PENSIOENBULLETIN. Multi-opf: stapje dichterbij! INHOUD: Minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft het wetsvoorstel

Transcriptie

1 NOVEMBER 2009 NUMMER 6 JAARGANG 49 PENSIOENBULLETIN Pensioeninformatie voor werkgevers en pensioenfondsen Multi-opf: stapje dichterbij! Minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft het wetsvoorstel dat het samengaan van ondernemingspensioenfondsen in één multi-opf mogelijk maakt, op 23 september 2009 ingediend bij de Tweede Kamer. Het multi-opf komt hiermee steeds dichterbij! Het wetsvoorstel is onderdeel van de gefaseerde aanpak voor de introductie van de Algemene Pensioeninstelling (API). De introductie van de API moet Nederland aantrekkelijker maken als vestigingsplaats voor het bedienen van de internationale (Europese) markt voor pensioenen. Ook moet de API uitkomst bieden voor ondernemingspensioenfondsen die vergaand onderling willen samenwerken of zelfs hun pensioenfondsen willen laten samensmelten. De uitwerking van de hoofdlijnen bleek een uitermate complexe zaak, vooral voor de situatie waarin zogenaamde defined benefit regelingen zouden worden ondergebracht bij de API. Gegeven deze problematiek heeft het kabinet ervoor gekozen de API in fases aan te pakken. GEFASEERDE AANPAK De eerste fase behelst de introductie van de premiepensioeninstelling (PPI). De PPI is een pensioeninstelling die premieovereenkomsten kan uitvoeren. In het geval van dergelijke overeenkomsten wordt een premie toegezegd. Er wordt daarom wel gesproken van defined contribution (DC). Er worden in dit geval geen toezeggingen ten aanzien van de uitkeringen gedaan. Het wetsvoorstel PPI is op 13 maart 2009 ingediend bij de Tweede Kamer. Daarnaast wordt bekeken op welke wijze een API die defined-benefitregelingen (DB) uit kan voeren, vorm kan krijgen. De uitwerking hiervan zal in de derde fase van het traject plaatsvinden. INHOUD: MULTI-OPF: STAPJE DICHTERBIJ! ALM NA DE KREDIETCRISIS

2 De tweede fase, uitgewerkt in het wetsvoorstel van 23 september 2009, beoogt een oplossing te brengen voor knelpunten op de Nederlandse markt waar ondernemingspensioenfondsen mee worden geconfronteerd. STEEDS MINDER ONDERNEMINGSPENSIOENFONDSEN Het afgelopen decennium voltrok zich een gestage afname van het aantal ondernemingspensioenfondsen. Mede door consolidatie van de bedrijven waarbij de betrokken pensioenfondsen in elkaar opgaan. In het bijzonder bij kleine ondernemingspensioenfondsen spelen de toegenomen bestuurlijke last en de kosten ook een rol in de overweging om tot liquidatie over te gaan. De nadere eisen in de Pensioenwet op het gebied van de transparantie en de (pension fund) governance hebben deze trend versterkt. Bij ondernemingspensioenfondsen leeft de gedachte dat door samen te gaan met andere ondernemingspensioenfondsen de bemensing van de verschillende organen als bestuur, verantwoordingsorgaan en deelnemersraad makkelijker ingevuld wordt. Ook leeft de verwachting dat door schaalvergroting deskundigheid, kennis en professionaliteit zullen verbeteren. Samengaan van verschillende ondernemingspensioenfondsen is door de huidige domeinafbakening niet mogelijk. Eén ondernemingpensioenfonds kan slechts verbonden zijn aan één onderneming of aan één groep ondernemingen, die samen een economische eenheid vormen en organisatorisch met elkaar zijn verbonden. Hierdoor mag een ondernemingspensioenfonds alleen de pensioenregelingen uitvoeren van één onderneming of één groep ondernemingen. FINANCIEEL ÉÉN GEHEEL De wens om ondernemingspensioenfondsen samen te voegen wordt niet zozeer ingegeven door de behoefte om financiële risico s te delen. Bestaande ondernemingspensioenfondsen hebben de behoefte samen te gaan, zonder dat de vermogens van de oorspronkelijke ondernemingspensioenfondsen één financieel geheel hoeven te vormen. Dat is nu volgens de Pensioenwet niet mogelijk. Die schrijft voor dat de verschillende pensioenregelingen die een ondernemingspensioenfonds uitvoert financieel één geheel vormen. Wanneer er ten aanzien van één regeling een tekort ontstaat, wordt dat tekort aangevuld vanuit de totale reserves van dat fonds. Op deze wijze wordt de solidariteit binnen één pensioenfonds gegarandeerd. Het is nu niet toegestaan dat in één pensioenregeling verworven pensioenaanspraken en -rechten worden gekort, omdat ten aanzien van deze regeling een tekort is ontstaan, terwijl het pensioenfonds, dat ook één of meer andere regelingen uitvoert, nog wel over voldoende eigen vermogen beschikt. De eis dat een pensioenfonds één financieel geheel vormt, staat echter niet in de weg dat een ondernemingsfonds eventueel meerdere regelingen met een eigen premiestelling uitvoert. Het voorschrift van één financieel geheel komt (alleen) naar voren als er sprake is van een dekkingstekort als gevolg waarvan de aanspraken en rechten moeten worden gekort. Deze deling van financiële risico's kan voor ondernemingspensioenfondsen een struikelblok zijn op de weg naar het samengaan met andere fondsen. HET WETSVOORSTEL Domeinafbakening Om een multi-opf mogelijk te maken rekt het wetsvoorstel de domeinafbakening een klein beetje op. Het wetsvoorstel maakt uitsluitend samenvoeging mogelijk van reeds bestaande ondernemingspensioenfondsen. Werkgevers kunnen zich dus niet rechtstreeks tot een willekeurig multi-opf wenden om daar een (nieuwe) regeling onder te brengen. Teneinde te voorkomen dat werkgevers op indirecte wijze toch 2 N O V E M B E R N U M M E R 6

