Déjà vu, déjà entendu

Transcriptie

1 KU LEUVEN FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID Academiejaar Déjà vu, déjà entendu Een Belgisch en Amerikaans perspectief op originaliteit in muziek Promotor: B. DEMARSIN Masterscriptie, ingediend door Sarah VAN DRIESSCHE Bij het eindexamen voor de graad van MASTER IN DE RECHTEN

2 KU LEUVEN FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID Academiejaar Déjà vu, déjà entendu Een Belgisch en Amerikaans perspectief op originaliteit in muziek Promotor: B. DEMARSIN Masterscriptie, ingediend door Sarah VAN DRIESSCHE Bij het eindexamen voor de graad van MASTER IN DE RECHTEN 1

3 SAMENVATTING Originaliteit is de conditio sine qua non van het auteursrecht en de basis van dit onderzoeksvoorstel. Een debat over auteursrecht kan immers niet gevoerd worden zonder inzicht in de totstandkoming van auteursrechtelijke bescherming. Nochtans is het begrip originaliteit niet wettelijk omschreven, noch is het te vatten in een eenvoudige definitie. Bovendien kan de originaliteit van een werk niet als een geïsoleerd gegeven bestudeerd worden omdat het evenzeer een relatie tot andere werken inhoudt. Omdat originaliteit een erg abstract concept is, wordt het onderwerp door enkele afbakeningen toch ietwat geconcretiseerd. De eerste ingreep is de afbakening tot één kunstvorm, namelijk muziek. Een tweede concretisering legt de focus op de relationele dimensie van originaliteit. Deze relatie heeft enerzijds betrekking op de mogelijkheid om met bestaande elementen een nieuw werk te creëren. Anderzijds is er ook een meer gespannen relatie tussen een artiest die beweert dat een ander zich heeft gebaseerd op een van zijn auteursrechtelijk beschermde werken. Centraal in dit conflict speelt de vraag hoe originaliteit wordt bewezen. Tot slot wordt onderzocht of het mogelijk is om bestaande en auteursrechtelijk beschermde elementen te gebruiken in een eigen creatie. In de Belgische rechtspraak en rechtsleer zijn er maar een handvol bronnen die specifiek gaan over originaliteit in muziek. Om aan dit gebrek tegemoet te komen, wordt het onderwerp vergeleken met de Verenigde Staten, waar er substantieel meer bronnen beschikbaar zijn over zowel originaliteit in muziek als over auteursrecht in het algemeen Hoofdstuk 1 bespreekt de ontstaansvoorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming in België en in de Verenigde Staten. De concrete inhoud van het auteursrecht komt aan bod in hoofdstuk 2. In de aanloop naar het onderzoek van de relationele dimensie van originaliteit, zal het derde hoofdstuk beginnen met een analyse van de elementen waaruit muziek wordt opgebouwd. Zowel een muziektheoretische omschrijving als een juridische omschrijving komen aan bod. Het vierde hoofdstuk focust volledig op het bewijs van originaliteit in de Amerikaanse rechtspraktijk. Aan de hand van de opvattingen die heersen in het Amerikaanse rechtssysteem, kan in hoofdstuk 5 de meer beperkte Belgische doctrine over het gebruik van bestaande muziekelementen besproken worden. i

4 INHOUDSTAFEL Inhoudstafel... 1 Inleiding Ontstaan van auteursrechtelijke bescherming Auteursrecht in België Bronnen Uitgangspunt: werk van letterkunde en kunst Vormvereiste Originaliteitsvereiste Voorwaarden auteursrechtelijke bescherming in de Verenigde Staten Ontwikkeling van wetgeving Wettelijke basis auteursrecht Formaliteitsvereisten Vormvereiste Originaliteit Vergelijking voorwaarden België en Verenigde Staten Omvang van auteursrechtelijke bescherming Rechten van de auteur in België Vermogensrechten Morele rechten Rechten van de auteur in de Verenigde Staten Vermogensrechten Morele rechten Tussenconclusie Muziek in het Belgische auteursrecht Inleiding tot muziektheorie Auteursrecht en muziek Gebruik van bestaande muziek in de Verenigde Staten Ontwikkeling van rechtspraak over inbreuken op het auteursrecht Kopie van het beschermde werk Toegang tot het beschermde werk Gelijkenis Onrechtmatige toe-eigening Overname van beschermde elementen Onrechtmatige overname Gebruik van bestaande muziek in België Kopie van het werk van de eiser

5 Beoordeling van de gelijkenis tussen twee werken Toegang tot het werk van de eiser Onrechtmatige overname Onderscheid beschermde en niet-beschermde elementen Uitzonderingen op de toepassing van het auteursrecht van de eiser Vergelijking België en Verenigde Staten Conclusie Bibliografie Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer

6 INLEIDING Ah, music, a magic beyond all we do here. - Albus Dumbledore 1 1. GOOD ARTISTS COPY, GREAT ARTISTS STEAL Beginnen met een bekende quote, het is een traditie onder thesisstudenten. Want zoals de volkswijsheid ons leert: niets is origineel. Tegelijk is originaliteit de hoeksteen van het auteursrecht. Een werk dat niet origineel is, zal immers geen auteursrechtelijke bescherming krijgen. Vanuit juridisch standpunt moet dus allicht iets wel origineel zijn. Maar wat is originaliteit dan eigenlijk? De originaliteit van een werk kan niet als een geïsoleerd gegeven bestudeerd worden omdat het een relatie tot andere werken inhoudt. In het dagelijks taalgebruik is origineel te vergelijken met anders dan de anderen en wanneer de originaliteit van een werk juridisch is vastgesteld, heeft dit gevolgen voor anderen. 2. INSPIRATIE HALEN BIJ ANDEREN Het auteursrecht is bedoeld als een stimulans voor artiesten om nieuwe creaties te maken. Om dit doel te bereiken, krijgen nieuwe creaties een auteursrechtelijke bescherming tegen onrechtmatige kopieën. Op dat vlak vertrekt het auteursrecht nog altijd vanuit een dualistische aanpak: een werk is origineel of geplagieerd, zonder dat er veel ruimte wordt gelaten voor nuanceringen. Dit miskent enigszins dat artiesten zich laten inspireren door hun omgeving en cultuur, waarin muziek (ook van anderen) een grote rol speelt. Componisten bijvoorbeeld zijn steeds op zoek naar inspiratie voor hun volgende hit en soms vinden ze die inspiratie in het werk van anderen. Bovendien kan een muziekstuk maar van een beperkt aantal bouwstenen gebruik maken: bepaalde opeenvolgingen van akkoorden bijvoorbeeld zijn zo veelvoorkomend dat ze een eigen naam krijgen. 2 Maar ook verschillende muziekgenres kennen een grote gelijkmatigheid in bezetting (gebruikte muziekinstrumenten), ritme, opbouw etc. en zullen ook op die manier op elkaar gelijken. De vraag of een specifiek muziekstuk nu echt origineel is, kent dus geen eenvoudig antwoord. 3. CONCRETISERING VAN HET ONDERWERP Het hele concept van originaliteit is erg abstract. Daarom is het onderzoeksopzet van de thesis verder ontwikkeld met de bedoeling om het 1 Deze quote komt uit Harry Potter and the Philosopher s Stone, door J.K. Rowling. 2 Denk maar aan de 50 s progression (I vi IV V) een opeenvolging die al meer dan 50 jaar gebruikt wordt in populaire muziek, van de Beatles tot Justin Bieber. Nog een populaire opeenvolging is de I-V-vi-V progressie, die gebruikt wordt in de meest uiteenlopende genres, van Bob Marley tot Adele. 3

