Nota Snel Internet in de Krimpenerwaard. Lekkerkerk, november 2017

Transcriptie

1 Nota Snel Internet in de Krimpenerwaard Lekkerkerk, november 2017

2 Documentstatus Versie Datum Status Auteur Betreft Ter goedkeuring H.J. Wildervanck 1

3 Inhoud Inleiding... 3 Het belang van snel internet... 4 Bijdrage aan een goed vestigingsklimaat... 4 Zorg op afstand... 4 Onderwijs... 4 Thuiswerken... 4 Smart farming... 4 Cloud en online toepassingen... 4 Toenemend datagebruik... 4 Wat is snel internet?... 5 Hoeveel bandbreedte is nodig?... 5 Technische mogelijkheden... 6 Vaste netwerken... 6 Draadloze netwerken... 6 Situatie in de Krimpenerwaard... 8 Internetsnelheden in kaart... 8 Situatie Lageweg en IJssellaan... 9 Scholen... 9 Bedrijventerreinen Marktpartijen Kosten van aanleg van glasvezel Richtbedragen Drie functionele lagen bij glasvezel Eigen bijdrage De rol van de overheid Rijk Provincie Gemeente Wat doen andere gemeenten? Advies voor de gemeente Krimpenerwaard Uitvoeringsparagraaf Interessepeiling Onderzoek situatie bedrijventerreinen Instellen van een interdisciplinaire projectgroep Leges en degeneratiekosten Synergie zoeken bij projecten in de openbare ruimte Het flexibel omgaan met bovengrondse voorzieningen Onderzoek subsidie- en financieringen mogelijkheden Opstellen businesscase Verklarende woordenlijst

4 Inleiding Er is in toenemende mate behoefte aan een snelle internetverbinding bij inwoners, scholen en bedrijven. In de buitengebieden constateren we dat snelle internetvoorzieningen achterblijven ten opzichte van de kernen. Het is in deze gevallen niet rendabel voor marktpartijen om het (relatief) kleine aantal adressen te voorzien van bijvoorbeeld een glasvezelaansluiting. Het aanleggen van verbindingen voor snel internet is geen taak van de gemeente, maar van de markt. Door de maatschappelijke, economische en politieke vraag en actievere betrokkenheid van Rijk en Provincie, is het echter wenselijk onze gemeentelijke rol opnieuw te onderzoeken. Deze Nota bevat de technische achtergronden van snel internet en een schets van de huidige situatie in de gemeente Krimpenerwaard. Verder is benoemd wat de mogelijkheden en consequenties zijn voor de gemeente wanneer zij een andere rol aanneemt. Ook wordt een actieprogramma met mogelijke uitwerkingsvoorstellen beschreven. Op basis van deze nota dient onze rol voor de komende jaren in relatie tot snel internet te worden bepaald. 3

5 Het belang van snel internet Over het belang van een snelle en stabiele internetverbinding is iedereen het wel eens. De huidige, maar vooral ook toekomstige trends en ontwikkelingen vragen om beschikbaarheid snel internet. We zien een duidelijke behoefte op verschillende terreinen. Bijdrage aan een goed vestigingsklimaat Snel internet is noodzakelijk binnen veel bedrijfsprocessen. Ondernemingen zullen zich minder snel vestigen in een gebied waar geen snel internet beschikbaar is. Ook bewoners worden aangetrokken door goede voorzieningen, waar snel internet tegenwoordig ook deel van uit maakt. De aanwezigheid van snel internet is dus een pullfactor voor de gemeente Krimpenerwaard. Zorg op afstand Vergrijzing gaat gepaard met een toenemende vraag naar zorg. Deze vindt nu al, maar vooral in de toekomst steeds meer digitaal, op afstand plaats. Hierbij kun je denken aan videoconsulten met artsen of het doorgeven van bijvoorbeeld suikerwaarden via internet. Een betrouwbare internetverbinding met voldoende bandbreedte is hiervoor noodzakelijk. Onderwijs In het onderwijs wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van digitaal lesmateriaal en online leerbronnen. Daarnaast worden tegenwoordig digitale leeromgevingen gebruikt, waarbinnen leerlingen hun rooster raadplegen, opdrachten krijgen en werkstukken moeten uploaden. Thuiswerken Het thuis werken in plaats van op een kantoor is tegenwoordig heel normaal. Dit vereist echter wel een goede internetverbinding. Ook voor ZZP-ers, die vaak vanuit huis werken, is een breedbandverbinding een vereiste. Smart farming Ook in de agrarisch sector gaan de technologische ontwikkelingen snel. Inzaaien gebeurt met behulp van GPS, sensoren worden gebruikt om de temperatuur van koeien door te geven en de administratie wordt elke dag online geregistreerd. Dus juist in het buitengebied wordt het belang van een goede internetverbinding steeds groter. Cloud en online toepassingen Tegenwoordig slaan we foto s op in de Cloud, doen we onze belastingaangifte direct op de website van de Belastingdienst en bestellen we allerlei producten via webwinkels. Ook deze toepassingen vereisen een stabiele internetverbinding met voldoende bandbreedte. Toenemend datagebruik Per huishouden verbruiken we steeds meer data, door het interactief TV kijken, het streamen van muziek en video s. Uit onderzoeken blijkt dat deze datagroei alleen maar groter wordt. Daarnaast wordt onze afhankelijkheid van een internetverbinding steeds groter. Het belang van een toekomstvast netwerk met voldoende bandbreedte wordt hierdoor nogmaals onderstreept. 4

