het potlood Nog ouder is echter het tekenen met houtskool. De mensen uit de pre-historie tekenden met verkoold hout of botten.

Transcriptie

1 het potlood Het potlood is al eeuwen het meest voorkomende tekengereedschap. Een potlood bestaat uit een houten omhulsel waarin een stift is geperst. Nu denk je dat die stift van lood is, zoals het woord zegt. Maar het is een mengsel van kleipoeder en grafietpoeder. De verhouding tussen de klei en het grafiet bepaalt of het een hard of een zacht potlood is. De hardheid van het potlood wordt aangeduid van 10 H (heel hard) tot 8 B (heel zacht). Een HB-potlood zit er precies tussenin. Dit wordt ook het meest gebruikt. Er bestaan speciale vulpotloden met heel dunne stiften (0,3 0,5 0,7 en 0,9 mm.). Deze hoef je natuurlijk niet steeds te slijpen. De dunne breken echter wel gauw. Voor de uitvinding van het potlood (in de zeventiende eeuw) tekende men met een zilverstift. Een zilveren staafje werd in ei gedoopt, waardoor het zilver zwart werd. Heb jij wel eens een ei gegeten met een zilveren lepeltje? Nog ouder is echter het tekenen met houtskool. De mensen uit de pre-historie tekenden met verkoold hout of botten. De holbewoners tekenden op de wanden van een grot. Ook schilderden ze met rode of gele klei dieren mensfiguren. Misschien heb je dit wel eens gehoord in de geschiedenisles. Hieronder staat een plaatje waarop je dat kunt zien. De keuze van het soort potlood is sterk afhankelijk van het doel waarvoor je het gaat gebruiken. Zachte potloden blijven minder lang scherp en tekenen dikker. Ook als je harder op een potlood drukt wordt de lijn dikker. Het meest bekende broertje van papier is papyrus. Dit wordt gemaakt van een grasachtige plant. De oude Egyptenaren maakten van de stengel van deze plant repen die ze op elkaar plakten met water. Nadat de papyrusmat was aangedrukt en Bizon; Tekening op een rotswand te Altamira in Noord-Spanje. Deze bizon is ruim 170 cm. lang en werd ± jaar voor Chr. getekend. Tegenwoordig tekenen ze nog wel op muren, maar daarvoor wordt meestal een spuitbus gebruikt. (graffiti)

2 gedroogd in de zon, werd deze bedekt met een meelpap. Daarna werd het geheel platgeslagen en gladgestreken. In de Middeleeuwen maakten ze ook een soort papier van dieren huiden. deze huiden werden op een raamwerk gespannen, ontdaan van haren en van het vet, geschraapt en gedroogd. Dit noemen we perkament. Op perkament werden vroeger door monniken hele boeken geschreven. Het papier dat wij kennen, wordt gemaakt van houtvezels of van lompen. Ze maken ook papier van oud papier. Als papier een beetje ruw is, kun je er goed op tekenen. Op glad papier is het een stuk moeilijker. De meeste potloodsporen kun je wel weggummen, maar soms krijg je ze moeilijk helemaal weg. Als je op een hard potlood stevig drukt, krijg je de afdrukken in het papier er niet meer uit. Sporen van een zacht potlood gum je uit met een zacht gum. Hiermee beschadig je het papier niet. Je kunt in de tekening wrijven met een doezelaar. Dit is een staafje van geperst papier. Maar het gaat ook goed met een stukje toiletpapier. Met je vingers wrijven geeft echter vette vegen. In plaats van al dat poetsen kun je ook leren om overgangen te maken door verschillende soorten potloden te gebruiken. Dat is veel mooier dan poetsen. Als je de tekening wilt beschermen tegen vegen, kun je er wat op spuiten. Dit heet fixeren (vastleggen). Het kan met gewone haarlak, maar er bestaat ook speciaal fixatief. Bij kleurpotloden is de stift niet van grafiet, maar van een kleurmiddel met klei en een soort was. Door met verschillende kleurpotloden over elkaar te werken kun je mengen. Op glad papier zien lijnen er heel anders uit dan op ruw papier. Sommige kleurpotloden lossen op in water. Je kunt met een nat penseel over de tekening gaan en hierdoor lijkt deze dan op een aquarel of waterverftekening. Deze potloden heten aquarelpotloden. Als je wilt leren schilderen moet je eerst leren mengen met verf. Maar je kunt ook leren tekenen door met het potlood te oefenen. Je oefent dan in dik en dun tekenen en in kleuren. Straks gaan we aan de slag met zo n oefening: de grijstrap. Hoe werk je met een potlood? Hè hè, zul je zeggen. Alsof ik nog nooit een potlood in de hand heb gehad! Nou, grijp je kans om dat nu te bewijzen. Om te beginnen houd je het potlood lekker losjes in de hand. Krampachtig vasthouden levert dikke, donkere lijnen op die erg moeilijk zijn uit te gummen. Handgeschreven pagina uit de Middeleeuwen. Versierd en gekleurd door monniken. Schetsen: Schetsen is ontzettend belangrijk bij het tekenen. Een idee in je hoofd krijg je maar zelden in een keer goed op het papier. Daarom maak je eerst één of meerdere schetsen. Bij het schetsen gaat het om luchtig tekenen. Lichte, vlotte potloodlijnen geven aan hoe de zaak er in grote lijnen komt uit te zien. Een foutje laat je gewoon staan of je begint opnieuw. Geen gum