7 onderwerp toch ietwat concreet te maken. De eerste ingreep hiervoor is de afbakening van het onderwerp tot één kunstvorm, namelijk muziek. Een tweede concretisering legt de focus op de relationele dimensie van originaliteit. Deze relatie heeft enerzijds betrekking op de mogelijkheid om met bestaande elementen een nieuw werk te creëren. Anderzijds is er ook een meer gespannen relatie tussen een artiest die beweert dat een ander zich heeft gebaseerd op een van zijn auteursrechtelijk beschermde werken. Centraal in dit conflict speelt de vraag hoe originaliteit wordt bewezen. Tot slot wordt onderzocht of het mogelijk is om bestaande en auteursrechtelijk beschermde elementen te gebruiken in een eigen creatie. 4. VERGELIJKING MET DE VERENIGDE STATEN In de Belgische rechtspraak en rechtsleer zijn er maar een handvol bronnen die specifiek over originaliteit in muziek gaan. Het aantal rechterlijke uitspraken bijvoorbeeld is onvoldoende om op een verantwoorde manier veralgemeende conclusies te trekken. 3 Om aan dit gebrek tegemoet te komen, wordt het onderwerp vergeleken met de Verenigde Staten, waar er substantieel meer bronnen beschikbaar zijn over zowel originaliteit in muziek als over auteursrecht in het algemeen. Daarom zijn de gelijkenissen die in de vergelijking aan bod komen van essentieel belang: als de bescherming van originele werken in België voldoende gelijkloopt met die in de Verenigde Staten, kunnen de conclusies uit dit laatste rechtssysteem getransponeerd worden naar een Belgische context. 5. OPBOUW VAN DE THESIS Om te beginnen wordt originaliteit geplaatst in zijn juridische context. Hoofdstuk 1 bespreekt de ontstaansvoorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming in België en in de Verenigde Staten. De concrete inhoud van het auteursrecht komt aan bod in hoofdstuk 2. In de aanloop naar het onderzoek van de relationele dimensie van originaliteit, zal het derde hoofdstuk beginnen met een analyse van de elementen waaruit muziek wordt opgebouwd. Zowel een muziektheoretische omschrijving als een juridische omschrijving komen aan bod. Het vierde hoofdstuk focust volledig op het bewijs van originaliteit in de Amerikaanse rechtspraktijk. Aan de hand van de opvattingen die heersen in het Amerikaanse rechtssysteem, kan in hoofdstuk 5 de meer beperkte Belgische doctrine over het gebruik van bestaande muziekelementen besproken worden. 3 Het gaat om de volgende Belgische arresten: Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, 1926, AM 2010, afl. 2, 171, IRDI 2009, afl. 4, 411 en Pas. 2009, afl. 9, 1782; Brussel 18 december 2008, AM 2010, afl. 1, 22 en ICIP 2009, afl. 5, 707; Brussel 4 september 2007, AM 2007, afl. 5, 471, noot A. STROWEL en IRDI 2008, afl. 1, 99, noot A. HALLEMANS; Brussel 15 juli 2004, AM 2005, afl. 3, 237; Brussel 15 september 2000, AM 2001, afl. 2, 240, noot T. HEREMANS; Rb. Brussel 15 oktober 2004, AM 2006, afl. 3, 260, noot A. Strowel en Voorz. Rb. Bergen 18 november 2005, AM 2006, afl. 3, 264, noot A. STROWEL; JLMB 2005, afl. 42,

8 1. ONTSTAAN VAN AUTEURSRECHTELIJKE BESCHERMING 1.1. AUTEURSRECHT IN BELGIË BRONNEN 6. NIET ALLEEN NATIONALE BRONNEN Vanzelfsprekend wordt voor de concrete invulling van de Belgische voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming voornamelijk, doch niet uitsluitend, beroep gedaan op Belgische rechtsbronnen. Ook internationale verdragen en Europese normen komen aan bod. Ze krijgen in de hiërarchie der normen immers voorrang op de nationale wetgeving, althans voor zover ze directe werking genieten in de Belgische rechtsorde. Bovendien zal blijken dat het Hof van Cassatie zich bij het formuleren van zijn criteria liet inspireren door deze internationale en Europese bronnen OOK INTERNATIONALE VERDRAGEN Inzake auteursrecht hebben verschillende internationale organisaties elk hun eigen verdragen afgesloten. Voor het doel van dit hoofdstuk is de Berner Conventie 5 veruit het belangrijkste. Niet alleen heeft ze een duidelijke invloed gehad op de eerste Belgische auteurswet, 6 ze heeft ook rechtstreekse werking in het Belgische recht. 7 Deze werking geldt enkel indien de Belgische auteur 8 een bepaling inroept die gunstiger is dan het nationale recht, maar kan verder wel ingeroepen worden tussen particulieren onderling en ook in een puur nationale context. 9 Ook het verdrag van de wereldorganisatie voor 4 Zo spreekt Cassatie bijvoorbeeld sinds het arrest Infopaq ook van een intellectuele schepping : zie bijvoorbeeld Cass. 26 januari 2012, JLMB 2012, afl. 21, 977, noot A. JOACHIMOWICZ, AM 2012, afl. 4, 336, noot F. BRISON, IRDI 2012, afl. 2, 199, noot F. GOTZEN, Pas. 2012, afl. 1, 202, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 939, noot A. HALLEMANS, RW , afl. 15, 578, noot H. VANHEES en TBH 2012, afl. 6, 610, noot B. MICHAUX. 5 Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst van 9 september 1886, aangevuld te Parijs op 4 mei 1896, herzien te Berlijn op 13 november 1908, aangevuld te Bern op 20 maart 1914, herzien te Rome op 2 juni 1928, te Brussel op 26 juni 1948, te Stockholm op 14 juli 1967 en te Parijs op 24 juli 1971, BS 10 november (hierna: Berner Conventie). 6 Zie bijvoorbeeld artikel 1 Auteurswet van 22 maart 1886, BS 26 maart 1886; gezien de omslachtigheid van ratificatie van een internationaal verdrag, vergeleken met het aannemen van een nationale wet, is het niet verwonderlijk dat de Belgische auteurswet termen uit de tekst van de Berner Conventie heeft overgenomen, ook al is deze Conventie van een latere datum. 7 Art. XI.290 WER. 8 Auteur zal in deze thesis, net zoals in het auteursrecht zelf, steeds verwijzen naar de persoon die het werk gecreëerd heeft, ongeacht of dit een boek, foto, schilderij of muziekstuk is. 9 Art. XI.290 WER; F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, 23 en 26; M.-C. JANSSENS, H. VANHEES en V. VANOVERMEIRE, De intellectuele eigendomsrechten verankerd in het Wetboek Economisch Recht: een eerste analyse, IRDI 2014, afl. 2, (452)

