Vector. Akoestische adviezen met schaalmodellen. kennis aan het werk te zetten. Het vermogen om

Transcriptie

1 Vector J a a r g a n g 1 2 z o m e r / Zakelijk magazine van de Technische Universiteit Eindhoven JAARGANG 4, winter 2008 Het vermogen om kennis aan het werk te zetten Akoestische adviezen met schaalmodellen

2 Colofon Benelux finale FIRST LEGO League Technische Universiteit Eindhoven TU/e Innovation Lab Horsten AX Eindhoven Telefoon (040) innovationlab@tue.nl internet: Hoofdredactie Drs. Han Konings Telefoon (040) / J.L.Konings@tue.nl Medewerkers aan dit nummer Cora van den Berg Chris van de Graaf Paula van de Riet Marianne Vincken Eindredactie en coördinatie Communicatiebureau Corine Legdeur corine@legdeurcommunicatie.nl Foto's en illustraties Rien Meulman, OGC, Bart van Overbeeke Vormgeving Onnink Grafische Communicatie BV. Oudenbosch Datum: Zaterdag 31 januari 2009 van tot uur. Plaats: Universiteit Utrecht. Inhoud: 32 teams van kinderen tussen de 8 en 15 jaar treden aan in de strijd om de felbegeerde Champions Award. In deze wetenschapswedstrijd spelen zelfgemaakte robots een hoofdrol. Dit jaarlijks terugkerende evenement vormt de Benelux finale van de zogenaamde FIRST LEGO League. Het winnende team gaat naar de internationale finale in Atlanta (VS). Het thema van dit jaar: Climate Connections (klimaat). Doelgroep: Deze wedstrijd is voor een breed publiek toegankelijk. Voor kinderen die niet meedoen aan de wedstrijd is er ook van alles te beleven. Zo is er een workshop waarin de kinderen zelf aan de slag gaan met het programmeren van een robot, de GEO-truck met het spannende spel EarthQuest en veel meer kijk- en doeactiviteiten. Organisatie: Stichting Techniekpromotie. Meer informatie: of Druk E.M. de Jong, Baarle-Nassau Vector is een uitgave van het TU/e Innovation Lab, organisatie voor innovatiestimulering, kennis- en technologietransfer en business development van de TU/e en van TU/e Innovation Lab BV, incubator van de Technische Universiteit Eindhoven. Vector verschijnt vier maal per jaar en wordt kosteloos toegezonden aan zakelijke relaties van de TU/e om hen te informeren over projecten en initiatieven op het gebied van onderzoeksprojecten met het grotere bedrijfsleven, innovatieprojecten met het MBK en ontwikkelingen met betrekking tot starters en spin-off activiteiten. Het eerstvolgende nummer van Vector verschijnt in maart ISSN-nummer Hebt u vragen of opmerkingen of wenst u Vector niet meer te ontvangen, mail dan naar innovationlab@tue.nl. Betrokken bij... Maarten Steinbuch Maarten Steinbuch studeerde Werktuigbouwkunde aan de Technische Universiteit Delft waar hij eveneens promoveerde. Van 1987 tot 1999 werkte hij bij Philips Research en CFT als lid van de wetenschappelijk staf aan onderzoek op het gebied van regeling van mechatronische systemen. Sinds 1999 is hij hoogleraar van de Control Systems Technology Group aan de TU/e. Hij is wetenschappelijk directeur van het 3TU.Centre High Tech Systems. Ook is hij editor-in-chief van het tijdschrift Mechatronics. Bovendien heeft hij een bedrijf opgericht: MI-partners, een kenniscentrum dat hightech mechatronische systemen en producten ontwikkelt. Op de cover: In het akoestisch lab van ir. Renz van Luxemburg worden schaalmodellen gebouwd om akoestisch onderzoek te doen. Lees verder op pagina 17. Foto: Bart van Overbeeke Naast onderwijs en onderzoek rekent de Technische Universiteit Eindhoven ook kennisvalorisatie tot één van haar kerntaken. Kennis die op de universiteit aanwezig is, moet op een snelle en efficiënte wijze kunnen worden uitgedragen richting bedrijfsleven. Met de titel Vector, die is meegegeven aan het zakelijke magazine van de TU/e, hoopt de TU/e dat streven op een bondige manier tot uitdrukking te brengen. Vector staat tenslotte voor de lijn die doorgetrokken kan worden, die opschaalbaar is De lijn, de vector, die ontspringt vanuit de kennisbron aan de universiteit zal in toenemende mate worden doorgetrokken naar de buitenwereld; we noemen dat vanuit de TU/e Het Vermogen om Kennis aan het Werk te zetten. Betrokkenheid bij de TU/e: In de eerste plaats ben ik hoogleraar aan deze universiteit, waar ik mij met automotive en mechatronica-onderwijs en -onderzoek bezighoud. Met de twee andere technische universiteiten bundelen wij ons onderzoek in het 3TU.Centre for Intelligent Mechatronic Systems. Daarnaast ben ik voorzitter van de Stichting Techniekpromotie die projecten uitvoert om leerlingen van basisscholen en middelbare scholen te interesseren voor techniek. Opvallend bedrijf in de regio: ASML vind ik een prachtig bedrijf: het maakt de allermooiste en allerduurste positioneer- en regelsystemen ter wereld. Belangrijk voor de economie: Mensen zijn het belangrijkst voor de economie. Wij leven in een kennisintensieve wereld en onze regio is bij uitstek een hightechregio waar veel kennis nodig is. Dat is ook belangrijk voor de TU/e: wij moeten deze mensen opleiden. Mijn streven is om de TU/e te laten groeien naar studenten in Dat betekent dat onze universiteit twee keer zo groot moet worden, met dezelfde hoge kwaliteit! Een hele uitdaging, maar we hebben de hoogopgeleide technici hard nodig. Nederland over vijftien jaar: Dan zijn er tweemaal zoveel bedrijven gevestigd in onze Brainportregio. We rijden over de snelweg in automatische files, waarbij auto s op een systeem de snelweg opgaan en we hebben een TU/e die twee keer zo groot is!

