maken in de periode mei tot en met september 2012, zodat de leerlingen van de school per oktober 2012 reeds gebruik kunnen maken van de lokalen. T.a.v. het schilderswerk zullen we een nieuw project moeten schrijven; De overleden voorzitter, nu wijlen Elfriede Baarn met wie de samenwerking vanaf 1993 zeer goed was en voortgezet wordt door Mevrouw Staphorst. Mijn hartgrondige dank aan het bestuurslid Henny Panka en enkele leden van de groep NAKS Kaseko Loco, die het werk van de uitbreiding op zich hebben genomen. Zodat de leerlingen van de V.S.O aan de Thomsonstraat in een kindvriendelijker milieu met vele mogelijkheden onderwijs kunnen genieten; Stichting Unu Pikin, onder leiding van Suzanne Dekkers, die tien computers heeft geschonken aan de school. Mevrouw Bustamente deed een beroep op de leerlingen om met zorg om te gaan met het schoolgebouw zodat niet alleen zij, maar ook toekomstige leerlingen ervan kunnen genieten. God heeft voor ons allen een plan. Evenzo doen we dat met de spreuk van Staatsolie: heb vertrouwen in eigen kunnen, aldus het hoofd van de school, mevrouw Bustamente die dolgelukkig is met het nieuwe gebouwencomplex en de computers. 10

11 INTERNE CURSUS DECOREREN AFGEROND Onder auspiciën van NAKS is de Cursus Decoreren in september jl. succesvol afgerond. Met deze cursus tracht NAKS de zelfwerkzaamheid van haar leden te vergroten en hen de mogelijkheden te bieden om zelfstandig commerciële en economische activiteiten te ontplooien. NAKS Tori heeft vraaggesprekken gevoerd met Eline Graanoogst, die namen NAKS de cursus coördineerde en Lorentia Reycke, meer bekend als Lenta, deskundige op decoratiegebied, die de cursus verzorgde. Goed initiatief Eline: NAKS heeft er goed aan gedaan deze decoratie cursus te organiseren. Er is namelijk geen decoratie opleiding in Suriname. Het was dan ook een erg unieke cursus die NAKS heeft georganiseerd. Het is echt een goed initiatief. De trainer is een heel creatieve persoon en heeft veel vaardigheden overgedragen aan de cursisten. Het zou goed zijn als er een vervolgtraining komt waar de cursisten de verdieping in gaan. Als NAKS in de toekomst meer economische praktijken zou willen realiseren, is dit een goeie manier om professionele en commerciële doelen te bereiken. Voor NAKS en voor de cursisten die voor zichzelf een micro onderneming zouden kunnen beginnen. De cursisten Eline: de docent heeft een maximum van 10 cursisten gehandhaafd zodat zij meer op de praktijk in kon gaan en hen individueel ook meer aandacht kon schenken, waardoor de kwaliteit niet verloren is gegaan. Er waren cursisten die opvielen, er waren uitschieters zeker twee. Maar ik ga de namen niet opnoemen. Omdat een ieder zijn best gedaan heeft. Creativiteit speelt een grote rol, je wordt er mee geboren. Sommige hebben net iets meer nodig. En bij anderen zit het gewoon erin. De cursisten waren enthousiast, leergierig en ze werkte heel veel samen. Inhoud van de cursus Lorentia: De cursus bestond uit twee delen, namelijk een theoretisch en een praktisch deel. Het theoretisch deel bestond uit de vakonderdelen:algemene inleiding decoreren; Soorten decoraties; Materialenkennis en gereedschappengebruik; Kleuren en kleurencombinaties; Materialen identificeren en verzamelen. Na het theoretisch deel hebben de cursisten de praktische kanten van het vak geleerd. De praktijk bestond uit Draperen en Tafeldecoratie. Tijdens een praktijkweekend te Colakreek, hebben ze geleerd om natuurmateriaal te identificeren, te verzamelen en te gebruiken. Het examen De cursus werd officieel afgesloten middels een examen en het uitreiken van certificaten aan de deelnemers. Lorentia: Tijdens het examen werden een paar opdrachten uitgevoerd, zoals het decoreren van een tafel. Elke cursist had een andersoortige tafel bekleed zoals: een Koektafel, Babyshowtafel, Kra tafra, Alakondre tafra, Champagnetafel, een Rastatafel, Kerktafel, en een Fruittafel. Daarnaast kregen ze ook de opdracht om te draperen in een zaal. Tenslotte moesten ze een paar theorievragen beantwoorden. Het hoogste cijfer was een 9,5 en de laagste score een 7. 11