9 de intellectuele eigendom inzake het auteursrecht (WCT) kent deze rechtstreekse werking. 10 Toch kan een bespreking van dit verdrag grotendeels achterwege blijven, daar het weinig toevoegt aan de bepalingen van de Berner Conventie aangaande de voorwaarden van auteursrechtelijke bescherming. Het WCT doet immers geen afbreuk aan de bepalingen van de Berner Conventie: het is een aanvulling op deze Conventie om het auteursrecht te moderniseren door tegemoet te komen aan de technologische veranderingen die sinds 1886 plaatsvonden. 11 Tot slot verdienen ook de universele auteursrechtconventie van Unesco 12 en het Agreement on trade-related aspects of intellectuel property (TRIPS) van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) 13 vermelding. ze hebben echter geen rechtstreekse werking en worden daarom buiten beschouwing gelaten EN EUROPESE NORMEN EN RECHTSPRAAK Ook op Europees niveau heeft het auteursrecht aandacht gekregen. Dit is niet verwonderlijk: het auteursrecht raakt immers zowel aan de vier vrijheden van de interne markt als aan enkele fundamentele rechten, namelijk die van bescherming van (intellectuele) eigendom, vrije meningsuiting en het algemeen belang. 15 Omdat een degelijke bescherming van intellectuele eigendom, en auteursrecht in het bijzonder, aan de basis ligt van een groeiende economie in zowel culturele als industriële sectoren, streven de Europese instellingen naar zoveel mogelijk rechtszekerheid. 16 Naast wettelijke normen kan het Hof van Justitie via het spill-over-effect 17 van zijn rechtspraak een onrechtstreekse impact hebben op de wetgeving van de lidstaten UITGANGSPUNT: WERK VAN LETTERKUNDE EN KUNST 9. WERK VAN LETTERKUNDE EN KUNST De Belgische wetgeving is erg spaarzaam in het formuleren van criteria voor auteursrechtelijke bescherming. Zelfs artikel XI.165 WER, het 10 Verdrag van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom inzake auteursrecht, gedaan te Genève op 20 december 1996, BS 18 augustus 2006; art. XI.290 WER. 11 T. APLIN en J. DAVIS, Intellectual Property Law: Text, Cases, and Materials, Oxford, Oxford University Press, 2009, Universele Auteursrechtconventie van 6 september 1952, BS 30 augustus Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, Annex 1C of the Marrakesh Agreement Establishing the World Trade Organization van 15 april 1994, BS 23 januari F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, Pb.L 167, 22 juni 2001, overw. 3 en Richtlijn 2001/29/EG van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, Pb.L 167, 22 juni 2001, overw Een uitspraak van het Hof van Justitie bindt immers enkel de betrokken partijen, maar zet andere lidstaten er vaak toe aan om hun eigen wetgeving in lijn met het Hof te brengen. 18 M.-C. JANSSENS, De impact van het Internet op de sector van het auteursrecht (of is het omgekeerd?) een analyse aan de hand van de rechtspraak van het Hof van Justitie, SEW 2014, afl. 10, (454)

10 ankerpunt van het auteursrecht, gaat meteen over tot een opsomming van rechten die aan de auteur van een werk van letterkunde of kunst toekomen zonder evenwel te definiëren wat zo n werk precies is. Artikel 2.1. van de Berner Conventie, waar deze term zijn oorsprong kent, omschrijft werken van letterkunde en kunst als alle voortbrengselen op het gebied van letterkunde, wetenschap en kunst, welke ook de wijze of de vorm van uitdrukking zijn. Dit is echter een kaderdefinitie die een verdere invulling vereist, wat expliciet aan de lidstaten is overgelaten. 19 Wel geeft artikel 2.1. nog een exemplatieve opsomming van werken, waaronder ook muzikale werken, die als een werk van letterkunde en kunst worden beschouwd AFGELEIDE VOORWAARDEN Ondanks de afwezigheid van expliciete wettelijke voorwaarden voor het ontstaan van auteursrechtelijke bescherming, koppelt de Belgische doctrine deze bescherming stelselmatig aan een vormvereiste en een originaliteitsvereiste. 21 Beide voorwaarden vinden inderdaad aanknopingspunten in zowel de Berner Conventie als in de Belgische wetgeving, maar de precieze verantwoording van deze twee vereisten blijkt moeilijk te achterhalen. 11. AANKNOPINGSPUNTEN VOOR DE VORMVEREISTE De Berner Conventie stelt dat auteursrechtelijke bescherming enkel toekomt aan een werk, een concrete uitdrukking van het idee van de auteur. 22 Ook het artikel XI.165 WER spreekt over de auteur van een werk van letterkunde of kunst. 23 Deze bewoording maakt duidelijk dat een idee op zich niet volstaat. Zo worden ideeën uitdrukkelijk uitgesloten van bescherming met betrekking tot software 24 en in het WIPO-verdrag van 20 december 1996, dat rechtstreekse werking heeft. 25 Het Hof van 19 Art in fine Berner Conventie; S.J. SCHAAFSMA, Intellectuele eigendom in het conflictenrecht. De verborgen conflictregel in het beginsel van nationale behandeling, Deventer, Kluwer, 2009, De Verenigde Staten heeft inderdaad deze begrippen verder ingevuld: zie randnummer Art Berner Conventie; S.J. SCHAAFSMA, Intellectuele eigendom in het conflictenrecht. De verborgen conflictregel in het beginsel van nationale behandeling, Deventer, Kluwer, 2009, 348; S. RICKETSON en J.C. GINSBURG, International Copyright and Neighbouring Rights: The Berne Convention and Beyond, Oxford, Oxford University Press, 2006, Zie o.a. F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, en A. BERENBOOM, Le nouveau droit d auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, WIPO, Guide to the Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works (Paris Act, 1971), 18, 23 Art. XI.165 WER. 24 Art. XI.295 WER. 25 Art. 2 Verdrag van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom inzake auteursrecht, gedaan te Genève op 20 december 1996, BS 18 augustus 2006 en art. XI.290 WER. 7