3 De wil om te winnen Kent u dat gevoel ook, dat je een puzzeltje leest en denkt: Ik zie het niet, er zal wel een fout in de opgave zitten?. En als je dan naar de oplossing kijkt is het het eigen ongeduld dat maakt dat je de oplossing niet zag, terwijl deze vaak zo voor de hand ligt. de toekomst er rooskleurig uit. De moraal? Als je in het water valt moet je niet zeuren dat je nat wordt, maar gewoon zwemmen. Vaak is het zo dat we met z n allen heel hard ons best doen en dat het resultaat er dan als een variabele uitkomt. Maar is dat wel genoeg? Op dit moment gaat het economisch minder goed. Toch bepalen we zelf hoe de toekomst eruit ziet: uw afdeling binnen het bedrijf, uw bedrijf binnen Nederland en ons land binnen de wereld. Laten we dus met z n allen gewoon datgene doen wat nodig is om het tij te keren. Vier jaar geleden hebben wij bij Paradigit onze eigen crisis gehad. Wij werden geconfronteerd met de afschaffing van de PC-Privéregeling die op dat moment goed was voor zo n 25 procent van onze omzet. In het bedrijf merkte ik de angst voor de onzekerheid over wat er zou gaan gebeuren. Persoonlijk voelde ik juist het enthousiasme van de uitdaging. Door de juiste stappen te nemen hebben we in vier jaar de omzet weer verdubbeld en ziet Om echte grote successen te bereiken moeten we het gewenste doel als uitgangspunt nemen en ons vervolgens afvragen wat we er voor moeten doen om dat te bereiken. Als dat lukt is daarna alles mogelijk. Het belangrijkste om dit op te kunnen brengen is in mijn ogen de wil om te winnen. Het enige dat nodig is, is de tomeloze motivatie bij uw medewerkers los te maken om het resultaat als een wedstrijd te zien, en te genieten van de weg ernaar toe. Laat dat het hoofdonderwerp zijn van uw volgende managementtraining. Want uiteindelijk telt alleen het eindresultaat! Arjen de Koning, CEO van de Paradigit Groep. In dit nummer: 4 in gesprek Mkb meer betrekken bij innovatieprogramma s / Roel Kramer, voorzitter van Point-One heeft als taak onderzoeks- en ontwikkelprojecten van industrie en kennisinstituten te stimuleren. 6 samenwerking met grootbedrijf De Lage Landen / De financiële dienstverlener wil e-contracting stimuleren en gaat daarom samenwerken met de groep Informatiesystemen van de TU/e. 1 2 samenwerking met MkB Crematorium Tilburg past warmteterugwinning toe / Zes studenten van de TU/e adviseerden over de mogelijkheden voor verwarming en koeling bij het crematorium. 1 4 starters Spectaculaire besparing met auto dankzij roterende gasklep / Het startende bedrijf Progression Industry ontwierp een systeem om brandstofbesparing in benzinemotoren te realiseren. en verder in dit nummer: Ontwerper-in-opleiding /8 Wetenswaardigheden/10 TU/e en maatschappij/16 Hoe gaat het eigenlijk met..?/17 Van belang en agenda/18.

4 I N G E S P R E K R o e l K r a m e r, v o o r z i t t e r P o i n t- O n e Point-One is een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse hightechindustrie, de kennisinstellingen en het ministerie van Economische Zaken. F oto : b a r t v a n o v e r b e e k e Mkb meer betrekken bij innovatieprogramma s Point-One, opgericht in 2006, is een innovatieprogramma voor embedded systemen, nanoelektronica en mechatronica. Met een subsidie van bijna 350 miljoen van het ministerie van Economische Zaken heeft het als taak om onderzoeks- en ontwikkelprojecten van industrie en kennisinstellingen te stimuleren. Speciale opdracht aan Roel Kramer, voorzitter van Point- One: betrek het mkb bij de innovatieprojecten. De ambitie van Point-One is het stimuleren van samenwerkingen tussen grote en kleine bedrijven en kennisinstellingen in strategische innovatieve R&D-projecten om de huidige, sterke positie van Nederland uit te bouwen tot het niveau van Silicon Valley. Point-One is een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse hightechindustrie, kennisinstellingen en het ministerie van Economische Zaken. Kramer: Wij zijn de olie in de machine om deze samenwerkingen op gang te krijgen. Daarnaast stimuleert het innovatieprogramma activiteiten zoals kennisoverdracht tussen bedrijven, vooral tussen grote en kleine ondernemingen. Ook maakt het zich sterk voor meer technici in de sector. Dat is misschien wel de grootste bedreiging voor techniek in Nederland de instroom is écht te laag. De werkwijze is dat innovatieve onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten binnen Point-One die worden goedgekeurd door de overheid, subsidie ontvangen. Point-One organiseert zelf geen projecten; dit doen de samenwerkende bedrijven en instellingen. Hoe de participaties eruit zien, verschilt per project. Maar globaal leggen bedrijven zelf tweederde in. Voor kleine bedrijven en kennisinstellingen geldt een lagere bijdrage. De totale waarde van de ingediende projecten is niet vastgelegd. Dat is praten

5 Kramer: Wij vormen een eenheid naar politiek Den Haag. Tweesporenbeleid De eerste vraag met betrekking tot een innovatieprogramma is natuurlijk: waarom wil/moet de overheid innovatie stimuleren? Er zijn goede en slechte argumenten, stelt Kramer, oud-philips-man. Het slechtste is: omdat andere landen het ook doen. Het goede is: we stimuleren met belastinggeld, om onze industrie te ontwikkelen en laten groeien. Volgende vraag is: aan wie geef je dat geld dan? Waarom bedrijf A wel en B niet? Daarover is doorlopend discussie. Vaak is er kritiek op de ondersteuning van grote bedrijven. Daar is kennis en geld om het zelf te doen. We doen dit toch omdat grote bedrijven gedwongen zijn om op korte termijn te handelen. Dankzij een innovatiesubsidie kunnen ze worden overgehaald om onderzoek op langere termijn te doen. Je kunt ze er ook mee stimuleren om samen te werken met kennisinstellingen en mkb om specialistische kennis en dure onderzoeksfaciliteiten te delen. Het is tweesporenbeleid, zegt Kramer. Eén is backing de winners; breid de sterke positie die je al hebt uit. Daarnaast moet je zorgen dat je kleine innovatieve bedrijven ondersteunt en helpt om uit te groeien tot wereldspelers. Point-One richt zich op versterking van het hele speelveld: zowel grote als kleine bedrijven én kennisinstellingen en onderzoeksinstituten. en onderhandelen. Het moet ook passen in het budget van Economische Zaken voor een bepaald technologisch onderwerp. Point-One haakt aan bij bestaande Europese innovatieprogramma s, zoals ITEA2 en MEDEA. Dat zijn projecten op basis van consortia. Wat wij daaraan toevoegen is dat wij een eenheid vormen naar politiek Den Haag. We stemmen ideeën van de R&D-industrie, kennisinstellingen en het mkb op elkaar af, zodat de projecten die aan één van de loketten worden ingediend, passen in de toekomstvisie van de R&D-gemeenschap, zoals vastgelegd in de plannen van Point-One. Deze plannen staan in het Programma , waarvoor het ministerie van Economische Zaken afgelopen juli een extra subsidie van 153 miljoen heeft gereserveerd. Voor onderzoek binnen het Point-One programma is dus voor de komende vier jaar zo n 350 miljoen beschikbaar. Is dat veel? Daarover kun je twisten. Het is maar waarmee je het vergelijkt. Frankrijk doet bijvoorbeeld veel meer. Nederland heeft een coöperatieve overheid, we zijn in Europa één van de betere landen. Maar je moet het ook niet overdrijven, het is hier geen vetpot. Wanneer een bedrijf naar Singapore gaat, profiteert het van subsidies en zeer gunstige belastingmaatregelen. Dankzij dit beleid heeft Singapore ook de meest geavanceerde industrie ter wereld. Dat klimaat is er in Nederland nog lang niet. Meer aandacht voor het mkb Een speciale opdracht voor Kramer, die in juni 2008 aantrad als voorzitter van Point-One, is om mkb ers te betrekken bij de projecten. De eis is dat veertig procent van ons budget wordt besteed aan deze groep, de praktijk was tot heden twintig procent. Nu is het lastig dit zo exact te stellen, omdat er projecten zijn waarin grote bedrijven een deel van hun research door kleinere laten doen. Maar de intentie is duidelijk: niet de grote bedrijven de zaak laten bepalen en het meest laten profiteren. Want het idee is dus vaak dat deze bedrijven alles opstrijken, terwijl ze al beter dan de kleine bedrijven in staat zijn hun onderzoek te organiseren. Dat is tot op zekere hoogte waar. Maar het is geen gek idee om de kracht van grote bedrijven te ondersteunen; zij nemen in hun kielzog ook weer veel kleine bedrijven mee. Anderzijds is het een erkend feit dat de groei van omzet vooral te danken is aan R&D en nieuwe ideeën van de kleine bedrijven. Voor grote is het vooral zaak om groot te blijven. Dan doe je het al heel goed. De explosieve groei moet van de een beetje uitgekauwde voorbeelden maar toch TomTom s en ASML s in de dop komen. Daarbij is er een trend dat veel grote bedrijven meer en meer kennis en innovaties bij de kleinere bedrijven halen. ASML en Philips Medical hebben een netwerk van honderden bedrijven. Grote bedrijven willen ook graag samenwerken met de kleinere. Dat heeft voor beide voordelen. Het vergroten van de rol van het mkb in grote, innovatieonderzoeken, is niet makkelijk, zegt Kramer. Wij doen dit bijvoorbeeld door bijeenkomsten en workshops te organiseren. We kunnen ze natuurlijk niet dwingen om te komen, maar we hebben zoveel te bieden en er is zoveel te winnen dat we verwachten dat ook de kleinere bedrijven gaan participeren in de onderzoeksprojecten die wij ondersteunen. Voor meer informatie over Point-One:

6 XS ax mx xe xn xw xex rx kx ixn xg x mx xe t g r o o t b e d r i j f De wereld verandert in snel tempo, ook de financiële wereld. Bijvoorbeeld de markt om kapitaalgoederen zoals kopieermachines of tractoren te leasen, één van de takken van De Lage Landen. De financiële dienstverlener uit Eindhoven gaat daarom samenwerken met de groep Informatiesystemen van prof. dr.ir. Paul Grefen (faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences, voorheen Technologie Management). F i n a n c i ë l e i n n o vat i e s Samenwerking met De Lage Landen De Lage Landen is een internationale financiële dienstverlener. Ze biedt een breed pakket producten aan voor leasing en handelsfinanciering. Met behulp van haar leasingproducten biedt ze haar klanten de voordelen van eigenaarschap van goederen zonder de lasten die daar doorgaans aan verbonden zijn. Stel dat een bedrijf een dure printer of kopieermachine nodig heeft, maar die liever niet wil aanschaffen. Dan kan het de machine leasen bij De Lage Landen. Die koopt de printer en kan die na verloop van de leaseperiode weer in de markt verkopen. Zo zijn er diverse constructies mogelijk, allemaal met andere voorwaarden. De markt voor De Lage Landen wordt steeds complexer en dynamischer. Er doen steeds meer partijen mee, het aanbod is steeds gevarieerder, producten lopen F oto : b a r t v a n o v e r b e e k e

7 minder lang. Klanten willen speciale contracten en de financiële dienstverlener wil die contracten steeds meer elektronisch en geautomatiseerd realiseren, het zogenaamde e-contracting. Tegelijkertijd is De Lage Landen bezig met globalisering. We zijn al een tijdje bezig om een echt wereldwijd bedrijf te worden, zegt Karel Schellens, Chief Executive Officer. In Nederland werken we al met 29 nationaliteiten en we doen zaken in 40 landen. Daarvoor is het belangrijk onze organisatiestructuur te globaliseren. We streven naar een standaardisering van al onze bedrijfsprocessen, zodat die over de hele wereld gelijk zijn. Om kopieermachines te leasen is het bijvoorbeeld standaard om het aantal kopieën bij te houden. Hoeveel papier is er gebruikt? Moet er nieuwe toner in, is er onderhoud nodig? Als er een chipje in die machine zit die dit voor ons bijhoudt, scheelt dat een hoop tijd en daarmee kosten. En als de machine honderd duizend kopietjes heeft gemaakt en het leasecontract voorbij is, blijven we met de restwaarde zitten. Die moet we dus goed kunnen berekenen. Standaardisering én flexibiliteit, zie hier de uitdagingen waar het bedrijf zich voor gesteld ziet. Innovatie is daarbij een sleutelwoord, zegt Schellens. Binnen ons bedrijf zijn we continu bezig met het verbeteren en uitbreiden van onze producten en diensten. Maar het is ook goed om eens met totaal andere invalshoeken naar de processen te kijken, met een frisse blik. Binnen de eigen bedrijfscontext blijven de oogkleppen vaak op. Elektronisch distributiekanaal Out-of-the-box denken, daar is De Lage Landen naar op zoek. Daarom hebben we ons oog laten vallen op samenwerking met een universiteit. En waarom dan niet hier, dicht bij huis, met een universiteit die kwalitatief goed staat aangeschreven, in onze eigen innovatieve regio? Vanaf volgend jaar gaat een promovendus van de groep van Paul Grefen bij De Lage Landen aan de slag voor vier jaar. Hij komt in dienst van de TU/e en wordt begeleid door de vakgroep, maar zijn salaris wordt betaald door het bedrijf. Hij of zij moet ons businessmodel bekijken en nieuwe ideeën over bijvoorbeeld e-contracting uitwerken, zegt Eric van der Linden, die bij De Lage Landen verantwoordelijk is voor innovatie. Zodat onze diensten efficiënter, sneller en in hogere Eric van der Linden (links) en Karel Schellens van De Lage Landen. mate geautomatiseerd verleend kunnen worden. Van der Linden hoopt dat het innovatietraject een echt e-businessmodel oplevert dat praktisch toepasbaar is. Een elektronisch distributiekanaal waar geen handmatige interventie meer aan te pas hoeft te komen. Nu gaan onze diensten altijd via mensen, vendoren of banken. Een elektronisch distributiekanaal is dan een mooie aanvulling. Er is een onderzoeksopdracht voor de AIO geformuleerd, maar die is bewust heel breed gehouden. De onderzoeker heeft natuurlijk een kader nodig, maar eigenlijk is dat tegenstrijdig aan innovatie, geeft Schellens aan. Het moet geen korset worden. Hopelijk laat hij geen innovatieve ideeën liggen. Op de koffie Grefen verwacht dat het onderzoek een katalysator in het innovatieve denken van De Lage Landen kan betekenen. Wij hebben al veel ervaring binnen het financiële domein, bijvoorbeeld e-business en dynamische relaties tussen bedrijven. Dit gebied rond kapitaalgoederen is nieuw voor ons. Maar het onderwerp valt erg binnen de kern van onze groep. De bedoeling is regelmatig tussentijds te evalueren. We willen niet vier jaar nadenken en dan de hele boel opdienen, maar tussendoor kleine beetjes gebruiken, zegt Grefen. Geen enkel bedrijf gaat vier jaar lang wachten op de uitkomsten. Mocht er spin-off komen, dan moet er iemand binnen het bedrijf zijn om dat handen en voeten te geven. Daar heb je juist weer iemand uit de praktijk voor nodig, benadrukt Van der Linden. Voor De Lage Landen betekent de samenwerking ook toegang tot onderzoeksfaciliteiten van de universiteit. Zo kunnen we studenten aan het werk zetten rond een bepaald thema. En momenteel volgen twee van onze medewerkers colleges op de faculteit over e-business. Als het samenwerkingscontract getekend is, kan de werving van de promovendus beginnen. Wij hebben daar ook een stem in, zegt Van der Linden. Er moet natuurlijk wel een klik zijn. Beide partijen zien uit naar het traject. Het kan tot een heel leuke samenwerking leiden, zegt Grefen. En het is fijn dat ze zo dichtbij zitten. We kunnen letterlijk bij elkaar op de koffie komen. We hebben al heel wat uurtjes doorgepraat. Het mooiste dat eruit kan komen? Dat de AIO cum laude slaagt, zegt Schellens. Dat betekent dat-ie vier jaar is gebleven én een goed onderzoek heeft afgeleverd.

