GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE

Transcriptie

1 GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE ' DOOR J. CH. W. VERSTEGE. In de Maart-aflevering van dit tijdschrift heeft een Amsterdamsch socioloog zich verweerd tegen eenige uitspraken, die een jong geograaf in zijn proefschrift1) heeft durven plaatsen en die zouden getuigen van geografischen haat 2). In bedoeld artikel somt de heer Kruyt eenige beweringen op, die naar zijn meening tegenspraak vragen. Met een enkel woord wil ik op zijn bestrijding reageeren, niet gedreven door de zucht om gelijk te hebben, maar slechts tot nadere toelichting van de door hem tot zeven stellingen verheven passages. 1. W ij willen Dr. Kruyt in zijn beschouwingen volgen en beginnen met zijn eerste bezwaar, nl. dat ik de sociografen ervan zou beschuldigen het specifiek geografische niet te behandelen. Ik zal de laatste zijn de sociografen te verwijten, dat zij iets niet zouden behandelen! Er is slechts geconstateerd, dat de socioloog Steinmetz meende het oude probleem van den mensch in de geografie te kunnen oplossen, door de schaar er in te zetten en de geografie tot een physiografie te reduceeren. De sociografie zou zich wel over den mensch ontfermen. De geografie had nog slechts recht van bestaan als schoolvak en was als zelfstandige wetenschap van de relatie mensch-natuur overbodig geworden. Terwijl de geograaf in deze relatie het ideologisch criterium voor de wetenschapssystematiek ziet, meent de sociograaf in het geheel geen behoefte te hebben aan een specifiek eigen criterium. Dat deze laatste echter het bestaan van een relatie tusschen den mensch en de natuur zou ontkennen, is niet waar en wordt hem ook niet verweten. De sociograaf wil het sociale in de meest ruimen zin des woords, dus met inbegrip van het geografische, behandelen. Hierover kan geen twijfel bestaan. De geograaf acht deze 'handelwijze methodologisch niet verantwoord en wenscht, dat de sociograaf zich tot het sociologisch kenobject beperkt, m.a.w. de sociale werkelijkheid individualiseerend behandelt vanuit de gezichtshoek van^den socioloog. In dit verband is het interessant Max Weber te citeeren: Es gibt keine schlechthin objektive wissenschaftliche Analyse des Kulturlebens oder der sozialen Erscheinungen unabhängig von speziellen und einx) J. Ch. W-. Verstege: Georgrafie, regionaal onderzoek en geografische ordening. Een- systematologische studie. Utrecht ) J. P. Kruyt: Odium geographicum. Mensch en Maatschappij. 20e Jrg. Nr. 2. (15 Maart 1944)

2 328 GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE seitigen Gesichtspunkten, nach denen sie ausdriicklich oder stillschweigend, bewuszt oder unbewuszt als Forschungsobjekt ausgewahlt, analysiert und darstellend gegliedert werden.3). Dr. Kruyt begeeft zich ongaarne in methodologische beschouwingen en geeft dan ook de voorkeur aan de gezonde natuur boven de gekunstelde leer. De gezonde natuur moet dan zijn het behandelen van nietgeografische onderwerpen in geografische monografieën. Ik kan deze natuur moeilijk gezond vinden en ben bovendien van meening, dat de leer niet zoo erg gekunsteld is. Het door Dr. Kruyt geconstateerde verschil tusschen de opvattingen van Keuning en mij ten aanzien van de geografische begrenzing is slechts schijnbaar en uitsluitend te wijten aan een onjuist interpreteeren van de leer. In de sociale wetenschappen is het nl. niet mogelijk aan de hand van een concreet geval twee wetenschappen onderling te begrenzen. De wetenschappen trekken geen grenzep door de werkelijkheid, zij bezien dezelfde werkelijkheid slechts van verschillende standpunten en