11 Cassatie stelt eveneens dat een idee niet beschermd wordt, wat overigens ook de lagere rechtspraak consequent aanhoudt AANKNOPINGSPUNTEN VOOR DE ORIGINALITEITSVEREISTE Het vereiste van oorspronkelijkheid bestaat in de Belgische wetgeving expliciet voor werken van fotografie en beeldende kunst. 27 Een tweede aanknopingspunt is de omschrijving in artikel XI.170 WER: de oorspronkelijke auteursrechthebbende is de natuurlijke persoon die het werk heeft gecreëerd. 13. ORIGINALITEIT IN DE BERNER CONVENTIE Hoewel uit de Berner Conventie kan worden afgeleid dat een intellectuele creatie noodzakelijk is, wordt niet meteen duidelijk welke mate van oorspronkelijkheid is vereist. 28 Deze vaagheid was geen onzorgvuldigheid van de verdragspartijen, maar een doelbewuste keuze. De hoop was immers dat rechtbanken geen bijkomende reeks voorwaarden zouden creëren waaraan een werk moet voldoen om beschermd te worden op basis van de termen intellectuele creatie of persoonlijke creatie. 29 Op dit punt is de Berner Conventie wat te naïef geweest: net omdat oorspronkelijkheid zo vaag is, blijft de concrete invulling van deze vereiste een levendig debat VORMVEREISTE 14. UITDRUKKING VAN EEN IDEE Een origineel of zelfs geniaal idee op zich zal niet leiden tot auteursrechtelijke bescherming. 31 Enkel wanneer ideeën een concrete vorm hebben gekregen, kunnen ze onder het auteursrecht vallen. Hierbij kan de vorm als expressie, de manier van uitdrukken van een idee, onderscheiden worden van de vorm als compositie, waarmee gedoeld 26 Cass. 19 maart 1998, AM 1998, 229, noot DAUWE, B.; Arr.Cass. 1998, 345, Bull. 1998, 367 en TBH 1998, 339; Brussel 29 mei 2008, AM 2009, afl. 1, 106 en JLMB 2009, afl. 22, 1018; Voorz. Rb. Brussel 8 juli 2002, IRDI 2003, afl. 1, 34 en AM 2004, afl. 3, 255; Rb. Aarlen 3 oktober 1996, AM 1997, 185 en Kh. Brussel 28 oktober 2002, IRDI 2003, afl. 1., 37, noot J. PUYRAIMOND. 27 Art. XI en XI.175 lid 2 WER en J. DEENE, Originaliteit in het auteursrecht, IRDI 2005, afl. 3, (223) Zie art. 2.5 Berner Conventie, dat een schepping van de geest vereist; S.J. SCHAAFSMA, Intellectuele eigendom in het conflictenrecht. De verborgen conflictregel in het beginsel van nationale behandeling, Deventer, Kluwer, 2009, 344 en S. RICKETSON en J.C. GINSBURG, International Copyright and Neighbouring Rights: The Berne Convention and Beyond, Oxford, Oxford University Press, 2006, M. PLAISANT, Rapport général sur les travaux de la Conférence diplomatique de Bruxelles pour la révision de la Convention de Berne, 25 juni 1948, 95, ftp://ftp.wipo.int/pub/library/ebooks/internationalconferencesrecordsproceedings/bruxellesconference1948/bruxellesconference1948.pdf en S. RICKETSON en J.C. GINSBURG, International Copyright and Neighbouring Rights: The Berne Convention and Beyond, Oxford, Oxford University Press, 2006, Oorspronkelijkheid wordt in deze context ook wel originaliteit genoemd: zie Y. VANDENDRIESSCHE, Geen banaliteiten in het auteursrecht (noot onder Cass 17 maart 2014), AM 2015, afl. 1, (66) 66. Zie randnummer over de discussie originaliteit. 31 Cass. 19 maart 1998, AM 1998, 229, noot DAUWE, B., Arr.Cass. 1998, 345, Bull. 1998, 367 en TBH 1998,

12 wordt op de wijze van ontwikkelen of aaneenschakelen van één of meer ideeën. 32 Hoe dan ook zal auteursrechtelijke bescherming afhangen van de mate waarin de ontwikkeling van het idee kan gelinkt worden aan de auteur die vorm heeft gegeven aan het idee in kwestie. 33 Merk op hoe de voorwaarde van vorm hier al dicht bij de subjectieve component van het originaliteitsvereiste komt te liggen (infra). 15. GRAAD VAN UITWERKING De graad van uitwerking die aan het idee gegeven is, zal ook bepalen of er sprake kan zijn van een concrete vorm. 34 Opnieuw is er een band met de invulling van de originaliteitsvereiste: een idee zal immers pas voldoende zijn uitgewerkt indien het idee als origineel beschouwd kan worden. 35 Dit komt duidelijk naar voren in verschillende arresten waar ideeën geen auteursrechtelijke bescherming krijgen omdat ze onvoldoende werden uitgewerkt of zonder originele inbreng van de auteur vorm hebben gekregen GEEN FORMALITEITSVEREISTE Dat er geen formaliteiten bestaan om een auteursrecht op een werk te vestigen, is het resultaat van de Berner Conventie, die een verbod op dergelijke formaliteiten instelt. 37 Dit formaliteitsverbod slaat op administratieve vereisten die een wetgever zou kunnen opleggen om auteursrechtelijke bescherming te verlenen, zoals bijvoorbeeld het registreren van de titel van het werk. 38 De vereiste dat het idee in een concrete vorm moet zijn uitgedrukt, is echter geen formaliteit F. GOTZEN, Auteursrecht, TPR 2004, afl.3 (1442) 1443, nr. 3 en A. BERENBOOM, Le nouveau droit d auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, Ibid. 35 F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, Zie bijvoorbeeld Cass. 11 maart 2005, Arr.Cass. 2005, afl. 3, 585; AM 2005, afl. 5, 396, noot DE VISSCHER, F; Bull.BMM 2006, afl. 2, 88, IRDI 2005, afl. 3, 238, JLMB 2005 (verkort), afl. 30, 1313, Pas. 2005, afl. 3, 583, Ing.-Cons. 2005, afl. 2, 154 en RW (samenvatting), afl. 5, 192; Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass , 272, Bull. 1990, 239, Pas. 1990, I, 239 en RW , 1061; Brussel 29 mei 2008, AM 2009, afl. 1, 106 en JLMB 2009, afl. 22, 1018; Brussel 21 september 2001, AM 2002 afl 5, 414, noot BRISON, F. en COPPIETERS, A en J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, Art Berner Conventie; F. GOTZEN, Hoofdstuk 1. Auteursrecht. Afdeling 1. Auteursrecht in het algemeen in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: de Belgische auteurswet. Artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2012, (5) WIPO, Guide to the Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works (Paris Act, 1971), WIPO, Guide to the Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works (Paris Act, 1971),

