INLEIDING. Veel leesgenot!

Transcriptie

1 INLEIDING Als laatstejaarsstudent sociaal-cultureel werk liep ik stage bij ODiCe (Oost-Vlaams Diversiteits Centrum). ODiCe vzw is een autonoom provinciaal integratiecentrum voor Oost-Vlaanderen, met uitzondering van Gent, waar ING vzw actief is. ODiCe is een organisatie die op verschillende gebieden werkt rond etnisch-culturele minderheden. Organisaties die vragen hebben over juridische zaken kunnen hier ook beroep op doen. De deelwerking waar ik meewerkte, was de procesbegeleiding. Deze helpt instellingen en organisaties als bv. CAW s om toegankelijker te worden voor etnisch-culturele minderheden. Twee jaar geleden besloot ODiCe met het procesbegeleidingsteam het Mind-Spring project in Vlaanderen samen met PRIC Limburg en ING vzw te starten. Mind-Spring is al enkele jaren in Nederland actief. Het idee is gekomen doordat op verschillende plaatsen de alarmbel over het welzijn en de geestelijke gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen werd geluid. Vluchtelingen en asielzoekers hebben veel psychische klachten waarop geen antwoord geboden kan worden. Ook de wachtlijsten voor individuele hulpverlening waren en zijn nog steeds te lang en er is een gebrek aan aangepaste methodieken om met deze doelgroep te werken. Mind-Spring is een preventieve psycho-educatie voor en door vluchtelingen, asielzoekers en illegalen. Het is een cursus gegeven in groep door een professionele hulpverlener en een opgeleide vluchteling. Tijdens de cursus wordt aandacht gegeven aan het gezond kunnen functioneren in vaak moeilijke situaties. In oktober 2011 loopt het pilootproject Mind-Spring af en er is nood aan evaluatie. In deze bachelorproef heb ik me vooral gefocust op de manier waarop Mind-Spring erin slaagt om het copinggedrag van vluchtelingen / asielzoekers / illegalen te bevorderen zodat ze beter kunnen omgaan met spanning in het hier en nu. Ik heb dit thema gekozen, omdat ik dicht bij het project betrokken was. Ik heb de kans gekregen het project te zien groeien en het heeft mij ook doen groeien. Ik geloof sterk dat een dergelijk project nodig is. Het kan veel bijbrengen en antwoorden bieden aan vluchtelingen, asielzoekers en illegalen die in onzekerheid leven. Toch zijn er nog punten waarin Mind-Spring kan groeien en veranderen. Dit zal later aan bod komen. In hoofdstuk 1 leg ik enkele termen uit zoals het onderscheid tussen een vluchteling / asielzoeker en illegaal. Dit verschil is niet even evident. In dit hoofdstuk leg ik uit wat het copinggedrag precies inhoudt en in welke psychische gezondheid deze doelgroep leeft. Vervolgens leg ik in hoofdstuk 2 het project Mind-Spring uit. Hierin licht ik het inhoudelijk aspect van het project toe. In hoofdstuk 3 werk ik mijn vraagstelling uit door middel van een onderzoek en analyseer ik de positie van Mind-Spring. Ten slotte komen in hoofdstuk 4 zowel de conclusies als enkele persoonlijke opmerkingen over de werking van het project aan bod. Veel leesgenot! 8

2 HOOFDSTUK 1: Inzicht in de termen 1. Inleiding In dit hoofdstuk worden de verschillende termen als vluchteling, asielzoekers en illegalen uitgelegd. Deze doelgroep heeft al heel wat meegemaakt en leeft vaak in onzekerheid en dit kan stress veroorzaken. In dit hoofdstuk komen stressvolle situaties aan bod. Ten slotte zal het ook over het copinggedrag gaan, hoe vluchtelingen met stressvolle situaties omgaan. 2. Vluchtelingen / asielzoekers / illegalen Wanneer je mensen vraagt waarom iemand precies vluchteling wordt genoemd of asielzoeker of illegaal, dan kan er verwarring ontstaan. Het is niet altijd evident om een onderscheid te maken. Toch bestaat er een duidelijk onderscheid. Bij elke groep horen verschillende statuten, wetsvoorschriften, enz. 2.1 Identiteitskaart Vluchteling 1 Definitie volgens het Verdrag van Genève (1951) 2 : Een vluchteling is iemand die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dat land niet kan, of uit vrees voor vervolging, niet wil inroepen... Een vluchteling is iemand die zijn land heeft moeten verlaten omdat hij/ zij op één of ander manier werd bedreigd. Het kan zijn door hongersnood, door oorlog, door een dictatoriaal regime waar de persoon zijn vrije mening niet meer kan uiten, discriminatie, Vluchtelingen kunnen zich wel definitief ergens anders vestigen, maar meestal wensen ze terug te keren naar hun land zodra de omstandigheden het toelaten. Nu worden meer en meer de woorden politieke en economische vluchtelingen gebruikt. Onder politieke verstaan we elke persoon die, omwille van zijn politieke achtergrond of overtuiging, vervolgd wordt en die daardoor, als individu, in levensgevaar verkeerd. Economische vluchtelingen zouden naar hier komen om het economisch beter te hebben dan in zijn /haar herkomstland. Bij economische vluchtelingen wordt vaak verondersteld dat de situatie in eigen land niet levensbedreigend was. Maar vaak is er een vermenging van problematieken. Economische problemen kunnen door politieke situaties veroorzaakt worden. Bv. groepen mensen die bv. op basis van hun religie geviseerd worden en slachtoffer zijn van uitbuiting en discriminatie. Ze vluchten van hun land omdat het voor hen economisch niet meer houdbaar is ten gevolge van politieke situaties. Erkende vluchteling Een vluchteling 3 is een erkende vluchteling wanneer het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) of de Raad van Vluchtelingenbetwisting (RVV) ten gronde van oordeel zijn dat de vluchteling beantwoordt aan de definitie van vluchteling. Hij is voortaan een "erkende vluchteling". Dat is een statuut dat maar in zeer uitzonderlijke omstandigheden ingetrokken kan worden. 1 Vrij naar: Het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen, internet (22 maart 2011) ( 2 Geciteerd in: Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen, internet (22 maart 2011) ( 3 Vrij naar: Het Kruispunt MI, internet (23 maart 2011) ( 9