8 O N T W E R P E r i n o p l e i d i n g Gebouwen ontwerpen is zijn passie, maar Geoffrey Timmer is minstens zo gefascineerd door de fase ervoor. Hoe komt een opdracht voor een ontwerp tot stand? Kun je beslissingen die in dat voortraject genomen worden beïnvloeden? G e o f f r e y T i m m e r ( 2 9 ) Meerwaarde door een brede blik De meesten van mijn vrienden zijn nadat ze zijn afgestudeerd gaan werken bij een architectenbureau. En soms kriebelt het bij mij ook wel, maar ik heb er geen spijt van dat ik een ander pad bewandel, zegt Timmer. Na en tijdens het laatste deel van zijn studie werkte hij kort bij een architectenbureau maar hij koos er toch voor om de TOIO-opleiding Architectural Design Management Systems (ADMS) te gaan doen. Voordat een architect aan bod komt in een project zijn er al veel beslissingen genomen die een grote invloed hebben op het uiteindelijke ontwerp. Hoe is die interactie tussen de verschillende partijen die daar een rol in spelen? Dat is wat me interesseert. Formuleren van ambities In het afsluitende project dat Timmer bij ING Real Estate in Den Haag deed, werd hij op zijn wenken bediend. Hij onderzocht hoe projectontwikkelaars, de opdrachtgevers van grote bouwprojecten, hun ambities het best kunnen formuleren. Het is een snelle wereld, die van de projectontwikkelaars, waar mensen heel vaak snel beslissingen nemen. Maar soms zouden ze wat meer tijd moeten nemen en dingen explicieter moeten maken. Ik denk dat processen dan minder zullen gaan slingeren. De tijd die het kost krijg je later in het traject weer terug, al zal het lastig zijn dat te bewijzen. Timmer vroeg in dat onderzoek leden van projectteams afzonderlijk naar de essentie en de betekenis van hun project. Het verrassende was dat er geen eenduidige antwoorden kwamen. Volgens Timmer zou het voor de opdrachtgevers heel goed zijn als ze, voordat ze met andere partijen gaan communiceren over hun project, een sterk en eenduidig beeld hebben van wat ze willen. Vaak gaat zo n projectteam meteen, en dus veel te vroeg, aan de slag met hoe ze het project gaan opzetten. Dan komen er allerlei getallen op tafel die een belangrijke rol gaan spelen in beslissingen terwijl de betekenis van die getallen voor het project moeilijk op waarde te schatten is. Om te voorkomen dat mijn afstudeerwerk als rapport in een la verdwijnt en er nooit meer uitkomt, heb ik behalve een verslag ook een praktisch raamwerk gemaakt. Daarin staat in welke termen je moet spreken over alle aspecten die een rol spelen om tot een eenduidige opdracht te komen. Die opzet wordt waarschijnlijk opgenomen in de besluitvormingsdocumentatie, waarin naast de financiële consequenties, ook de visie op een ontwerp thuishoort. Zelf houdt Timmer er een brede blik op het ontwerpproces aan over, iets dat hem in zijn toekomstige baan zeker van pas komt. Cultuur verschillen Aan het afsluitende project bij een bedrijf gaat een jaar van cursussen en casestudies vooraf. Aan de hand van een situatieschets analyseren de TOIO s de problemen, benoemen de knelpunten en stellen oplossingen voor. Het groepje ADMS-TOIO s was klein. Naast Timmer bestond het uit nog drie TOIO s. Timmer: Het leuke was dat we allemaal een verschillende studie gedaan hadden en dat bleek heel nuttig. Ik ben architect, iemand had bouwtechnisch ontwerpen gestudeerd, een ander technische innovatiewetenschappen en de vierde innovatiewetenschappen. We hadden elk Geoffrey Timmer in Den Haag. vanuit onze eigen achtergrond een eigen visie op een probleem en samen gaf dat voortdurend een verrijking van het beeld dat je had. Cultuurverschillen, zoals die tussen studenten van verschillende studierichtingen, vind je ook tussen de architecten en de projectontwikkelaars, merkte Timmer. Bij ING zat hij aan de andere kant van de tafel bij een architectenselectie. Ik was de ontwerpercultuur gewend. In die omgevingen waar je overal op tafels maquettes ziet staan vinden allerlei creatieve processen plaats. Tijdens mijn project kwam ik in een omgeving waarin het atelier had plaatsgemaakt voor een kantoor. De processen die daar spelen, alhoewel ze natuurlijk op hun eigen manier ook weer heel creatief zijn, zijn anders dan ik gewend ben. Ze zijn veel creatiever met strategie, getallen en mogelijkheden, en veel minder met oplossingen waar architecten in denken. Dat is wel even wennen geweest. Inmiddels is zijn opleiding ten einde en zoekt Timmer naar een baan waar hij zijn passie voor het ontwerpen zelf kan combineren met alles wat hij geleerd heeft over de processen die daaromheen spelen. F OTO : B a r t v a n o v e r b e e k e 8