3 vrijwel rechtstreekse toegang zouden hebben tot een dergelijk ondernemingspensioenfonds, is ervoor gekozen dat ondernemingspensioenfondsen die zich willen samenvoegen, ten minste 5 jaar reeds bestaan. Ringfencing Het kabinet versoepelt ook het voorschrift dat verschillende pensioenregelingen financieel één geheel moeten vormen. Het voorstel schrijft een multi-opf in beperkte mate ringfencing voor. Ringfencing wil zeggen dat het multi-opf afgescheiden vermogens in het fonds moet aanhouden. Bepalend voor de omvang van de ringfencing is de situatie van vóór de samenvoeging van de pensioenfondsen tot één multi-opf. Pensioenregelingen van één onderneming of groep die vóór de samenvoeging in één ondernemingspensioenfonds waren ondergebracht moeten na samenvoeging als afgescheiden vermogen worden aangehouden in het multi-opf. Als bijvoorbeeld de pensioenregelingen van een onderneming bij twee verschillende (ondernemings)pensioenfondsen waren ondergebracht, moeten twee gescheiden vermogens aangehouden worden voor de pensioenregelingen van deze onderneming, na samenvoeging van deze pensioenfondsen in een multi-opf. De omvang van de solidariteit wordt dus niet gewijzigd. Bestuur en deelnemersraad Het bestuur van een multi-opf is verantwoordelijk voor het totaal. Alle besluiten over de financieel afgescheiden regelingen moeten door het gehele bestuur genomen worden. Betrokken partijen kunnen met elkaar afspreken in statuten en uitvoeringsovereenkomsten dat in kleiner bestuursverband bepaalde besluiten (bijvoorbeeld t.a.v. de toeslagen) per afgescheiden vermogen worden voorbereid. In het bestuur van een ondernemingspensioenfonds bezetten de werknemersvertegenwoordigers ten minste evenveel zetels als de werkgeversvertegenwoordigers. Indien vertegenwoordigers van pensioengerechtigden ook zetels bezetten, hebben zij tezamen met werknemersvertegenwoordigers ten minste evenveel zetels als de werkgeversvertegenwoordigers. Het wetsvoorstel voegt daar voor een multi-opf de eis aan toe dat elke onderneming of groep door ten minste één werknemersvertegenwoordiger en één werkgeversvertegenwoordiger vertegenwoordigd wordt in het bestuur. Als een ondernemingspensioenfonds een deelnemersraad heeft zijn de deelnemers en de pensioengerechtigden evenredig op basis van onderlinge getalsverhoudingen vertegenwoordigd in die raad. Het wetsvoorstel voegt daar voor een multi-opf de eis aan toe dat elke onderneming of groep door ten minste één deelnemer en één pensioengerechtigde vertegenwoordigd wordt in de deelnemersraad. Toepassing van het Financieel Toetsingskader Indien een multi-opf gescheiden vermogens aanhoudt, wordt het financieel toetsingskader toegepast per afgescheiden vermogen. Zo wordt bijvoorbeeld per afgescheiden vermogen gekeken naar hoe hoog de technische voorzieningen, de kostendekkende premie en het vereist eigen vermogen moeten zijn. Verder moet een multi-opf per afgescheiden vermogen de staten invullen en een actuariële en bedrijfstechnische nota (abtn) opstellen. MULTI-OPF BIEDT MOGELIJKHEDEN Het grootste winstpunt van het multi-opf is dat schaalvoordeel en synergie bereikbaar worden zonder de onderliggende pensioenregelingen met elkaar te integreren en zonder pensioenvermogens te vermengen. Voor een groep van ondernemingen die bijvoorbeeld door fusies en overnames meerdere ondernemingspensioenfondsen binnen de onderneming kennen, biedt het multi-opf een mogelijkheid 3 N O V E M B E R N U M M E R 6

