Lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten - Adviezen voor het verwerken, speciaal voor het lassen

Transcriptie

1 UDC Lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten - Adviezen voor het ververken, speciaal voor het lassen Weldable fine-grained structural steels - Recommendations for processing, in particular for welding NPR-EGKS 2 Ie druk, december 1ЭЬЬ\ Als adviezen voor het verwerken, speciaal voor het 1 assen van lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten is de Mededeling Nr. 2, 2e druk, 1983, als Nederlandse praktijkrichtlijn aanvaard. Lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten - Adviezen voor het verwerken, speciaal voor het lassen Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Mededeling Nr. 2 Tweede druk 1983 This Information Circular has been completely accepted as a Netherlands code of practice. Deze Mededeling bestaat in vier door de EGKS als gelijkwaardig erkende versies: Duits, Frans, Italiaans en Nederlands. Desgewenst kan de toepasselijke taalversie worden aangegeven met de hoofdletter D, respectievelijk F, I of N achter het nummer van de norm. Normcommissie "Staal voor drukvaten" Niets uit deze norm mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het NNI. Het NNI noch de leden van normcommissies zijn aansprakelijk voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdende met toepassing van door het NNI gepubliceerde normen. Nederlands Normalisatie-instituut Kalfjeslaan 2, Postbus 5059, 2600 GB Delft, telefoon (015) *, telex 38144, postrekening NPR-EGKS 2

2

3 September 1983 Lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten Adviezen voor het verwerken, speciaal voor het lassen Mededeling Nr. 2 1 DOEL, INHOUD EN TOEPASSINGSGEBIED 2 ALGEMENE ADVIEZEN 3 VERVORMEN 3.1 Warmvervormen 3.2 Koudvervormen 4 LASSEN 4.1 Inleidende adviezen 4.2 Soort en voorbewerking van de lasnaad 4.3 Lasprocédés 4.4 Lastoevoegmaterialen en hulpmaterialen Keuze met het oog op de mechanische eigenschappen Keuze van beklede elektroden en laspoeders met het oog op het vermijden van koudscheuren Opslag en drogen van beklede elektroden en laspoeders Verwijdering van beschadigde toevoegmaterialen en hulpmaterialen 4.5 Temperatuurregeling bij het verwarmen, lassen en nawarmen Verband tussen de lasparameters en de af koeltijd Verband tussen enerzijds de temperatuurregeling en anderzijds de hardheid, de taaiheid en de neiging tot koudscheuren van het lasgebied INHOUD Raming van de doelmatige warmte-inbreng per lengte-eenheid en de voorwarmtemperatuur Controleren van de volgens bepaalde lasvoorwaarden Uitvoering van het voorwarmen Uitvoering van het lassen Waterstofarmgloeien 4.6 Afslijpen van lasnaden 4.7 Spanningsarmgloeien 4.8 Aanvullende adviezen Ontstekingsplaatsen Het aanlassen van hulpstukken ten behoeven van de montage Lassen van cilindervormige delen Reparatielassen Niet-destructief onderzoek Bijlage A - en van de methode voor het evalueren van de in aanmerking komende lasomstandigheden op grond van de in figuren 4a, 4b, 5, 6a tot 6c en in tabellen 4 en 5 weergegeven verbanden Bijlage В Verklaring van de verbanden tussen de afkoeltijd en de verschillende lasparameters volgens figuur 4a 1 DOEL, INHOUD EN TOEPASSINGSGEBIED 1.1 De hoge vloeigrenswaarden van normaalgegloeide of veredelde (*) lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten met hoge sterkte volgens Euronorm 113 resp. 137 en de geringe gevoeligheid voor brosse breuk zijn het gevolg van een doelgerichte samenstelling en warmtebehandeling van deze staalsoorten. Door een latere wijziging van de uitgangstoestand, die zich noodzakelijkerwijze voordoet bij het vervormen of lassen van dergelijke staalsoorten, kunnen bij een ondeskundige keuze van de omstandigheden bij het vervormen resp. lassen de eigenschappen van het staal ongunstig worden beïnvloed. Gezien de hoge belastingen waaraan constructie-onderdelen van lasbaar constructiestaal met hoge sterkte in het algemeen worden onderworpen, kan een dergelijke ongunstige invloed op de eigenschappen ernstige consequenties hebben. (*) Het begrip veredeld" geldt hier, evenals in EURONORM 137, ook voor de toestand van precipitatieharding. Slechts de laatste uitgave van de geciteerde EURONORMEN is geldig Alle reproduktierechten voorbehouden aan de nationale normalisatie-instituten der Lid-Staten van de Europese Gemeenschappen