9

10 Wetenswaardigheden Samenwerking met Catharinaziekenhuis De TU/e heeft een raamovereenkomst getekend met het Catharinaziekenhuis over strategische samenwerking in onderzoek. De twee betrokken faculteiten zijn Elektrotechniek en Industrial Engineering & Innovation Sciences (voorheen Technologie Management). Decaan prof.dr.ir. Ton Backx van Elektrotechniek verwacht dat de samenwerking uiteindelijk net zo omvangrijk wordt als die met het Máxima Medisch Centrum (MMC). Voor de faculteit Elektrotechniek is het een verbreding van de bestaande samenwerking, vooral op het gebied van cardiologie. Ook bedrijven als Philips zijn betrokken bij de projecten. Voor de faculteit Industrial Engineering & Innovation Sciences heeft de overeenkomst meer het karakter van een intentieverklaring tot uitbreiding van de huidige samenwerking. Insteek is om de gehele keten te bekijken vanuit de optiek van de patiënt, met als doel het proces zowel effectiever als efficiënter te maken. Het Innovation Lab van de TU/e was ook betrokken bij de totstandkoming van de overeenkomst, in de rol van intermediair. De faculteit BMT sloot in april dit jaar al een Ook bij catheterisaties speelt digitalisering een grote rol. overeenkomst met het Catharinaziekenhuis, gericht op het cardiovasculaire vakgebied. Het Catharinaziekenhuis neemt in het kader hiervan één medisch ingenieur aan; BMT heeft toegezegd minstens één en zo mogelijk twee AIO s op dit gebied aan te stellen. Miljoenensubsidie voor gepulste plasma s Een programmavoorstel voor onderzoek naar gepulste plasma s is voorlopig goedgekeurd door technologiestichting STW. Het gaat om een Patent voor het design én voor de technologie Modelrecht voor unieke TU/e-leeslamp Het Innovation Lab heeft half oktober een modelrecht aangevraagd voor een leeslamp die is ontwikkeld door ir. Philip Ross van de faculteit Industrial Design. Het is volgens het F oto : s m p e / e / b a r t v a n o v e r b e e k e Innovation Lab de eerste keer dat de TU/e een beroep doet op een dergelijke wettelijke bescherming. Voor de leeslamp van Ross is al voor de zomer patent aangevraagd. Maar die betreft uitsluitend de technische werking van de leeslamp. Zo bedacht Ross nieuwe toepassingen voor het led-licht waarmee zijn lamp is toegerust. Zijn vondst heeft onder meer betrekking op de bundelbreedte en dynamiek van het led-licht. Deze kunnen met handgebaren worden aangepast. Dat nu ook voor het design van de leeslamp beschermrecht is aangevraagd, is een primeur. De leeslamp is zowel op designgebied als op technisch vlak commercieel interessant. Philip Ross met zijn ontwerp. subsidie van 4,6 miljoen euro voor een project waarin de TU/e samenwerkt met de Universiteit Twente, het Centrum voor Wiskunde en Informatica in Amsterdam en beoogde industriële partners als ASML, Philips, Bradford Engineering en ingenieursbureau Oranjewoud. Het Perspectiefprogramma Building on Transient Discharges draait om kortlevende plasma s. In een plasma dat slechts een fractie van een seconde bestaat, wordt relatief weinig warmte opgewekt, maar er ontstaat wel veel chemische reactiviteit. Daarom hebben deze plasma s veel toepassingen. Bij ASML worden gepulste plasma s gebruikt als lichtbron voor de nieuwe generatie lithografiemachines en bij Philips worden pulsen opgewekt bij het starten van lampen. Ook maken veel kleinere bedrijven in de regio gebruik van gepulste plasma s om lucht, water en zelfs de bodem te zuiveren. Het bedrijfsleven heeft al toegezegd bovenop de 4,6 miljoen van STW nog één à twee miljoen euro in te brengen. Plasma s stonden ook centraal tijdens de Super TU/esday die de faculteit Technische Natuurkunde onlangs organiseerde. Dat resulteerde in een afwisselend programma vol met spectaculaire demonstraties, maar ook met veel inhoudelijke informatie over de aard en het nut van plasma s. Zo leerden de ruim tweehonderd bezoekers dat wel 95 procent van al het licht dat zichtbaar is op de donkere helft van de aardbol wordt opgewekt met plasma s en dat plasma s ook een belangrijke rol spelen bij de productie van zonnecellen, computerchips en zelfs bierflesjes. Naast het voorstel op het gebied van kortlevende plasma s heeft STW ook een Perspectiefvoorstel in 3TU-verband voorlopig goedgekeurd: Integral Solutions for Sustainable Construction. Dit project beoogt duurzame oplossingen te vinden voor het onderhouden en uitbreiden van het Nederlandse spoor- en wegennet. Hiervoor willen de 3TU s een nationaal centrum oprichten. 1 0

11 Continuing Education TU/e ers kraken internetbeveiliging van de toekomst Onderzoekers van de TU/e zijn erin geslaagd om de code van het zogeheten McElieceencryptiesysteem te kraken. Dit systeem is een kandidaat voor de beveiliging van internetverkeer in het tijdperk van de kwantumcomputer de voorspelde supersnelle computer van de toekomst. Tegelijk met de kraak presenteerden de onderzoekers ook een nieuwe sleutel waarmee de McEliece-code wél kraakbestendig is. TU/e-hoogleraar Tanja Lange ontwikkelde met haar promovenda Christiane Peters en hun Amerikaanse collega Daniel Bernstein dit semester op bezoek in Eindhoven een methode om het McEliece-encryptiesysteem met de rekenkracht van honderd computers binnen veertien dagen te kraken. Voor de kraak werden gedurende achtduizend computerdagen talloze combinaties uitgeprobeerd. Het onlangs opgerichte TU/e-instituut voor securityvraagstukken EIPSI leverde hiervoor ongeveer de helft van de capaciteit. De rest van de rekentijd werd geleverd door groepen in Amsterdam, Ierland, Frankrijk, Taiwan en de VS. Het was een computer in Dublin die geluk had en de echte combinatie vond. Momenteel gebruiken banken een verbeterde versie van de RSA-code uit 1977 voor het beveiligen van bijvoorbeeld elektronische transacties. Een kwantumcomputer zal echter weinig problemen hebben om deze code te kraken. Daarom zijn onderzoekers, vooruitlopend op de introductie van de kwantumcomputer die volgens Lange nog minstens tien jaar op zich laat wachten op zoek naar versleutelingsystemen die bestand zijn tegen kwantumcomputers. Het McEliece-systeem voldoet aan die eis, maar bleek dus niet bestand tegen een aanval met conventionele pc s. Lange en collega s ontwierpen daarom een nieuwe sleutel, waarmee McEliece wél bestand is tegen kraakpogingen. TiasNimbas brengt kennis naar High Tech Campus Eindhoven De programmamakers van TiasNimbas managementtaken voor de kiezen krijgen, Business School willen ingaan op de maar verder geen zakelijke achtergrond behoeften van (kleine) hightechbedrijven in hebben. Zeker de helft van de onderzoekers de regio Eindhoven. Nu komt de Business bij Philips komt uit het buitenland en een School met een speciaal programma soortgelijk percentage geldt ook voor Foundations in Management, voor onderzoekers bij kleinere bedrijven. Met jonge technologen die voor het eerst name voor hen wil TiasNimbas nu iets doen. managementtaken krijgen. Ook gaat Op de High Tech Campus zitten 80 bedrijven TiasNimbas door met de populaire lezingen die zich met R&D bezig houden. Nog maar die men regelmatig op de High Tech Campus 3000 van de 7000 onderzoekers is in dienst bij Eindhoven organiseert. Philips. De rest is veelal werkzaam bij kleine, innovatieve ondernemingen. De opleiding Met dit nieuwe programma gaan wij naar wordt laagdrempelig: dichtbij de bedrijven de bedrijven toe, zegt Academic Director en zonder grote investeringen in tijd of geld. van het programma dr. Walter van Dyck. Deze mensen werken bij bedrijven zonder Hij is Assistant Professor Technology and grote budgetten voor onderwijs, zijn bezig Innovation Management bij TiasNimbas. De hun loopbaan op de rails te zetten en hebben zogenaamde Pathway to your MBA gaat vaak ook nog eens een jong gezin. Daar vanaf maart 2009 van start. De lessen zullen moeten we rekening mee houden, legt Van elke dinsdagmiddag en avond plaatsvinden Dyck uit. op een centraal punt op de High Tech Campus Vooral bij kleinere bedrijven zie je dat er Eindhoven. veel gevraagd wordt van jonge technici. Zij Technologen tussen de 25 en 35 jaar kunnen willen natuurlijk serieus genomen worden en zo bij ons een flink gedeelte van het eerste moeten daarom op niveau kunnen praten met jaar van het normale MBA-programma accountants en revisoren. doorlopen. Indien je na onze opleiding Het programma zal zich beperken tot vier toegelaten wordt tot het MBA-programma is vakken die de deelnemers een stevige de totale studieduur drie jaar in plaats van basiskennis moeten geven. Vakken waarvan twee. Zo is de inspanning meer gespreid in de TiasNimbas denkt dat mensen met een tijd. De lessen zullen gericht zijn op de kennis technische achtergrond ze goed kunnen die de mensen nu nodig hebben. De nadruk gebruiken. Het gaat om: Business Economics, zal steeds liggen op de praktische toepassing Managerial Accountancy & Control, van kennis. Het wordt een afgerond geheel Organisation Development and Strategic HRM waarmee de beginnende managers voorlopig en Strategic Marketing. Wie de opleiding uit de voeten kunnen, aldus Van Dyck. afmaakt, krijgt een credit waver waarmee hij of zij tot drie jaar later een MBA-opleiding kan Laagdrempelig beginnen in het tweede jaar. Deze regio kent momenteel een grote aanwas van jonge, Engelstalige technologen die ook Meer informatie: UniPartners ondersteunt startende ondernemer UniPartners Eindhoven is een academisch adviesbureau gelieerd aan de TU/e. De stichting wordt gerund door TU/e-studenten en richt zich niet alleen op technische vraagstukken. Een voorbeeld hiervan is het project dat is uitgevoerd voor RedPoint Medical. De opdrachtgever kwam als startende ondernemer in contact met UniPartners via de MKB Servicedesk en UniPartners Nederland. Het project betrof een marktonderzoek over een innovatief product op het gebied van gasafnamepunten, gebruikt in ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Een gasafnamepunt is een schakelsysteem tussen een gastank van een specifiek type gas met een output in de vorm van een bijbehorende slang die wordt aangesloten op medische apparatuur. Hierbij is elk afnamepunt uniek voor elk type gas, zodat ongelukken in het verkeerd aansluiten kunnen worden voorkomen. Het nieuwe product bevat een groot aantal verbeteringen ten opzichte van het huidige gebruikte product op de Nederlandse markt, zoals (brand)veiligheid, montage, onderhoud en kosten. Uit het onderzoek is gebleken dat er grote interesse is van ziekenhuizen, zorginstellingen, installatie- en adviesbureaus, bedrijven met investeringsplannen en de overheid voor dit innovatieve product. Het uitgevoerde marktonderzoek door UniPartners Eindhoven was één van de pilaren waarop RedPoint Medical verder kon bouwen als startende ondernemer. Voor meer informatie: eindhoven@unipartners.nl of Telefonisch is Unipartners te bereiken via (040)