12 Vervolgtraject Lorentia: De cursisten hebben de basistechnieken voor het decoreren geleerd: van een ruimte iets moois maken, de sfeer verhogen. Als NAKS-activiteiten heeft kunnen zij ingezet worden, waardoor NAKS geen mensen hoeft in te huren maar misschien alleen materialen zoals tafels en dergelijke moet inzetten. Eline: Je hebt in een organisatie als NAKS mensen nodig, die kunnen decoreren. We hebben nu een groep getraind. Nu moet NAKS investeren in middelen en materialen om de getrainde cursisten de gelegenheid te bieden om individueel of in teamverband opdrachten tegen vergoeding te kunnen uitvoeren, of een eigen microbedrijf op te zetten. NAKS zelf moet een gerichte visie hebben: wat wil ik met decoreren? Waar wil ik naar toe? Die visie wordt momenteel verwerkt in het bedrijfsplan dat Naks aan het ontwikkelen is. Kansen Eline: Namens NAKS wil ik heel erg bedanken voor haar kennis en deskundigheid. Ze heeft het met liefde gedaan. En het is een pluimpje waard. De positieve uitstraling en geduld vond ik heel bijzonder. Er zijn meer kansen om op professionele manier trainingen te verzorgen en zo NAKS-ers kansen te bieden op inkomensvergroting. Als je naar een organisatie stapt is het vrijwillig, maar als je er eenmaal in zit heb je de verplichting om te helpen uit te breiden, groter te maken en daarbinnen in ook je zelf verder te ontwikkelen. Mogelijkheden om binnen of via NAKS trainingen te volgen moet je met beiden handen en benen aannemen. 12

13 RUBRIEK: WINTILEER HET BOEK A NYAME VAN JULIËN ZAALMAN DEEL 2: DE WINTI NAKS Tori begint met een rubriek over de Wintileer en maakt daarbij gebruik van een samenvatting van het boek van Juliën Zaalman door zijn dochter Joelle. Met dank aan Juliën en Joëlle. Deel 1 ging over Anana. Deze aflevering handelt over de Winti, A Nyame, Nymazangi, Nyamkemponu en Odumankama. Toen mijn vader, Juliën Zaalman, zijn gepubliceerde boek: A Nyame: Een uiteenzetting van de Wintileer uitbracht, was ik de eerste die hem vroeg om het te lezen. Hierbij tracht ik om korte samenvatting hierover te geven. Zelf zou ik spreken van een geestelijke handleiding. Iets waar je jouw dagelijks leven aan zou kunnen hechten. Door de eeuwen heen zijn er vele verhalen en theorieën ontwikkelend over Winti. Dan hoor je iets van een apuku, een bakroe of een jorka. En alleen de slechte verhalen blijven hangen bij mensen die er niets of nauwelijks iets van weten. Maar je hoort bijna nooit waar het precies om gaat en wat dat betekent voor de mens. Na dit boek te hebben gelezen ben ik veel meer te weten gekomen over Winti. Ik begrijp nu waar het om gaat. Winti is echt iets dat je op verschillende manieren en vlakken kan interpreteren in je leven. Aan de hand van het inhoudelijke, zeg ik dat dit boek een weergave is van een godsdienstige levensbeschouwing. Het leert je om te begrijpen wat de achterliggende gedachte van een Winti-ritueel, zoals een kratafra of wintiprey, is. Dit boek verduidelijkt aan de hand van theorieën het geestelijke karakter, waar je als mens mee geconfronteerd raakt bij het uitvoeren van de rituelen. Het boek geeft verder antwoord op vele vragen van het leven, ook de vragen die ontstaan bij de uitvoering van rituelen door de bonuman, waarbij de diepgang niet wordt uitgelegd. Winti Winti is in Suriname ontstaan gedurende de slavenperiode, door samenvoeging van verschillende denkwijzen over het geloofsleven van de Afrikanen. Winti geeft aan wat de binding is met A Nyame (meer bekend als Anana Keduaman Keduanpon), de