3 Eens een vluchteling de vluchtelingenstatus krijgt, heeft de persoon recht tot onbeperkt verblijf in België. Hij/zij zal geen werkvergunning nodig hebben, want hij/zij heeft toegang tot de arbeidsmarkt onder dezelfde voorwaarden als de Belgen. Ook heeft de vluchteling bepaalde rechten en plichten die hij/zij zal moeten naleven en die vergelijkbaar zijn met die van een Belg. Hij zal zich ook moeten inschrijven in het vreemdelingenregister van de gemeente waar hij verblijft. Om te reizen zal hij het reisdocument voor vluchteling moeten aanvragen. Een erkende vluchteling mag niet terugkeren naar zijn land van herkomst. Als hij naar daar reist, riskeert de vluchteling zijn vluchtelingenstatus te verliezen. In uitzonderlijke gevallen mag het wel, voor maximum een maand. Maar dan met toestemming van het CGVS en onder bepaalde voorwaarden. Hij/zij kan Belg worden. Dan verliest hij / zij de vluchtelingenstatus. De twee meest courante procedures zijn: o Naturalisatie: ouder zijn dan achttien jaar en min. twee jaar wettelijk in België verblijven o Nationaliteitsverklaring. Men moet dan zeven jaar wettelijk in België verblijven of gehuwd zijn met een Belg en drie jaar samenwonen. De erkende vluchteling kan ook zijn status beëindigen. Hij mag afstand doen van zijn status als hij meent dat de redenen waarom hij zijn land heeft moeten verlaten, opgehouden zijn. Bv. door politieke veranderingen. 2.2 Identiteitskaart Asielzoeker 4 Definitie volgens Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen 5 : Een asielzoeker is een persoon die zijn land van herkomst heeft verlaten en bescherming vraagt door een aanvraag tot internationale bescherming in te dienen. Een asielzoeker is een persoon die asiel aanvraagt aan een land zoals bv. België. Zolang zijn aanvraag wordt behandeld heeft de asielzoeker recht op opvang en materiële bijstand zoals kleren, voedsel, huisvesting en op sociale-, medische-, juridische en psychologische begeleiding. Asielaanvraag Om asiel aan te vragen moet de asielzoeker verschillende fases doorlopen. Een asielzoeker kan een asielprocedure beginnen op de dag waarop hij/zij in ons land komt. Dit kan aan de grens zelf worden gevraagd bij de grensautoriteiten. (meestal in de luchthaven van Zaventem) of bij de Dienst Vreemdelingenzaken in Brussel ( binnen de acht werkdagen na aankomst in België) of in een penitentiaire instelling of gesloten centrum, bij de directeur van de instelling zelf. Sinds 1 juni 2007 werd een nieuwe procedure in België geïntroduceerd waardoor de procedure versneld en vereenvoudigd is. Asielzoekers krijgen sneller antwoord. De asielprocedure wordt in deze bacherlorproef niet in detail uitgelegd. In bijlage I is er een schema terug te vinden van de asielprocedure en meer informatie kan teruggevonden worden bij Fedasil of bij de Commissariaat Generaal voor vluchtelingen en staatlozen. 4 Vrij naar: Fedasil, internet (23 maart 2001) ( 5 Geciteerd in: Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen, internet (22 maart 2011) ( 5 Vrij naar: Het Kruispunt MI, internet (23 maart 2011) ( 10

4 Erkende asielzoeker Indien een asielzoeker de status krijgt van erkende vluchteling zal hij een verblijfsvergunning ontvangen van onbepaalde duur, hij/zij zal werk moeten zoeken en zal een leefloon krijgen van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW). Indien het anders uitdraait en een asielzoeker een negatief antwoord krijgt, zal de asielzoeker het bevel krijgen om het land binnen een bepaalde termijn te verlaten. Indien de persoon toch nog in het land blijft, word hij /zij illegaal. Indien hij/zij wordt opgepakt zal hij/zij naar een gesloten centrum worden gebracht. Vanuit een dergelijk centrum kan de persoon worden gerepatrieerd naar het land van herkomst. 2.3 Identiteitskaart Illegaal 6 Definitie volgens Kruispunt MI: Een persoon is zonder wettig verblijf in een land als hij of zij volgens de immigratiewetgeving niet of niet meer in dat land mag verblijven. Mensen zonder wettig verblijf worden ook sans-papiers, clandestienen, uitgeprocedeerden of illegalen genoemd. Illegalen zijn mensen die niet beschikken over een wettige verblijfsvergunning, om welke reden dan ook. Niet alle illegalen hebben een asielprocedure meegemaakt. Een aantal personen kwamen het land binnen zonder papieren of met een toeristenvisum dat geldig was voor een beperkte tijd. Na het verloop van hun visum verblijven ze als illegaal in het land. Ook zijn er mensen die na afloop van een verblijfsvergunning toch in het land blijven. Slachtoffers van mensenhandel kunnen ook in de illegaliteit geraken. Slachtoffers van mensenhandel kunnen een tijdelijk verblijfsstatuut krijgen, maar kunnen dit ook verliezen indien ze bv. geen verklaring of klacht neerlegden bij politie of parket. In al deze gevallen kan een slachtoffer van mensenhandel uitgeprocedeerd en uiteindelijk illegaal worden. Illegaliteit is een zeer complexe zaak. De situatie waarin deze mensen zich bevinden zit vol onzekerheden, zonder vooruitzichten en vaak zonder of met zeer weinig financiële middelen. Illegalen leven aan de rand van de samenleving in vaak moeilijke omstandigheden. In principe kunnen illegalen ook geen beroep doen op sociale voorzieningen. Het recht dat ze wel hebben is het recht op dringende medische zorg. Illegalen verkiezen dit leven boven een terugkeer naar hun land waar het meestal nog moeilijker is. Het is zeer moeilijk te weten hoeveel mensen er illegaal in ons land verblijven. De meesten dienden nooit een asielaanvraag in en werden nooit geregistreerd. 3. Stressvolle situaties voor vluchtelingen / asielzoekers / illegalen 7 Vluchten begint nooit als een sprookje. Het is een soort gedwongen keuze die de levensloop van mensen totaal verandert. Mensen vluchten vaak uit een levensbedreigende situatie, uit noodzaak. De oorzaken van het vluchten kunnen zeer verschillend zijn. Een persoon kan vluchten voor oorlog, geweld, vervolging, droogte. Mensen vluchten uit noodzaak. Niemand vlucht voor zijn plezier naar een vreemd land. Mensen vluchten in de hoop bescherming te vinden in een veilig land. Ze hopen op een nieuw begin, een verlossing van de bedreiging en het geweld. Maar eens ze de grenzen van hun land voorbij zijn, duiken andere zorgen op. Wanneer ze hier aankomen, hebben ze behoefte aan erkenning, aan zekerheid. Maar dit gebeurt niet bij iedereen. 6 Vrij naar: Vrij naar: Het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen, internet (22 maart 2011) ( 7 MOGADAM, A., Mondelinge mededeling, via overleg, d.d. 28 februari