6 Wat is snel internet? De term snel internet behoeft enige uitleg, snel is immers een relatief begrip. Enkele jaren geleden heeft de EU als doestelling uitgesproken dat in het jaar 2020 iedereen moet kunnen beschikken over een internetverbinding waarover een snelheid van 30 Mbit per seconde kan worden behaald. Deze grens wordt nu vaak gehanteerd als definitie voor snel internet. Ondertussen heeft het kabinet zich tot doel gesteld dat elke Nederlander in 2025 gebruik kan maken van een internetverbinding met een snelheid van minimaal 100 Mbit/s, ook in de buitengebieden (Ministerie van Economische Zaken, 16 december 2016). De verwachting dat tegen die tijd een 5G (mobiel) netwerk is uitgerold, ligt hieraan ten grondslag. Snel internet: minimaal 30 Mbit per seconde over een stabiel netwerk Als basis voor snel internet dienen NGA-netwerken (Next Generation Access). Dit zijn betrouwbare netwerken waarover hoge snelheden kunnen worden behaald. Dit kan worden bereikt met verschillende technieken. Hierover leest u meer in het volgende hoofdstuk. Er zijn nog een aantal andere termen die vaak in relatie met snel internet worden gebruikt. Ten eerste FttH, dat staat voor Fiber to the Home, oftewel een glasvezelaansluiting naar elk huisadres. Daarnaast spreekt men vaak over witte, grijze en zwarte gebieden. Witte gebieden zijn gebieden waar geen NGA (snel internet netwerk) beschikbaar is en waar de markt dit ook niet in de komende drie jaar zal aanleggen. In grijze gebieden is één NGA-netwerk beschikbaar en in zwarte gebieden twee of meer. Dit onderscheid is van belang in het kader van staatssteunregels en het niet mogen verstoren van de markt door de overheid. Alleen in de witte gebieden zou de overheid, binnen de EU regels, financieel kunnen acteren. Hoeveel bandbreedte is nodig? De maximale hoeveelheid data die in een bepaalde tijd verzonden kan worden, wordt ook wel bandbreedte genoemd. Internetabonnementen kunnen worden afgesloten met verschillende bandbreedtes. Deze worden meestal uitgedrukt in Megabit per seconde (Mbit/s). Er is een verschil tussen megabits (Mbit) en megabytes (MB). Een internetabonnement met een snelheid van 50 Mbit/s komt overeen met een (theoretische) 6,25 MB dataoverdracht per seconde. Om een indruk te krijgen welke bandbreedte nodig is, staan hieronder enkele voorbeelden weergegeven. Activiteit en (zonder bijlage) Websites bezoeken Bellen via internet, Skypen YouTube video s/uitzending gemist bekijken Interactieve TV Grote bestanden (films, muziek) downloaden Online gamen Minimaal benodigde snelheid (per gebruiker) 1 Mbit/s 1-2 Mbit/s 4 Mbit/s 4-8 Mbit/s Mbit/s Mbit/s > 24 Mbit/s Toepassingen op het gebied van internet of things en smart farming werken vaak met sensoren die (draadloos) met een bepaalde tijdsinterval pakketjes data oversturen. Dit stelt geen hoge eisen aan de bandbreedte. Wanneer meerdere gebruikers binnen een huishouden tegelijkertijd gebruik willen maken van de internetverbinding, bijvoorbeeld via een laptop, televisie en tablet, is een hogere bandbreedte vereist. Voor scholen is vaak sprake van vele gelijktijdige gebruikers, afhankelijk van het leerlingenaantal. Vanuit de gebruiker gezien is de bandbreedte niet alleen afhankelijk van de techniek, maar ook van het afgesloten abonnement. 5

7 Technische mogelijkheden Snel internet kan via verschillende technieken worden bereikt. We onderscheiden vaste en draadloze netwerken. Elke techniek kent weer zijn voor- en nadelen. Vaste netwerken Bij vaste netwerken wordt data via een kabel vervoerd. Dit is vrijwel altijd stabieler en sneller dan draadloze oplossingen. ADSL en VDSL (koper) Hierbij wordt gebruik gemaakt van het bestaande koper-telefonienetwerk. KPN is bezig met het upgraden van dit bestaande netwerk door het toepassen van nieuwe technieken en het vervangen van de koperdraden naar de wijkkasten door glasvezel. Door nieuwe hardware in de wijkkasten kan er meer data, met hogere snelheid ( Mbit/s) over de koperdraad worden geleid. Dit geldt voor adressen met een afstand van minder dan 1000 meter van de wijkkast, bij langere afstanden zakt de snelheid al snel ver onder de 30Mbit/s. Voordelen: het KPN netwerk ligt al in heel Nederland, van deur tot deur. Geen grote investeringen nodig om hoge internetsnelheden te kunnen leveren. Snel te realiseren. Nadelen: Hoe verder een adres van de wijkkast afligt, hoe langzamer de verbinding. Over dit netwerk kunnen wel hoge snelheden worden behaald, maar er is discussie of dit echt onder een toekomstvast NGA netwerk valt. Uploadsnelheid ligt veel lager dan download snelheid. Coax Dit betreft het (TV-)kabelnetwerk van bijvoorbeeld Ziggo en Rekam. Het biedt voldoende snelheid en bandbreedte voor de toekomst (door de nog te implementeren Docsis 3.1 techniek). Binnen de kernen ligt vaak al coax naar elk huisadres, maar ook hier zijn het vaak de buitengebieden die dit netwerk moeten missen. In buitengebieden zal ook geen coax meer worden aangelegd, dan wordt eerder voor glasvezel gekozen. De exploitatiekosten van coax liggen hoger en de performance lager dan glasvezel. Voordelen: Hoge snelheden haalbaar. Netwerk al grotendeels beschikbaar naar elk huisadres. Nadelen: Uploadsnelheid ligt veel lager dan downloadsnelheid, hierdoor minder toekomstvast. Aanleg is duur en kost tijd. Als er (in buitengebieden) moet worden aangelegd, kan beter voor glasvezel worden gekozen. Waar al coax ligt zal moeilijk een rendabele businesscase voor glasvezel kunnen worden gemaakt, omdat uit de praktijk blijkt dat weinig mensen zullen overstappen. Glasvezel Vanuit een technisch oogpunt is op dit moment glasvezel de beste oplossing voor een stabiele en toekomstvaste internetbreedbandverbinding. Snelheden van 500 Mbit/s, zowel up-als download, worden nu al probleemloos aangeboden. Wanneer nu glasvezel wordt aangelegd, kun je hier naar verwachting 25 jaar mee vooruit. Voordelen: zeer hoge snelheden haalbaar, zowel up-als download. Toekomstvast netwerk. Nadelen: aanleg vergt hoge investeringen, alleen rendabel bij groot aantal klanten. In buitengebieden is aanleg nog duurder, door lager aantal klanten dienen deze rekening te houden met hogere eigen kosten. Aanleg is een langdurig traject. Waar al coax ligt zal vrijwel nooit glasvezel worden aangelegd, er zullen maar weinig klanten overstappen. Op dit moment is glasvezel technisch de beste en meest toekomstvaste oplossing Draadloze netwerken Bij draadloze netwerken wordt het signaal door de lucht vervoerd, in plaats van door een kabel. Afhankelijk van de techniek kunnen hoge snelheden worden behaald, de verbinding is over het algemeen wel minder stabiel en afhankelijk van het aantal gelijktijdige gebruikers. Draadloze verbindingen zijn wel snel te realiseren. 4G voor thuis oplossing Zowel KPN als T-Mobile bieden een draadloze internetoplossing voor thuis, waarbij met behulp van een speciaal 4G modem en simkaart een internetverbinding wordt gerealiseerd. Dit is dus wat anders dan 4G 6