4 Bladzijde Teneinde mislukkingen bij toepassing van de staalsoorten volgens de EURONORM 113 en 117 te voorkomen heeft deze mededeling in de eerste plaats ten doel de verwerkers van deze staalsoorten, die zelf nog geen ervaring daarmede hebben kunnen opdoen, te wijzen op de verwerkingsvoorwaarden waarop in het bijzonder moet worden gelet bij het warm- en koudvervormen en vooral bij het lassen van deze staalsoorten. Voor het lassen zijn bovendien in paragraaf 4.5 en in de bijlage A richtlijnen voor het bepalen van doeltreffende las voorwaarden opgenomen. Van gedetailleerde gegevens moet in dit verband worden afgezien daar ook bij staalsoorten volgens dezelfde norm en warmtebehandelingsmethode (normaalgegloeid/veredeld) afhankelijk van de fabrikant en de dikte van het produkt aanzienlijke verschillen kunnen optreden in de chemische samenstelling en daarmede in de meest doeltreffende verwerkingsvoorwaarden. Voor zover in deze mededeling toch cijfers zijn genoemd dienen deze, voor een groot gedeelte van de staalsoorten, als richtwaarden te worden beschouwd. Zolang de verwerker zelf nog onvoldoende ondervinding met het staal van de betrokken fabrikant heeft kunnen opdoen, kan hij gebruik maken van de ervaring welke die fabrikant reeds heeft. 1.3 De adviezen in deze mededeling gelden voor normale toepassingen van lasbaar fijnkorrelig constructiestaai met hoge sterkte. Bij speciale toepassingen, b.v. bij voornamelijk dynamische belasting of bij belastingen die kunnen leiden tot spanningscorrosie, dienen bij het verwerken van het staal bijzondere maatregelen te worden genomen waarover van geval tot geval tussen fabrikant en verwerker overleg moet worden gepleegd. 1.4 Deze mededeling geldt niet voor thermomechanische behandelde fijnkorrelige constructiestaalsoorten volgens EURONORM 149, deel Deze mededeling is in de eerste plaats voor de praktijk bestemd ; dienovereenkomstig werd afgezien van een gedetailleerde toelichting van het verband tussen de verwerkingsvoorwaarden en de invloed daarvan op de eigenschappen van het staal. De geïnteresseerde lezer vindt hierover meer in de literatuur (zie ook tabel 1). 2 ALGEMENE ADVIEZEN 2.1 Voor zowel de normaalgegloeide als de veredelde lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten geldt in het algemeen dat de verwerking des te zorgvuldiger moet plaatsvinden naarmate, ter verkrijging van hoge vloeigrenswaarden, het koolstofgehalte en het gehalte aan legeringsbestanddelen van het staal hoger zijn en naarmate het betrokken produkt dikker is. 2.2 Bij de constructie dient erop te worden gelet dat lasnaden of plaatsen waar het staal werd vervormd niet voorkomen in gebieden waar verhoogde of meerassige spanningstoestanden aanwezig zijn. 2.3 Het staal moet zo mogelijk worden verwerkt onder reeds in de praktijk beproefde omstandigheden. Indien voor het betrokken geval nog onvoldoende ervaring is opgedaan, moet door proeven vooraf onder bedrijfs- of duidelijk ongunstiger omstandigheden (bijv. Implant-test, TEKKENtest( 1 ), CTS-test en het verband tussen de mechanischtechnologische eigenschappen en de afkoeltijd; zie ook de figuren 5 en 6a tot en met 6c) aan proefstukken met de beoogde of duidelijk ongunstiger samenstelling en dikte blijken dat de beoogde verwerkingsmethode geen risico inhoudt. Eventueel moet hierbij gebruik worden gemaakt van de ervaring die de fabrikant van het staal heeft verkregen. (*) H. Granjon : Information on cracking tests" in Welding in the world" No 1 (1963), blz