concipiëeren daarmede elk hun eigen kenobject. Een uit de occupatie voortvloeiend concreet verschijnsel kan dus zoowel door den sociologisch georiënteerden sociograaf als door den geograaf vermeld worden, aangezien niet de mensch-natuurverschijnselen als zoo-. danig het object van de geografie vormen, maar deze relatie slechts als richtsnoer dient bij de bepaling van het kenobject. Het geografisch aspect van een overigens sociologisch verschijnsel zullen beiden kunnen vermelden. De geograaf zal het immers niet verzwijgen, indien hij de menschnatuurrelatie ziet doorwerken in niet-geografische verschijnselen, de sociologisch georiënteerde sociograaf zal op zijn beurt van zijn menschmensch-verschijnselen o.a. ook het geografisch aspect moeten vermelden. Hier is dus sprake van een overlapping van twee wetenschappen, die in een bepaald geval het zelfde aspect van een verschijnsel behandelen. Voor den een behoort alleen dat aspect tot zijn kenobject, voor den ander het geheele verschijnsel met inbegrip van alle aspecten. De Amsterdamsche sociograaf kent slechts concrete verschijnselen als object en zal zich dientengevolge moeilijk in boven weergegeven gedachte kunnen verplaatsen. 2. Het tweede punt betreft de volstrekte causaliteit. Te dien aanzien constateert Dr. Kruyt, dat al dat praten over het ongeoorloofde van de, causale beschouwingswijze wijst op het doorbreken van een nieuwe levens- en wereldbeschouwing, maar om dan ook Steinmetz methode van onderzoek in verband te brengen met zijn levensbeschouwing, die sporen van een materialistische metaphysica vertoonde, schijnt hoogst 3) Max Weber: Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftslehre. Tübingen 1922, pg. 170.

3 J. CH. W. V E R S T E G E 329 ongepast en niet van goeden smaak te getuigen. Het proces van het doorbreken van een nieuwe levensbeschouwing, lezen we, vindt plaats in de geheele wetenschap, bij alle vakken, maar een paar regels verder wordt met klem betoogd, dat de opvattingen over de sociografie onveranderd zijn gebleven. Daar ik moeilijk kan aannemen, dat Dr. Kruyt de sociografie niet tot de wetenschappen rekent, moet ik hier toch wel concludeeren tot een zekere verstarring. Terecht wordt voorts geconstateerd, dat Steinmetz den mensch niet behandeld wenschte te zien in een natuurwetenschappelijke geografie; het natuurwetenschappelijk determinisme in de oude anthropogeografie verving hij slechts door een positivistische determinisme in de sociografie. Schreef Steinmetz niet, dat alle bezwaren tegen het determinisme gevolg zijn van vergissing, verkeerd begrijpen en gebrek aan doordenken? 4) Toch waagt de Utrechtsehe school het dit determinisme te bestrijden! W ij hebben overigens het feit, dat de sociografie zich riog steeds een beschrijvende en verklarende wetenschap noemt, aangegrepen om er op te wijzen, dat het in de sociale wetenschap beter is de vraag naar het waarom te vervangen door de vraag naar het hoe, zulks in verband met de algemeene interdependentie der sociale verschijnselen, die Steinmetz als één der zg. regels van de sociologie beschouwde. 5) Woorden als oorzaak, gevolg, verklaren, enz. behoeven niet uit het spraakgebruik in de sociale wetenschap gebannen te worden, maar zij zijn in dezen tijd anachronismen in methodologische definities. 3. Het derde punt betreft de beperking van de sociografie tot het sociologische in engeren zin. Dr. Kruyt klampt zich vast aan een opsomming van onderwerpen in de hoop hiermede te suggereeren, dat ook de Duitsche sociografie allesomvattend is. Bij Steinmetz lezen we, dat de sociografie niet zooals de ethnografie het heele zijn van een volk kan beschrijven, maar zich moet beperken tot het sociale in ruimen zin. De wetenschap en de techniek der landen bv. behoeven slechts daarin betrokken te worden, wanneer daarbij typisch nationale Verschillen zijn te constateeren. 