8 internet op de smartphone. Voordelen: snel te realiseren, kan een goede oplossing zijn voor bewoners van het buitengebied. Nadelen: er wordt soms gewerkt met een datalimiet, de kosten zijn vrij hoog, KPN levert alleen onder bepaalde voorwaarden (niet elk adres komt in aanmerking), 4G dekking is niet in geheel Nederland beschikbaar, capaciteit is een hierbij ook een issue (veel gebruikers op één mast levert een slechte verbinding op), er kunnen hoge snelheden worden behaald, maar deze worden niet gegarandeerd. 5G De telecombedrijven zijn al weer bezig met de opvolging van 4G, namelijk 5G. Over dit netwerk kunnen nog hogere snelheden worden behaald. De frequenties hiervoor zullen eind 2019 worden geveild, de landelijk uitrol van dit netwerk laat dus nog wel even op zich wachten. Het ministerie van Economische Zaken legt wel een dekkingsverplichting hierbij op, al is nog niet gespecificeerd hoe deze verplichting geoperationaliseerd en gehandhaafd zal worden. Ter vergelijking: in Duitsland geldt voor 4G ook een dekkingsverplichting en daar tonen de dekkingskaarten een duidelijke concentratie rond de kernen en gaten in buitengebieden. De verwachting is dat ook voor 5G in Nederlandse buitengebieden sprake zal zijn van een beperktere capaciteit ten opzichte van de kernen [Dialogic, januari 2017]. 5G zal geen vervanger worden van glasvezel, maar wel een concurrent. Voordelen: In theorie voor elk adres beschikbaar, hoge snelheden, naar verwachting een goede oplossing voor bewoners in buitengebieden Nadelen: Landelijke uitrol pas over een aantal jaar verwacht, concentratie zal liggen op gebieden met veel inwoners, meer zendmasten nodig door gebruik van andere frequenties. Het dataverbruik zal meegroeien met deze nieuwe techniek, databundels bij abonnementen zullen ook meegroeien (hogere prijzen). Point-multipoint oplossing Hierbij worden vanuit één hoog gelegen punt (gebouw of mast) tientallen adressen bediend van draadloos internet. Elk adres maakt hiervoor gebruik van een ontvanger aan de gevel van het pand met zicht op de zendlocatie. De zendlocatie wordt aangestraald of door een glasvezelkabel van toevoer voorzien. Een Pointmultipoint oplossing is snel en tegen relatief lage kosten te realiseren. Voordelen: Snel te realiseren, tegen relatief lage kosten. Voor buitengebieden een reëel alternatief. Nadelen: Minder stabiele verbinding (weersomstandigheden, zicht op de zendlocatie nodig). Straalverbindingen Straalverbindingen worden gerealiseerd tussen twee masten, vaak over grotere afstanden. Deze verbindingen zijn gericht op slechts één afnemer en niet op een heel gebied met meerdere afnemers. Voordelen: Relatief goedkope oplossing, afhankelijk van de frequentie een goede performance. Nadelen: Er wordt slecht één afnemer bediend. Lagere betrouwbaarheid. Zendmasten nodig. Satellietverbindingen Voor zeer afgelegen gebieden kan een satellietverbinding een oplossing zijn. Voordelen: het voorziet in een internetverbinding Nadelen: duur, relatief langzaam, vertraging in het signaal, storingsgevoelig Oplossing Kosten aanleg Snel te realiseren Toekomstvast ADSL/VDSL Laag Ja Nee Coax Hoog Nee Redelijk Ja (indien Docsis 3.1 wordt geïmplementeerd) Glasvezel Hoog Nee Ja 4G voor thuis Laag Ja Nee 5G (vanaf 2021) Hoog Nee Ja Straal/mulitpoint verbinding Redelijk Ja Nee Elke techniek kent voor- en nadelen. Er kan dus ook niet op voorhand gesteld worden dat één optie de beste is, dit zal per situatie verschillen. In het buitengebied wordt er vaak een combinatie van technieken gebruikt. Wel kunnen we stellen dat op dit moment glasvezel technisch de beste en meest toekomstvaste oplossing is. 7

9 Situatie in de Krimpenerwaard De gemeente Krimpenerwaard bestaat uit 11 kernen met daar omheen een uitgestrekt buitengebied. Binnen de kernen is snel internet in de regel wel beschikbaar. Buiten de kernen is de situatie anders. Door de grote afstanden en het lage aantal adressen nemen bedrijven geen initiatief om glasvezel aan te leggen. Het is voor hen niet rendabel. Internetsnelheden in kaart In de Krimpenerwaard is er een duidelijk onderscheid tussen de kernen en het buitengebied. De kernen zijn voorzien van snel internet door middel van coax, het kopernetwerk en op kleinere schaal ook glasvezel. De buitengebieden tonen een heel ander beeld. Door het ontbreken van coax en glasvezel is snel internet niet of nauwelijks beschikbaar. Dit wordt geïllustreerd in onderstaande afbeelding, waar een onderscheid is gemaakt tussen snel (groene punten) en het ontbreken van snel internet (rode punten). De kernen zijn in dit onderzoek van Dialogic voor de Provincie Zuid-Holland niet meegenomen. Figuur 2: De geleurde punten in de kaart tonen de adressen in het buitengebied, waarbij de rode kleur adressen zonder snel internet weergeeft. Het aantal adressen staat vermeld in onderstaande tabel. Totaal aantal adressen in de Krimpenerwaard Aantal adressen buitengebied Aantal adressen buitengebied zonder snel internet (< 30 Mbit/s) Ongeveer Ongeveer % 14% 5,7% 6,5% Aantal adressen buitengebied inclusief de kern Lageweg/IJssellaan, zonder snel internet Duidelijk herkenbaar is dat de probleemgebieden worden gevormd door lintbebouwing en aan de dijken. De adressen aan deze linten strekken zich uit over een aantal kilometer, maar de onderlinge afstand tussen de huizen is redelijk klein. Een moeilijkheid is wel dat deze weggetjes smal zijn, met smalle bermen en een slappe 8