eeuwige geest en Almacht. Winti geeft aan wat de stuwende kracht is van het leven en dat daarmee de levenshouding van de mensheid wordt uitgebeeld. Bijvoorbeeld: het besef van goed en kwaad. Dit besef biedt belijders de mogelijkheid om hun leven op een juiste wijze te ordenen of uit één te zetten, beter gezegd: om een betere/gezondere levensstijl op na te houden. De Wintibeleving richt zich op de mens als het centrale punt om zich één te voelen/één te zijn met al het andere dat bestaat. Niets is meer of minder, want het komt uit die ene creatie die dat mogelijk gemaakt heeft. Door het geloof wordt je geleerd om één te zijn/je één te voelen met het totale bestaan en om in balans hiermee te komen. Er wordt geloofd dat vóór het begin van het bestaan er IETS was waaruit dit bestaan is voortgekomen. En aan dat iets zal nooit een eind komen, omdat het gewoon zo is. Winti leert de mens wat de waarde is om in Anana Keduaman Keduanpon te geloven. Dat is de kracht van de binding met het leven en de bron waaruit alles vloeit en waarin alles samenkomt. Winti herinnert de mens niet alleen aan het leven van het voorgeslacht, maar ook wat zijn verantwoordelijkheden zijn en de consequenties die daaruit voortvloeien, en aan de voortzetting van het leven. Winti leert de mens eveneens van zijn bestaansrecht, waarom hij een afhankelijk - en aanhankelijk wezen is, wat de gevolgen zijn van zijn doen en laten en laat hem zijn binding inzien met alles wat hem terugbrengt naar de bron van zijn leven. 13

14 Winti leert de mens ook wat de band kennen is met het geestelijke leven waar hij onverbrekelijk mee verbonden is. In Winti wordt gelooft dat Nyamkemponu in de mens akara wordt genoemd en dat daarmee de mens vervuld is met levenskracht. De akara vormt een geheel met de dyodyo, kwekimama, kwekitata en winti. Door dit geheel wordt het leven van de mens zinvol, heeft het kracht om te doen en te laten, kan hij nadenken en weten over zijn toekomst, weet hij meer over zichzelf en kan bewust plannen. Dyodyo is in Nyamzangi de geestelijke overgang die de akara na de geboorte maakt om het leven van de mens te laten opgaan in zijn omgeving en hem zo te laten weten dat er meer is dan alleen zichzelf. De dyodyo vertaald de overgang van het hogere leven naar de menselijk bevatting. Het laat hem beseffen wat zijn omgeving voor hem kan betekenen. Kwekimama en kwekitata zijn geestelijke krachten die onder invloed van Odumankama de mens (los van zijn biologische moeder en vader) vervult met het besef van zijn afstamming. De kwekimama en de kwekitata voert de mens terug naar de nasi van zijn akara. De twee mensen die de nasi-akara vertegenwoordigen, laten de mens weten wie en wat hij is, en wat zijn mogelijkheden zijn om ondanks zijn band met het verleden te kunnen overleven. Odumankama is het onderscheidenlijke vermogen wat overal in is terug te vinden door het besef van het geweten en het tegenstellende, Nyamkemponu is Levenskracht/Bewustzijnskracht en Nyamzangi de Creatiekracht/Kracht van Verwezenlijking/Scheppingskracht. A Nyame A Nyame is de scheppende kracht, de creatiekracht van het bestaan en leeft in alles wat bestaat via zijn uitingen: Nyamzangi, Nyamkemponu en Odumankama. A Nyame is alles dat er is en bestaat, zonder een begin en zonder een einde. Het is Eeuwig en zal er voor altijd zijn. Alles dat een begin heeft, zal een einde hebben. Het ontstaan is het begin want in alle begin leeft een eind en dit eind zal weer het begin zijn. Dit komt door de oneindige Kracht A Nyame. De kracht A Nyame brengt levenskracht in Het Al. A Nyame uit zich op 3 manieren: Nyamkemponu, Nyamzangi en Odumankama. Deze drie aspecten hangen samen met de specifieke manier waarop Kracht A Nyame invulling geeft aan het leven. Nymazangi A Nyame is Nyamzangi en Nyamzangi is in A