5 Bladzijde 3 3 VERVORMEN 3.1 Warmvervormen ïn de zin van deze mededeling wordt onder warmvervormen verstaan het vervormen boven de maximaal toelaatbare temperatuur voor het spanningsarm gloeien, met inbegrip van plaatselijk aanpas- en richtwerkzaamheden afgekoeld. De afkoelsnelheid hangt af van de wanddikte. Bij een geringe dikte en bij normaalgegloeide staalsoorten met een minimale vloeigrens ^ 420 N/mm 2 kan eventueel vertraagd afkoelen of ontlaten noodzakelijk zijn; nadere bijzonderheden hierover dienen bij de fabrikant van het staal te worden opgevraagd. Indien niet aan de voorwaarden van wordt voldaan, moet na het warmvervormen worden normaalgegloeid overeenkomstig de instructies van de fabrikant van het staal. Bij het warmvervormen ontstaan in het algemeen geen moeilijkheden (zie echter de opmerking onder ). Indien bijzondere soorten warmvervorming zijn gewenst, zoals uitkragen of inductiefbuigen, dan dient dit bij de bestelling met het oog op de doelmatige keuze van de chemische samenstelling van het staal te worden opgegeven Bij alle warmvervormingsprocessen dient de temperatuur te worden gecontroleerd Bij normaalgegloeide staalsoorten mag de temperatuur van het werkstuk bij het warmvervormen wegens het gevaar van korrelvergroving niet meer dan C bedragen, waarbij een te lange verblijfstijd eveneens moet worden vermeden. Voor de laatste stap bij het warmvervormen of bij het warmvervomen in één keer mag het werkstuk niet boven 980 C worden verwarmd. Indien geen aansluitende warmtebehandeling wordt beoogd moet het vervormen worden beëindigd boven 750 C en indien het vervormingspercentage bij de laatste stap niet meer dan 5 % bedraagt, boven 700 C. Bij herhaalde en/of langdurige warmvervormingen bij temperaturen van ca C tot C en in gevallen waarbij korrelvergroving niet kon worden vermeden is vóór een afsluitende warmtebehandeling teneinde het austeniet te transformeren een tussenafkoeling in rustige lucht bij een temperatuur onder 700 C noodzakelijk. De temperatuur bij de definitieve warmvormgeving mag niet boven 980 C komen wanneer geen aansluitende warmtebehandeling wordt uitgevoerd. De temperatuur van het werkstuk tijdens een warmvervorming in één keer mag maximaal C bedragen mits vast staat dat men daardoor niet onder de gespecificeerde waarden voor de mechanische eigenschappen komt Na het warmvervormen volgens de eisen genoemd in dient het werkstuk in rustige lucht te worden Indien van de onder en genoemde voorwaarden wordt afgeweken dient men zich ervan te vergewissen dat aan de gespecificeerde mechanische eigenschappen wordt voldaan Bij in lucht veredelde staalsoorten, d.w.z. staalsoorten die tijdens de fabricage van de normaalgloeitemperatuur af in lucht zijn gekoeld en vervolgens ontlaten, gelden voor het warmvervormen dezelfde voorwaarden als voor normaalgegloeide soorten. Bijzonderheden over de warmtebehandeling dienen voor zover niet bekend bij de staalfabrikant te worden opgevraagd Bij in vloeistof veredeld staal mag de temperatuur bij het warmvervormen C niet overschrijden. Na het warmvervormen moet overeenkomstig de opgaven van de staalfabrikant opnieuw worden veredeld. Opmerking : Men dient te beseffen dat, indien de verbruiker het staal aan een warmtebehandeling onderwerpt, bijv. ten gevolge van afwijkende warmtebehandelingsinstallaties, niet steeds even goede eigenschappen worden bereikt als wanneer de staalfabrikant de warmtebehandeling uitvoert. 3.2 Koudvervormen Onder koudvervormen in de zin van deze mededeling wordt verstaan het vervormen bij temperaturen die beneden de maximaal toelaatbare temperatuur voor spanningsarm gloeien liggen Koudvervorming levert in het algemeen geen moeilijkheden op. Bij zwaardere eisen aan de koudvervormbaarheid, bijv.

