achtergrond FORUM #13/

Transcriptie

1 achtergrond 30

2 Tekst: Frank den Hoed, Jiska Vijselaar Foto: Robin Utrecht /anp 31

3 achtergrond Hoe zorg je ervoor dat vitale functies van de samenleving blijven draaien als er veel zieken zijn De grootste bedreiging voor Nederland is de wereldwijde uitbraak van een nog onbekend griepvirus. Dat was een jaar geleden nog de belangrijkste conclusie van het onderzoek Nationale Risicobeoordeling dat in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken werd uitgevoerd. Dat er een grieppandemie kom is zeker, de vraag is wanneer, sprak minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst destijds bij de presentatie uit. Inmiddels is die vraag wel beantwoord. Twaalf juni maakte de Wereldgezondheidsorganisatie bekend dat er officieel sprake is van een pandemie. Boosdoener: het nieuwe Influenza 1 virus, beter bekend als de Mexicaanse griep. Ook in Nederland zijn al enige tijd mensen besmet met het Influenza 1 virus. Vorige week nog meldde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (rivm) het 116 e besmettingsgeval. Iets minder dan de helft hiervan liep die besmetting ín Nederland op. Maar als het aan minister Klink van Volksgezondheid ligt zijn er voor het einde van het jaar 34 miljoen vaccins tegen het virus beschikbaar.want nu het griepvirus zich steeds meer verspreidt, is de aanpak van de overheid vooral gericht op het zo snel mogelijk verstrekken van medische zorg. En niet langer op het opsporen en isoleren van griepgevallen om de griepgolf in te dammen. Maar wat staat Nederland eigenlijk te wachten? Volgens viroloog en influenza-deskundige Ab Osterhaus zijn er drie scenario s mogelijk: de griep dooft uit, er komt een pandemie met een milde variant van het virus (het huidige Influenza 1 virus) of het virus muteert in een agressieve variant. De kans dat het virus muteert lijkt gering, maar valt niet uit te sluiten. Volgens Osterhaus is alleen al de mogelijkheid van het laatste scenario reden om snel in te grijpen. Vergelijk het met de aanschaf van een brandblusser. Bij 10 procent kans op brand, koop je een blusser, toch?, zei hij tijdens een bijeenkomst bij het rivm. piek Als het virus snel en agressief om zich heen grijpt, kunnen de maatschappelijke en economische consequenties groot zijn. Volgens de scenario s voor een grieppandemie die april 32

4 martin bernetti/anp Wat is een grieppandemie? De officiële melding van de wereldgezondheidsorganisatie (who) dat de griepgolf de status heeft bereikt van een pandemie, dateert van 12 juni. Van een pandemie is sprake als er een wereldwijde uitbraak van de griep is geconstateerd. Griep is een besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door het influenzavirus. De gewone griep (seizoensgriep) wordt veroorzaakt door een bestaand virus. Een vaccin hiertegen is beschikbaar. Maar omdat het virus altijd een beetje muteert moet het vaccin elk jaar opnieuw worden aangepast. Seizoensgriep kan in Nederland doorgaans tussen november en april uitbreken en epidemische vormen aannemen. Gemiddeld duurt zo n epidemie acht weken, waarin zo n 5 procent van de bevolking griep krijgt. Eens in de tien tot vijftig jaar duikt er een nieuw virus op of een virus dat lang niet onder mensen heeft gecirculeerd. Dit virus is veel besmettelijker omdat het menselijk afweersysteem (immuunsysteem) er niet op voorbereid is. Over de hele wereld worden er veel mensen ernstig ziek. Volgens wetenschappers zou op het hoogtepunt van een pandemie zo n 25 tot 30 procent van de bevolking thuis kunnen zitten. Niet iedereen zal ziek zijn. Het hoge percentage valt ook te verklaren doordat er mensen thuis blijven om voor naasten te zorgen of uit voorzorg. De kans op besmetting is te verkleinen, bijvoorbeeld door het nemen van hygiënische maatregelen (regelmatig handen wassen). Maar er blijft een risico bestaan alsnog besmet te raken vorig jaar in opdracht van de ministeries van Volksgezondheid en Binnenlandse Zaken zijn opgesteld, zal tijdens de piek ongeveer 30 procent van de bevolking ziek zijn of thuis blijven om voor zieken te zorgen dan wel uit voorzorg. In concrete aantallen uitgedrukt gaat het dus om vijf miljoen mensen, van wie een groot deel tot de categorie werkzame beroepsbevolking behoort. Kortom de verzuimcijfers schieten de lucht in. De Nederlandsche Bank waarschuwde drie jaar geleden voor de economische schade door een pandemie. Naast problemen als een haperende productie, die het direct gevolg zijn van massaal ziekteverzuim, zullen ook de medische kosten razendsnel oplopen. Dat heeft weer gevolgen voor de premies en de overheidsfinanciën. Maar ziekteverzuim kan ook leiden tot faillissementen van bedrijven. Consumenten besteden minder, de toeristische sector zal stilvallen, evenementen worden afgezegd. En hapering van de productie bij bedrijf één zal gevolgen hebben voor bedrijven in de rest van de keten (vervoer, distributie en ga zo verder). Kortom, zo waarschuwde dnb, een pandemie kan de economie wereldwijd ontwrichten. Aan de hand van Amerikaanse studies berekende dnb dat het bruto binnenlands product (indicator voor de omvang van de economie) in Nederland met 5 procent kan dalen. Maar wat de impact van een pandemie gezien de huidige economische situatie kan zijn, is nog niet duidelijk. Volgens een woordvoerder van dnb wordt een en ander nu doorgerekend, maar zijn de uitkomsten nog niet bekend. Het zou te prematuur zijn er nu iets over te zeggen. vitaal Het Nederlands bedrijfleven moet zich nu concreet gaan voorbereiden op een uitbraak van de Mexicaanse griep later dit jaar, stelde minister Klink vorige week in De Telegraaf. Ik wil de paraatheid verhogen. De bewindsman richtte zich in het bijzonder tot de vitale sectoren van de samenleving, zoals elektriciteitsbedrijven. Die zijn cruciaal bij het op gang houden van het openbare leven, aldus Klink. Maar ook ziekenhuizen, waterleidingbedrij- 33