12 Xs ax mx xe xn xw xex rx kx ixn xg x mx xe t M K B C r e m at o r i u m T i l b u r g d r a a g t s t e e n t j e b i j a a n s c h o n e r m i l i e u Crematorium gebruikt hitte van emissies Crematorium Tilburg gaat voortaan deels in de eigen behoefte aan energie voorzien. Een groep van zes studenten van de TU/e heeft hiervoor de basis gelegd. Het Tilburgse crematorium past als eerste in Nederland warmteterugwinning mét buffer toe. Het systeem is in oktober in gebruik genomen. Zowel Crematorium Tilburg als de TU/e zijn enthousiast over de samenwerking. F oto s : b a r t v a n o v e r b e e k e De studenten van de opleidingen Technische Wiskunde, Bouwkunde en Scheikundige Technologie onderzochten of het haalbaar was om de emissie van de ovens (1000 graden Celsius) via filters te gebruiken voor verwarming en eventueel koeling van het crematorium. Ze bekeken drie alternatieven: warmteterugwinning met en zonder buffer voor opslag van overtollige hitte, en warmteterugwinning waarbij s zomers de energie ook voor koeling gebruikt zou kunnen worden. De studenten adviseerden het laatste, maar na afweging van de voor- en nadelen koos het crematorium voor warmteterugwinning zonder koelsysteem en mét buffer. Mede op grond van de onderzoeksresultaten van de TU/e-studenten heeft ingenieursbureau GTI vervolgens een systeem ontwikkeld waarmee het crematorium een besparing van kuub gas per jaar voorziet door warmte op te slaan in een buffer. Het totale energieverbruik van het crematorium is kuub. Voor de haalbaarheidsstudie heeft Crematorium Tilburg gebruik gemaakt van een innovatievoucher van Senternovem. De warmteterugwinningsinstallatie van Crematorium Tilburg. Leerzaam Coach dr.ir. Han van Kasteren is enthousiast over de samenwerking van de TU/e met het crematorium: Het is voor studenten heel leuk en extra leerzaam om aan een projectidee te werken dat daadwerkelijk gerealiseerd wordt in de praktijk. Dat gebeurt misschien in drie procent van de gevallen waarbij een idee onderzocht wordt. Ook het Crematorium Tilburg is verheugd met het resultaat van de samenwerking met de TU/e. Wij moesten volgens de EU-wetgeving de emissie van kwik en andere zware metalen vóór 31 december 2008 drastisch terugbrengen. Het leek ons een goed moment om eens te kijken naar de mogelijkheden om binnen onze stichting iets aan duurzaamheid te doen, zegt bestuurslid ir. Kees den Dekker. We willen ons steentje bijdragen aan een schoner milieu, wij zijn tenslotte een ideële stichting. Uiteindelijk hebben we ongeveer een miljoen euro geïnvesteerd in het 1 2