10 bodem. Dit bemoeilijkt de eventuele aanleg van glasvezel weer. In het buitengebied zijn vrijwel alle wegen in beheer van het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. Afbeelding 1: Voorbeeld lintbebouwing (Zuidbroek, Bergambacht) Situatie Lageweg en IJssellaan De buurtschappen Lageweg en IJssellaan zijn in het onderzoekrapport van de Provincie Zuid-Holland niet meegenomen, maar het is bekend dat hier geen vast netwerk aanwezig is waarover hoge snelheden kunnen worden behaald. Over het KPN kopernetwerk is ongeveer 7 Mbit/s het maximum. Door de grote afstand tot de wijkkasten kan hier, ook na opwaardering van dit netwerk, lang niet voor iedereen verbetering in worden aangebracht. Met deze twee kleine kernen meegerekend is het aantal adressen zonder snel internet Een aantal bewoners is een initiatief gestart om snel internet naar de Lageweg te krijgen, maar na gesprekken met aanbieders is gebleken dat de aanleg glasvezel geen rendabele businesscase zou opleveren. Er is wel een alternatief gevonden in de vorm van een draadloze (point-multipoint) oplossing. De firma Rodin heeft via twee opstelpunten een internetoplossing gerealiseerd, waarover 75 deelnemende bewoners nu een snelle verbinding hebben. Afhankelijk van het gekozen abonnement is de snelheid tot 50 Mbit/s. De bewoners en de school ondervinden nu geen internet belemmeringen meer. Over een aantal jaar beginnen de werkzaamheden voor het dijkversterkingsproject Kijk tussen Ouderkerk aan den IJssel en Gouderak. Dit is een kans voor marktpartijen om glasvezel mee te leggen tijdens de graafwerkzaamheden die toch al plaats vinden voor het verleggen van bestaande leidingen. Op deze manier kan waarschijnlijk wel een rendabele businesscase worden gemaakt. De firma Rekam heeft al aangegeven hier interesse in te hebben. Scholen Het Rijk heeft in januari 2017 aangekondigd 5.5 miljoen euro uit te trekken voor scholen die geen kabel of glasvezelverbinding hebben, om hiermee tegemoet te komen in de aansluitkosten voor snel internet. Scholen kunnen hier aanspraak op maken via De meeste scholen in de gemeente Krimpenerwaard liggen in een kern en hebben in beschikking over een snelle internetverbinding via coax of glasvezel. Uitzondering hierop is de Koningin Julianaschool in Lageweg (Ouderkerk aan den IJssel) die alleen over een koperverbinding beschikt, maar dankzij het burgerinitiatief aan de Lageweg is hier een snelle draadloze internetverbinding gerealiseerd. In het rapport Snel internet in Zuid-Holland [Dialogic, november 2016] wordt nog een aantal andere knelpunten bij snel internet op scholen benoemd. De situatie is namelijk ook afhankelijk van: 9

11 de infrastructuur op de scholen zelf de aanwezige (ICT) kennis de bereidheid om voor zakelijke abonnementen te betalen Om scholen hierin te ondersteunen wordt veel informatie beschikbaar gesteld via kennisnet.nl in de vorm van handreikingen en informatiesheets. Meer dan bij huishoudens is op scholen de bandbreedte van belang. Zeker wanneer alle scholieren zijn uitgerust met een mobiel device en gebruik maken van digitale leermiddelen, speelt de hoeveelheid data die per seconde kan worden verwerkt een grote rol. Op een school zijn dan vaak honderden (gelijktijdige) gebruikers, hierop dient de benodigde bandbreedte te worden bepaald. In een van de handreikingen op kennisnet.nl wordt dit verder gespecificeerd. De vraag of er scholen binnen de Krimpenerwaard daadwerkelijk problemen ondervinden met internetvoorzieningen, is in augustus via een overleg met de schoolbesturen ingebracht. Tot nu toe zijn er nog geen issues terug gemeld. Bedrijventerreinen De bedrijventerreinen zijn net als de kernen niet meegenomen in het onderzoek van de Provincie Zuid-Holland. Voor gebieden die nu nog afhankelijk zijn van het kopernetwerk, kunnen grote verschillen in snelheden bestaan. Dichtbij wijkkasten gelegen is de snelheid goed, maar adressen die verder weg liggen hebben een minder snelle verbinding. Over het algemeen zijn bedrijven prima in staat om gezamenlijk tot een oplossing te komen. Zo is op de Wetering (Bergambacht) de Bedrijven Investerings Zone (BIZ) in gesprek gegaan wat heeft geleid tot een aanbieding van FiberNow om hen te voorzien van een glasvezelaansluiting. Door de collectieve aanpak kunnen hierbij de aansluitkosten laag worden gehouden. Aan Middelblok (Gouderak) hebben een zestal bedrijven de firma Rodin bereid gevonden een draadloze internetoplossing te realiseren. Nieuwe bedrijventerreinen (zoals Zevender in Schoonhoven en De Nieuwe Wetering in Bergambacht) worden op voorhand al voorzien van een glasvezelaansluiting. Bedrijven zijn goed in staat gezamenlijk tot een oplossing te komen De gemeente ondersteunt bedrijventerreinen met een faciliterende rol. Vanuit de Regio Midden Holland wordt een bedrijventerreinen-scan uitgevoerd, waarin diverse aspecten zullen worden geanalyseerd. Marktpartijen In de gemeente Krimpenerwaard zijn meerdere spelers actief met communicatienetwerken. De belangrijkste zijn (in alfabetische volgorde) KPN, Rekam en Ziggo. KPN heeft naar vrijwel alle adressen het kopernetwerk voor telefonie en internet liggen. Over dit netwerk kunnen met nieuwe technieken ook hoge internetsnelheden worden behaald. De afstand van een adres tot de wijkkast blijft hierbij wel bepalend. Hoe verder verwijderd, hoe lager de internetsnelheid is. KPN heeft ook een glasvezelnetwerk, maar dit is vooral naar de wijkkasten toe en niet naar elk huisadres. KPN heeft als beleid dat ze de komende jaren het kopernetwerk uitnutten. Op grotere schaal glasvezel aanleggen gebeurt alleen nog bij nieuwbouwprojecten. Rekam is een aanbieder voor Midden Holland en heeft zowel een coax als glasvezelnetwerk in beheer. Rekam lift voor de aanleg van glasvezel graag mee op projecten in de openbare ruimte. Zo is tegelijkertijd met de reconstructie de Hoogstraat in Haastrecht voorzien van glasvezel. De middelen zijn echter beperkt, er wordt dus altijd goed naar de businesscase gekeken. Ziggo heeft in een groot gedeelte van de Krimpenerwaard een coax netwerk liggen. Ook hier zien we een kleinschalige verglazing naar de wijkkasten, maar geen grootschalige aanleg in bijvoorbeeld de buitengebieden. Partijen als KPN en Ziggo hebben veel macht. Zij bepalen wanneer ze technische verbeteringen aan hun netwerk doorvoeren, ook al zijn deze allang beschikbaar (zoals Docsis 3.1 voor het coax netwerk). KPN legt nauwelijks glasvezel meer aan omdat ze dan concurreert met haar eigen kopernetwerk. Wanneer deze partijen benaderd worden door burgerinitiatieven, passen ze vaak vertragingstechnieken toe ( aan het lijntje houden ) of starten plotseling marketingactiviteiten indien zo n burgerinitiatief met een andere partij wel succesvol wordt. 10