3 gebruiken en nooit de foute tekening doorstrepen! Opdracht 1 grijstrap Je gaat de hokjes van het opdrachtvel inkleuren met de volgende potloden: De eerste rij met 2H of 3H. Je begint in het bovenste hokje met heel licht grijs en vervolgens maak je elk vakje eronder steeds een beetje donkerder. Zorg ervoor dat het hele hokje dezelfde kleur, of beter gezegd, dezelfde toon heeft. In de middelste rij doe je hetzelfde, maar nu gebruik je een HB potlood. In de laatste rij maak je ook weer een grijstrap, maar nu doe je dit met een 2B of een 3B potlood. Opdracht 2 vragen Schrijf de antwoorden op de vragen duidelijk leesbaar op de achterzijde van de grijstrap-opdrahct. 1. Op welke ondergronden tekenden de mensen in de pre-historische tijd? 2. Op welke ondergronden schreef en tekende men in het Oude Egypte? 3. Waarop schreef en tekende men in de Middeleeuwen? 4. Noem een aantal eigenschappen van een hard en daarnaast van een zacht potlood. grondvormen De grondvormen hieronder zul je in bijna alle objecten terugvinden, zodra je ze als vlak voorstelt. Een cirkel is een bol in het platte vlak; een ellips is een cilinder, een vierkant is een kubus, een driehoek is een kegel. Kijk eens om je heen waar die vormen terug te vinden zijn: in vruchten, kasten, servies, huizen, meubels, maar ook in bergen, planten, dieren en mensen. Ieder voorwerp heeft een grondvorm, maar niet elke grondvorm is gelijk te herkennen. Een kegel kan geen top hebben; in een cirkel kan een deuk zitten. Maar zodra we zo n vorm zien en in gedachten aanvullen, hebben we de uitgangsvorm terug. Breng je een voorwerp terug tot de grondvorm dan kan je het gemakkelijker tekenen. Je kunt beginnen met vastleggen van deze grondvorm en er later de nodige details

4 aan toevoegen: licht en schaduw, kleur, arcering en karakteristieke kenmerken. Je kan je in het begin beter niet te veel om zulke bijzonderheden bekommeren. Kijk naar de voorwerpen om je heen en probeer hun grondvormen te ontdekken. Pak het voorwerp vast en tast de vorm wat af. Opdracht 3 Nu gaan we proberen een aantal voorwerpen in vrij korte tijd te schetsen. We beginnen met eenvoudige vormen: een wekker of een fles. Na enige oefening gaan we proberen wat moeilijkere voorwerpen te schetsen. Op elke tafel komt een voorwerp te staan, dit voorwerp ga je schetsen. Werk vanuit de grondvormen en werk niet te klein! Probeer ook de donkere (schaduw) partijen van het voorwerp goed weer te geven. Papierformaat A3. Je hebt voor het eerste voorwerp 10 minuten de tijd, vervolgens 5, 2 en 1 minuut. De docent houdt de tijd bij. Op deze manier leer je heel snel schetsen. Dit is een belangrijke vaardigheid voor een ontwerper. Dit soort oefeningen zal geregeld terugkomen in de lessen. Nu hebben we vier tekeningen gemaakt. Zet op elke tekening het aantal minuten dat je eraan hebt gewerkt. Vervolgens gaan we hetzelfde nog een keer doen maar nu met houtskool. Opdracht 4 Op de volgende pagina zie je vier schetsjes van een ontbijttafel. De tekenaar heeft de spullen steeds op een andere manier neergezet. Jij gaat nu hetzelfde doen met enkele spullen uit je etui. Doe dit op A4 papier. Zet de spullen op een manier neer die jij mooi vindt en je schetst ze na op het eerste vel. Daarna maak je een andere compositie (weet je wat dit woord betekent?) en je tekent die na op het tweede vel. Weer een andere opstelling komt op het derde vel en op het vierde vel komt de laatste compositie. Het kan natuurlijk best zo zijn dat jij je tweede of derde of misschien wel de eerste opstelling het mooist vindt. Zie je trouwens welke

5 invloed de rand van de tafel op de tekening heeft? Als je jouw opstelling bekijkt en je zakt door je knieën of je gaat juist wat hoger staan, gebeurt er ook zoiets. Probeer het maar eens. Opdracht 5 Lijntje laten lopen. We kunnen op allerlei manieren lijntekenen. Eén methode is het lijntje laten lopen, een techniek die voor het eerst door de schilder Paul Klee ( ) werd toegepast. Kies een onderwerp met veel variatie in vorm. Kies een visueel beginpunt voor je tekening en ga, zonder het potlood van het papier te halen, door met tekenen totdat de tekening klaar is. Maak op deze manier vier tekeningen. Heb je het een beetje onder de knie, probeer je blik dan steeds meer op het onderwerp gericht te houden en zo min mogelijk naar het papier te kijken. Experimenteer hiermee en maak vier tekeningen. extra opdracht Zoek afbeeldingen van iets waarvan jij zegt: Dat vind ik nou tekenkunst. Let erop dat de afbeeldingen gemaakt zijn met een van de volgende materialen: Krijt, kleurpotlood, potlood, houtskool, Oost-Indische inkt of pastelkrijt. Dus geen verf of druktechnieken! Een fotokopie mag natuurlijk ook. Je kunt zoeken in de bibliotheek of misschien heb je thuis wel een boek of tijdschrift waaruit je kunt kopiëren. In de Leeuwarder Courant staan Boven: Een lijntje laten lopen. b.v. pentekeningen van Peter van Straten. Plak de afbeeldingen in je map. Probeer hier een gewoonte van te maken. Dus als je mooie tekeningen, illustraties of ontwerpen tegenkomt, knip ze uit of maak een kopie en plak ze in je map. Zo ontstaat er een soort eigen inspiratieboek.

6 boven Ontwerp schetsen voor een logo. onder Anatomieschetsen van de bekende Italiaanse kunstenaar Leonardo da Vinci ( ). boven rechts Pentekening van Peter van Straaten.

7 de grijstrap HB potlood 2B potlood 4B grafietstift