6 Bladzijde 4 bij het omzetten, dient contact met de staalfabrikant te worden opgenomen. Men dient er rekening mee te houden dat ten gevolge van het hoger worden van de vloeigrens tijdens het koudvervormen grotere krachten nodig zijn en om dezelfde reden sterkere terugvering optreedt. Daarnaast dient men er rekening mee te houden dat door het koudvervormen de sterkte en de taaiheid veranderen. Voor zover na een sterke koudvorming een aansluitende warmtebehandeling noodzakelijk wordt ter vermindering van de versteviging en ter verbetering van de door het vervormen ongunstig beïnvloede taaiheid, is in de regel spanningsarm gloeien voldoende (zie 4.7). Dit geldt slechts indien volgens leveringsvoorwaarden of andere voorschriften het opnieuw normaalgloeien of veredelen na het koudvervormen niet dwingend is voorgeschreven. Men dient er rekening mee te houden dat door spanningsarm gloeien de gevolgen van de koudvervorming op de materiaaleigenschappen niet volledig worden opgeheven. Wanneer van de onder 4.7. vermelde voorwaarden voor het spanningsarm gloeien wordt afgeweken, dient men zich ervan te vergewissen dat nog aan de vereiste mechanische eigenschappen wordt voldaan. Opmerking : Indien voor het koudvervormen van platte produkten van gewoon constructiestaai ervaringsgegevens over het verband tussen de krachtbehoefte en de dikte van het produkt beschikbaar zijn, kan daaruit de krachtbehoefte voor het koudvervormen van 'platte produkten van fijnkorrelig constructiestaai met hoge sterkte worden geschat volgens de volgende formule : t A = t F V (RJp / (R e ) A waarin : t A = dikte van het produkt van het gewone constructiestaai t F = dikte van het produkt van het fijnkorrelige constructiestaai (R e ) A = vloeigrens van het gewone constructiestaai (R e ) F = vloeigrens van het fijnkorrelig constructiestaai 4 LASSEN 4.1 Inleidende adviezen Voor een beter begrip van het betoog is in tabel 1 een kort overzicht opgenomen van eventuele nadelige bijverschijnselen bij het lassen van staal en de oorzaken daarvan Uit ervaring is gebleken dat er, voor de vervaardiging van goede lasverbindingen bij de hier beschouwde lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten bij het lassen vooral op moet worden gelet dat (a) geen koudscheuren ontstaan '(b) een te sterke achteruitgang van de taaiheid in de warmtebeïnvloede zone wordt vermeden Daarnaast dient er bij het lassen van deze staalsoorten vloeigrens overeenkomstig 2.1 in het bijzonder op te worden gelet, dat ook alle fundamentele voorschriften voor de lastechniek in acht worden genomen. Dit betreft bijvoorbeeld ook de hierna mede vermelde voorschriften voor de voorbewerking van goede laskanten, de opslag en het drogen van lastoevoegmaterialen en het aanlassen en verwijderen van hulpstukken bij de montage. Het lassen en de daarmee in verband staande voorbereidende werkzaamheden, het afwerken alsmede de nabehandeling dienen zorgvuldig door daartoe opgeleid personeel te worden uitgevoerd en gecontroleerd. Bij constructies die een groot potentieel gevaar opleveren kan het nuttig zijn over bepaalde controles bovendien notities te maken (bijv. inzake het aanlassen en verwijderen van hulpstukken). 4.2 Soort en voorbewerking van de lasnaad In het algemeen hangt de soort naad af van de te maken lasverbinding. Wanneer het mogelijk is moet echter ter beperking van het risico van het optreden van lamellaire scheuren voor zover dit niet reeds afdoende is voorkomen door het nemen van andere maatregelen (zie bijv. EURO NORM 164), de voorkeur worden gegeven aan soorten naden die, zoals weergegeven in afbeelding 1, dit risico verkleinen. De soort naad is ook van invloed op de afkoeltijd van de laszone, volgens afbeelding 4a en tabel 4 en dientengevolge op te kiezen grootte van de warmteinbreng per lengte-eenheid. Bovendien dient bij de naadvorm deels ook rekening te worden gehouden bij de keuze van de lastoevoegmaterialen (zie ) De voorbewerking van de lasnaad geschiedt meestal door verspanen (zie ) of door thermisch snijden (zie ). Bij produkten met geringe dikte kan de lasnaad ook door knippen worden voorbewerkt (zie ) Bij de voorbewerking van de lasnaad door verspanen dient bij de keuze van de condities met het oog op de slijtage van de apparatuur rekening te worden gehouden met de hoge vloeigrens van het staal.