12 Naast de genoemde partijen zijn er ook nog andere spelers actief, die vaak specifieke projecten uitvoeren. Zo ontsluiten Eurofiber en FiberNow bedrijventerreinen en instellingen als scholen en bibliotheken, maar alleen als er een sluitende businesscase te maken is en op initiatief van genoemde organisaties. Investeringsmaatschappij CIF is ook actief met aanleg van glasvezel, gericht op buitengebieden. De gemeente heeft regelmatig contact met de marktpartijen. 11

13 Kosten van aanleg van glasvezel De aanleg van glasvezel in het buitengebied van de Krimpenerwaard is kostbaar. Je hebt te maken met weinig adressen maar wel grote afstanden en daardoor lange graaftrajecten, een flink aantal beperkingen in de buitenruimte waar glasvezel kan worden gelegd en er is sprake van een zettingsgebied (wat invloed heeft op de graafdiepten). Ten opzichte van de kernen vallen de kosten in het buitengebied dus veel hoger uit. Richtbedragen Netbeheerders rekenen met richtbedragen van tot per aansluiting in buitengebieden. Wanneer we dat doorrekenen komen we tot onderstaande inschatting om de adressen in het buitengebied te voorzien van glasvezel. Aantal adressen Kosten per adres Kosten per adres Ook wordt wel gewerkt met aanlegkosten van 50,- per meter. Om dit door te rekenen is een globale berekening gemaakt van de lengte van alle adresclusters in de buitengebieden van de gemeente Krimpenerwaard. Meter 50 per meter Weglengte clusters Afstand weg-pand Afstand aansluitpunt naar clusters Totaal Aanleg van glasvezel in het buitengebied kost minimaal 5.5 miljoen Bovenstaande berekeningen zijn een indicatie. Een daadwerkelijke berekening kan alleen door netbeheerders worden uitgevoerd. Drie functionele lagen bij glasvezel Er wordt bij glasvezel een onderscheid gemaakt in drie lagen. 3 Diensten laag Werkgebied van Service Providers voor aanbieden van diensten voor internet, televisie en telefonie toepassingen 2 Actieve laag Apparatuur voor belichting van het glasvezel 1 Passieve laag De glasvezelkabel in de grond en het huisje voor de apparatuur Partijen als KPN en Ziggo hebben zowel de passieve als actieve èn dienstenlaag in handen. Bij meer open netwerken zijn de lagen in handen van verschillende partijen en is er vaak een keuze uit meerdere dienstenaanbieders. Elke partij betaalt een vergoeding voor het gebruik van de onderliggende laag. De samenstelling van de lagen is dus van invloed op de businesscase en eventuele eigen bijdrage. Eigen bijdrage Wanneer een glasvezelverbinding wordt gerealiseerd, wordt vrijwel altijd door de netbeheerder of dienstenleverancier een eigen bijdrage aan de deelnemers gevraagd. Dit gebeurt in de vorm van eenmalige aansluitkosten (tot ongeveer 1.700,-) of een maandelijks vastrecht (ongeveer 15,- per maand) gedurende de looptijd van het internetabonnement. De eigen bijdrage is nodig om de businesscase voor de netbeheerder rendabel te maken. 12