13 ORIGINALITEITSVEREISTE 17. DOEL VAN HET ORIGINALITEITSVEREISTE De echte test die een werk moet doorstaan om auteursrechtelijke bescherming te genieten is het oorspronkelijkheidsvereiste, ook wel het originaliteitsvereiste genoemd. Als een werk als origineel bestempeld wordt, kan het zich onderscheiden van werken die niet beschermingswaardig worden geacht. 40 Toch moet het originaliteitsvereiste in zekere mate gerelativeerd worden: wat als origineel wordt beschouwd, is immers plaats-, tijd- en vooral ook mode-gebonden. 41 Dit verklaart meteen het uitgebreide debat over de concrete invulling van dit originaliteitsvereiste Kort overzicht van rechtspraak 18. HOF VAN JUSTITIE VAN DE EUROPESE UNIE In 2009 ontwikkelde het Hof van Justitie in het arrest Infopaq voor het eerst een algemene norm voor auteursrechtelijke bescherming. 42 Het Hof kwam tot de conclusie dat enkel materiaal dat een eigen intellectuele schepping van de auteur betreft in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming bedoeld in artikel 2 van richtlijn 2001/29/EG. 43 Deze conclusie was gebaseerd op de bewoordingen van zowel de Berner Conventie als de eerder vermelde richtlijnen inzake computerprogramma s, databanken en foto s HOF VAN JUSTITIE OVER ORIGINALITEIT Na het arrest Infopaq werd het originaliteitsvereiste nog verder uitgewerkt, waarbij het Hof een objectieve en subjectieve component voor originaliteit ging onderscheiden. 45 Objectief gezien moet het werk tot stand zijn gekomen na enige mate van intellectuele arbeid. 46 Daarnaast moet het werk ook een weerspiegeling zijn van de persoonlijkheid van de auteur, wat mogelijk is via de vrije en creatieve keuzes die de auteur in zijn werk maakt J. DEENE, Originaliteit in het auteursrecht, IRDI 2005, afl. 3, (223) Ibid. 42 HvJ 16 juli 2009, nr. C-5/08, ECLI:EU:C:2009:465, Infopaq International. 43 HvJ 16 juli 2009, nr. C-5/08, ECLI:EU:C:2009:465, Infopaq International, r.o HvJ 16 juli 2009, nr. C-5/08, ECLI:EU:C:2009:465, Infopaq International, r.o F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, HvJ 23 januari 2014, nr. C-355/12, ECLI:EU:C:2014:25, Nintendo, r.o. 21; HvJ 4 oktober 2011, nr. C-403/08 en nr. C-429/08, ECLI:EU:C:2011:631, Football Association Premier League e.a., r.o. 97 en 155; HvJ 22 december 2010, nr. C-393/09, ECLI:EU:C:2010:816, Bezpečnostní softwarová asociace, r.o. 45 en HvJ 16 juli 2009, nr. C- 5/08, ECLI:EU:C:2009:465, Infopaq International, r.o HvJ 2 mei 2012, nr. C-406/10, ECLI:EU:C:2012:259, SAS Institute, r.o. 67; HvJ 1 maart 2012, nr. C-604/10, ECLI:EU:C:2012:115, Football Dataco, r.o. 38; HvJ 1 december 2011, nr. C-145/10, ECLI:EU:C:2013:138, 10

14 20. HOF VAN CASSATIE OVER ORIGINALITEIT Omdat de wetgeving zo vaag blijft over de bestaansvoorwaarden van auteursrechtelijke bescherming, is de verwachting dat het Hof van Cassatie een duidelijke en concrete afbakening maakt. Meer dan 20 jaar was het Hof standvastig over de voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming. Zo stelde het Hof van Cassatie verschillende malen dat het nodig maar voldoende is dat het (werk) uitdrukking is van de intellectuele inspanning van de maker ervan, welke voorwaarde onontbeerlijk is om aan het werk het vereiste individuele karakter te geven waardoor een schepping ontstaat. 48 Over de precieze inhoud van het begrip originaliteit zijn verschillende arresten geveld, waarbij de tweedeling intellectuele schepping en uitdrukking van persoonlijkheid blijft behouden. In één beweging wijst het Hof van Cassatie meteen ook twee vermeende voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming resoluut van de hand. 21. GEEN NIEUWHEID Nieuwheid is in beginsel geen criterium om een werk auteursrechtelijk te beschermen. 49 Dat het toch voorkomt in rechtspraak en rechtsleer valt op twee manieren te verklaren. Enerzijds is nieuwheid wel een criterium in andere wetgeving over intellectuele rechten. 50 Anderzijds vormt het een objectief criterium om de originaliteit van een werk te bewijzen ten aanzien van een ander werk. 51 Echter, het bewijs van originaliteit is niet gelijk te stellen met de bestaansvoorwaarde van originaliteit. 52 Bovendien kan een werk nieuw zijn Painer, r.o ; HvJ 22 december 2010, nr. C-393/09, ECLI:EU:C:2010:816, Bezpečnostní softwarová asociace, r.o 50; HvJ 16 juli 2009, nr. C-5/08, ECLI:EU:C:2009:465, Infopaq International, r.o Cass. 27 april 1989, Arr.Cass , 1006, Bull. 1989, 908, Pas. 1989, I, 908, RW , 362 en TBH 1989, 696. Zie ook Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, 1926, AM 2010, afl. 2, 171, IRDI 2009, afl. 4, 411, noot M. BUYDENS, Pas. 2009, afl. 9, 1782 en RW (samenvatting), afl. 8, 322; Cass. 11 maart 2005, Arr.Cass. 2005, afl. 3, 585; AM 2005, afl. 5, 396, noot F. DE VISSCHER; Bull.BMM 2006, afl. 2, 88, IRDI 2005, afl. 3, 238, JLMB 2005 (verkort), afl. 30, 1313, Pas. 2005, afl. 3, 583, Ing.-Cons. 2005, afl. 2, 154 en RW (samenvatting), afl. 5, 192; Cass. 10 december 1998, Arr.Cass. 1998, 1117, AM 1999, 355, noot N. IDE. en A. STROWEL, Bull. 1998, 1208 en RW , 325 en Cass. 2 maart 1993, Arr.Cass. 1993, 243, Ing.-Cons. 1993, 145 en Pas. 1993, I, Cass. 26 januari 2012, JLMB 2012, afl. 21, 977, AM 2012, afl. 4, 336, IRDI 2012, afl. 2, 199, Pas. 2012, afl. 1, 202, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 939, RW , afl. 15, 578, TBH 2012, afl. 6, 610; Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, 1926, AM 2010, afl. 2, 171, IRDI 2009, afl. 4, 411 en Pas. 2009, afl. 9, 1782; Cass. 11 maart 2005, Arr.Cass. 2005, afl. 3, 585; AM 2005, afl. 5, 396; Bull.BMM 2006, afl. 2, 88, IRDI 2005, afl. 3, 238, Pas. 2005, afl. 3, 583 en Ing.-Cons. 2005, afl. 2, 154; Cass. 2 maart 1993, Arr.Cass. 1993, 243, Ing.-Cons. 1993, 145 en Pas. 1993, I, 234; Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass , 272, Bull. 1990, 239, Pas. 1990, I, 239 en RW , 1061; F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, 23 en 31 en A. STROWEL, L originalité en droit d auteur: un critère à géométrie variable, JT 1991, (513) Zie art. 2 Wet van 28 maart 1984 op de uitvindingsoctrooien, BS 9 maart 1985, Art. 1 Eenvormige Beneluxwet van 25 oktober 1966 inzake tekeningen en modellen, BS 29 december 1973 en art. 4-5 Verordening (EG) nr. 6/2002 van de Raad betreffende Gemeenschapsmodellen van 12 december 2001, Pb. L. 3, 5 januari Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, 1926, AM 2010, afl. 2, 171, IRDI 2009, afl. 4, 411 en Pas. 2009, afl. 9, 1782 en J. DEENE, Originaliteit in het auteursrecht, IRDI 2005, afl. 3, J. DEENE, Originaliteit in het auteursrecht, IRDI 2005, afl. 3, 228; F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, en A. STROWEL, L originalité en droit d auteur: un critère à géométrie variable, JT 1991, (513)