4 meer efficiency in de pensioenuitvoering te bereiken. Daarnaast biedt het multi-opf voor met name kleinere pensioenfondsen, die worstelen met continuïteit in de bestuurlijke organisatie (menskracht, deskundigheid), de mogelijkheid om synergievoordelen te behalen en toch de eigen identiteit te behouden. Het multi-opf vormt hiermee een alternatief voor liquidatie van het fonds en overdragen van de verplichtingen aan een verzekeraar. Het multi-opf is een serieuze aanvulling op het palet aan keuzemogelijkheden dat het bestuur van een pensioenfonds ter beschikking staat bij de ontwikkeling van een strategische visie op de toekomstbestendigheid en continuïteit van het fonds. MEER WETEN? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met mr. Roelant Smit van Aon Consulting s Actuarial Services, tel Ook kunt u uw eigen consultant bij Aon Consulting benaderen. 4 N O V E M B E R N U M M E R 6

5 ALM na de kredietcrisis ALM (Asset Liability Management) is tegenwoordig niet meer weg te denken voor pensioenfondsbesturen. Een ALM-studie helpt het bestuur van pensioenfondsen bij de formulering van het pensioenbeleid. Daarnaast geeft een ALM-studie het pensioenfonds inzicht in de ontwikkeling van de financiële positie van het pensioenfonds over een aantal jaren. In een ALM-studie worden bepaalde veronderstellingen ten aanzien van de demografie (bestandsontwikkeling) en economie gebruikt. In dit artikel gaan wij in op de vraag of als gevolg van de kredietcrisis de gebruikte economische veronderstellingen kunnen worden gehandhaafd en de mogelijke alternatieven hiervoor. ACHTERGROND Bijna niemand had gedacht dat de kredietcrisis een dergelijke wereldwijde invloed zou hebben zoals nu het geval is. Wat eerst begon als een lokaal probleem op de Amerikaanse huizenmarkt verspreidde zich als een olievlek over de wereld en luidde de huidige economische crisis in. Ook pensioenfondsen ontsprongen de dans niet; de crisis leidde tot een snelle daling van de dekkingsgraad die voor de meeste pensioenfondsen rond maart 2009 tot zijn dieptepunt kwam. De kredietcrisis heeft veel pensioenfondsbesturen aan het denken gezet. Is de laatste ALM-studie wel goed uitgevoerd? In deze studie werd een advies uitgebracht over het optimale beleid en de te nemen maatregelen. Maar was hier wel voldoende rekening gehouden met de kans op een economische crisis? HUIDIG ALM-MODEL In een ALM-studie wordt het beleggingsbeleid afgestemd op de ontwikkeling van de pensioenverplichtingen. Om de meest optimale resultaten voor het pensioenfonds te vinden, wordt het beleid van het pensioenfonds geëvalueerd. Hierbij worden verschillende combinaties van premie-, beleggings- en toeslagenbeleid bestudeerd. Voor de ontwikkeling van de beleggingen en de pensioenverplichtingen worden economische veronderstellingen gebruikt voor prijsinflatie, rentestand en rendement op beleggingen. Dit zijn macroeconomische grootheden, waarbij een langetermijnverwachting en de afwijking ten opzichte van het gemiddelde worden gebruikt in het ALM-model. Bij onze ALM-studies veronderstellen wij bijvoorbeeld een langetermijnverwachting voor prijsinflatie van 2%. De langetermijnverwachting wordt (indien nodig) periodiek bijgesteld. Echter, ons oordeel over het huidige stadium binnen de economische cyclus speelt op dit moment geen rol bij de opzet van het economisch model. ALM NA DE KREDIETCRISIS In ieder geval heeft de kredietcrisis als voordeel dat pensioenfondsbestuurders zich bewuster zijn geworden van de risico's. Dit geldt ook voor actuarissen; zij zullen hun ALM-modellen nog eens tegen het licht houden. Hierbij een aantal leereffecten van de kredietcrisis en op welke wijze wij daar invulling aan geven. 5 N O V E M B E R N U M M E R 6