14 De rol van de overheid De aanleg van glasvezel (of beter voorzieningen voor snel internet) is geen taak van de gemeente, maar een verantwoordelijkheid van marktpartijen. Met deze aanleg zijn vaak grote investeringen gemoeid die binnen een aantal jaar moeten worden terugverdiend. Marktpartijen kunnen alleen een sluitende businesscase maken, wanneer zij voldoende aansluitingen (abonnementen) kunnen realiseren. In buitengebieden is er sprake van een beperkt aantal adressen, die ook nog eens ver uit elkaar en afgelegen liggen. Verbetering van de internetvoorzieningen in de buitengebieden vergt dus inspanning en samenwerking van verschillende partijen. Rijk Het Rijk hanteert een faciliterende rol. Zij heeft een kennisplatform opgezet, probeert de Europese regelgeving voor staatssteun te verduidelijken en vereenvoudigen en laat onderzoek doen naar succes- en faalfactoren van breedband initiatieven. Provincie Het beleid op provinciaal niveau verschilt nog al. Stelt de ene provincie miljoenen beschikbaar om snel internet beschikbaar te maken, de andere biedt slechts een kennisplatform. De provincie Zuid-Holland ondersteunt haar gemeenten met een rapport uitgevoerd door Dialogic [Snel Internet in Zuid-Holland, 10 november 2016; Er wordt geen geld beschikbaar gesteld aan gemeenten om bijvoorbeeld een (gemeentegrens overschrijdende) interessepeiling uit te voeren. Wel stelt de provincie Zuid-Holland een subsidie beschikbaar om bedrijventerreinen te verbeteren. Er kan beroep worden gedaan op een bedrag om onderzoek te doen naar kansen voor het terrein, bijvoorbeeld op het gebied van duurzame energie, veiligheid of (digitale) infrastructuur Gemeente Wat kan de gemeente doen? De rol die we aannemen wordt bepaald door het ambitieniveau van de gemeente. Er kunnen een aantal rollen worden onderscheiden: 1. Statische rol De gemeente acteert niet, maar rekent erop dat de marktpartijen hun verantwoordelijkheid pakken. Dit leidt vaak niet tot verbeteringen in het buitengebied, omdat marktpartijen vrijwel altijd alleen de rendabele gebieden voorzien van snel internet. 2. Faciliterende rol Onze huidige rol benoemen we als faciliterend. De gemeente reageert op de vraag van initiatiefnemers, ondersteunt met informatie en gaat gezamenlijk in gesprek met marktpartijen. Een meer proactieve faciliterende rol wordt ook toegepast. De gemeente zoekt synergie in projecten, betrekt nutsbedrijven hierbij en onderhoudt regelmatig contact met marktpartijen. 3. Stimulerende rol Naast de activiteiten die bij de faciliterende rol horen, gaat de gemeente hier nog een stap verder. Zij laat bijvoorbeeld een interessepeiling uitvoeren en gaat met de gebundelde vraag richting netbeheerders. De gemeente staat open voor afspraken met netbeheerders over graafdiepten, leges en De gemeente dient haar rol voor te bepalen degeneratiekosten. In een stimulerende rol dienen middelen beschikbaar te worden gesteld voor (indirecte) activiteiten die tot doel hebben de aanleg van snel internet te bevorderen en belemmeringen weg te nemen. 4. Financierende rol In een financierende rol stelt de gemeente grote bedragen beschikbaar om het aanleggen van snel internet te (laten) realiseren. Financiering is aan strikte Europese regelgeving verbonden, maar er zijn wel mogelijkheden. Er kan bijvoorbeeld gewerkt worden met marktconforme leningen en 13

15 aansluitsubsidies. In witte gebieden (gebieden waar nu en de komende drie jaar geen snel internet komt) zijn meer mogelijkheden dan in gebieden waar al een of meerder snelle netwerken beschikbaar zijn. Het is zaak dat er een duidelijke keuze gemaakt wordt door de gemeente Krimpenerwaard welke rol zij in de komende jaren gaat hanteren. Dit is niet alleen nodig voor de ambtelijke gemeente zelf, maar ook voor de inwoners en bedrijven èn voor de marktpartijen. Wat doen andere gemeenten? De gemeente Krimpenerwaard is niet de enige gemeente met slecht internet in de buitengebieden. In deze paragraaf wordt een aantal andere gemeenten beschreven met de activiteiten die zijn ontplooid. Giessenlanden Er is een stichting opgezet met vrijwilligers en een (gedetacheerde) ambtenaar. Gesteld doel is glasvezel voor de gehele gemeente, zowel binnen als buiten de kernen. De gemeente acteert als aanjager, op financieel gebied (marktconforme lening) en op civieltechnisch gebied (afspraken over graafdiepte, leges- en degeneratiekosten). Het project is in 2013 gestart, de aanleg is in 2016 begonnen, de eerste aansluitingen zijn in oktober 2016 gerealiseerd. In een gesprek met de stichting kwamen een aantal zaken naar voren. Het is van groot belang dat binnen de stichting voldoende kennis beschikbaar is op alle terreinen (technisch, ambtelijk/bestuurlijk, marketing, financieel, juridisch, etc.). De stichting opereert eigenlijk als een bedrijf, maar dient tegelijkertijd midden in de samenleving te staan. Voorlichting en communicatie aan de deelnemers is heel belangrijk. De houding van de markt dwingt de stichting om veel zelf te doen. De grote partijen houden je aan het lijntje (of werken je zelfs tegen), de kleinere nemen zelf weer onderaannemers in dienst. Naast een marktconforme lening van de gemeente zijn plaatselijke investeerders gevonden en onmisbaar gebleken. In het vraagbundelingstraject van ongeveer 6500 adressen deed in eerste instantie 30% mee, in de businesscase was 37% als minimale deelnemersgraad gesteld. Toch is besloten om door te zetten, momenteel is ongeveer 43% deelnemer. Uit de abonnementsopbrengsten wordt het onderhoud op het netwerk gefinancierd. Er is bewust voor één internetprovider gekozen, na twee jaar wordt het een open netwerk. De stichting heeft veel kennis opgedaan en is bereid om dit te delen. Molenwaard De gemeente Molenwaard heeft geld beschikbaar gesteld waarmee een adviesbureau informatieavonden kon organiseren en ambassadeurs heeft geworven. Deze initiatiefnemers hebben een stichting opgericht die een interessepeiling heeft uitgevoerd. Er bleek ruim voldoende animo voor glasvezel onder de inwoners. Er is aansluiting gezocht bij Giessenlanden.net, in verband met de daar aanwezige kennis en de toekomstige fusie tussen de gemeenten. De financiën zijn wel een drempel. De investering blijkt na een nieuwe berekening hoger op te lopen en er is afhankelijkheid van een gemeentelijke lening en particuliere investeerders. De gemeenteraad heeft zich begin november 2017 positief uitgesproken voor ondersteuning van de stichting. Utrecht West, o.a. Woerden, Oudewater De Provincie Utrecht heeft geld beschikbaard gesteld waarvoor de gemeenten door de firma Dico een interessepeiling laten uitvoeren. Wanneer ongeveer 60% van de inwoners zich heeft aangemeld, gaat Dico met deze gebundelde vraag in gesprek met partijen als Rekam en CIF. Voor Woerden en Oudewater is dit percentage inmiddels behaald. In de interessepeiling van Oudewater is ook het Krimpenerwaardse deel van de Hoenkoopse Buurtweg meegenomen, omdat deze geheel grenst aan het grondgebied van Oudewater. Advies voor de gemeente Krimpenerwaard Het afgelopen jaar zijn er wel een aantal vorderingen gemaakt op het gebied van snel internet, maar de huidige faciliterende rol brengt geen grote verbeteringen. Wil de gemeente op grote schaal de situatie in het buitengebied verbeteren, zal een actievere benadering nodig zijn. We adviseren voor de komende jaren een stimulerende rol toe te passen bij het laten realiseren van snel internetvoorzieningen voor de inwoners. Hierbij passen onder andere de volgende activiteiten: Een interessepeiling laten uitvoeren Ambtelijke interdisciplinaire projectgroep instellen Een actievere rol is nodig om de situatie in het buitengebied te verbeteren 14