5 Verlies Door het land te hebben verlaten, hebben vluchtelingen mensen achtergelaten, hebben ze hun vorig leven afgesloten, wie ze waren, hun beroep en nog zoveel meer. Bepaalde mensen ervaren heimwee naar hun thuisland en/of naar vroeger, toen alles nog goed ging. Trauma s De achtergronden die de vluchtelingen meedragen zijn zeer divers, bv. bij vluchtelingen uit oorlogslanden vind je veel mensen met traumatische ervaringen. Dit zijn ingrijpende gebeurtenissen die bij vluchtelingen een spoor achterlaten. Ze worden geconfronteerd met een soort machteloosheid die hun psychisch welzijn ernstig ontwricht. Het gevolg kan zijn dat mensen het gevoel krijgen dat hun bestaan, hun gevoelens niet meetellen, dat ze niemand meer zijn en dat ze niet gerespecteerd kunnen worden. Status Bepaalde mensen zijn hooggeschoold, en/of waren belangrijk in hun land van herkomst. Hier wordt hun status niet aanvaard of gelijkgesteld waardoor ze nog minder het gevoel hebben iets te hebben bereikt, iets waard te zijn. Dit alles kan bij vluchtelingen stress veroorzaken. Schuldgevoelens Bepaalde mensen ervaren schuldgevoelens. Zij kregen de kans om te vluchten, maar de mensen die achterbleven, of die het niet overleefden, kregen die niet. Doordat zij hier zijn, worden ook bepaalde verwachtingen gecreëerd naar hen toe. De verwachtingen om een goed leven te leiden, en werk te vinden om eventueel een deel van het geld naar de overgebleven familieleden te sturen. Die verwachtingen kunnen zij, in hun kwetsbare situaties, moeilijk vervullen. De druk is er en dit kan ook stress veroorzaken. Opvang Vluchtelingen hebben recht op een menswaardige opvang, maar het is niet altijd evident om dit recht te garanderen. Sinds de zomer van 2008 is het opvangnetwerk in België overvol. Duizenden mensen worden opgevangen in soms onaangepaste structuren, op hotel, of zijn aangewezen op zichzelf. Veel vluchtelingen (mannen, vrouwen, kinderen) zitten maanden vast zonder psychosociale en/of medische begeleiding, zonder fatsoenlijke maaltijden, zonder privacy en zonder enig zicht op een toekomst. Ze leven met onzekerheden. Ze kunnen zich niet veel veroorloven en kunnen amper iets kopen voor zichzelf. Ze moeten kamers delen met andere mensen, met gezinnen. Meestal worden ze opeens geconfronteerd met allerlei andere nationaliteiten met andere gewoonten Onzekerheid over de toekomst Na het vluchtverhaal, begint de onzekerheid over de verblijfstatus. Dit speelt een zeer grote rol op de stress die vluchtelingen ervaren: lange wachttijden, gedwongen nietsdoen, gemis van de familieleden, verblijven in centra of op andere plaatsen,. Vooral de onzekerheid die veel te lang duurt en de daaraan gekoppelde beperkingen veroorzaken heel wat stress. 12

6 Gedwongen nietsdoen Het gedwongen nietsdoen is voor veel asielzoekers een ernstige bron van stress. Dit heeft verschillende redenen: op een korte tijd werden zij geconfronteerd met heel wat moeilijke situaties, al hun energie ging naar het overleven, zonder zich zorgen te kunnen maken om de anderen of zichzelf. Eens ze in een situatie komen waar ze moeten wachten en niets meer kunnen doen, krijgen ze opeens tijd om na te denken en komen heel wat gevoelens en herinneringen naar boven. Bepaalde mensen willen niet met deze gedachten geconfronteerd worden en proberen ze weg te drukken. Opeens niets doen, of zo goed als niets mogen doen, terwijl de wil er is, is een confrontatie die veel vluchtelingen zwaar valt. Vluchtelingen hoopten vooraf vaak dat eens ze gevlucht zijn uit hun thuissituatie en in een veilig land zijn, hun zorgen deels over zijn, maar in werkelijkheid is het niet zo. Stress Symptomen van stress: angstig zijn, nervositeit, gespannen zijn. Deze kunnen verder leiden tot lichamelijke klachten als spierpijn, moeheid, hoofdpijn, zich niet goed voelen in zijn vel, zich waardeloos voelen, eetproblemen hebben, enz. Maar niet iedereen ervaart die symptomen meteen als stress. Sommige mensen weten ook absoluut niet waar deze symptomen vandaan komen en stellen zich er het ergste bij voor, bv. bij langdurige hoofdpijnen denken ze aan kanker. Na een periode met veel klachten gaat men echt tobben. Het gevolg is dat hun lichamelijke en geestelijke gezondheid achteruitgaat gaat. Hun weerstand vermindert en ze kunnen steeds minder met problemen omgaan. Het lijkt op een vicieuze cirkel: piekeren brengt met zich mee dat je slecht slaapt, dit veroorzaakt nieuwe klachten als vermoeidheid, somberheid, depressiviteit, waardoor je weinig zin hebt in sociale contacten en je geraakt in een sociaal isolement waardoor je weer begint te piekeren enz. Veel mensen zijn ook verbaasd en begrijpen niet goed wat met er met hen gebeurt wanneer allerlei klachten plotseling opkomen terwijl ze thuis nooit ergens last van hadden. Het gebeurt hier, eens de rechtstreekse angst er niet is. Hierdoor komen veel herinneringen naar boven: pijnlijke herinneringen, vol verdriet, angst, gemis en heimwee. Onmacht De leefwereld van vluchtelingen is gecompliceerd. Bij ieder verhaal hoort stress, verlies, ontworteling, negatieve ervaringen. Het zijn slachtoffers die overleefden. Het zijn mensen die slachtoffers waren van schendingen van mensenrechten. Maar het is ook een verhaal van doorzetting en kracht, omdat ze hun situatie daar hebben kunnen ontvluchten. Eens ze in een land toekomen, verloopt het voor iedereen anders. Voor sommigen zijn bepaalde problemen misschien minder geworden of opgelost. Voor anderen zijn de problemen hetzelfde gebleven of misschien verergerd of vermeerderd. Dit zal voor iedereen verschillend zijn. Maar veel vluchtelingen beginnen zich afhankelijk te voelen van derden. Ze verliezen een deel van hun kracht of schuiven die weg. De positie waarin ze zich zelf positioneren geeft hen een gevoel van onmacht. 13