7 Bij het voorbereiden van de naad door middel van thermisch snijden kan brand- of smeltsnijden worden toegepast. Daarbij gelden voor de keuze van de omstandigheden bij het snijden naar analogie ook de voorschriften die in 4.5 voor het lassen zijn genoemd. Dat wil bijv. zeggen dat door de keuze van de snelheid en eventueel van de voorwarmtemperatuur het snijden zo moet worden geregeld dat op de snijvlakken geen scheuren ontstaan en de hardheid van de gebieden waaraan naderhand niet meer wordt gelast niet te groot wordt. Bij het thermisch snijden van de hier behandelde staalsoorten is in het algemeen voorwarmen niet noodzakelijk. In de volgende gevallen is voorwarmen echter nodig over een breedte van ten minste 100 mm op de hieronder genoemde temperaturen : Bladzijde 5 De staalsoorten kunnen met alle in de praktijk beproefde lasprocessen worden gelast. Meestal wordt gebruik gemaakt van het booglassen met beklede elektroden, het gasbooglassen en het onder poederdek lassen. Zoals ook kan worden afgeleid uit de verbanden weergegeven in 4.5 en tabel 1 is bij staalsoorten met hoge sterkte bij een relatief geringe warmte-inbreng en bij een hoog waterstofgehalte het gevaar voor het ontstaan van koudscheuren het grootste probleem. Anderzijds vormt bij een grote warmte-inbreng meestal het achteruit gaan van de taaiheid en soms ook van de sterkte in de warmte beïnvloede zone het voornaamste probleem Voor een aantal van de meest gebruikt lasprocessen is de invloed op de af koeltijd resp. op de keuze van de overige lasparameters in figuur 4a aangegeven (zie ook tabel 5). a) op ongeveer 30 C bij werkstukken waarvan de temperatuur onder +10 C ligt en die niet onder b) vallen; b) op 120 C tot 200 C bij materiaaldikten > 50 mm; bij snijkanten die naderhand koud worden vervormd, bijv. door buigen of omzetten. Opmerking : Bij snijvlakken die zonder verdere mechanische of thermische behandeling een ongelast onderdeel van de constructie worden, moet eveneens voor het snijden het te snijden gebied tot op een temperatuur van 120 C 200 C worden voorverwarmd. Indien ondanks dergelijke maatregelen de snijvlakken te hard worden of scheuren vertonen, dienen zij nadien door warmtebehandeling of mechanische bewerking in de gewenste toestand te worden gebracht. Thermisch gesneden kanten die in de constructie dynamisch worden belast moeten steeds mechanisch worden bewerkt door schaven of frezen. In ieder geval moeten thermisch gesneden snijkanten die niet door schaven of frezen mechanisch zijn nabewerkt, door slijpen van de oxydehuid worden ontdaan. Door het slijpen ontstane aanloopkleuren behoeven niet te worden verwijderd. De snijvlakken moeten vóór het lassen steeds op gelaagdheid worden gecontroleerd (bijv. door controle met het blote oog of door middel van penetrant onderzoek). De lasnaadkanten mogen geen ontoelaatbare fouten vertonen; zij moeten droog zijn en vrij van brandsnijslak, roest, walshuid en verontreinigingen Bij het voorbewerken van de naad door middel van knippen moet er voor worden gezorgd, bijv. door het slijpen van de snijvlakken dat mogelijk door een koudversteviging geen scheuren aan de laskanten optreden. 4.3 Lasprocédés Bij het booglassen met beklede elektroden en bij het lassen onder poederdek dient ter vermijding van koudscheuren resp. brosse breuk het gestelde in resp: in acht te worden genomen. 4.4 Lastoevoegmaterialen en hulpmaterialen Keuze met het oog op de mechanische eigenschappen De lastoevoegmaterialen en hulpmaterialen dienen zo te worden gekozen dat de eigenschappen van de lasverbinding aan de gestelde eisen voldoen. Daarbij dient te worden bedacht dat de eigenschappen van de lasverbinding bijv. tengevolge van de menging van het lasmateriaal met elementen uit het basismateriaal, alsmede door verschillen in de warm tehuishouding tijdens het lassen en eventueel bij het spanningsarm gloeien, aanzienlijk kunnen verschillen van de voor het eigenlijke lasmateriaal genormaliseerde of in de catalogi van de fabrikanten van toevoegmaterialen vermelde waarden (zie 2.3) Wegens de sterkere menging en doorharding van het lasmateriaal in zones met scherp toelopende laskanten met kleine openingshoek (zie tabel 4b) en voor grondlagen is het daarom aan te raden, vooral bij staal met een vloeigrens van minstens 460 N/mm 2, toevoegmaterialen te kiezen die onder vergelijkbare voorwaarden resulteren in een zachter lasmateriaal dan de voor de vul- en deklagen bedoelde lastoevoegmaterialen. Daarnaast zou, wanneer de constructie zulks toelaat, niet alleen bij grondlagen maar bijv. ook bij hoeklassen een toevoegmateriaal moeten worden gebruikt dat lasmetaal geeft met een geringe vloeigrens, resp. treksterkte dan het basismateriaal. Dit met het oog op vermindering van het gevaar van koudscheuren en lamellair scheuren.