13 hele project. Daarvan is ongeveer eenderde besteed aan de warmteterugwinning. Een behoorlijk bedrag voor een kleine organisatie als de onze. Van Kasteren stelt dat veel bedrijven en organisaties eens in de tien tot twintig jaar een moment hebben waarop ze opnieuw in apparatuur moeten investeren. Dat is ook het moment om duurzamer te gaan werken, zegt hij. Van Kasteren werkt zowel voor United Brains (een samenwerkingsverband tussen onder andere de TU/e, Fontys Hogescholen, TNO en ROC Eindhoven) als voor Telos, het Brabants instituut voor duurzaamheidsvraagstukken. Goed verhaal Op het moment dat het team studenten aan de slag ging, werd ook een nieuwe directeur benoemd bij Crematorium Tilburg. Directeur Mariëlle van den Heuvel zegt met veel plezier met de studenten te hebben samengewerkt. Dit was meteen haar eerste project als directeur. We kwamen elke twee weken met het bouwteam en de mensen van het crematorium bij elkaar. Het was een goed team met mensen uit alle betrokken disciplines. Door de directe lijnen konden vragen snel beantwoord worden. Iedereen vond het een interessant project, vertelt ze. Uiteindelijk hebben de studenten ons een goed advies kunnen geven over de haalbaarheid. Dat hebben we ingebracht bij het ingenieursbureau dat voor de uitvoering heeft gezorgd. Sommige zaken uit het advies moesten bijgesteld worden. De studenten dachten dat de investering in vijf jaar terugverdiend zou zijn. Dat bleek achteraf negen jaar, maar dat was voor ons geen reden om er van af te zien, aldus de directeur van Crematorium Tilburg. Volgens Den Dekker zou menige overheidsinstantie een puntje kunnen zuigen aan de snelheid waarmee de studenten hun werk hebben afgeleverd en het project afgerond kon worden. De studenten hadden het project in vijf maanden voor elkaar, het bouwteam deed er vervolgens zes maanden over. Van idee tot afronding was het bij elkaar twee jaar. Er kwam een kleine aanbouw voor de warmteterugwinningsinstallatie die gekoppeld werd aan de ovens. Het teveel aan warmte bijvoorbeeld in de zomer wordt opgeslagen in een waterbassin dat fungeert als een buffer. Het crematorium heeft een voorbeeld genomen aan Crematorium De Boskamp in Assen. Ook daar heeft men de noodzaak om het filtersysteem te vernieuwen aangepakt door een heat recovery system te implementeren. Iets wat in de jaren tachtig, toen de technologie beschikbaar kwam, als te onrendabel werd gezien, maar nu als een reële optie geldt. De Boskamp was de eerste in Nederland die deze weg opging, maar daar heeft men niet, zoals in Tilburg, een bassin om overtollige hitte in op te vangen om later te kunnen gebruiken. De studenten hebben de Assense installatie bezocht om te kijken hoe het systeem daar werkt. Rol Coach Van Kasteren: Je krijgt veel meer uit een project als de opdrachtgever meeloopt in het traject en enthousiast is. Dit is een klassiek geval zoals we het bij United Brains graag zien: een bedrijf doet kennis op en staat daardoor sterker in het consultancytraject. Daarmee vervul je ook je rol als kennisinstituut. Studenten van TU/e kijken van hun kant buiten hun eigen vakgebied en leren samenwerken met mensen van andere gebieden, zoals het later in de praktijk ook gaat. Directeur Mariëlle van den Heuvel en bestuurslid Kees den Dekker van Crematorium Tilburg. 1 3

14 S t a r t e r S Het is een robuuste claim van de heren van het startende hightechbedrijf Progression Industry: met het Energy Driven Airconditioning System voor benzinemotoren is een brandstofbesparing tot vijftien procent te behalen. Het ontwerp van ir. Michael Boot (28), AIO bij de faculteit Werktuigbouwkunde, wordt op dit moment verder ontwikkeld om als pakket te worden verkocht aan consumenten. De essentie van zijn vinding: vervang de gasklep door een turbinewiel. Spectaculaire besparing met roterende gasklep 1 4

15 Twee jaar geleden ontstond het idee tijdens een avondje filosoferen met vrienden aan een keukentafel. De promovendus doet dit wel vaker. Uitgangspunt was dat een benzinemotor, in tegenstelling tot een dieselmotor, niet zuinig is. Het probleem is de gasklep, de klep die de luchtstroom naar de motor reguleert. Een dieselmotor heeft die niet en is daarom een stuk zuiniger. De oplossing: maak voor de benzinemotor geen klep maar een wiel, dat geeft minder verlies. Geen eenvoudig verhaal. Boot legt het uit. In de stad heeft een gemiddelde auto ongeveer vijf kilowatt vermogen nodig. Op de snelweg tussen de tien en vijftien kilowatt, onder meer afhankelijk van de luchtweerstand. Dat is nog steeds heel weinig in verhouding tot het maximaal vermogen van de motor; de motor is eigenlijk zelfs op de snelweg nog niet écht aan het werken. Wanneer een motor weinig vermogen nodig heeft, heeft deze ook weinig lucht en brandstof nodig. Bij een benzinemotor is de lucht-brandstofverhouding constant en zit rond de vijftien. Dit betekent dat je vijftien keer zoveel luchtmassa als brandstofmassa de motor laat binnenkomen. Deze ratio ligt vast omdat de 3-weg katalysator anders niet werkt. Deze reduceert stikstofoxide, verbrande koolwaterstof en koolstofmonoxide. Een motor zuigt van zichzelf constant bijvoorbeeld twee liter lucht aan. Wanneer je minder lucht wil, moet je een restrictie aanbrengen. Dit gebeurt in de vorm van een klep, de gasklep. Die zorgt voor de noodzakelijke onderdruk in de motor. De motor moet hard zuigen om de lucht voorbij de klep te krijgen, wat frictie geeft. Deze frictie warmt de lucht op. De warmte is energie die verloren gaat bij het naar binnen zuigen van de lucht. Bij 50 kilometer per uur verliest de auto ongeveer een kilowatt, twintig procent van wat je nodig hebt om die snelheid te rijden. Op de snelweg is het ongeveer anderhalve kilo- De proefopstelling bij Werktuigbouwkunde. watt. Bijna tien procent van de benodigde energie. Boot: De klep kun je helaas niet zo maar weghalen. Een motor heeft namelijk een restrictie nodig, want die móet onderdruk hebben. Wat je wel kunt doen, is zorgen dat de verliezen die bij de klep optreden, worden teruggewonnen. Dat kan wanneer je de klep vervangt door het turbinewiel. Wanneer het wiel perfect is afgesteld win je tot zeventig procent van de verliezen terug. Besparing Vlnr: Michael Boot, Trudo Arts en Ruud Eichhorn (afstudeerder op dit project) bij de opstelling met meetapparatuur. Op de eerste plaats heb je bij rotatie minder frictie en daarmee minder verlies. Er ontstaat minder opwarming van de lucht, waarmee je in feite koelvermogen genereert. Met dit koelvermogen kun je de aircovloeistof koelen, waardoor de airco minder vaak aan hoeft. Wanneer je de airco niet gebruikt, laat je de koude lucht de motor ingaan. Deze kan hiermee een meer efficiëntere verbranding realiseren. Daarbij is met een dynamo het draaien van de roterende klep om te zetten in elektriciteit. Om deze effecten in cijfers te vatten: van de één tot twee kilowatt die je zou kunnen terugwinnen bij de klep, is zeventig procent om te zetten in rotatie-energie en negentig procent hiervan is om te zetten in elektriciteit. Begin je met anderhalve kilowatt winst bij de klep, dan wek je continu 700 watt op, die je opslaat in de accu. Deze elektriciteit zorgt ervoor dat je de motoraangedreven dynamo kunt weglaten of uitschakelen, waarmee je weer energie bespaart. Met de roterende klep creëer je dus koelvermogen en elektriciteit. Bij een auto met een vermogen van 2.0 levert dit naast de 700 watt elektriciteit ook 800 watt koelvermogen. De winst voor het milieu: de dynamo hoeft minder vaak op de motor en de airco hoeft minder vaak aan. De airco verbruikt in de stad al twintig procent van het totale verbruik van de auto. Dat kun je voor een groot gedeelte schrappen, wat neerkomt op tien tot vijftien procent van het brandstofverbruik. Op de snelweg is dit minder. De vinding van Boot heeft dus nog een extraatje. Omdat de lucht bij de motor afkoelt, kan er een koudebuffer worden gemaakt. Deze kan enkele tientallen graden koelen. Wanneer je de buffer gebruikt om de lucht die de motor ingaat te koelen, wordt de lucht gecomprimeerd. Hiermee kan de auto tien procent sneller optrekken. Bij een 5-liter motor kan dit zelfs twintig procent extra vermogen genereren. Entrepreneur Boot heeft het bedrijf opgezet met Trudo Arts (32), voormalig huisgenoot en vriend, en student entrepreneurship aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Boot is de technische man, als AIO verbonden aan de faculteit Werktuigbouwkunde in de groep van prof.dr. Philip de Goey. Arts heeft een achtergrond in techniek, maar houdt zich vooral bezig met de bedrijfskundige kant van de onderneming. Het idee is nu om de vinding te gebruiken in een zogenaamde aftermarket kit, een pakket met de roterende klep die bijvoorbeeld bij autogarages en Kwikfit geïnstalleerd kan worden. Wanneer het zo goed blijkt te werken als wij beweren, zullen de autofabrikanten vanzelf komen. Want dat is natuurlijk het ideaal: onze vinding in alle nieuwe benzineauto s. Op korte termijn onderzoeken de ondernemers op welke manier ze met partners de kit kunnen maken en verkopen. De markt waar ze zich op richten bestaat dan uit de bestaande auto s. Nog altijd zo n zeshonderd miljoen. Voor meer informatie: 1 5