6) De serieuze sociograaf heeft echter wel gevoeld, dat men er met opsommigen of dergelijke algemeenheden niet is en heeft gezocht naar een toetssteen om te bepalen, wat tot zijn terrein behoorde. Als zoodanig is het groepsleven naar voren gekomen. Alles wat met het groepsleven samenhangt, wordt thans tot het terrein der sociografie gerekend. Gebruikt men dit begrip groepsleven als een beperking in den zin van het..sociologisch zijn, dus het eigenlijke groepsleven, dan neemt dit de plaats 4) Inleiding tot de Sociologie. V.U B. Haarlem pg. 69. Ibidem pg. 82. Ibidem pg. 43

4 330 J. CH. W. VERSTEGE in van het ideologisch criterium der sociologie: de sociale mensch-mensctirelatie en kan men spreken van een surrogaat. 4. Vat men daarentegen het begrip groepsleven in den ruimen zin op als het geheele sociale zijn, met inbegrip bv. van het bedrijfsleven, dan geldt het volgende onder 4 genoemde bezwaar, dat de sociografie een te groote verscheidenheid van verschijnselen van schapenschurft tot Christian Science 7) als haar object meent te moeten beschouwen. Steinmetz noemt zelf als eersten eisch veelzijdigheid. De laatste jaren is weliswaar.een strooming tot specialisatie te onderkennen, maar men handhaaft de groote verscheidenheid in de zg. synthetische sociografie. Zoolang het synthetisch sociogram blijft bestaan, is het gevaar voor dilettantisme niet denkbeeldig. Volledigheidshalve wordt alles behandeld, ook indien men slechts gemeenplaatsen kan vermelden. In de sociale wetenschap is geen plaats meer voor synthese, deze hoort thuis in de toegejjaste wetenschap en moet dan gericht zijn op een practisch doel. Ook bij de bespreking van dit punt geeft Dr. J. Kruyt wederom blijk niet te hebben begrepen, dat de geografie niet alleen de relatie mensclinatuur uit het interdependent complex van betrekkingen licht, maar dat zij met deze relatie haar kenobject vormt. Dit /cenobject wordt dan in al zijn betrekkingen onderzocht. De geograaf is immers geenszins huiverig om b.v. den invloed van politieke of godsdienstige factoren binnen zijn gezichtsveld te betrekken, maar daarom rekent hij nog niet de geheele politiek en den godsdienst tot zijn kenobject. Om dergelijke samenhangen vast te stellen zal de geograaf inderdaad kennis moeten nemen van de feitelijke constateeringen van andere aangrenzende wetenschappen of hulpwetenschappen, echter zonder dat hem daarbij de lust tot annexatie of liefhebberen bekruipt. Van een principiëele fout, n.1. de miskenning van de algemeene interdependentie, is dus geen sprake. De opvattingen der sociografen over het differentiatieproces in de sociale wetenschap kan ik niet deelen. Volgens Dr. Kruyt hebben alle individualiseerende sociale wetenschappen het groepsleven tot object en is specialisatie mogelijk voor verschillende soorten van samenhangen. Ik ben daarentegen van meening, dat een dergelijke specialisatie slechts kan leiden tot velerlei,,grens wetenschappen tusschen de bestaande hoofden nevenwetenschappen. Alle sociale wetenschappen hebben wel dezelfde concrete object: de sociale werkelijkheid, maar elk der hoofdwetenschappen geschiedenis, geografie, economie en sociologie neemt daarvan slechts een deel voor zijn rekening. 5. Het vijfde punt heeft betrekking op de afkomst der sociografie. De sociografie is 'hoogstens een ondergeschoven kind van de geografie. Toen 7) Zooals eens bij een openbare promotie werd gezegd.