15 zonder origineel te zijn en is een origineel werk evengoed niet per se nieuw. 53 Want een werk dat plagieert, is wel nieuw en niet origineel, terwijl een interpretatie van een muziekstuk uit de barok niet meteen nieuw is, maar wel origineel kan zijn in de zin van het auteursrecht. 22. GEEN ARTISTIEKE WAARDE Het Hof van Cassatie stelt dat een werk enkel origineel is als de auteur bij de creatie van het werk zijn creatieve bekwaamheden tot uiting heeft kunnen brengen door vrije en creatieve keuzes te maken. 54 Dit betekent in geen geval dat het werk moet getuigen van enige artistieke waarde. 55 Toch moet het werk in zekere zin creatief zijn of anders gezegd, mag het werk niet banaal of triviaal zijn. 56 Wanneer iets veelvoorkomend is, zoals een gekende zegswijze 57, een alledaags voorwerp 58 of een eenvoudig melodisch deuntje 59, kan dit element op zich niet beschermd worden. Ook wanneer de vorm van het werk zeer voor de hand ligt, zal er geen originaliteit zijn PERSOONLIJKHEID VAN DE AUTEUR Of het werk ook de persoonlijkheid van de auteur moet bevatten, is enige tijd voer voor discussie geweest. Hoewel het begrip, na eerdere terloopse 53 Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass , 272, Bull. 1990, 239, Pas. 1990, I, 239 en RW , Cass. 17 maart 2014, JLMB 2015, afl. 15, 680, AM 2015 (samenvatting), afl. 1, 65, noot Y. VANDENDRIESSCHE, ICIP 2014, afl. 2, 251 en Pas. 2014, afl. 3, 732, concl. J. GENICOT en Cass. 31 oktober 2013, JLMB 2014, afl. 10, 445, Pas. 2013, afl. 10, 2114 en RW , afl. 37, 1464, noot H. VANHEES. 55 Cass. 10 december 1998, Arr.Cass. 1998, 1117, AM 1999, 355, Bull. 1998, 1208 en RW , 325; Cass. 27 april 1989, Arr.Cass , 1006, Bull. 1989, 908, Pas. 1989, I, 908, RW , 362 en TBH 1989, 696; F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, 31; F. GOTZEN, Hoofdstuk 1. Auteursrecht. Afdeling 1. Auteursrecht in het algemeen in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: de Belgische auteurswet. Artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2012, (5) 6 en A. STROWEL, L originalité en droit d auteur: un critère à géométrie variable, JT 1991, (513) Cass. 26 januari 2012, JLMB 2012, afl. 21, 977, AM 2012, afl. 4, 336, IRDI 2012, afl. 2, 199, Pas. 2012, afl. 1, 202, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 939, RW , afl. 15, 578, TBH 2012, afl. 6, 610; Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, (1926) 1927, AM 2010, afl. 2, (171) 172 en IRDI 2009, afl. 4, (411) 412; Cass. 11 maart 2005, Arr.Cass. 2005, afl. 3, 585; AM 2005, afl. 5, 396; Bull.BMM 2006, afl. 2, 88, IRDI 2005, afl. 3, 238, Pas. 2005, afl. 3, 583 en Ing.-Cons. 2005, afl. 2, 154; Brussel 13 november 2008, JLMB 2009, afl. 22, 1029 en Y. VANDENDRIESSCHE, Geen banaliteiten in het auteursrecht (noot onder Cass 17 maart 2014), AM 2015, afl. 1, (66) Brussel 21 september 2001, AM 2002 afl 5, 414, noot BRISON, F. en COPPIETERS, A en F. GOTZEN, Het Hof van Cassatie en het begrip oorspronkelijkheid in het Belgisch auteursrecht: van foto s en catalogi naar computerprogramma s en databanken?, Computerr. 1990, afl. 4, (161) Brussel 13 november 2008, JLMB 2009, afl. 22, Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, (1926) 1927, AM 2010, afl. 2, (171) 172, IRDI 2009, afl. 4, (411) 412 en Pas. 2009, afl. 9, (1782) 1783 en Rb. Brussel (KG) 5 augustus 2004, AM 2005, afl. 3, (244) F. GOTZEN, Het Hof van Cassatie en het begrip oorspronkelijkheid in het Belgisch auteursrecht Van foto s en catalogi naar computerprogramma s en databanken?, Computerr. 1990, afl. 4, (161),