16 Leidende rol om partijen als HHSK, Oasen, Stedin, Rekam, KPN bijeen te brengen Synergie zoeken in projecten Middelen reserveren Burgerinitiatieven actiever ondersteunen Leges-, degeneratiekosten en graafdiepten bespreekbaar maken Een stimulerende rol vergt meer inspanning, van verschillende afdelingen; Ruimtelijke Ontwikkeling, Openbare Werken, Service & Informatie en ook Dienstverlening en Communicatie. Geadviseerd wordt dan ook om het project bij Strategie & Projecten onder te brengen. Middelen zullen afhankelijk van de deelprojecten en binnen verschillende budgetten moeten worden gereserveerd. Alternatief scenario: een Financierende rol De aanleg van glasvezel (of een andere snel internetvoorziening) is geen taak van de gemeente, maar blijft een verantwoordelijkheid van de markt. Hoewel de markt in het buitengebied haar taak lijkt te laten liggen, wil het college op dit moment niet adviseren om een financierende rol te gaan hanteren. Hierbij spelen een aantal aspecten een rol. Marktpartijen zijn niet duidelijk in het uitspreken van hun toekomstige activiteiten. Hier zal eerst een formele uitvraag voor moeten worden gedaan. Daarna kunnen de gebieden worden bepaald waarbinnen de gemeente financieel zou kunnen acteren. Op dit moment is de acute vraag vanuit de inwoners in het buitengebied nog niet bekend, daar is eerst een interessepeiling voor nodig. Er is een minimaal aantal deelnemers nodig om een businesscase rendabel te maken. Uit peilingen bij andere gemeenten blijkt overigens dat niet iedereen daadwerkelijk behoefte heeft aan snel internet. Een miljoeneninvestering voor een relatief klein aantal adressen lijkt moeilijk te verantwoorden, elke euro kan maar een keer worden uitgegeven. Daarnaast brengt een dergelijke investering financiële risico s met zich mee. Een glasvezelnetwerk zal niet overbodig worden, maar de komst van 5G kan er wel voor zorgen dat de behoefte aan een vaste verbinding afneemt. De kosten om het netwerk operationeel te houden worden grotendeels gedekt uit de abonnementsinkomsten, deze mogen dus niet onder een kritische grens zakken. Wanneer wel wordt gekozen voor een financierende rol, kan het Giessenlanden-model worden gehanteerd. Dan moet, uit het oogpunt van rechtsgelijkheid, worden ingezet op glasvezel voor de gehele gemeente (ook de kernen voor zover nog niet voorzien). De scope wordt dan veel groter. Er zal een gedegen businesscase moeten worden opgesteld om de haalbaarheid te toetsen en de risico s te calculeren. 15

17 Uitvoeringsparagraaf Verbetering gaat niet vanzelf, er zal actie moeten worden ondernomen. De in dit hoofdstuk mogelijk uit te voeren acties zijn afhankelijk van het te kiezen ambitieniveau. Instellen van een interdisciplinaire projectgroep Bij de aanleg van snel internetvoorzieningen komen vele verschillende zaken aan de orde. Ambtenaren uit verschillende afdelingen zullen regelmatig bijeenkomen om de stand van zaken door te spreken, kennis te delen en activiteiten te ontplooien. Resultaat Het belang van de verbetering van snel internet in de (buitengebieden) van de Krimpenerwaard, wordt door elke afdeling erkend, ondersteund en actief uitgedragen in het beleid van de afdeling. Periode Verwachte inzet Variabel per medewerker en activiteit Verwachte kosten Geen directe kosten maar ambtelijke inzet Trekker (en budget) Strategie & Projecten Synergie zoeken bij projecten in de openbare ruimte Wanneer een partij grotere graafwerkzaamheden gaat uitvoeren in de openbare ruimte, is dit een goed moment voor andere partijen om tegelijkertijd (of in ieder geval met afstemming) hun activiteiten uit te voeren. Zo kan bijvoorbeeld een glasvezelverbinding worden meegelegd wanneer er onderhoud plaatsvindt aan bestaande leidingen. De gemeente kan bij deze afstemming een actieve rol spelen. Dit gebeurt overigens in de meeste gevallen al. Resultaat Bij grote projecten in de buitenruimte worden vertegenwoordigers van nuts- en telecombedrijven geïnformeerd over de geplande werkzaamheden, zodat zij hun activiteiten hierop kunnen afstemmen. De gemeente is initiator in het bijeenbrengen van nuts- en kabelbedrijven. Periode Verwachte inzet Enkele uren meer tijd per project voor afstemming; 1 uur per graafmelding Verwachte kosten Geen directe kosten maar ambtelijke inzet Trekker (en budget) Openbare Werken Het flexibel omgaan met bovengrondse voorzieningen Bij aanleg van glasvezel in het buitengebied zijn vaak nieuwe wijkkasten nodig. Het is vaak lastig om een goede locatie voor deze voorzieningen te vinden door bijvoorbeeld smalle bermen en grondeigendom. Er zal goed moeten worden meegedacht met de netbeheerder van deze voorzieningen, dit vereist een flexibele instelling. De verkoop van grond kan hierbij ook aan de orde komen. Resultaat De gemeente stelt zich flexibel en meedenkend op bij vinden van locaties voor bovengrondse voorzieningen. Periode Verwachte inzet 2 dagen per project Verwachte kosten Geen directe kosten maar ambtelijke inzet Trekker (en budget) Openbare Werken Interessepeiling De meest logische eerste stap is het (laten) uitvoeren van een interessepeiling onder de inwoners van het buitengebied die nu nog niet over snel internet beschikken. Alleen hiermee wordt de vraag duidelijk en kan gefundeerd de markt worden benaderd. De firma Dico Breedband heeft al een dergelijke interessepeiling uitgevoerd voor de gemeente Oudewater en Woerden (en enkele andere Utrechtse gemeenten), die in een 16