7 4. Copinggedrag Coping is een manier of een proces om met bepaalde confrontaties, problemen, traumatische gebeurtenissen en stressvolle situaties om te gaan. Het zijn methodes die mensen ontwikkelen om stand te houden in moeilijke situaties, om greep te kunnen krijgen op nieuwe situaties en om een nieuw leven op te kunnen bouwen. Coping kan men als een soort gedrag omschrijven. Elk individu zal doorheen de tijd zijn eigen copingvorm creëren, maar hoe de persoon deze zal gebruiken zal van allerlei factoren afhangen: zowel interne als externe factoren: zoals de situatie waarin een persoon zich bevindt, de eisen die daaraan gekoppeld worden, plus de eisen die een persoon voor zichzelf kan creëren. Hoe een persoon in elkaar, is belangrijk: welke achtergrond hij/ zij heeft, zijn geschiedenis, zijn persoonlijke problemen, zijn opvoeding, zijn sociale afkomst, traumatische ervaringen, de manier waarop de persoon stress ervaart. Deze factoren beïnvloeden zijn/haar situatie en de hoeveelheid veroorzaakte stress. Copinggedrag 8910 Lazarus en Folkman ontwikkelden in 1985 een copingmodel dat nog steeds wordt gebruikt. Het gaat over de manier waarop een persoon zijn eigen copinggedrag ontwikkelt, hoe een persoon zich aanpast aan stressvolle situaties. Ten eerste hangen de reacties van de personen af van de stressor. Dit is de bron, de oorzaak die tot stress kan leiden. Vanuit deze stressor gaat de persoon gedachten en gevoelens hebben. De stress die vanuit de stressor komt, zal door de gedachten groter worden of net niet. De manier waarop een persoon met de stressor omgaat hangt af van wat het voor hem betekent. De persoon zal zien of de situatie bedreigend is of niet. Bv. de stressor voor een vluchteling wordt eerst veroorzaakt door het vluchten, het moeten achterlaten van zijn afkomstland, zijn familie, zijn status,... Na het vluchten komt bv. de asielprocedure met de onzekerheden over de toekomst. Ook het gedwongen nietsdoen is een grote bron van spanning. De stressor stopt niet. De gedachten ook niet. Dit zorgt voor ongezonde stress. Een persoon moet zich kunnen ontspannen en de nodige (innerlijke) rust kunnen nemen. Maar dit gebeurt hier niet. Een vluchteling zal automatisch een bepaald gedrag ontwikkelen dat men copinggedrag noemt. Dit gedrag helpt de persoon om met stressvolle situatie om te gaan. Het kan helpen om (functioneel) verder te gaan. Verschillende personen zoals Scheurs (1993) maakten schema s voor soorten gedrag een voorbeeld is het basismodel van Lazarus en Folkman Volgens Lazarus en Folkman bestaan er voornamelijk twee manieren om een probleem aan te pakken: - Probleemgericht: deze is gericht op het laten verdwijnen van de stressfactor, op het oplossen van het probleem. Een persoon zal meteen verandering willen brengen aan zijn/haar stresssituatie. Het is een rationele benadering, waardoor de persoon het probleem op verschillende manieren zal aanschouwen. Deze benadering laat toe alles rustig op een rij zetten en doelgericht te werken. Zo ontwikkelen ze het gevoel dat ze weer controle krijgen over de situatie. Deze reactie is meer effectief in controleerbare situaties. 8 Vrij naar: LELY, J. en VAN DEN HEUVEL-WELLENS, D., Psychosociale zorg voor vluchtelingen en asielzoekers, een handleiding. Assen, Koninklijke van Gorcum., 2002, blz Vrij naar: DE VRIES, S., Psychosociale hulpverlening en vluchtelingen. Utrecht, Pharos, 2007, 3 de druk, blz Vrij naar: SCHREURS, P.J.G., VAN DE WILLIGE, G., Omgaan met problemen en gebeurtenissen: de Utrechtse Copinglijst (UCL,). Utrecht. 14

8 De persoon zal hier actie ondernemen zoals bv. Vluchten, Nederlands leren, contacten leggen, werk zoeken,... - Emotiegericht: deze is gericht op veranderingen brengen in het denken, in de gevoelens, emoties van een persoon over de situatie. Op het verminderen van de stress op de persoon zelf. Deze methode is meer efficiënt op oncontroleerbare situaties. Woede wordt bv omgezet in politieke actie, Dit houdt ook het verwerken en accepteren van trauma s in. Er wordt ook sociale steun gezocht. De persoon zal troost, begrip en hulp opzoeken. Hij / zij zal zijn/haar probleem met anderen delen en dit eventueel gezamenlijk aanpakken. Toch kunnen personen ook helemaal anders handelen, het probleem niet aanpakken: - Vermijden en afwachten: Dit is niet gericht op het oplossen van het probleem, maar net op het vermijden ervan. Er wordt afgewacht en men ziet wel wat er zal gebeuren. Hier gaat het meer over het ervaren van wat er gebeurt en er wordt geen actie ondernomen. - Afleiding zoeken: De persoon zal zich laten doen, zal piekeren, somber zijn en zich gemakkelijk met iets anders bezighouden. Het probleem wordt hier helemaal niet aangepakt. Wanneer een persoon één van deze modellen toepast kan hij zien of het werkt of niet. Of het hem helpt of niet. Als hij ervaart dat het helpt, zal hij zijn gedrag niet veranderen. Indien het niet helpt kan hij deze wijzigen. Maar het is niet vanzelfsprekend te weten hoe dit wordt gedaan. Welke manier werkt voor bepaalde personen hangt af van verschillende interne en externe factoren zoals bv. persoonlijkheidskenmerken: is de persoon optimistisch? Gelooft hij in zijn eigen kunnen en houdt hij van uitdagingen? Intelligentie is ook een belangrijke factor: hoe gemakkelijk kan een persoon doorheen ervaring leren en hoe groot is zijn aanpassingsvermogen. Ook heel voornaam zijn de persoonlijk eerder opgedane ervaringen zoals bv. belangrijke levensgebeurtenissen, negatieve zelfbeelden door jeugdervaringen, verhoogde prikkelbaarheid, passieve en afhankelijke houding, Externe factoren zoals tijd, geld en aanwezigheid van sociale steun kunnen hulpbronnen zijn. De sociale steun bestaat uit het geven van concrete hulp, informatieverstrekking en emotionele steun. Een gebrek aan externe hulpbronnen kunnen problemen opleveren bij het bevorderen van het copinggedrag. Armoede is nog steeds de grootste voorspeller van problemen. In de situaties van vluchtelingen komen ook vaak combinaties van stressbronnen voor. 5. Samenvatting De meeste vluchtelingen zijn gewend om hun eigen lot in handen te nemen. Vaak is men verbaasd over de vermogens van een mens om het hoofd te bieden aan zeer ernstige en moeilijke omstandigheden. Vluchtelingen zijn overlevers die vaak buitengewoon copinggedrag kunnen ontwikkelen (Van Dijk 1996). De reden waarom ze gevlucht zijn, is omdat het in hun herkomstland niet mogelijk was een kwaliteitsvol leven voor henzelf (en hun kinderen) te behouden. Vluchtelingen hebben een bepaald copinggedrag ontwikkeld dat ze ook na de vlucht behouden of dat ze aanpassen aan hun nieuwe situatie. Maar door zich nutteloos te voelen, verveeld en deprimerend ontwikkelen. Veel vluchtelingen ontwikkelen echter niet functioneel copinggedrag doordat ze lange tijd niets mogen ondernemen en afhankelijk worden. Hierdoor gaan ze vaak piekeren en hebben last van slaapproblemen en vermoeidheid. Het medicatiegebruik ligt hierbij ook vaak hoog. 15