16 verwijzingen, 61 in 2009 door het Hof van Cassatie werd geïntroduceerd, 62 stelde het Hof in 2012 uitdrukkelijk dat het werk niet noodzakelijk de stempel draagt van de persoonlijkheid van de auteur. 63 Deze opvatting heeft het Hof van Cassatie duidelijk verlaten, gezien het reeds tweemaal stelde dat een werk wel degelijk de uitdrukking moet zijn van de persoonlijkheid van de auteur Uitgebreide discussie in de rechtsleer 24. OBJECTIEVE EN SUBJECTIEVE COMPONENT Het originaliteitsvereiste zelf wordt door verschillende auteurs nog eens ontdubbeld in een objectieve en een subjectieve component. 65 De objectieve component vereist dat het werk een product is van de intellectuele inspanning van zijn maker, terwijl de subjectieve component verwijst naar de persoonlijkheid van de auteur die in het werk weerspiegeld moet zijn. 66 Achter deze omschrijvingen het schuilt echter een complexe discussie: niet alleen bestaat er onduidelijkheid over de concrete invulling van de objectieve en de subjectieve component, evenzeer betwijfelen verschillende auteurs of deze tweedeling überhaupt gemaakt moet worden. Na een uiteenzetting van de objectieve en subjectieve component, komt deze discussie verder aan bod. a) Intellectuele arbeid 25. INSPANNING OF ACTIVITEIT? Een werk zal in de eerste plaats pas beschermd worden als het een creatie van een mens is. Zo zullen werken die berusten op toeval of op een zuiver technische operatie zonder ingrijpen van de menselijke geest niet in aanmerking komen voor 61 Cass. 11 maart 2005, Arr.Cass. 2005, afl. 3, 585; AM 2005, afl. 5, 396; Bull.BMM 2006, afl. 2, 88, IRDI 2005, afl. 3, 238, Pas. 2005, afl. 3, 583 en Ing.-Cons. 2005, afl. 2, 154 en Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass , 272, Bull. 1990, 239, Pas. 1990, I, 239 en RW , Cass. 3 september 2009, Arr.Cass. 2009, afl. 9, 1926, AM 2010, afl. 2, 171, IRDI 2009, afl. 4, 411 en Pas. 2009, afl. 9, Cass. 26 januari 2012, JLMB 2012, afl. 21, 977, noot A. JOACHIMOWICZ, AM 2012, afl. 4, 336, noot F. BRISON, IRDI 2012, afl. 2, 199, noot F. GOTZEN, Pas. 2012, afl. 1, 202, Jaarboek Marktpraktijken 2012, 939, noot A. HALLEMANS, RW , afl. 15, 578, noot H. VANHEES en TBH 2012, afl. 6, 610, noot B. MICHAUX. 64 Cass. 17 maart 2014, JLMB 2015, afl. 15, 680, AM 2015, afl. 1, 65, ICIP 2014, afl. 2, 251 en Pas. 2014, afl. 3, 732 en Cass. 31 oktober 2013, JLMB 2014, afl. 10, 445, Pas. 2013, afl. 10, 2114 en RW , afl. 37, 1464, noot H. VANHEES. 65 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2014, 25-26; F. GOTZEN, Hoofdstuk 1. Auteursrecht. Afdeling 1. Auteursrecht in het algemeen in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: de Belgische auteurswet. Artikelsgewijze commentaar, Brussel, Larcier, 2012, (5) 7 en A. BERENBOOM, Le nouveau droit d auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, Zie randnummer

17 auteursrechtelijke bescherming. 67 De intensiteit die wordt vereist van deze menselijke tussenkomst is echter onduidelijk. Zo stelt GOTZEN dat een noemenswaardige activiteit van de menselijke geest vereist is. 68 Deze intellectuele activiteit staat los van de intellectuele inspanning, die zelf niet aanzienlijk moet zijn om een origineel werk tot stand te brengen. Wel moet de intellectuele inspanning aanwijsbaar zijn, zodat de band tussen de auteur en zijn werk duidelijk is. 69 BRISON vreest dat de vraag of de activiteit noemenswaardig is, in praktijk zal neerkomen op een beoordeling van de artistieke waarde van het werk, wat niet vereist is voor auteursrechtelijke bescherming. 70 DEENE ziet intellectuele activiteit dan weer als een criterium dat onderscheid maakt tussen toevallig gecreëerde werken en bewust gecreëerde werken. Intellectuele inspanning verwijst dan naar de mate waarin de intellectuele activiteit wordt aangehouden KRITIEK Het onderscheid tussen intellectuele inspanning en intellectuele activiteit is ons inziens niet alleen onduidelijk, maar evengoed overbodig. Zo is de intensiteit van de menselijke tussenkomst, ongeacht de benaming hiervan, geen criterium om te bepalen of een werk auteursrechtelijke bescherming verdient. Men mag niet vergeten dat auteursrechtelijke bescherming verleend wordt op basis van het resultaat en niet de wijze waarop het resultaat is bekomen. 72 Immers, een grote inspanning is geen garantie op bescherming, net zomin een geringe inspanning auteursrechtelijke bescherming uitsluit. 73 Bovendien is de beoordeling van een inspanning uiterst subjectief: zo zal een componist met weinig moeite een muziekstuk neerpennen, terwijl een muzikaal analfabeet hiervoor veel tijd en energie moet vrijmaken. Dit betekent niet dat de inspanning van de componist niet aanzienlijk is of dat de muzikale analfabeet door zijn arbeid de auteursrechtelijke bescherming meer verdient. Zolang de auteur het werk in kwestie zelf heeft gemaakt, verdient dit bescherming. 67 F. VAN ISACKER, Kritische synthese van het Belgische Auteursrecht, Kluwer, Antwerpen, 1985, 4, nr F. GOTZEN, Het Hof van Cassatie en het begrip oorspronkelijkheid in het Belgische auteursrecht: van foto s en catalogi naar computerprogramma s en databanken?, Computerr. 1990, afl. 4, (161) F. GOTZEN, Het Hof van cassatie en het begrip oorspronkelijkheid in het Belgische auteursrecht: van foto s en catalogi naar computerprogramma s en databanken?, Computerr. 1990, afl. 4, (161) Cass. 27 april 1989, Arr.Cass , 1006, Bull. 1989, 908, Pas. 1989, I, 908, RW , 362 en TBH 1989, 696 en F. BRISON, Tien jaar auteurswet: en nu? Haar toepassingsgebied onder de loep genomen, AM 2004, (413) 421, nr.20 en J. DEENE, Originaliteit in het auteursrecht, IRDI 2005, afl. 3, (223) J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, 13 en F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, F; GOTZEN, Auteursrecht, TPR 2004, afl.3 (1442) 1447, nr

18 b) Uitdrukking van persoonlijkheid 27. PERSOONLIJKE NOOT Een werk zal tot slot enkel beschermd worden als het gekenmerkt wordt door de persoonlijkheid van zijn auteur. 74 Ook hier verwachten enkele auteurs een zekere intensiteit in deze persoonlijke bijdrage. 75 Anderzijds wordt wel aanvaard dat de feitenrechters een eerder lage drempel hanteren bij het beoordelen van deze persoonlijke noot. 76 Zo is het niet noodzakelijk dat men bij het zien van het werk zou moeten kunnen bepalen wie de auteur is KEUZEVRIJHEID Het Hof van Justitie heeft reeds elegant verwoord hoe een werk de uitdrukking vormt van de persoonlijkheid van de auteur wanneer de auteur bij het maken van het werk zijn creatieve bekwaamheden tot uiting heeft kunnen brengen door het maken van vrije en creatieve keuzen. 78 Deze gedacht is ook terug te vinden bij GOTZEN die stelt dat wanneer iedereen dezelfde vorm moet geven aan een idee omdat er geen keuzemogelijkheden zijn, niemand kan claimen dat hij of ze een persoonlijke stempel op het resultaat heeft geplaatst. 79 Dit ligt in lijn met zowel de Belgische als Europese rechtspraak: originaliteit is niet mogelijk wanneer technische overwegingen, regels of beperkingen geen ruimte laten voor creatieve vrijheid. 80 BUYDENS gaat wat verder en stelt dat de mate waarin de auteur zijn keuzemogelijkheid effectief heeft gebruikt, zal bepalen of er sprake is van originaliteit. 81 c). Dubbel of enkelvoudig criterium? 29. DUBBEL CRITERIUM NIET VANZELFSPREKEND Hoewel de tweedeling van de originaliteitsvereiste evident is volgens verschillende (vooral Nederlandstalige) auteurs, is er evenzeer een (voornamelijk Franstalige) strekking die het originaliteitsvereiste als een 74 A. BERENBOOM, Le nouveau droit d auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, 16 en A. BERENBOOM, Le nouveau droit d auteur et les droits voisins, Brussel, Larcier, 2008, 61 en J. CORBET, Auteursrecht, Brussel, Story-Scientia, 1997, 27, nr. 71; in dezelfde zin F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, HvJ 1 december 2011, nr. C-145/10, ECLI:EU:C:2013:138, Painer, r.o F. GOTZEN, Het Hof van cassatie en het begrip oorspronkelijkheid in het Belgische auteursrecht : van foto s en catalogi naar computerprogramma sen databanken?, Computerr afl. 4, (161) HvJ 1 maart 2012, nr. C-604/10, ECLI:EU:C:2012:115, Football Dataco, r.o 38-39; HvJ 4 oktober 2011, nr. C- 403/08 en nr. C-429/08, ECLI:EU:C:2011:631, Football Association Premier League e.a., r.o 98; HvJ 22 december 2010, nr. C-393/09, ECLI:EU:C:2010:816, Bezpečnostní softwarová asociace, r.o 46-50; Brussel 21 november 2011, IRDI 2012, afl. 4, (385) 390; Brussel 28 juni 2011, IRDI 2012, afl 4, 395 en J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, J. DEENE, Originaliteit in het auteursrecht, IRDI 2005, afl. 3, (223) 229 en M. BUYDENS, Quelques réflexions sur le contenu de la condition d originalité, AM 1996, (383)