Nyame de creatiekracht die het ontastbare, het gewenste, zichtbaar doet worden door het concrete vormen te laten aannemen, die maakt dat wat-zo-is bestaat. Nyamzangi is ook de concentratie van A Nyame wat maakt dat het bestaan over zijn eigen creatie vermogen beschikt. Het is het scheppend vermogen van A Nyame. A Nyame-Nyamzangi brengt creatie in Het Al (verwezenlijking). Nyamkemponu A Nyame-Nyamkemponu doet Het Leven leven. Nyamkemponu is ook de concentratie van A Nyame wat maakt dat er vormen en gedaanten zijn met een bewustzijn die zich onderscheiden van vormen en gedaanten zonder een bewustzijn. De kracht A Nyame-Nyamkemponu is leven, zorgt voor bewustzijn en levenskracht. A Nyame is Nyamkemponu. Nyamkemponu is de uiting van A Nyame s geestelijke kracht. En daaraan ontlenen de levensvormen- van microscopisch klein tot enorm groot, van onzichtbaar tot zichtbaar- hun bestaan. Nyamkemponu is in de uiting van A Nyame de geestelijke kracht van alles wat leeft en zich middels gedachte en/of gevoel voortbrengt en naar eigen gelijkenis voortplant. Odumankama In het zijn is Odumankama de geestelijke kracht van A Nyame die de tegenstelling, daar waar nodig, mogelijk maakt. Odumankama is ook de concentratie van A Nyame die de verandering er doet zijn en dat gaat dwars door het bestaan heen, in wat door het bewustzijn beseft te leven en in de dode vormen en gedaanten. De kracht A Nyame-Odumankama maakt dat we de tegenstellingen oftewel onderscheid maken in alles wat-zo-is of zo kan zijn. Odumankama is de uiting van A Nyame die maakt dat iets niet dat iets hoeft te zijn, waarvan gedacht wordt dat het dat iets is. Odumakama is de uiting die maakt dat zaken een nader verloop kunnen hebben dan wat men eerder gedacht heeft. 14 In de volgende aflevering zullen wij het hebben over: Nana/mens en de 7 levensgangen van het leven. 13

15 GEORGINE PIQUE NEEMT AFSCHEID ALS SCHOOLHOOFD Niet getreurd, ik ben vakbondsleider en leider van de NAKS vrouwenafdeling Akuba Georgine Piqué, een van de stonfutu NAKS-ers en voorzitter van de Vrouwenafdeling Naks Akuba vierde onlangs haar 60ste verjaardag. Een groots gebeuren waarbij ze flink werd verwend door NAKS. Tegelijk werd ze door de Katholiek Onderwijzers Bond gedecoreerd voor 40 jaar trouwe dienst en nam ze afscheid van de school waaraan ze 28 jaar leiding heeft gegeven. Ook daar werd ze flink in de bloemen gezet door leerkrachten en leerlingen. NAKS Tori besteedt in dit nummer aandacht aan de onderwijsactiviteiten van Georgine, omdat velen deze kant van haar minder goed kennen en laten haar daarbij zelf aan het woord. Georgine: Ik ben 28 jaar lang schoolhoofd geweest en ik kan terug zien op een leuke tijd met prettige mensen met wie ik samen heb gewerkt. De meeste mensen die aan het einde van hun carrière staan zeggen ja eindelijk!. Ik zeg dat niet, want ik heb mijn job als zeer prettig en uitdagend ervaren. Ik hou van vernieuwing, niet van routine en ik mag niet klagen. Toen ik de leiding kreeg van de school was deze in zeer slechte staat: de school liep onder water, waardoor de kinderen soms een week lang thuis moesten blijven. Ondanks dit grote probleem bleven de aanmeldingen maar groeien, want wij zitten in een kinderrijke buurt, Paramaribo Noord, omgeving Prinsessenstraat. We hebben geleerd om te werken met kinderen die met achterstanden hadden op verschillende gebieden, om toch goed te presteren met een slagingspercentage van 80% en een zittenblijverspercentage van klas 1 tot en met 5 van ongeveer 15%. Ondersteuning We hebben hulp gekregen van een Belgische pater Pater Gijskens, Staatsolie Foundation en het Ministerie van Onderwijs Rooms-Katholiek Bijzonder Onderwijs (RKBO). Het ministerie is nu bezig is om vier leslokalen bij te houden. bouwen. Ik heb mij steeds met plezier ingezet. Het houdt