16 TU/e en maatschappij nieuws SmartGoals SmartGoals is een trainingsysteem dat bestaat uit een set poortjes die kunnen detecteren of er een bal doorheen gaat of een speler. De SmartGoals hebben allemaal felle LED-lampen, een eigen computer en staan met (complexe) draadloze technologie met elkaar in verbinding. Daarmee kan een trainer trainingsschema s opstellen, op elk gewenst niveau. Elke SmartGoal is geprogrammeerd met een aantal basisregels en als de poortjes samen staan opgesteld, komen er oefeningen te voorschijn. Hans van Breukelen (oud-keeper van PSV), die kennismaakte met het systeem tijdens het Sport en Technologie Congres eind oktober: Het ziet er simpel uit, maar de technologie erachter is complex. Ik zou dit systeem graag gebruikt zien op de Johan Cruijff voetbalvelden. Masterstudent Industrial Design Chris Heger en onderzoeker Mark de Graaf gaan verder met het ontwerp van Heger. Momenteel zijn ze samen met het Innovation Lab van de TU/e een business plan aan het opstellen voor de SmartGoals. Twee andere studenten Industrial Design werken aan het verfijnen van het ontwerp en de technologie F oto s : B a r t v a n O v e r b e e k e SmartGoals was een groot succes tijdens Dutch Design Week. achter SmartGoals. Er is inmiddels ook een patent aangevraagd zodat het concept eveneens voor andere sporten als hockey en de zwemsport kan worden ontwikkeld. TU/e en UvT steken geld in nieuwe rekenmethode De TU/e en de Universiteit van Tilburg (UvT) geven ieder euro aan de Stichting Goed Rekenonderwijs voor het ontwikkelen en op de Promotie-onderzoek van scheikundig ingenieur Schoon schuim voor de toekomst Bij de vervaardiging van piepschuim als verpakkingsmateriaal wordt het schadelijke pentaan gebruikt. Als milieuvriendelijk alternatief is ook koolstofdioxide een optie. Scheikundig ingenieur Leon Jacobs onderzocht welke factoren bepalen of je hiermee schuim met de juiste structuur kunt maken. Hij promoveerde in oktober op dit onderwerp. Van piepschuimachtige verpakkingsmaterialen wordt alleen al in Europa jaarlijks zo n drie miljoen ton geproduceerd. Het lage gewicht van piepschuim komt door de luchtige structuur, die traditioneel wordt verkregen door pentaan op te lossen in polystyreen. Pentaan heeft een kookpunt van ruim dertig graden Celsius, dus als je het geheel verwarmt tot rond de honderd graden, verdampt het pentaan en zet het uit. Daardoor wordt de door de warmte flexibele polystyreen uitgerekt, en vormen zich holtes. Het pentaan komt als afvalstof in de natuur terecht. De EU is van plan om het gebruik binnenkort te verbieden. Vandaar dat er naarstig wordt gezocht naar alternatieven. Koolstofdioxide (CO 2 ) is een veelbelovende vervanger voor pentaan, onder meer omdat het goed oplost in polystyreen en verwante polymeren. Het is echter een gas en daarom moet het samengedrukt worden om voldoende hoge dichtheden te bereiken. Jacobs gebruikte een minireactor van zeventig milliliter om zelf het polymeerschuim SMMA te maken. Zijn voornaamste doel was om vast te stellen welke parameters bepalen hoe de structuur van het schuim er precies uit komt te zien. De bevindingen van Jacobs worden gebruikt door een promovendus in Delft, die moet onderzoeken of het gebruik van CO 2 voor de productie van piepschuim ook haalbaar is op industriële schaal. markt brengen van een nieuwe rekenmethode. Deze rekenmethode zal een alternatief vormen voor de zogeheten realistische rekenmethodes die nu domineren in het basisonderwijs. De universiteiten ondersteunen het initiatief van de stichting omdat goede rekenvaardigheid voor iedereen essentieel is en ook van groot belang voor het voortgezet en het hoger onderwijs. Het huidige realistische rekenen, waarmee kinderen niet meer de basale rekentechnieken leren beheersen, krijgt steeds meer kritiek. De methode heeft er toe geleid dat beroepsgroepen voor wie deze vaardigheid juist cruciaal is, zoals verpleegkundigen en onderwijzers, niet goed kunnen rekenen. De steun past in de context van de projecten die de universiteit al onderneemt onder de vlag van het Pre University College. Het verbeteren van het wiskundeonderwijs op middelbare scholen staat hierbij centraal. Ook onderstreepten de TU/e en de UvT met de oprichting van de Kinderuniversiteit al eerder hun betrokkenheid bij de leerling in het basisonderwijs. Meer informatie over de Stichting Goed Rekenonderwijs: TU/e start wetenschapsrubriek in Sp!ts Beter Weten is de naam van de nieuwe rubriek die half november van start ging in het gratis dagblad Sp!ts. Samen met de Universiteit Maastricht en de Nyenrode Business Universiteit verzorgt de TU/e de wekelijkse rubriek op de wetenschapspagina Discover!. Op die pagina staan onderzoek en de praktische relevantie ervan centraal. Sp!ts bereikt dagelijks 1,9 miljoen mensen in de leeftijdsklasse van 13 tot 34 jaar. Met dit initiatief wil de TU/e haar zichtbaarheid op landelijk niveau vergroten en een positieve impuls geven aan het imago van techniek. 1 6