8 Bladzijde Indien het lasmateriaal zeer taai moet zijn dan is dat in het algemeen gemakkelijker te realiseren met basische toevoegmaterialen Een hoog stofgehalte van laspoeders met legerende bestanddelen kan bij het lassen onder poederdek tot verschillende legeringsgehalten en daarmede tot verschillende mechanische eigenschappen alsmede tot dwarsscheuren in het lasmateriaal leiden. Dergelijke poeders moeten daarom voortdurend op stofgehalte worden gecontroleerd Keuze van beklede elektroden en laspoeders met het oog op het vermijden van koudscheuren Overeenkomstig de in tabel 1 weergegeven verbanden speelt het gehalte aan diffundeerbare waterstof in het lasmateriaal mede een rol bij het ontstaan van koudscheuren. Bij het booglassen met beklede elektroden en bij het lassen onder poederdek is de in het lasmateriaal aanwezige waterstof voornamelijk afkomstig uit de bekleding der elektrode resp. het laspoeder. Het lasmateriaal van niet-basische elektroden bevat in het algemeen een waterstofgehalte van meer dan 25 ml/100 g lasmateriaal. Basische elektroden worden volgens tabel 2 ingesteld in toevoegmaterialen die leiden tot hoge, gemiddelde, lage of zeer lage waterstofgehalten in het lasmateriaal. Bij het toepassen van droge laspoeders ligt het waterstofgehalte in het lasmateriaal afhankelijk van de aard van het poeder (gesmolten, geagglomereerd of gesinterd) en de samenstelling daarvan, in het algemeen tussen 4 en 15 ml/ 100 g lasmateriaal. Voor de indeling van laspoeders naar waterstof gehalte kan tabel 2 doelmatig worden toegepast. Bij de keuze van de toevoegmaterialen ert laspoeders op grond van dit criterium dient voor de details rekening te worden gehouden met de onder vermelde verbanden. Daaruit volgt dat, ter vermindering van het gevaar voor koudscheuren, de voorkeur uitgaat naar beklede elektroden en laspoeders die tot een zeer laag waterstofgehalte (^ 5 ml/100 g lasmateriaal) leiden. In gevallen waarin het gevaar voor het ontstaan van hoge inwendige spanningen en/of bij normaalgegloeid staal met een hoog martensietgehake klein is, kunnen echter ook beklede elektroden en laspoeders worden gebruikt die tot een laag waterstofgehalte (^10 ml/100 g lasmateriaal) leiden Opslag en drogen van beklede elektroden en laspoeders Lastoevoegmaterialen en hulpmaterialen zijn, afgezien van de gesmolten laspoeder, alle min of meer hygroscopisch. D.w.z. dat zij ook bij zorgvuldige verpakking tijdens de opslag of bij het vervoer water opnemen. Om dit proces dat tot een hoger waterstofgehalte van het lasmateriaal leidt tegen te gaan resp. op te heffen en ter bescherming van andere door vocht veroorzaakte schade aan de beklede elektroden en laspoeders (b.v. het wegroesten van de kerndraad), dienen, tenzij de fabrikant anders vermeldt, deze zo droog mogelijk te worden opgeslagen en vóór gebruik volgens de instructies van de fabrikant te worden gedroogd. Ter oriëntering zijn in tabel 3 de grenzen aangegeven waarbinnen in het algemeen de door fabrikanten van elektroden en laspoeders aanbevolen temperaturen en periodes voor het drogen liggen. Wanneer een russenopslag van de toevoegmaterialen na het drogen tot het moment van gebruiken noodzakelijk is, dient dit bij een temperatuur van 150 tot 200 C te geschieden. De aldus opgeslagen hoeveelheid mag niet groter zijn dan die welke voor één dag nodig is. Elektroden en laspoeder die na het verlaten van de tussenopslag, bijv. ten gevolge van afkoelen tot kamertemperatuur, vocht hebben kunnen opnemen, dienen opnieuw te worden gedroogd Verwijdering van beschadigde lastoevoegmaterialen en hulpmaterialen Lastoevoegmaterialen en hulpmaterialen die beschadigingen vertonen dienen te worden verwijderd. Als beschadigingen gelden bijv. bij beklede elektroden breuken of vlekken in de bekleding, bij niet beklede elektroden geroeste of verontreinigde plekken dan wel gevlekte of beschadigde koperbekledingen bij lasdraden. 