voor mij op als schoolhoofd Het houdt het voor mij op als schoolhoofd, maar niet getreurd want ik ben ook nog voorzitter van NAKS Akuba en vakbondleidster. Ik zit in het bestuur van de Katholieke Onderwijzers Bond, als secretaris. Onlangs hebben wij trainingen georganiseerd: budgetteren en omgaan met stress. In NAKS verband starten wij in oktober weer met de cursus Tay Angisa en dan gaan we de cursisten leren hoe zij de hoofddoek Misi Baarn kunnen binden. De hoofddoek is door de familie Baarn gelanceerd op 1 juli 2012 tijdens de NAKS Tak Tangi viering. Het is een doek van mamio stof en die wordt gebonden op de manier zoals wijlen Elfriede Baarn haar hoofddoek altijd bond: een kleine angisa. 15

16 RUBRIEK SRANANTONGO: NAKS DENKI FA FU KRAKA SRANANTONGO A sranan (tongo) abi wan prenspari presi na alasani san e pasa na Naks. Disi de so fudi NAKS na wan orga san abi fu du nanga sma di e taki furu sranantongo (son sma e yusu soso sranantongo). Doro doro sma e feni en wan prisirisani fu taki, kenki prakseri, panya boskopu na ini sranantongo. Noya so a wani e gro na den sma disi fu no wanwan taki ma sosrefi fu skrifi a sranantongo. Dati meki na wan spesrutu momenti den tiriman fu NAKS teki a bosroiti, fu seti wan wrokogrupu di musu ondrosuku san a orga kan du fu yepi tyari moro sabi anga gro gi a tongo. A FOSI SKRIFI Ini a fosi artikel un fruteri fa a wrokogrupu sranantongo fu NAKS kisi stan, anga san den memre fu a wrokogrupu du kaba anga san den abi na ede fu du ete. Wan leysiman fu a artikel poti en prakseri na papira anga un wani prati en nanga den tra leysiman. A skrifiman fu a artikel skrifi, taki a e feni a enfo fu den 3 proyekti krin. A no fr stan bun efu na soso fr teri den skrifiman e fr teri san a wrokogrupu e du, noso efu a de so tu taki pasi opo gi sma die wani teki prati na a wrokogrupu, fu du so. Un wani piki a skrifiman, taki na a fosi presi un fr teri san un e du. Na a di fu tu presi un poti wan kari gi den leysiman fu kon poti den skowru na a wroko nangasan un de bezig. A wroko furu ma un sabi tu taki furu sma de di wani fu prati den sabi fu a tongo nanga trawan ini wan wrokogrupu. Etewanleysi, kon na Naks fu kisi moro enfo anga fu poti yu nen fu kraka a wrokogrupu. Wi e taki a skrifiman tangi fu di a teki a muyti fu skrifi unu. KENKI PRAKSERI NANGA RENATA DE BIES Na sonde 29 juli misi Renata de Bies pristeri wan taki fu a Sranan gi wantu tenti sma, di ben gi piki na a kari fu a kulturu orga Fiti fu Wini fu kon na a pristeri disi. Den ben kan yere fa misi de Bies tyari sabi kon na fesi fu a bigin fu a sranan te kon miti a gro fu a tongo tide na a dey. Sey a pisi istoria koyri san a takiman koyri nanga den arkiman, a pristeri wan pisi fu wan ondrosuku. Den sma di ben de ben lobi a pristeri srefi srefi.. Ini a kenki prakseri den tyari den eygi prakseri tu kon na fesi, someki un ben kan leri furu fu makandra. ARTIKEL GI NAKS TORI Soleki fa den leysiman e syi, dan moro furu fu den artikel di e skrifi na NAKS Tori, skrifi na wetiman tongo. Un ala e fr stan san meki dati de so. Fudi wi e agri taki a sranan, leki lantitongo musu tan gro, meki wi e kari sma fu den poti den denki, den sabi, awansi sortu lespeki prakseri, na papira anga seni en gi NAKS. Wi wani taki ini a tra nomru fu NAKS Tori no moro pkinso leki 2 artikel musu de san skrifi na sranan. Sofasi moro anga moro sma e poti wan anu fu skrifi a tongo anga fu sofasi meki a tongo tan libi. 16