5 GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE 331 Steinmetz als ethnoloog en socioloog met een leeropdracht in de aardrijkskunde belast werd, heeft hij een nieuw vak geconcipiëerd, omdat hij tegen de bestaande aardrijkskunde terecht ernstige bezwaren had. De opbouwende gedachten heeft hij daarbij geheel ontleend aan de ethnografie en de positivistische sociologie, ten opzichte van de bestaande geografie had hij slechts critiek. Het wetenschappelijk verleden van den grondlegger der sociografie is uiteraard bepalend geweest voor haar karakter. Het is de behoefte aan een individualiseerende sociologie geweest, die Steinmetz tot zijn sociografie gebracht heeft, min of meer als pendant van de historische economie en de ethnografie. De uitbreiding, die hij er aan gegeven heeft tot algemeene individualiseerende sociale wetenschap, was onjuist en te wijten aan het feit, dat men in de ethnografie eveneens geen beperking kende. De geringe differentiatie in de cultuurwetenschap had niet mogen leiden tot een miskenning van de bestaande differentiatie in de sociale wetenschap. Men ziet dit thans ook wel gedeeltelijk in en spreekt nu van de sociografische familie of sociografisch wetenschapscomplex, waartoe ook de geografie en de economische beschrijving zouden moeten behooren. In plaats van zich als individualiseerende sociologie naast deze wetenschappen te plaatsen, matigt zij zich aan hen alle te omvatten: de geografie mag niet vergeten op sociografischen grondslag te staan, zegt Dr. Kruyt. In dezen gedachtengang zou men ook verwachten, dat de economie een onderdeel van de sociologie zou zijn, een consequentie, die voor de generaliseerende wetenschappen niet getrokken schijnt te worden. De geografie is zich volkomen bewust'een individualiseerende sociale wetenschap te zijn; zou Dr. Kruyt hiermede niet tevreden kunnen zijn? Bovendien wordt gewezen op de eischen van de practijk, die den geograaf zouden moeten dwingen ook de criminaliteit, de mentaliteit, het gezins- en vereenigingsleven, enz. enz. in zijn studieveld te betrekken, omdat de differentiatie nog niet zoover is voortgeschreden en omdat, indien hij deze onderwerpen buiten beschouwing laat, een ander er zich niet zoo gauw toe aangetrokken zal gevoelen. Dus liever eenige oppervlakkige beschouwingen ter wille van de veelzijdigheid, dan een specialisatie van deskundigen, die in principe blijkbaar ook mogelijk wordt geacht. Laat ons hopen, dat eens de tijd zal komen, dat deze differentiatie wel zoover zal zijn voortgeschreden, dat men zich tot het eigen terrein zal mogen beperken. 6. Het zesde punt betreft de kwalificatie der sociografie als toegepaste wetenschap, indien zij betrekking heeft op concrete objecten, die bestudeering vragen in verband met voorgenomen practische maatregelen. Dr. Kruijt is van meening, dat ook de zuivere wetenschap betrekking kan hebben op concrete objecten, omdat hij zijn sociografie nu eenmaal als

6 332 GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE een wetenschap beschouwt. Ik heb echter de oude tegenstelling abstracte sociologie tegenover concrete sociografie willen vervangen door de onderscheiding generaliseerende sociologie en individualiseerende sociografie. Daarbij is de abstractiegraad van de generaliseerende wetenschap uiteraard hooger dan van de individualiseerende, maar ook deze laatste abstraheert haar eigen kenobject uit de concrete werkelijkheid. De zuivere wetenschap kent zoowel binnen de individualiseerende als binnen de generaliseerende wetenschap twee graden van abstractie. Ik wees in mijn proefschrift reeds op het typische verschil tusschen geschiedenis als sociale wetenschap en cultuurgeschiedenis, dat nl. de laatste o.a. minder namen noemt en vager is in de tijdsbepaling; een zelfde gradueel verschil treffen we aan tusschen de generaliseerende sociologie en de sociale philosophie. In de toegepaste wetenschap zijn de onderzoekingsobjecten concreet en wordt onderscheid gemaakt tusschen vooronderzoek (survey) en doelonderzoek (research), al naar gelang men speciale of algemeene maatregelen op het oog heeft. De individualiseering en de generaliseering worden hier dus door het doel bepaald. Bij 'het research tast men nog in het duister over den aard der te nemen maatregelen (b.v. migratie-onderzoek met het oog op een te voeren migratiepolitiek), bij het survey is de aard der maatregelen volkomen bepaald en komt het slechts op de uitwerking aan (b.v. een streekplan of een grenswijziging). Het is inderdaad juist, dat de Amsterdamsche sociografie niet past in een wetenschapssysteem, dat de wetenschappen naar verschillende logische gezichtspunten groepeert. De waarde van de wetenschapssystematiek is échter mede hierin gelegen, dat zij ten aanzien van dat stuk gecompliceerde werkelijkheid, dat deze sociografie vormt, kan vaststellen uit welke essentiëele bestanddeelen zij is samengesteld. In drie vormen doet de sociografie zich aan ons voor: 1. als individualiseerende sociologie (Soziographie van Heberle en von Wiese); 2. als synthetische sociografie (Steinmetz); 3. als toegepaste sociale wetenschap ( social research, bv. Booth, Seebohm Rowntree). Dr. Kruyt meent, dat deze vormen kunnen samengaan zonder schade voor de begripsvorming. W ij zijn daarentegen van meening, dat elk dezer vormen zijn eigen methodologische eischen stelt, in het bijzonder ten opzichte van de objectbepaling. Bij de sociografie als individualiseerende sociologie is dit het sociologisch kenobject, bij de synthetische sociografie het sociaal-wetenschappelijk concreet object, bij het sociale doelonderzoek wordt het concreet object door het doel bepaald. Houdt men met deze methodologische feiten geen rekening, dan moet men in compilatie vervallen.