4.5 Temperatuurregeling bij het voorwannen, lassen en nawarmen Verband tussen de lasparameters en de afkoeltijd Als kengrootheid voor de temperatuurregeling bij het lassen dient in het algemeen de tijd t 8/5, die verloopt tijdens het afkoelen van het materiaal van 800 C to 500 C (soms wordt ook gebruikt gemaakt van de tijd t 7/3 ). Overeenkomstig de toelichtingen in bijlage A kunnen deze af koeltij den voornamelijk op grond van de in de figuren 4a en 4b weergegeven verbanden worden geregeld via : (a) de keuze van de warmte-inbreng per lengte-eenheid E = U x J/cm v U = spanning in V I = lasstroom in A v = lassnelheid in cm/s en (b) de keuze van de voorwarmtemperatuur Bovendien hangt ze ook af van de dikte van de produkten, het lasprocédé en de soort lasnaad (zie figuur 4a en de tabellen 4 en 5). De voornaamste verbanden zijn in formules in de bijlage В opgenomen. Met behulp van in het lasbad gedompelde thermo-elementen kan de afkoeltijd (bijv. t. 8/5) ook gemakkelijk worden bepaald.

9 Bladzijde Verband tussen enerzijds de temperatuurregeling en anderzijds de hardheid, de taaiheid en de neiging tot koudscheuren van het lasgebied Tussen de af koeltijd t 8/5 van het lasmateriaal en (a) de maximale hardheid alsmede (b) de taaiheid van de warmtebeïnvloede zone bestaan in het algemeen verbanden zoals schematisch weergegeven in figuur 5. De mechanische en technologische eigenschappen, voornamelijk de taaiheid van de warmtebeïnvloede zone, kunnen daarbij zoals weergegeven in figuur 7, ten opzichte van die van het basismateriaal binnen een klein gebied meer of minder sterk worden beïnvloed. Dit is afhankelijk van de lasomstandigheden en de eigenschappen van het basismateriaal. Op grond van de tot nu toe opgedane ervaring blijkt echter bij de beoordeling van het vervormingsgedrag en de breukweerstand van lasverbindingen niet alleen rekening te moeten worden gehouden met de eigenschappen van de smalle ongunstig beïnvloede zone, maar ook met de steunende werking van de taaiere aansluitende zones. Wanneer desondanks op grond van de bedrij f sspanningen, eisen inzake de taaiheid van de warmtebeïnvloede zone gerechtvaardigd lijken, dan dient rekening te worden gehouden met het feit dat deze in de warmtebeïnvloede zone lager kan zijn geworden. Bij de keuze van het staal dient hiermede rekening te worden gehouden De neiging van de lasverbinding tot koudscheuren hangt niet, zoals de mechanische eigenschappen, vrijwel uitsluitend af van het transformatiegedrag en de afkoeltijd (bijv. t 8/5 ). Deze hangt nl. meer af van de invloed van de hoeveelheid bij het lassen ingebrachte waterstof en van de invloed van de temperatuurregeling (bijv. gekenmerkt door de afkoeltijd t 3 /i) op het ontwijken van waterstof. Daardoor ontstaan bij dezelfde afkoeltijd voor lastoevoegmaterialen en laspoeders met verschillende gehaltes aan diffundeerbare waterstof alsmede voor verschillende voorverwarmingstemperaturen verschillende waarden voor de gevoeligheid voor koudscheuren. Dit blijkt uit de figuren 6a tot en met 6c, ten dele op grond van Implantproeven en ten dele op grond van onderzoek met behulp van CTS en TEKKEN-proefstaven. a) de door de staalfabrikant opgedane praktische ervaring en/of b) verbanden van de soort als weergegeven in de figuren 4 tot en met 6. (In de bijlage A zijn verschillende voorbeelden opgenomen van het geval bedoeld onder b). 