6 Ten eerste, pensioenfondsbestuurders kunnen nagaan of ze de risico's juist hebben ingeschat. Waren ze zich bewust van de mogelijkheid dat een dergelijk scenario zich zou kunnen voordoen? Zo niet, dan betekent dit dat pensioenfondsbestuurders meer moeten worden betrokken bij ALM-studies. De bestuurders moeten zich met name bewust worden van de gevolgen van stressscenario's (zoals de kredietcrisis of bijvoorbeeld 11 september). Voor de actuaris is de taak weggelegd om stressscenario's te definiëren. Ten tweede, de meeste ALM-modellen zijn gebaseerd op constante langetermijnverwachtingen voor de economische grootheden. De meeste ALM-modellen houden geen rekening met het huidige stadium binnen de economische cyclus; zitten we op het dieptepunt? Actuarissen worden door de kredietcrisis nog eens herinnerd aan het feit dat met een rekenmodel geen voorspellingen kunnen worden gedaan. Een rekenmodel is een hulpmiddel voor pensioenfondsen ter ondersteuning van beleidsbeslissingen. EVALUATIE ALM-MODEL Binnen Aon Consulting hebben we ons eigen ALM-model geëvalueerd; we willen de werkelijkheid immers zo goed mogelijk beschrijven. Daarbij hebben we gelet op de volgende aspecten: 1. In welke toestand van de economische cyclus bevinden we ons? Kunnen we het komende jaar hogere rendementen verwachten dan normaal? Hier gaat het om de korte termijn (eerste jaar). Tevens willen wij onderscheid maken naar economische toestand. Bijvoorbeeld: bevinden wij ons in een stabiele of instabiele economie? Hier gaat het om de middellange termijn. De verbanden tussen de economische grootheden in de stabiele economie verschillen ten opzichte van de instabiele economie. De stabiele economie zal dan nader moeten worden gedefinieerd, maar u kunt zich voorstellen dat een gestage economische groei en een beperkte inflatie voor de komende paar jaar randvoorwaarden zijn. 2. De gevolgen voor pensioenfondsen bij extreme gebeurtenissen. Hiertoe zullen wij bestaande stressscenario's tegen het licht houden en waar nodig aanpassen. Bovendien willen wij ons meer focussen op de gevolgen van extreme gebeurtenissen. Dit moet ertoe leiden dat pensioenfondsen beter inzicht krijgen in de werking van hun pensioenbeleid. Misschien dat juist in een stressscenario het bestuur van het pensioenfonds een ander beleid wil volgen waarbij bijvoorbeeld het risicobudget als maatstaf geldt. Risicobudget houdt in het maximaal te nemen risico in termen van maximale kans op onderdekking. Ter verduidelijking geven wij twee voorbeelden. Voorbeeld 1: reageren op de toestand van de economie Stel, vóór de kredietcrisis heeft pensioenfonds X een dekkingsgraad van 150%. Het worstcasescenario gaat uit van een dekkingsgraad van 100% over 1 jaar (-33%). Stel, na de kredietcrisis bedraagt de dekkingsgraad 100% (dus het worstcasescenario komt uit). Echter, als wij na de kredietcrisis hetzelfde economische model zouden hanteren dan zou dit betekenen dat het worstcasescenario uitkomt op een dekkingsgraad van 67%. Aangezien de economie na de kredietcrisis een veel betere economische outlook laat zien (over dieptepunt heen binnen de economische cyclus) dan voor de kredietcrisis, zou je op basis van gezond verstand meer waarde willen toekennen aan goede scenario's met hogere verwachte beleggingsrendementen. 6 N O V E M B E R N U M M E R 6