5 Gemelde Q-koortspatiënten 2009 *) Gebied waar in 2009 vaccinatie tegen Q-koorts verplicht wordt voor schapen en geiten op professionele melkgeiten- en melkschapenbedrijven en op bedrijven met een publieksfunctie. achtergrond bronnen: osiris, cbs (2009), ministerie van lnv, rivm Erger dan Q-koorts? Behalve de Mexicaanse griep (nieuwe Influenza 1), komen er in steeds meer delen van Nederland besmettingen met Q-koorts voor. Deze infectieziekte wordt veroorzaakt door een bacterie die wordt overgedragen van dier naar mens. Melkgeiten, schapen en koeien, maar ook andere dieren zoals honden, katten, konijnen, duiven en andere vogels kunnen besmet zijn. De ziekte kan niet worden overgedragen door besmetting van mens naar mens, maar wordt overgebracht doordat in de lucht aanwezige fijnstof met de bacterie besmet raakt en door de mens wordt ingeademd. De ziekte komt vooral in het zuiden van Nederland regelmatig voor. Sinds ongeveer een maand neemt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een spectaculaire groei van het aantal gemelde besmettingen met Q-koorts. Bij zo n Nederlanders is inmiddels Q-koorts geconstateerd. Bovendien wordt de ziekte nu ook buiten de zuidelijke provincies aangetroffen. De meeste besmettingen met Q-koorts verlopen zonder klachten of als een milde griepachtige ziekte. Maar het kan ook ernstiger verlopen of zelfs chronisch worden. In Nederland zijn inmiddels vier mensen aan de ziekte overleden. Een vaccin is alleen voor dieren beschikbaar. ven en het openbaar vervoer moeten zorgen dat de continuïteit gewaarborgd is. Klink: De vraag is hoe je ervoor zorgt dat vitale functies in de samenleving blijven draaien als veel mensen tegelijk ziek zijn. Het is daarom van belang voor overheden en bedrijven om de draaiboeken, die zijn opgesteld, maar steeds niet nodig zijn gebleken, uit de kast te halen en waar nodig te actualiseren. Werkgeversorganisatie vno-ncw is net als de verantwoordelijke ministeries betrokken bij het alert houden van het bedrijfsleven. Met name in de vitale sectoren van de economie, zoals elektriciteitsbedrijven, waterleidingbedrijven, chemische bedrijven en ziekenhuizen, moet in kaart gebracht zijn welke afdelingen en individuele medewerkers cruciaal zijn voor het waarborgen van continuïteit en veiligheid. Scenario s worden uitgewerkt, maatregelen in werking worden gesteld als de nood aan de man is. Zoals thuiswerken, gescheiden werkplekken, speciale bezetting vergelijkbaar met die voor weekenden en vakanties. We zijn goed voorbereid op de eventuele gevolgen van een pandemie, zegt Wim van de Wiel, woordvoerder van Shell. Wereldwijd zijn nog geen Shell-medewerkers bekend die Influenza 1 hebben. Maar dat laat onverlet dat bij het olieconcern de ontwikkelingen nauwgezet worden gevolgd. Hij noemt als voorbeeld het business continuity plan dat klaarligt. In dat plan zijn onder meer richtlijnen opgenomen over hoe te handelen als het bedrijf wordt geconfronteerd met een grote uitval van medewerkers. De wereldwijde intranetsite van Shell speelt een belangrijke rol bij de voorlichting van de medewerkers. We hebben op intranet uitvoerige informatie opgenomen wat Influenza 1 precies is en hoe we daar mee om moeten gaan, in preventiemaatregelen en in herkenning van symptomen. Benadrukt wordt dat de verschijnselen van Influenza 1 relatief mild zijn. Binnen het bedrijf zijn (nog) geen bijzondere reisadviezen afgekondigd. Wel is er een overzicht van landen die bijzondere maatregelen kunnen nemen in verband met de pandemie. Ook is er een protocol voor ziekmeldingen. Wanneer medewerkers de ziekte denken te hebben, moeten zij zich volgens de gebruikelijke procedures ziek melden, bij de eigen afdeling en bij de gezondheidsdienst. Maar aanvullend daarop geldt dat ze moeten thuisblijven totdat er zeven dagen zijn verstreken na het begin van de symptomen. draaiboek Ook klm heeft nog geen griepgevallen genoteerd. Hoewel het bedrijf al een tijdje met de griep te maken heeft, omdat de luchtvaartmaatschappij vliegt op Mexico en mensen die besmet waren met het virus vervoerd heeft. We zijn op dit soort calamiteiten voorbereid, hebben er een draaiboek voor, vertelt klm-woordvoerder Monique Matser. In het draaiboek is onder meer geregeld hoe de informatievoorziening in een situatie als deze moet worden aangepakt. We actualiseren ons draaiboek continu aan de hand van de laatste ontwikkelingen. Kijken naar de risico s en voor welke functies deze gelden. We gaan niet overhaast te werk. De pandemie zet wel door, maar deskundigen verwachten niet dat er morgen of volgende week een groot aantal zieken zal zijn. Als het nodig is, kunnen we altijd een tandje bijzetten. Een voorbeeld van 34