7 J. CH. W. VERSTEGE Wanneer Dr. Kruyt bij punt 7 tegenstrijdigheden in het betoog meent te constateeren, is dat uitsluitend te wijten aan het feit, dat het hem ontgaan is, dat een synthese, die op een practisch doel is gericht, vruchtbaar kan zijn, een synthese binnen de sociale wetenschap bij het voortschrijden van de noodzakelijke specialisatie steeds onvruchtbaarder zal worden. Hiermede zij ook het blijkbaar onbegrijpelijke futurum verklaard, dat de synthetische sociale monografieën, die niet op een doel gericht zijn, onvruchtbaar zullen blijken te zijn. W ij willen het hierbij laten en eindigen met een enkel woord ten aanzien van de samenwerking in het Instituut voor Sociaal Onderzoek van het Nederlandsche Volk. In dit research-instituut is wel gebleken, dat zooals ik trouwens reeds schreef sociografen en geografen elkander kunnen vinden in de toegepaste wetenschap en daar van elkander kunnen leeren. De methode-strijd, die zich dus in de eerste plaats richt tegen de handhaving van de synthetische sociografie als wetenschapscomplex, zal in deze samenwerking niets behoeven te veranderen, tenzij Dr. Kruyt persoonlijke animositeit verwacht. De slotpassages van zijn artikel zouden dit doen vermoeden. Ik zou zulks ernstig betreuren. Het zijn juist mijn ervaringen in het concreet sociaal onderzoek geweest, die mede aanleiding waren in een systematologische studie te onderzoeken, waarom geografie en sociografie elkander in de toegepaste wetenschap zoo nabij kwamen, terwijl in de wetenschap een duidelijk verschil bleef te onderkennen. De zg. onverzoenlijken onder de jongeren zoeken de verzoening dus elders, niet in een beginsellooze wetenschap. Nadat bovenstaand antwoord aan Dr. Kruyt was ingezonden verscheen een gelijkgestemd artikel in dit tijdschrift van Dr. van Heek.8) W ij willen ons bepalen tot de behandeling van zijn beschouwingen aangaande het eigenlijke probleem, dat ons hier bezig houdt en voorbijgaan aan de verschillende argumenten ad hominem. In menig opzicht kan ik volstaan met te verwijzen naar bovenstaande puntsgewijze behandeling van Dn Kruyt s artikel, maar op enkele punten zal een nadere toelichting niet kunnen worden gemist. In de eerste plaats schijnt het noodig te zijn nog eens scherp tegenover elkaar te stellen de interne methodiek en de z.g. externe methodiek of systematiek. De eerste houdt zich bezig met de verschillende methodologische opvattingen binnen de wetenschap, de laatste met verhoudingen tusschen de wetenschappen onderling. Zoo zoekt de beoefenaar van de interne methodiek zijn weg tuschen de opvattingen van Hettner, Banse, 8) F. van Heek: Eenige opmerkingen omtrent de plaats van de sociografie en de sociale geografie binnen het kader der sociale wetenschappen. Mensch en Maatschappij. 20e Jrg. Nr. 4. (15 Juli 1944)

8 334 J. CH. W. V ERST E G E Schlüter, Vidal de la Blache, Brunhes, Demangeon e.a. De systematicus daarentegen scheert hen allen over één kam en noemt hen allen beoefenaren van een en dezelfde wetenschap, de geografie. Hij zoekt dus niet naar hetgeen hen van elkaar onderscheidt, maar juist naar datgene wat zij gemeen hebben. W a t is het grondthema voor al deze wetenschappelijke werkers, dat zij zich allen tooien met den naam geograaf? Als grondthema klinkt in al hun werk het feit door, dat de mensch op aarde leeft, m.a.w. dat er een betrekking is tusschen de menschen en de hen omringende natuur. De wijze, waarop ieder geograaf tot zijn probleemstelling komt, laat deze