17 MIJN VRIENDIN EN IK OVER SWITI SRANAN Heb je een leuke vakantie gehad in Suriname? vraagt mijn vriendin belangstellend. Nou en of reageer ik enthousiast. Als ik in Suriname ben geniet ik volop van het heerlijke weer, de prachtige natuur, van het baden in de stortregen met kleren en al -net als vroeger toen ik een kind was- en bovenal van het heerlijke gevarieerde eten. Ik hou van reizen, maar nergens vind ik het eten zo lekker als thuis in Suriname. Het water loopt mij in de mond als ik aan de lekkere groenten en vruchten denk. Nu doe je alsof je in Nederland geen Surinaamse groenten en vruchten kunt krijgen Je kunt wel Surinaamse vruchten en groenten krijgen in Nederland, maar ik vind deze niet zo vol van smaak. Heb je de benen nog losgegooid? Natuurlijk, ik ben regelmatig gaan dansen in Torarica en heb mij tegoed gedaan aan die heerlijk grote garnalen en cocktails. Je hoort zo vaak van Surinamers uit Nederland dat ze anders bejegend worden door lokale Surinamers, heb jij daar ook last van gehad? Helaas wel! Ik heb een paar keer duurder betaald voor een taxirit, en op de markt hebben verkopers mij meer gevraagd voor groenten en fruit. Hoe weten ze dat je een Surinamer uit Nederland bent, want aan jouw kleur kun je het toch niet zien? Maar wel aan de kleding denk ik. Weet je, als de lokale Surinamers niet overdrijven met de prijs vind ik het niet eens zo erg om wat meer te betalen. Maar als ik merk dat ik ergens het dubbele voor moet betalen omdat ik een Surinamer uit Nederland ben, dan word ik laaiend. Tenslotte groeien in Nederland de Euro s niet aan de bomen. Ik heb een leuke en warme ervaring meegemaakt bij de supermarkt waar ik vaak mijn boodschappen haal. Ik was een bepaald kruid vergeten en ging terug om het te kopen. De jonge verkoper reageerde zo schattig: tante, zei hij u hoeft hiervoor niet te betalen en ik kon het zo meenemen. Noemde hij je tante? Ja, in Suriname noem je uit respect een oudere persoon oom of tante. In Nederland hoef je -de uitzonderingen daar gelaten- dit niet van een jongere te verwachten. In Nederland zijn jongeren gewend om volwassenen bij hun voornaam te noemen en met jij en jou aan te spreken. Ik kan je vertellen dat ik jongeren met wie ik in contact kom heropvoed, zij weten dat alleen leeftijdgenoten mij mogen tutoyeren. Van hen verwacht ik -ook omdat ik van velen met gemak hun moeder zou kunnen zijndat zij mij aanspreken met mevrouw en u en ik heb daar zelden problemen mee gehad Zijn er tijdens je vakantie nog ergernissen geweest? Een vakantie zonder ergernissen. Dat kan niet. De grootste ergernis vond ik de smerige straten en slecht onderhouden percelen. Ik was twintig toen ik Suriname verliet en in mijn beleving was Suriname veel schoner dan nu. Het erf waar ik woonde en dat van de hele buurt werd keurig onderhouden. De erven werden schoon geharkt tot zij er als plaatjes bij stonden. De bermen werden regelmatig schoongemaakt door de mensen van de werkverschaffing. Omdat het er overal zo schoon uitzag haalde je het als kind, noch volwassene in je hoofd om rommel op het erf of op straat te gooien, laat staan dat je vuil ging dumpen op het braakliggend perceel van een ander. Het is net alsof de sociale controle toen groter was en mensen veel meer rekening hielden met elkaar. Jammer, Suriname is zo een mooi land. Maar troost je overal heb je mensen die hun boekje te buiten gaan, ook in Nederland. Maar in Nederland krijgen burgers die gesnapt worden als zij rommel op straat gooien, of hun vuil eerder dan op de afgesproken dag buiten zetten, een geldboete. En het werkt: de straten zijn in Nederland vrij schoon omdat niemand gepakt wil worden in zijn portemonnee. 17