6 concrete maatregelen? We letten nu bijvoorbeeld al goed op of mensen die aan boord willen, ziek zijn. Is dat het geval, dan worden ze geweigerd. Een heldere maatregel. We proberen het ook niet ingewikkelder te maken dan strikt noodzakelijk. We houden er overigens rekening mee dat bij een aanzienlijk groter aantal griepgevallen het aantal vluchten ook sterk afneemt en daardoor de druk op degenen die nog wel kunnen werken niet onevenredig zwaar toeneemt. snuitje Bij veel midden- en kleinbedrijven zullen de voorbereidingen minder uitvoerig zijn. Alleen al omdat veel van hen niet tot de vitale sectoren van de samenleving zullen behoren, zoals elektriciteitsbedrijven. Want wat kun je dan eigenlijk doen? Wat ik voor maatregelen neem met het oog op de pandemie? Nou, daarmee overval je me eigenlijk. De reactie van Maarten van Randeraat, directeur van bandenrecyclingbedrijf Granuband, zou wel eens symptomatisch kunnen zijn voor die van het gros van de midden- en kleinbedrijven. Hij bekent er nog niet zo mee bezig te zijn geweest. Niet in de laatste plaats omdat het eigen bedrijf tot nu toe gevrijwaard is gebleven van griepgevallen. Eerlijk gezegd heb ik ook teveel andere dingen aan mijn hoofd. Daar komt bij dat ik ook nog geen vragen vanuit mijn bedrijf heb gekregen. Tja, wat moet je doen? Van Randeraat weet het niet. Ik ben geen dokter, dus Ik kan wel naar de apotheek gaan om pillen. Maar ik denk dat ik nul op het rekest krijg. Laatst liep ik op Schiphol. Stonden er diverse mensen met mondkapjes bij de bagageband. Toen dacht ik nog: ik kan mijn mensen ook een snuitje geven, maar is dat niet wat overdreven? Ik heb zoiets van: het waait wel weer over, klinkt het nuchter. We hebben nu nog nergens last van en ik hoop dat het zo blijft. Een noodplan? Nee, dat heb ik niet. Natuurlijk volg ik de ontwikkelingen wel. En dan blijkt dat ik niet de enige ben die er zo in staat. Toen recent in een praatprogramma werd bericht dat we in de fase van een pandemie waren beland, werd er gelijk bij gezegd dat de mensen zich niet te druk moesten maken. Ik was eigenlijk niet anders van plan. Als ik zieken in huis heb, bel ik de dokter wel. 35