grondrelatie van zijn wetenschap onaangeroerd. Bij de sociologie en de economie is het niet anders. Er is geen sprake van dat ik de Beziehungslehre van von Wiese heb uitverkoren als de sociologie bij uitnemendheid. Zijn formeele sociologie kan ook mij geenszins bevredigen, maar met het ideologisch criterium, dat zoo algemeen mogelijk moet worden gesteld, is nog niets vastgelegd omtrent de wijze, waarop de verschillende sociologen hun wetenschap opbouwen. Heeft Dr. van Heek er zoo gezien nog bezwaar tegen, wanneer als grondthema van de sociologie wordt aangewezen het feit, dat de mensch in groepsverband leeft en dus systematologisch de mensch-mensch-betrekking het ideologisch criterium is van eiken vorm van sociologie? W a t de economie betreft, is geen beperking tot de studie van de bevrediging van stoffelijke behoeften bepleit. Ook de bevrediging van geestelijke behoeften kam tot haar studieterrein behooren, doch alleen met deze beperking, dat er sprake moet zijn van een ver goed ing. Een behoeftebevrediging, die niet voor vergoeding in aanmerking komt, valt buiten het gezichtsveld van den econoom. De mensch-goed-relatie beperkt den econoom dus geenszins tot de stoffelijke behoeften. Het tweede punt betreft de tegenstelling tusschen synthetisch en analytisch onderzoek. A l kan de natuurwetenschappelijke research als toegepaste wetenschap zoowel analytisch als synthetisch zijn, de zuivere natuurwetenschap is steeds analytisch. Ik verwerp dan ook een z.g. synthetisch landschapsonderzoek of physiografie, zoodat Dr. van Heek een slag in de lucht doet, wanneer hij schrijft, dat ik daarbij bepaalde physische verschijnselen zou willen verwaarloozen en deze synthese in de natuurwetenschap door sociaalwetenschappelijke onderzoekers zou willen doen uitvoeren. De op zichzelf physische verschijnselen, die sociale beteekenis hebben, worden in de sociale wetenschap sociale verschijnselen. Deze gedachte heeft Dr. van Heek niet kunnen volgen, zoodat hij de vraag stelt, of de geograaf zich b.v. niet meer zou mogen bezighouden met den invloed van het klimaat op het groepsleven. Ons antwoord luidt: Het zijn de mogelijkheden, die het klimaat aan de menschelijke groepen in hun welvaartsstreven

9 GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE biedt, die als zuiver sociale verschijnselen in de sociale wetenschap, de geografie, thuis hooren. Dr. Van Heek vindt de voor de geografie als analytische wetenschap opgeëischte autonomie getuigen van een misplaatste zelfverzekerdheid. De geografie zou wel degelijk de synthese brengen van andere wetenschappen, maar alleen de fout begaan in de synthese halverwege te blijven steken. Ik heb daartegenover de stelling verkondigd, dat de geografie onverschillig kan staan ten opzichte van de resultaten van andere wetenschappen. W ant wat verstaat men onder resultaten? M.i. niet de arbeidsmethoden, niet de feitelijke constateeringen, maar de uit een bepaalden gezichtshoek vastgestelde samenhangen. De geograaf beziet de sociale werkelijkheid vanuit een anderen gezichtshoek dan de socioloog en de econoom. De door hen geconstateerde samenhangen vallen dus geheel buiten zijn gezichtsveld. en van een synthese kan geen sprake zijn. De geografie beschrijft dus ook niet synthetisch physische, economische en sociologische verschijnselen, maar slechts zuiver geografische verschijnselen, die uitsluitend tot haar A:enobject behooren. Immers de bedoeling, waarmede een zelfde concreet verschijnsel door verschillende