18 RUBRIEK NAKSMUZIEKSCHOOL MI AGIDA Achtergrond Soko psalmen zijn van origine Afrikaans Surinaamse religieuze gezangen. De teksten zijn in de meeste gevallen door Afrikaanse Surinamers geschreven, maar de melodieën zijn voornamelijk afkomstig vanuit het West-Afrikaans continent. Liederen uit die geïnspireerd zijn uit de Afrikaanse traditionele godsdienst, de Islam en het Christendom. Godsdiensten, religiën, die bij aankomst in Suriname reeds lang bekend waren bij de tot slaaf gemaakte Afrikanen. De melodieën zijn in de meeste gevallen gebaseerd om de pentonische ladder (vijf tonen) die veel voorkomt in gebieden waar ook de Islam beleden wordt. Alex de Drie Maar ook zijn de melodieën zoals Cultuurkenner Alex de Drie dat vertelt in het boek van Trudi Guda (Alex de Drie,1985) pag. 12 a kulturu fu wi granafo, no wi afo bika wi afo na daya a gebore, ma wi gran afo, bika fosten den bigisma ben libi so: mama, granma, afo, troto, tia, hoho, nana, a someni geslachte, seybi geslachte den bigisma fu un ben libi. Mi kon sji mi afo. Dus ala san mi e taygi yu now, na en ben skoro mi. a kulturu a no fu sranan, a kulturu komopo na Afrikan kondre na Sranan kondre. En a kulturu prati a seybi pisi, net lek fa wan wiki abis seybi dey. A fosi wan na banya, a tweede wan na Susa, a derde wan na laku, a vierde wan na kanga a vijfde na fayaston a zesde na anansitori, a zevende wan na soko psalm. 18

19 In verschillende literatuurbronnen wordt aangegeven dat de soko psalm vergeleken moet worden met de Afrikaanse Amerikaanse spirituals. In sommige opzichten blijkt dat niet correct te zijn omdat er veel verschillen zijn. De spirituals zijn eerder te vergelijken met de gezangen zoals die bekend staan onder de koralen en aria singi s van onder andere de Protestantse en Evangelische Broedergemeente. Trudi Guda schrijft in haar boek 2 eeuwen Banya, dat soko psalmen religieuze liederen van de slaven zijn en te maken kunnen hebben met het onder de slaven vaker voorkomend Mohammedaans geloof. In een Duits Sranan woordenboek van Wullschagel vinden we onder Mohammedanen: er ist ein M a habi da soko bribi. De bron Stedman geeft een uitgebreide beschrijving over o.a. instrumenten aangeduid met namen van Afrikaanse volken en groepen, zoals de (an) soko banya, de grote loango trommel, de papa drum. Dit duidt op groepen. Overeenkomsten Klaag, troost bemoediging, aanroep ( nobody knows the trouble I ve seen a boro gron, watra lon na mi ay fadon tap mi ati, tap a boro gron.) maar ook spelletjes, andere alledaagse sociale situaties. vele melodieën zijn gebaseerd op pentatoniek (5 tonen 5 toonladder). God als centrale krachtbron. de liederen ontwikkelden zich na de 2e helft van de 17e eeuw. religieuze liederen van Afrikanen in Diaspora. beide woorden spirituals en psalm verwijzen naar de begrippen uit de Bijbel. Enkele verschillen Engelse taal Afrikaanse Surinaamse taal In Christelijke zettingen / Bijbel andere godsdienstige zettingen nl. Winti religie en Afrikaanse cultuur. geïnspireerd uit de Westerse hyms en koralen- geïnspireerd vanuit de Afrikaanse volksmuziek. de vormen, de lengte van de liederen: ze bestaan vaak uit couplet en refrein, gemiddeld 8 maten vooren nazang van korte frases en refrein gemiddeld 4 maten. functie van de liederen, de Bijbelse teksten gebruikt als metafoor voor vrijheidsbeleving voorouder verering, eer uw vader en uw moeder opdat uw dagen verlengd worden.... duidelijke Bijbelse teksten esoterisch en religieus taal gebruik, dus niet alle woorden kun je vertalen. tekst schrijvers zijn Europeanen - Tekstschrijvers zijn Afrikaanse Surinamers. Tekst/taal In een interview met de linguïst Dr. Hein Eersel werd het duidelijk dat toen ik op zoek was naar de vertalingen van de tekst, er rekening gehouden moest worden met esoterisch en religieus taal gebruik, de emotie en spiritualiteit van de tekst, het lied, de melodie, dan het letterlijk vertalen. Het taalgebruik is het oud Sranan tongo. Interpretatie De wijze waarop de liederen worden gezongen, bezielend, met vertragingen, eenstemmig/meerstemmig.over het algemeen worden de soko psalm in een vrij ritme gezongen. De uitvoering is over het algemeen ritualistisch, wat betekent dat het binnen een religieus kader wordt uitgevoerd. Vorm In de meeste gevallen worden de soko psalmen met voor- (troki) en nazang (piki) gezongen en accapella (zonder instrumentale begeleiding). 19