7 Voorbeeld 2: werken met risicobudget Stel, een pensioenfonds hanteert een vaste beleggingsmix van 70% vastrentende waarden en 30% aandelen. Als de aandelenkoersen sterk dalen dan koopt het pensioenfonds aandelen bij om weer op 30% aandelen te komen (rebalancing). Stel, een extreme gebeurtenis als de kredietcrisis doet zich voor en de aandelenkoersen dalen sterk. Op basis van het beleggingsbeleid koopt het fonds aandelen bij, waardoor de kans op onderdekking sterk toeneemt. Het fonds stuurt dus op beleggingsbeleid. Zou het fonds echter sturen op risicobudget dan zal het tactisch beleid ook anders zijn. Bijvoorbeeld als de kans op onderdekking maximaal 2,5% mag bedragen in één jaar. Als zich dan een extreme gebeurtenis voordoet, zal het fonds juist sneller het aantal risicovolle posities moeten verminderen om te voldoen aan de risiconorm van maximaal 2,5% kans op onderdekking. Met andere woorden, het pensioenfonds past in dat geval een actief risicomanagement toe. GEVOLGEN De kredietcrisis heeft mensen risicobewuster gemaakt. Dit kan als positief worden ervaren; pensioenfondsbestuurders evalueren hun pensioenbeleid opdat risico's inzichtelijker worden gemaakt en beter beheersbaar. Dit is ook positief voor de belanghebbenden. De nadelen komen echter eveneens voor rekening van de belanghebbenden. Sturing op risicobudget kan ten koste gaan van het opwaarts potentieel (hogere beleggingsrendementen), met als gevolg een lager toeslagenpotentieel. Deze risicoaverse houding wordt onderschreven door de Commissie Don, die onlangs met een voorstel is gekomen over het parameterbesluit. Het voorstel om het rendement op aandelen naar beneden bij te stellen kan tot gevolg hebben dat pensioenfondsen overgaan op een veiliger beleggingsmix en dus een lager verwacht rendement. Dit zal tot gevolg hebben dat de gemiddelde premie stijgt om hetzelfde toeslagenniveau te houden of de toeslagenambitie zal naar beneden worden bijgesteld. TEN SLOTTE Al met al heeft de kredietcrisis geleid tot een groter risicobewustzijn bij pensioenfondsen en daarmee ook tot een meer risicoaverse houding dan vóór de kredietcrisis. De vraag is of deze risicoaverse houding zich beperkt tot mogelijke ingrepen in premie-, beleggings- en toeslagenbeleid of dat de kredietcrisis zelfs gevolgen heeft voor de pensioenregeling van medewerkers. Het is zeker niet ondenkbaar dat na de kredietcrisis de kans groter is dat pensioenfondsbestuurders en werkgevers nadenken over regelingswijzigingen waarbij meer risico's bij de deelnemers worden neergelegd. MEER WETEN? Voor meer informatie kunt u contact opnemen met drs. Frank Bosman AAG van Aon Consulting s Actuarial Services, tel Ook kunt u uw eigen consultant bij Aon Consulting benaderen. 7 N O V E M B E R N U M M E R 6

8 REDACTIE CONTACT AUTEURS Jannieta Aangeenbrug Allard van der Meer (eindredactie) Gitta Junius Roelant Smit Richard Boonstra Ton Roebroek Frank Bosman Ron van Harten Roelant Smit Gitta Junius (secretariaat) Dit bulletin is met grote zorg samengesteld door Aon Consulting Nederland C.V. Niettemin kunnen zich incidenteel onvolkomenheden voordoen. De inhoud van dit bulletin is slechts bedoeld als informatie en dient dan ook niet gezien te worden als advies. Aon Consulting Nederland C.V. aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade die direct of indirect voortvloeit uit het gebruik van deze informatie. Vermenigvuldiging van deze publicatie of overname van de inhoud kan onder bronvermelding vrijelijk plaatsvinden. 6063aa