1) De verbanden bedoeld in gelden wanneer bij kamertemperatuur wordt gelast en de lengte van de naad meer dan ca. 200 mm bedraagt. Ligt de temperatuur van het werkstuk onder + 5 C dan moet in ieder geval worden voorverwarmd. 2) Indien bijv. op grond van verbanden als weergegeven in figuur 4a en 5 voor de betrokken staalsoort niet duidelijk vaststaat dat ook bij hogere voorwarmtemperaturen de taaiheid van de warmtebeïnvloede zone voldoende hoge waarden bereikt behoeft de voorwarmtemperatuur nauwelijks boven de temperatuur te worden gebracht die ter vermijding van koudscheuren is vereist. Bij stompe lassen en hoek- en hechtlassen liggen deze in het algemeen tussen 80 C en 200 C. 3) Voor het aanlassen van hulpstukken ten behoeve van de montage zie ook Controleren van de volgens bepaalde lasvoorwaarden Vóór het op volledige bedrij f sschaal toepassen van de volgens bepaalde lasvoorwaarden dienen deze in de zin van 2.3 te worden gecontroleerd, en wel a) door middel van lasproeven die onder bedrijfsomstandigheden worden uitgevoerd of b) door bijzonder nauwkeurig onderzoek van het eerste, onder toepassing van de vooraf bepaalde lasvoorwaarden, in het bedrijf vervaardigde werkstuk Uitvoering van het voorwannen Het voorwarmen moet zich altijd uitstrekken over een zone met een breedte van minstens 4.e (e = dikte van het werkstuk) aan beide zijden van de naad. Indien de dikte meer dan 25 mm bedraagt is 100 mm aan iedere zijde van de naad voldoende. Indien met de vlam wordt voorverwarmd, moet woiaen gewerkt met een gelijkmatig verdeelde, niet roetende vlam. De gevoeligheid voor koudscheuren is bovendien, zoals kan worden afgeleid uit figuur 6a, sterk afhankelijk van de in de lasverbinding optredende spanningen en bovendien van de scherpte van bijv. in inwendige of uitwendige fouten voorkomende kerven Raming van de doelmatige warmte-inbreng per lengte-eenheid en de voorwarmtemperatuur Indien de gebruiker in de praktijk nog geen ervaring heeft opgedaan moet in elk specifiek geval de juiste warmteinbreng per lengte-eenheid en de voorwarmtemperatuur worden bepaald op grond van Uitvoering van het lassen Bij het lassen moet de meerlagentechniek worden toegepast, d.w.z. er moeten verschillende vlakke rupsen worden gelegd zodat de afzonderlijke rups kan afkoelen onder omstandigheden die bij de proeven vooraf doelmatig zijn gebleken. De interpass"-temperatuur moet derhalve zo dicht mogelijk bij de voorwarmtemperatuur liggen. Wanneer bij verticale naden zwaaiend wordt gelast, kan de temperatuur gemakkelijk te hoog oplopen en de rups te dik en te bros worden. Dergelijke naden moeten met een niet te hoge warmte-inbreng per lengte-eenheid worden gelast (zie figuur 4b).

10 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft Ja, ik bestel NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft T (015) F (015) ex. NPR-EGKS 2:1986 nl Lasbare fijnkorrelige constructiestaalsoorten - Adviezen voor het verwerken, speciaal voor het lassen Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: (015) klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2016, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon (015) , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: Normalisatie: de wereld op één lijn. preview