20 Melodie In vergelijking met (Duitse) koralen, (Engelse) hyms, -het liedrepertoire van de Evangelische Broeder gemeente, Koralen, Aria s, Protestantse, Lutherse Gemeenten- (Afrikaanse-Amerikaanse) spirituals en andere soortgelijke religieuze liederen, bestaat de melodie van een soko psalm uit relatief korte zinnen, een vooren nazin en bestaat voornamelijk uit frases van twee om twee zinnen. Melodisch zijn er ook vaak grote intervallen, (toon afstanden). De terts sprong komt heel vaak voor. (zie voorbeeld bladmuziek 1e maat). Een man of vrouw zingt de voorzang, waarna een gemengd koor inzet. Ritme De soko psalm kent veel ritmische herhalingen en imitaties van ritmische patronen. De soko psalmen zijn een van de weinige soorten liederen die zonder instrumentale begeleiding wordt uitgevoerd. Repertoire Enkele soko psalmen vastgelegd door de beroemde muzikant Johan Zebeda op 31 mei 1984 tijdens een repetitie aan de Paranamlaan 13 zijn: Te mi no de, Kriyawe, A baya kor mi, Bun man dede, Un opo, Afronrondje may no, A go na magro, Na fu yu, Lesi nengre, Ma tetey, Hari bongro krabita, Geraadpleegde bronnen: Guda, Trudi Alex de drie, sye! Arki tori!, Ministerie van Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur Peroti, Lieseth Liedboek Soko Psalmen. Lisibeti Music Performing Arts, Paramaribo Suriname Tijdschrift voor Surinaamse taalkunde, letterkunde, cultuur en geschiedenis, Stichting Instituut ter bevordering van de Surinamistiek. Zebeda, Johan Soko psalm repetitie. TDK SA 60 minuten cassette band opgenomen op donderdag 31 mei 1984, Paranamlaan 13. Afdeling Cultuurstudies Paramaribo FELECITATIES AAN MARLÈNE S BALLET COMPANY (MBC) Marlène s Ballet Company onder leiding van Marlène Lie A Ling heeft de Eerste Prijs gewonnen op het 19de Internationaal Amazone Balletfestival (FIDA) dat in september jl. is gehouden in Belém do Pará. De titel van de dans- choreografie van Marlène Lie A Ling- is Rapsodia. Dit dansstuk is erop gericht om mensen bewust te maken van de littekens die door geweld binnen het gezin in de samenleving worden veroorzaakt. Aan het festival participeerden meer dan 90 lokale, nationale en internationale dansgroepen. FIDA wordt beschouwd als een van de topevenementen op het gebied van de dans in Latijns-Amerika. FIDA biedt ook een excellente gelegenheid aan dansers en dansstudenten, omdat er een breed spectrum aan intensieve cursussen en workshops wordt aangeboden door internationaal bekende masters. Marlène s Ballet Company heeft in 2004 ook reeds de Eerste Prijs op het FIDA gewonnen, met de choreografie Klamboes. NAKS Tori feliciteert Marlène s Ballet Company en Marlène Lie A Ling van harte met deze bijzondere prestatie die Suriname op de internationale kaart heeft geplaatst. 20

21 POKU NANGA TORI BAKADINA BANGI Presentatie leerlingen NAKS Muziekschool Mi Agida In een ontspannen setting op grote podiumblokken zaten ruim 20 kinderen met instrumenten om muziek te maken voor en met elkaar. Ze speelden en hadden elkaar een tori te vertellen. Tori s zoals die bekend zijn, bijvoorbeeld een ondrofeni tori, leytori of yorkatori, maar ook het verhaal achter liederen die ze op hun instrument speelden. Op guitaar, percussie, fluit, piano en zang, brachten ze liederen als Ala Presi, Redemption Song, Jeruzalem, Tyobo Pika, Bigi Poku en Mis Elena. Bekend uit de Afrikaanse vertellingen zijn de uitroepingen als Bato... en Tori Sa Go. Op deze manier hielden de leerlingen die het basisprogramma in muziek en cultuur volgen, hun presentatie om de grote vakantie in te luiden. Gastdocent van de muziekschool, regisseur Tolin Alexander heeft deze presentatie in elkaar gezet. In oktober gaan de muziek-, drama- en cultuurlessen van Mi Agida wederom van start. 21