9 Om het gemakkelijker te maken zal ik doorheen mijn eindwerk over vluchtelingen en deelnemers praten. De term vluchteling omvat vluchtelingen, asielzoekers en illegalen. Wanneer de term deelnemers aangehaald zal worden, zal dit voornamelijk in het kader van het Mind- Springproject gebeuren dat ik uitgebreid bespreek in het volgende hoofdstuk. 16

10 HOOFDSTUK 2. Mind-Spring 1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het project Mind-Spring toegelicht. 2. Wat is Mind-Spring Mind-Spring is een psycho-educatie programma door en voor vluchtelingen, mensen zonder wettig verblijf en asielzoekers. Het uitgangspunt van het programma, bestaande uit psycho-educatieve groepsgesprekken, is vluchtelingen helpen gezond te functioneren in hun situatie. Er wordt steeds vertrokken vanuit de kracht en de mogelijkheden van de deelnemers om op een adequate manier om te gaan met moeilijke of stressvolle situaties. Mind-Spring is een laagdrempelige, preventieve vorm van hulpverlening. 2.1 Opzet Erkende vluchtelingen of vluchtelingen die de procedure tot erkenning ooit zelf meemaakten, krijgen een opleiding tot Mind-Spring trainer. In duo met een professionele hulpverlener begeleiden ze zes groepsbijeenkomsten van twee uur. Het aantal deelnemers is minimaal zes en maximaal twaalf. Alle deelnemers zijn vluchtelingen, mensen zonder wettig verblijf en asielzoekers. De groepen deelnemers worden samengesteld op basis van een gemeenschappelijke taal en/of cultuur en krijgen ook telkens een trainer met dezelfde taal en/of cultuur. Dit is een belangrijke meerwaarde voor de groepsgesprekken. De besproken problematieken en de discussies kunnen beter worden begrepen en de mensen voelen zich veiliger. Dit biedt de mogelijkheid om tot oplossingen te komen die cultuurgebonden zijn. Uit de ervaringen in Nederland is gebleken dat dit een meerwaarde geeft aan wat er besproken wordt. De aangeboden talen zijn: Albanees, Arabisch, Creool, Dari, Duits, Engels, Farsi, Frans, Georgisch, Italiaans, Pashto, Perzisch, Russisch, Somalië, Swahili en Tsjetsjeens. Tijdens de cursus wordt veel aandacht besteed aan het omgaan met traumatische ervaringen en het erkennen van de gevoelens die gepaard gaan met de vluchtverhalen. De besproken thema s zijn: het ontstaan van bepaalde problemen zoals psychische klachten, het herkennen van normale en abnormale reacties op trauma s, hoe omgaan met stress, hervinden van eigen capaciteiten en mogelijkheden en acculturatie. Bij ernstige problemen worden de mensen doorverwezen naar meer gespecialiseerde hulp. Dit zal later uitgebreider aan bod komen. 2.2 Ontstaan van het project Mind-Spring werd in 2003 ontwikkeld door medewerkers van CGGZ Dijk en Duin in Zaandam in Nederland. Het was de afdeling preventie die in samenwerking met een aantal asielzoekers en de Medische Opvang Asielzoekers een psycho-educatie programma in eigen taal en cultuur ontwikkelde voor asielzoekers en vluchtelingen. In België werden het Oost-Vlaamse Diversiteitscentrum (ODiCe) en het Intercultureel Netwerk Gent (ING) geconfronteerd met gelijkaardige noden en vragen. Zij ontvingen 11 TONDEUR, S., Mondelinge mededeling, via overleg, d.d. 1 maart VANDERSYPT, E., (red.), Mind-Spring. Handboek. Gent, OdiCe, Oost-Vlaams Diversiteitscentrum, 2010, 68 blz.. 13 VANDERSYPT, E., Mondelinge mededeling, via overleg, d.d. 3 maart MOGADAM, A., Mondelinge mededeling, via overleg, d.d. 1 maart

11 in de loop van 2008 vanuit verschillende hoeken signalen over het welzijn en de geestelijke gezondheid bij asielzoekers en vluchtelingen. De signalen waren uiteenlopend, bv.: - Vluchtelingen en asielzoekers hebben veel psychische klachten, waarop geen antwoord kan worden geboden. - Te grote wachtlijsten voor individuele hulpverlening in de Centra Geestelijke Gezondheidszorg (CGGZ) die al overbelast zijn met de traditionele hulpverlening waardoor ze geen prioriteit kunnen geven aan deze nieuwe doelgroep. - Gebrek aan methodieken om met vluchtelingen en asielzoekers op een aangepaste wijze te werken aan een groter psychosociaal welzijn. - Gebrek aan gemotiveerde, ervaren hulpverleners / begeleiders met voldoende inzicht in de context en de noden van vluchtelingen en asielzoekers om met hen aan een groter psychosociaal welzijn te werken. - Tekort aan een systematische werking over psychosociale begeleiding in de opvangcentra. ODiCe vzw en ING vzw zijn gaan samenwerken met het Nederlandse psychoeducatieprogramma Mind-Spring. Op 11 juni 2009 vond het eerste contact plaats dat het begin betekende van het project in Oost-Vlaanderen. Zowel Centrums Algemene Welzijn (CAW) van heel Oost-Vlaanderen, als de CGG s, de opvangcentra, Fedasil en Vluchtelingenwerkgroepen namen er aan deel. De deelnemers waren enthousiast over het programma: men vond het project nodig en nuttig. Dat was voor ODiCe en ING het startschot om op zoek te gaan naar middelen om het project verder uit te werken. 2.3 Budget ODiCe en ING vzw kregen in 2010 een experimentele projectsubsidie toegekend voor het project, erkend door de Vlaamse minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand: Geert Bourgeois. Het Provinciaal Integratiecentrum Limburg (PRIC) stapte mee in het project om het secretariaat deels op zich te nemen. Het secretariaat staat niet in voor de uitvoering van het programma, maar wel om het geheel te coördineren: cursussen te organiseren en de geschikte trainer en co-begeleiders bij elkaar te brengen. 2.4 Doelgroep: trainer / co-begeleider / deelnemer / tolk De Mind-Springcursussen worden, zoals eerder vermeld, begeleid door een trainer en een co-begeleider. Samen bewaken zij het kader van de sessies waarbij veiligheid en duidelijkheid voor de deelnemers cruciaal zijn. Zo zorgen ze er o.a. voor dat de sessies stipt starten, dat het duidelijk is welke rol elk op zich neemt, dat de locatie in orde is en dat alles onderling goed is afgesproken Trainer Profiel Een trainer is een ervaringsdeskundige die een opleiding krijgt van Mind-Spring tot trainer. Ook gelden enkele bijkomende toelatingsvoorwaarden: hij/ zij moet een erkende vluchteling zijn of tenminste een asielprocedure hebben meegemaakt. De persoon moet een verblijfsvergunning hebben met een geldigheid van minstens één jaar, hij/zij moet voldoende Nederlands spreken om de opleiding te kunnen volgen en moet ook open staan voor de gevoelens van de deelnemers. Heel wat thema s die besproken worden zijn erg emotioneel beladen. Daar erkenning en aandacht aan kunnen geven, is belangrijk. Het is zeker een pluspunt wanneer deze persoon ervaring heeft in werken met groepen. 18