18 vergelijkbare situatie zitten. Om de slagkracht richting marktpartijen te vergroten kunnen we, na de peiling, samen optrekken met andere gemeenten (bijvoorbeeld met de gemeente Bodegraven-Reeuwijk). Resultaat De interessepeiling toont aan dat minimaal 50-60% van de betreffende adressen in het buitengebied aangeeft gebruiker te willen worden wanneer er een glasvezelnetwerk wordt gerealiseerd. Met deze uitkomst worden marktpartijen verzocht om een voorstel te doen, zodat de aanleg ook daadwerkelijk van start kan gaan. Periode Maart-juli 2018 Verwachte inzet 80 uur Verwachte kosten plus maximaal * ( 75,- per inschrijving; bij 100% deelname) Trekker (en budget) Strategie & Projecten * De kosten voor de interessepeiling vloeien terug naar de gemeente wanneer een marktpartij bereid wordt gevonden daadwerkelijk snel internet te gaan aanleggen èn de daarop volgende vraagbundeling succesvol verloopt. Indien er geen convenant met een marktpartij kan worden gesloten of wanneer er te weinig inschrijvingen zijn, zijn de kosten voor de gemeente. Het verwachte deelname percentage ligt rond 50-60%. Onderzoek situatie bedrijventerreinen Wanneer de gemeente een actievere rol richting bedrijventerreinen wil spelen, zal onderzocht moeten worden waar de knelpunten van snel internet op bedrijventerreinen zitten. Op basis van postcode-huisnummer combinatie kunnen deze gegevens door een externe partij worden gegenereerd. Met deze gegevens kan de gemeente samen met de bedrijven op het bedrijventerrein verder onderzoek doen naar bijvoorbeeld vraagbundeling. De provincie Zuid-Holland stelt hiervoor subsidie beschikbaar. Resultaat Een overzicht van de werkelijk te behalen internetsnelheden voor alle adressen op de bedrijventerreinen. Deze worden inzichtelijk gemaakt in een kaart. Periode Januari-juni 2018 Verwachte inzet 32 uur Verwachte kosten Trekker (en budget) Ruimtelijke Ontwikkeling Leges en degeneratiekosten Kabelaars hebben te maken met extra hoge kosten wanneer zij bijvoorbeeld een hele wijk van glasvezel willen voorzien. De leges* en degeneratiekosten worden immers per strekkende meter afgerekend. Dit is een grote belemmering voor deze bedrijven om te investeren in glasvezel. De hoogte van deze kosten, maar bijvoorbeeld ook de verplichte graafdiepte moet bespreekbaar worden. Resultaat Bij de aanleg van glasvezel (in gebieden waar nu nog geen snel internet beschikbaar is) worden afspraken gemaakt over de hoogte van de kosten van de leges*/degeneratiekosten. Ook de graafdiepte wordt bespreekbaar gemaakt. Periode September januari 2018 Verwachte inzet Enkele uren per project Verwachte kosten Geen, maar mogelijk wel derving inkomsten Trekker (en budget) Openbare Werken * in de komende legesverordening is een maximum van euro per aanvraag ingesteld. Onderzoek subsidie- en financieringen mogelijkheden Er zal gedetailleerder onderzoek moeten plaatsvinden naar de verschillende mogelijkheden voor een gemeente om te investeren in het (laten) beschikbaar maken van snel internet. Een bureau als Dialogic heeft hier veel ervaring mee. Dit dient in ieder geval uitgevoerd worden wanneer de gemeente een Financierende Rol overweegt, omdat dit gebonden is aan strenge Europese regelgeving. Resultaat Een rapport waarin beschreven staat wat de mogelijkheden van een gemeente zijn bij het financieel acteren om snel internet beschikbaar te maken. Periode Maart-april

19 Verwachte inzet 24 uur Verwachte kosten Trekker (en budget) Strategie & Projecten Opstellen businesscase Wanneer de gemeente een Financierende rol wil hanteren, kan het model van Giessenlanden worden toegepast. Een rendabele businesscase vormt hierbij de basis. Deze zal moeten worden opgesteld. De stichting GiessenlandenNet staat open voor kennisdeling en samenwerking. Resultaat Er is een businesscase opgesteld om te bepalen op glasvezel in de gehele Krimpenerwaard rendabel is. Periode 2018 Verwachte inzet 80 uur Verwachte kosten Trekker Financiën 18

20 Verklarende woordenlijst Bandbreedte Bandbreedte is de hoeveelheid data die tegelijkertijd over een bepaalde verbinding kan worden vervoerd. Hoe hoger de bandbreedte, hoe sneller er data kan worden ontvangen en verzonden. Coax TV kabelnetwerk Degeneratiekosten De vergoeding voor versnelde achteruitgang van de kwaliteit van de weg of stoep als gevolg van graafwerkzaamheden. Downstream, downloadsnelheid Inkomend dataverkeer, snelheid waarmee inkomende data worden verwerkt Upstream, uploadsnelheid Uitgaand dataverkeer (vooral van belang wanneer regelmatig grotere bestanden worden verstuurd), snelheid waarmee uitgaande data wordt verstuurd. FttH Fiber tot he Home; een glasvezelaansluiting naar elk huisadres NGA-netwerk Next Generation Access, betrouwbare netwerken die een hoge internetsnelheid kunnen bieden. Witte gebieden Gebieden waar geen zogenaamd 'next generation netwerk' ligt en in de komende drie jaar ook niet wordt aangelegd. Kortom, er is geen snel internet en dat wordt in de komende drie jaar ook niet door een marktpartij gerealiseerd. Dit dient officieel te worden uitgevraagd. Grijze gebieden Gebieden waar één netwerk ligt, of in de komende drie jaar wordt aangelegd, waarover snel internet mogelijk is. Zwarte gebieden Gebieden met nu, of in de komende drie jaar, twee of meer netwerken waarover snel internet mogelijk is. 30 Mbit/s Definitiegrens van snel internet; 30 Mbit per seconde komt ongeveer overeen met een datadoorvoer van 6,25 Megabyte per seconde. 5G Supersnel mobiel netwerk, de opvolger van 4G. 19