19 enkelvoudige voorwaarde ziet. Zo werd door STROWEL en TRIAILLE opgemerkt dat het Hof van Cassatie niet noodzakelijk spreekt van twee afzonderlijke voorwaarden wanneer het intellectuele inspanning en persoonlijke stempel vereist. 82 Ook DE VISSCHER en MICHAUX menen dat het vereiste dat het werk de uitdrukking van een intellectuele inspanning van de auteur uitmaakt geen zelfstandige voorwaarde is, maar een bewijs kan zijn van de persoonlijke stempel die het werk heeft gekregen. 83 Ook het Hof van Cassatie zelf geeft aan dat de persoonlijkheidsstempel de uitdrukking of het gevolg is van de intellectuele inspanning OBJECTIEVE BEOORDELING VAN ORIGINALITEIT Het originaliteitsvereiste is in deze opvatting onderworpen aan een objectieve toetsing: de auteur moet inderdaad op basis van een eigen concept zijn idee vorm geven, maar het is irrelevant of deze keuze een persoonlijkheid, eigen ideeën of specifieke gevoelens uitdrukt. 85 Niet de inspanning van de auteur moet beoordeeld worden, enkel het resultaat daarvan ARTIFICIEEL ONDERSCHEID De tweedeling die men probeert te maken is artificieel. Stel dat er inderdaad een intellectuele inspanning vereist is en dat los hiervan de persoonlijkheid van de auteur tot uitdrukking kan komen. Deze persoonlijke stempel is enkel mogelijk als de auteur de vrijheid heeft om te kiezen welke vorm hij aan zijn idee geeft. 87 Om deze keuze te maken, zal de auteur een intellectuele inspanning moeten leveren. Bij de uitdrukking van zijn persoonlijkheid levert de auteur onvermijdelijk een intellectuele inspanning. 82 A. STROWEL en J.P. TRIAILLE, Le droit d auteur du logiciel au multimedia: droit belge, droit européen, droit comparé, Diegen, Kluwer, 1997, 14, nr F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, Cass. 25 september 2003, Arr.Cass. 2003, afl. 9, 1733, concl. G. BRESSELEERS; AM 2004, afl. 1, 29; IRDI 2003, afl. 3-4, 214; Pas. 2003, afl. 9-10, 1471; RABG 2004, afl. 4, 205, noot F. BRISON; RW , afl. 30, 1179, concl. G. BRESSELEERS; TBH 2004, afl. 1, 55, concl. G. BRESSELEERS en TBP 2004 (verkort), afl. 10, F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, J. KEUSTERMANS, P. BLOMME en M. FLAMME, Auteursrecht: capita selecta, Brussel, Larcier, 2015, 13 en F. DE VISSCHER en B. MICHAUX, Précis du droit d auteur et des droits voisins, Brussel, Bruylant, 2000, Zie randnummer

20 1.2. VOORWAARDEN AUTEURSRECHTELIJKE BESCHERMING IN DE VERENIGDE STATEN ONTWIKKELING VAN WETGEVING 32. INLEIDING Daar de lezer wellicht minder vertrouwd is met het Amerikaans rechtssysteem, volgt nu een meer uitgebreide theoretische uiteenzetting van het wetgevende kader voor auteursrecht in de Verenigde Staten De Grondwet 33. FEDERALE BEVOEGDHEID Ook in een common law rechtssysteem, waarin rechtspraak centraal staat, geldt de wetgeving als startpunt voor een analyse van de juridische status quaestionis. De Verenigde Staten is een federatie, wat betekent dat eerst moet worden nagegaan of de federale overheid, dan wel de deelstaten de wetgevende bevoegdheid hebben inzake auteursrecht. De grondwet wijst deze bevoegdheid toe aan het federale Congress: [The Congress shall have power] To promote the progress of science and useful arts, by securing for limited times to authors and inventors the exclusive right to their respective writings and discoveries KLEINE DEELSTATELIJKE BEVOEGDHEID Anders dan in België is de residuaire bevoegdheid in de Verenigde Staten voorbehouden aan de deelstaten. Dit betekent dat de deelstaten nog altijd een klein deel van het auteursrecht kunnen regelen, voor zover deze elementen buiten de bevoegdheid van het federale Congress vallen. 89 Deelstaten kunnen bijvoorbeeld wel een auteursrecht invoeren voor niet-gefixeerde werken 90 of ter bescherming van muziekarrangementen. 91 Omdat deze deelstatelijke bevoegdheid zo beperkt is, zal ze niet verder besproken worden. 88 Art. I, sec. 8, clause 8 U.S. Constitution USC 301 (a) en S.W. HALPERN, K.L. PORT en S.B. SEYMORE, Fundamentals of United States Intellectual Property Law, 2015 Wolters Kluwer, Alphen aan de Rijn, 2015, H.R. Rep. No , 94th Cong., 2d Sess. 52 (1976) : an unfixed work of authorship, such as an improvisation or an unrecorded choreographic work, performance, or broadcast, would continue to be subject to protection under State common law or statute, but would not be eligible for Federal statutory protection under section 102. en S.W. HALPERN, K.L. PORT en S.B. SEYMORE, Fundamentals of United States Intellectual Property Law, 2015 Wolters Kluwer, Alphen aan de Rijn, 2015, R. EVANS, Musical arrangements: the Unprotected intellectual property, Media L. & Pol y , vol. 5, (23) 24,