12 Bv. Ondertussen telt Mind-Spring vijftien trainers die verschillende afkomsten hebben: Afghanistan, Albanië, Irak, Iran, Rwanda en Tsjetsjeen. Opleiding De opleiding duurt tien dagen waaronder twee terugkomdagen. Acht dagen zijn vooral gericht op theorie (wat is stress, wat is het verschil tussen gezonde en ongezonde stress, hoe omgaan met stress, omgaan met groepen, ). Tijdens de twee terugkomdagen zetten de trainers de theorie om in praktijk en stellen deze aan elkaar voor in vorm van presentaties. De bedoeling van deze opleiding is dat de trainers in staat zijn om psycho-educatieve ondersteuningsgroepen te begeleiden in eigen taal en/of in eigen cultuur. Het is een intensief opleidingsprogramma dat bestaat uit theorie, training en praktijk over verschillende welzijnsthema s waar asielzoekers en vluchtelingen mee in aanraking komen. De opleiding is kort, maar na het trainingsprogramma volgt een praktijkstage. Dit is dan de Mind-Spring cursus zelf waarbij de co-begeleider de trainer extra zal evalueren. Na het afronden van de cursus (zes sessies = één Mind Spring cursus) krijgt de trainer een certificaat en is hij erkend trainer. Taken - één infosessie geven voor de start van de Mind Spring cursus - één afstemmingsgesprek met de co-begeleider bij de aanvang van de cursus - de volledige cursus of dus zes sessies begeleiden - één evaluatiegesprek na afloop van de sessies met het secretariaat en cobegeleider Co-begeleider Profiel De co-begeleider is een professionele hulpverlener die de trainer bijstaat tijdens de Mind-Spring cursus en die zelf wordt bijgestaan door een tolk indien hij/zij de taal niet begrijpt. Het kan iemand zijn die tewerkgesteld is bij een CGG, een CAW of een andere hulpverlenende organisatie of het kan gaan om een zelfstandige hulpverlener. Een voorwaarde om als co-begeleider op te treden is dat de persoon affiniteit moet hebben met de (geestelijke) gezondheidszorg van asielzoekers en vluchtelingen. Het is belangrijk dat de co-begeleider een zekere kennis heeft van de sociale kaart en dat hij/zij ook in de kracht van preventie gelooft. Opleiding Tijdens de opleiding van de co-begeleider wordt er dieper ingegaan op de doelstellingen, de methodiek en de werkwijze van het Mind-Spring programma. Tot op vandaag duurde de opleiding tot co-begeleider één dag, maar die zal worden uitgebreid tot twee dagen. Taken De co-begeleider biedt ondersteuning aan de trainer tijdens de cursus en zal sociale ondersteuning aan de deelnemers bieden. Hij / zij zal de deelnemers bijstaan met allerlei informatie over de sociale kaart en zal doorverwijzen waar nodig is. Tijdens de 19

13 sessies worden ontspanningsoefeningen aan de deelnemers gegeven. Deze zullen door de co-begeleider aan de groep worden aangeleerd Deelnemers Profiel De deelnemers bestaan uit volwassen asielzoekers, vluchtelingen en illegalen. Deze mensen hebben vaak spanningsklachten ontwikkeld, hebben vaak last van psychosociale problemen zoals eerder vermeld in hoofdstuk 1. De Mind-Springcursus is bedoeld voor mensen die openstaan voor thema s als: stress, verlies, identiteitsverandering en eigen krachten. Sessies Het aanbod is geschikt voor vaste groepen. Om een vertrouwelijke en veilige sfeer te creëren is het de bedoeling dat de deelnemers al de sessies volgen. Ze mogen er maximum één missen. Dit zorgt voor een gesloten groep. Iedere sessie is een aanleiding tot de volgende. Wie de vorige sessie niet bijwoont, zal niet kunnen volgen bij de volgende sessies Tolken Profiel De tolk wordt via de sociale tolkendienst aangevraagd. Hij /zij kan wederzijds vertalen en zal voornamelijk de co-begeleider bijstaan. Hij / zij moet ook de vertrouwelijke sfeer respecteren en zich aan de afspraken houden. Sessies De tolk zal bij aanvang van de sessies uitleg krijgen over de inhoud van Mind-Spring. 2.5 Doelstellingen Doelstellingen van Mind-Spring De bedoeling van Mind-Spring is dat de deelnemers preventief leren omgaan met spanning in het hier en nu. De deelnemers krijgen steun bij, erkenning en herkenning van hun problemen en moeilijkheden. Ze krijgen inzicht in psychische processen. Ze leren wat normale reacties zijn op abnormale situaties en hoe zich ervan bewust zijn dat bepaalde klachten, zorgen, angsten of onzekerheden een gevolg zijn van de abnormale gebeurtenissen. Op deze manier beseffen ze dat stress een beschermende reactie kan zijn en kunnen ze een onderscheid maken tussen gezonde en ongezonde stress. Dankzij Mind-Spring leren ze wat hun mogelijkheden zijn om met problemen om te gaan: leren omgaan met stressklachten, hoe deze te reduceren en hoe omgaan met gedachten die stress kunnen veroorzaken. Ook krijgen ze inzicht in het verwerkingsproces bij verlies en welke reacties dit uitlokt bij mensen. Ten slotte leren ze om te worden wie ze willen zijn, hoe ze haalbare doelen kunnen stellen, leren ze meer controle te krijgen over eigen situatie en eigen leven en een nieuwe toekomst te bouwen. Ze leren hoe een nieuwe identiteit te bouwen met realistisch doelen waaraan ze willen werken. Een negatieve identiteit kies je gedeeltelijk zelf dus leren ze welke aspecten 20