wetenschappen wordt gereleveerd, is verschillend. De roep om synthese in de wetenschap is aan de geografen geenszins voorbij gegaan. Integendeel, zij hebben getracht in het regionaal onderzoek hunnerzijds aan deze groote behoefte te voldoen. Naast deze synthese in de toegepaste wetenschap, waaraan een practisch doel richting geeft, is binnen de wetenschap zelve nog plaats voor de synthese in de cultuurwetenschap, die de verschijnselen naar hun waarde voor de cultuur waardeert, Een synthese binnen de eigenlijke sociale wetenschappen acht ik onaanvaardbaar, doordat de keuze en behandeling van de sociale verschijnselen niet gericht en aan waarden getoetst kan worden. Zoo is Lynd s Middletown het voorbeeld van een zinvolle- synthese, omdat hierin een typische gemeenschap in zijn cultureele beteekenis wordt geschetst. Den cultuurhistoricus met concreet sociaal onderzoek te belasten is verre van mij! Volgens Dr. van Heek zou de Utrechtsche geografie misbruik maken van de geringe beoefening der regionale physische geografie en economische geografie door zich thans autonoom te verklaren! Naarmate deze toestand zou veranderen, zouden de geografen toch in de richting van de synthese gedrongen worden. W ij zien den opbloei van sociale grens- en nevenwetenschappen zonder angst tegemoet, in tegendeel wij zullen ons hierin slechts kunnen verheugen, niet omdat wij dan met synthese van andermans vindingen kunnen volstaan, maar omdat een algemeene opbloei der sociale wetenschappen aan de geografie en het regionaal onderzoek slechts ten goede kan komen.

10 336 GEOGRAFIE EN SOCIOGRAFIE Eigenaardig is het ten slotte te lezen, dat de Nederlandsche geograhe gedoemd is ten onder te gaan door gebrek aan onderzoekingsobjecten! Nederland staat de. urbanisatie te wachten en waar blijft dan de geograaf met zijn mensch-natuur-relatie? Voor dit z.g. toekomstbeeld is de geograaf evenmin bevreesd. W el voelt hij zich geenszins geroepen een arbeiderswijk in een groote stad tot onderwerp te maken van een geografische monografie, aangezien dit niet zou strooken met zijn geografische kenobject, maar daarom zullen de groote stedelijke agglomeraties als zoodanig nog niet buiten zijn kenobject vallen. De geografische monografie laat zich bij haar terreinkeuze leiden door andere beginselen dan saamhoorigheidsgevoel en economische positie, die voor concrete menschelijke groepeeringen beteekenis hebben. Tegenover de uitspraak van Steinmetz, dat het object van een wetenschap bepaald wordt door de intensiteit van de samenhangen in een bepaald verschijnselengebied, moge wederom Max Weber worden geciteerd:,,nicht die sachlichen Zusammenhänge der Dinge, sondern die gedanklichen Zusammenhänge der,,probleme liegen den Arbeitsgebieten der Wissenschaften zugrunde. De lezer, die de discussie geheel heeft willen volgen, moet wel tot de conclusie zijn gekomen, dat bijna alle geschilpunten terug zijn te brengen tot het kennisprobleem en wel in het bijzonder tot deze twee diepgaande controversen: 1. concreet object kenobject; 2. analyse synthese. Zoolang men ten aanzien van deze twee tegenstellingen op een verschillend standpunt blijft staan, is het volmaakt onmogelijk tot overeenstemming te geraken en is een verdere gedachtenwisseling eigenlijk onvruchtbaar. Ik heb dan ook slechts op beide artikelen in dit tijdschrift willen reageeren, juist om aan te toonen, dat de tegenstelling zeer principieel is en uitsluitend gefundeerd is in de wetenschapsleer. 9) Ibidem, pg. 166