14 invloed kunnen hebben op de identiteit. Het is de bedoeling dat ze op het einde kunnen formuleren wat hen positieve kracht kan geven in hun huidige leven. Tijdens de Mind-Spring sessies is het niet de bedoeling om uitgebreid in te gaan op persoonlijke ervaringen van de deelnemers. Voor vele asielzoekers en vluchtelingen is het moeilijk om hierover te praten. Er wordt vooral ingegaan op wat ze hier en nu kunnen doen om zo gezond mogelijk te blijven Doelstellingen voor de deelnemers Met Mind-Spring is het vooral de bedoeling dat de deelnemers de kracht vinden om gezond te functioneren in hun dagelijks leven en in moeilijke situaties. De deelnemers bevorderen een copinggedrag waardoor ze ervaren dat ze meer controle hebben over de situatie. Dit gedrag kan dankzij methodes van Mind-Spring worden aangeleerd of gewijzigd en ook door ervaringen te delen met andere deelnemers. De ontspanningsoefeningen die ze krijgen, kunnen ze in hun dagelijks leven gebruiken of bij stressveroorzakende situaties. Mind-Spring leert hen hun eigen lichaam beter te begrijpen en zo beter met stress om te gaan. Dankzij groepssessies kunnen de deelnemers ook een eigen netwerk creëren waarop ze kunnen steunen en terugvallen. Mind-Spring wil de deelnemers nieuwe energie geven om verder te gaan, om zich te kunnen aanpassen aan nieuwe culturen, veranderingen, verwerkingsprocessen en de motivatie om op termijn ook Nederlands te leren Doelstellingen voor de trainers De trainer krijgt een opleiding van Mind-Spring om beter inzicht te krijgen in de gebruikte methodieken. Dankzij de ervaring die de trainer bij Mind-Spring opdoet, kan hij/zij eventueel gemakkelijker worden tewerkgesteld. Tijdens de opleiding leert de trainer methodieken en inzichten om beter met de doelgroep aan de slag te gaan. Door de cursussen te begeleiden doet de trainer ervaringen op, krijgt hij inzicht en verwerft vaardigheden en competenties. Voor hulpverlenende organisaties die met deze met vluchtelingen werken, kan dit een grote meerwaarde zijn omdat hij/zij beter aansluiting vindt bij de deelnemers dan de co-begeleiders die minder (h)erkend wordt door de deelnemers Doelstellingen voor de co-begeleider en hulpverlenende organisaties Co-begeleider De taken van de co-begeleider zijn niet even groot als de trainer. De co-begeleider zal vooral de trainer bijstaan en doorverwijzen waar nodig is. Toch zal de co-begeleider dankzij Mind-Spring interculturele competenties verwerven en meer inzicht krijgen in het leren omgaan met deze doelgroep. Hulpverlenende organisatie Meewerkende organisaties als CAW s, CGG s,.. kunnen dankzij Mind-Spring worden geinterculturaliseerd. Voor bepaalde organisaties is werken met vluchtelingen nogal nieuw, ook voor de hulpverleners. Dankzij Mind-Spring verwerven ze de nodige kennis om ook in hun eigen werkingsgebieden met de doelgroep te kunnen werken. 21

15 2.6 Gebruikte methodiek Tijdens de cursus worden drie methodieken gebruikt: psycho-educatieve groepsgesprekken, werkbladen en ontspanningsoefeningen Psycho-educatieve groepsgesprekken De deelnemers krijgen op een interactieve wijze informatie en vaardigheden aangeboden. De bedoeling is dat de deelnemers inzicht krijgen in het ontstaan en verloop van spanningsklachten en dat ze leren hoe ze deze zelf kunnen verminderen. Het is een laagdrempelige preventieve benadering die in zes sessies wordt aangeboden, telkens over een ander thema in eigen taal. De trainer en co-begeleider zorgen voor een vertrouwelijke en veilige sfeer (alles wat er gezegd wordt, blijft in de ruimte en in de groep + afspraken: tijdstip, vaste begeleider, gesloten groep). De sessies zijn gericht op interactie, maar er is geen druk en geen verplichting indien de deelnemers niet willen praten. Ook hebben de deelnemers iets gemeenschappelijks, nl. ze zijn allemaal asielzoeker of vluchteling en kunnen over hun ervaringen spreken en elkaar tips geven. Overzicht van de sessies Sessie 0: de infosessie De infosessie wordt enkele dagen voor de start van de cursus gehouden. Samen met het secretariaat van Mind-Spring zal de trainer in eigen taal uitleg geven aan de geïnteresseerden. Er wordt hier gepolst naar de geschikte momenten om de cursus te kunnen starten. Sessie 1: normale reactie op abnormale situatie De trainer legt uit dat een situatie een reactie kan uitlokken. Wat ze meemaken is niet normaal, maar hun reactie daarop is wel normaal. De reactie is het gevolg op de situatie die de oorzaak is. In deze sessie word er uitleg en voorbeelden gegeven over welke invloed deze reacties op je lichaam, gevoelens en gedrag kunnen veroorzaken. Sessie 2: Spanning en stress Hier wordt uitgelegd wat gezonde en ongezonde stress is, welke verschillen er zijn en wat deze met zich meedragen. Stress kan zowel positief als negatief worden ervaren, naargelang de situatie waarin je zit. De trainer gebruikt een vicieuze cirkel: Piekeren slecht slapen vermoeid somber sociaal isolement en opnieuw Sessie 3: Omgaan met stress Tijdens deze sessie gaat de trainer op zoek naar manieren om met stress om te gaan. Een eerste stap in de zoektocht is het besef verwerven dat de mens voor een groot deel zijn eigen stress denkt /maakt. Tijdens deze sessie komen positieve interpretaties van gebeurtenissen aan bod. 22

16 Sessie 4: verlies Vluchten betekent verlies van belangrijke personen, sociale contacten en van materiële goederen. Een groot deel van de familie en vrienden is nog in het land van herkomst of in een ander land. Er is veel onzekerheid of gezinsleden nog leven. In deze sessie staan we stil bij het verwerkingsproces van verlies. Sessie 5: identiteit Een asielzoeker verliest een groot deel van zijn vroegere identiteit en van zijn vroegere levensperspectief. In deze sessie vertrekt de trainer van de persoon die hij/zij was, om te komen tot wie hij/zij nu is en men eindigt met het dromen over wie men wil worden. Hoe kan ik worden wie ik wil zijn. De oefening die hier gehanteerd wordt zijn identiteitscirkels. Sessie 6: mijn eigen krachten Hier gaat de trainer op zoek naar welke stap of sprong de deelnemer vanuit zijn eigen krachten naar de toekomst kan zetten. Er wordt met een schema gewerkt waarin vijf belangrijke thema s voor een persoon individueel worden genoteerd. Dan gaat de trainer na welk invloed of controle de persoon heeft op dit thema, hoeveel tijd de persoon erin steekt en welk gevoel dit thema opwekt. De bedoeling is te kijken over welke thema s de deelnemers controle hebben, hoeveel tijd/energie ze erin steken, en of het hen ook effectief goed doet. Op het einde van deze sessie wordt er een evaluatieronde gehouden. Mind-Spring vindt het belangrijk aandacht te geven aan hoe de deelnemers zich voelden en wat ze van de sessies vonden: de manier waarop het gegeven werd en de relevantie van de inhouden. Als afsluiter worden er certificaten uitgedeeld aan ieder deelnemer Werkblad Tijdens de cursussen worden werkbladen met foto s en oefeningen meegegeven aan de deelnemers. Mind-Spring biedt het programma in eigen taal. Dus ook de werkbladen worden vertaald. De oefeningen worden individueel of in groep opgelost. De deelnemers kunnen deze werkbladen als oefening en / of als geheugensteun gebruiken. Later kunnen ze deze herbekijken Ontspanningsoefening De ontspanningsoefeningen worden tijdens elke sessie door de co-begeleider gegeven: bij de start, tussen verschillende methodieken of op het einde. De co-begeleider en de trainer kiezen dit zelf. De bedoeling van deze oefeningen is dat de deelnemers deze in hun dagelijks leven kunnen gebruiken om te ontspannen bij moeilijke (of minder moeilijke) momenten. 23

17 2.7 Overzicht Mind-Springcursussen Mind-Spring organiseerde enkele cursussen tijdens het pilootjaar waaronder een overzicht: Afgeronde cursussen Ondertussen vonden er in totaal 11 cursussen plaats in Limburg en Oost-Vlaanderen. Het gemiddelde aantal deelnemers varieerde van 4 tot 12. Bepaalde cursussen waren zeer gemengd qua nationaliteit. De gesproken talen waren: Albanees, Russisch, Engels, Dari, Pashto, Farsi en Frans. De grootste groepen waren Afghanen en Tsjetsjenen. De meeste cursussen vonden plaats in opvangcentra. Er was ook samenwerking met SOI s (Stedelijke opvanginitiatieven) en LOI s (Lokale opvanginitiatieven) waardoor hun bewoners zich ook konden aansluiten bij de sessies in het centra zelf. In het algemeen waren de evaluaties zeer positief. De deelnemers waren enthousiast over het project, en vonden het steeds spijtig wanneer de cursussen waren afgelopen. Vaak vroegen ze naar een vervolg. Er werd wel aangegeven dat de tijd tekort was om sommige zaken voldoende uit te diepen. De sessies mochten langer duren en de cursus ook. Over het algemeen hadden de deelnemers veel zorgen. Deelnemers gaven aan dat Mind-Spring beantwoordden aan hun noden. De deelnemers waren zeer tevreden over de cursus en vonden de inhouden van de cursus interessant. Afgelaste cursussen/ sessies en/of afhaken van deelnemers In totaal werden 4 cursussen afgelast. Voor deze cursussen werden niet genoeg gemotiveerde deelnemers gevonden. In één cursusgroep vertelden de deelnemers dat ze het beu waren altijd iets te moeten doen. Er werd veel van hen verwacht en ze voelden zich niet vrij meer. Dit woog zwaar door op de deelnemers. Andere deelnemers moesten afhaken omdat ze in de periode van de cursus moesten verhuizen. De samenstelling van de bewonersgroep in een opvangcentrum wijzigt snel. Dit heeft soms negatieve gevolgen voor de samenstelling van een (normaliter vaste) cursusgroep: bvb. plots meer of minder deelnemers uit één bepaalde taalgroep eens de cursus van start is gegaan. Andere redenen waarom deelnemers afhaken of niet deelnemen, waren de volgende: - het samenvallen in tijdstip van de Mind-Springcursus met andere cursussen waardoor het niet mogelijk was om met iedereen rekening te houden; - demotivatie of desinteresse om eender welke activiteit of cursus te volgen; - vergetelheid indien het opvangcentrum hen niet herinnert, - ziekte - interview met Dienst Vreemdelingen Zaken i.f.v. de erkenningsaanvraag. Ten slotte waren de sessies voor sommige deelnemers emotioneel te zwaar of anderen vonden het niet nodig deze te volgen. In centra waar er een stafmedewerker als contactpersoon aangesteld was, verliep de communicatie met de deelnemers veel vlotter en voelden we dat mensen ook meer gemotiveerd werden (en waren!) om deel te nemen aan de cursus. 24

18 2.8. Link met SCW: Wat is het methodische concept? Wanneer je het project van naderbij bekijkt kan je verschillende linken leggen met het sociaal cultureel werk. Mind-Spring is zowel gericht op het individu als op de meewerkende organisaties. Voor de individuele deelnemer betekent het de creatie van een sociaal netwerk, het aanleren van vaardigheden, participeren,.. Voor de meewerkende organisaties betekent het de doelgroep anders leren kennen en de interculturalisering van de organisatie. Er wordt altijd vertrokken vanuit de betrokkenheid van de doelgroep door aan hun noden te werken. Er wordt tijd genomen om stil te staan waar de stress vandaan komt en welke gevolgen die met zich meedraagt. De deelnemers denken daar niet altijd over na en dit alleen al kan een grote invloed hebben in hun handelen en denken. De sessies worden steeds in dezelfde groep gehouden waardoor de deelnemers elkaar leren kennen en steun kunnen vinden bij elkaar. Op die manier kunnen ze relaties ontwikkelen met andere mensen die in dezelfde posities zitten i.p.v. zich te isoleren. Een ander pluspunt is dat de sessies in eigen taal en/of in eigen cultuur worden gehouden. De mensen voelen veiliger om ervaringen te delen, zonder verplicht te zijn. Bepaalde thema s kunnen herinneringen en gedachten uitlokken die bij de deelnemers heel wat emoties losmaken. Er worden de deelnemers zowel door de trainer als door de deelnemers onderling, enkele vaardigheden aangeleerd. Iedere persoon heeft bepaalde competenties, maar doordat de mensen in een soort vicieuze cirkel zijn geraakt, zien ze geen uitweg meer. Hun leven is gefocust op hun asielprocedure, op hun onzekerheden, waardoor ze geen oog meer hebben voor iets anders. Dankzij Mind-Spring zijn de deelnemers zich weer bewust van hun eigen competenties en krijgen ze weer zin om iets te doen. Ze worden positief gestimuleerd. Door de sessies te volgen en kracht op te doen, zijn bepaalde mensen bereid actiever te zijn door bv een groepje te starten waar ze andere mensen van hun thuisland verwelkomen en begeleiden. 3. Samenvatting Een Mind-Spring cursus wordt onderverdeeld in zes sessies die een vervolg vormen op elkaar. De sessies worden begeleid door een ervaringsdeskundige (een trainer) die een opleiding kreeg van Mind-Spring en door een professionele hulpverlener (cobegeleider). De deelnemers zijn vluchtelingen, asielzoekers en mensen zonder wettig verblijf. De bedoeling van de cursus is dat de mensen vanuit hun eigen krachten leren omgaan met hun moeilijk situaties. Ze krijgen uitleg over wat stress precies is en wat het kan veroorzaken. Ten slotte leren ze waar ze hun aandacht kunnen op focussen om opnieuw positieve kracht te ontwikkelen en vooruit te gaan. Bij iedere sessie hoort er een ontspanningsoefening, en een werkblad dat de deelnemers kunnen meenemen. De werkbladen kunnen ze gebruiken als een soort reminder aan de gegeven informatie of als oefening. 25