Hersenwerk voor honden heeft de toekomst
|
|
- Christiana Smet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Honden aan het werk zetten met eenvoudige middelen Hersenwerk voor honden heeft de toekomst Honden mogen niet of nauwelijks meer doen waar ze voor gemaakt zijn: jagen, bewaken, hoeden. De meeste honden krijgen te weinig beweging geestelijk en lichamelijk. Drie maal tien minuten lopen per dag is voor veel dieren al heel wat. Veel eigenaars van populaire rassen realiseren zich niet dat bijvoorbeeld een Beagle gemaakt is om in een meute achter de haas aan te gaan of dat de Ierse Terriër ratten en muizen moest weghouden op het erf, mee op jacht ging met de baas en ook nog eens huis en haard moest verdedigen. Die taken kunnen we de honden in de huidige samenleving nauwelijks meer aanbieden, maar we zouden er wel meer aan kunnen doen om honden op een andere manier aan het werk te zetten. Hersenwerk voor honden lijkt een goed antwoord te bieden op de vraag hoe je een hond zinvol kunt bezighouden, tot genoegen niet alleen van de hond, maar ook van de baas. Door Leo Leunissen Los Vast is op een zaterdag in maart te gast in Daarlerveen op de workshop Hersenwerk voor honden van Inge van Harte. Inge is eigenaar van Personal Dog Coach, dat zich toelegt op het persoonlijk begeleiden van baas-hond combinaties met problemen. Daarnaast is zij in ons land een van de wegbereiders van de beweging die zich sterk maakt voor het actief stimuleren van honden op een andere manier dan de traditionele hondensporten. Door middel van het aanbieden van spelletjes, of beter gezegd puzzels, worden diverse zintuigen van de hond geprikkeld en wordt tegemoet gekomen aan de behoefte van de hond om met zijn omgeving bezig te zijn. Die hersenwerkspelletjes zijn overigens geen kant en klaar pakketjes, maar zelf te verzamelen materialen, die de eigenaar op meer of minder ingenieuze wijze in elkaar knoopt, duwt of timmert. De honden gaan op zoek naar voedsel, speelgoed of, indien getraind, speurobjecten die in de puzzel worden opgeborgen. Tijdens de workshop gebruiken we meestal voer, omdat dit toch de grootste motivator blijkt, aldus Inge. Dit houdt ook in dat een ongeoefende hond voor een puzzel gemotiveerd moet zijn om te eten; spelletjes met voer doe je niet op een volle maag. Zelf ontdekken Een belangrijk deel van de workshop wordt besteed aan het zelf ontdekken van spelletjes die bij de eigen hond passen. Inge heeft op een groot zeil een uitstalling gemaakt met spullen een koninginnedag-kraampje waardig. Als je eenmaal de smaak te pakken hebt, kun je niet ophouden met verzamelen. Wcrollen, eierdozen, kranten, dozen, plastic bekers, plastic containers, koffiebekers, spijkerbroeken, handdoeken, oude gordijnen, stoffen draagtasjes, pvc-buizen, plastic fles- Het oefenen begint met een stapeltje lapjes van verschillende groottes 29
3 sen, fietsbanden, autobanden, alles kun je gebruiken om iets moois te maken. Niets is meer afval, als je eenmaal gegrepen bent door het spelletjes-virus, waarschuwt Inge. Hersenwerk kun je zien als iets groots en ingenieus, hersenkrakers, waar je speciaal voor gaat zitten, maar je kunt het ook klein doen, hap snap spelletjes, zoals tijdens het wandelen wat lekkers verstoppen in de groeven van de schors van een boom. Zelfs het strooien van wat brokjes in het gras is voor de hond een opgave die de zinnen stimuleert. En als je hond niet of nauwelijks kan wandelen door ziekte of ongeval kun je spelletjes maken waardoor de hond geestelijk wordt bezig gehouden. Persoonlijke zone Aan het begin van de workshop attendeert Inge de deelnemers op een direct gevolg van het gebruik van de puzzelspelletjes: de persoonlijke zone van de hond wordt groter. Zelfs de braafste hond wordt bezitterig van een spel waar hij enthousiast mee bezig is geweest. Ook wordt geadviseerd om de honden niet met elkaar te laten spelen of aan elkaar te laten snuffelen om de opwinding te beperken met het oog op de concentratie. Een andere waarschuwing van Inge betreft de begeleiding van de hond tijdens het spel. Eigenaars hebben de neiging om de hond te helpen, te waarschuwen te stimuleren of te belonen. Allemaal niet nodig. De hond wordt door de puzzelopgave gestimuleerd en moet zich kunnen concentreren. Als je daar met aanwijzingen tussenkomt leid je hem af. De hond weet niet meer wat de bedoeling is. Het oefenen begint met een stapeltje lapjes van verschillende groottes, die Inge voor iedere deelnemer heeft meegenomen. De lapjes zijn in het midden aan elkaar genaaid. Aan de hand van de lapjes kunnen de eerste beginselen van het puzzelen worden uitgelegd, waarbij het er vooral omgaat te leren kijken vanuit het standpunt van de hond. Wat zou de eenvoudigste, eerste stap kunnen zijn als we een brokje neerlegen voor de hond?, krijgen de deelnemers als eerste opgave. Het duurt een tijd voordat bedacht wordt dat het wegleggen op de grootste lap het eenvoudigste is, want met de minste afleiding. Vervolgens wordt gekeken hoe het iets moelijker voor de hond kan worden gemaakt, bijvoorbeeld het lekkers bovenop het kleinste lapje leggen waar allerlei afleidingen in het vlak zijn door de randen van de onderliggende lappen. Vervolgens kan de puzzel verzwaard worden door een rand om te slaan en in die rand het snoepje te leggen. En zo gaat het verder. In no time wordt duidelijk hoe je telkens kleine stappen kunt zetten en hoe je van zoiets eenvoudigs als een paar kleine lappen al een echte puzzel kunt maken. Ondertussen kan geoefend worden in het afleren van het aanmoedigen, het aanwijzen en belonen. In de loop van de dag zal blijken dat dit nog een van de moeilijkste opgaven is: de hond gewoon zijn gang laten gaan en hem geconcentreerd laten werken. Aanwijzing Als de hond eenmaal door heeft hoe leuk het werken met een lap stof of een oude spijkerbroek is, of hoe je bekers, kartonnen rolletjes en proppen papier uit een bak kunt halen, is de kans groot dat hij dit op eigen initiatief overal in huis gaat doen. Om te voorkomen dat geen tapijt of kledingstuk meer veilig is in huis, mag het werken aan een puzzel alleen op aanwijzing of duidelijke toestemming van de baas gebeuren. De puzzel kan verzwaard worden door een rand om te slaan Voordat de hond aan een puzzel kan beginnen moet hij zich op zijn gemak voelen. Op de workshop is een deelnemer met een herplaats Beagle, die pas drie weken geleden op zijn 30
4 nieuwe adres is. De hond is aan het begin van de workshop vooral druk met zijn omgeving in de weer en het duurt een tijd voordat hij belangstelling heeft voor de puzzel die speciaal voor hem klaar is gemaakt. Opbouwen Bij de honden die aan het werk gaan valt het op hoe snel ze al moeite hebben om iets dat verstopt is terug te vinden. De honden mogen toekijken als het lekkers verstopt wordt, ze zien dat er vouwen worden gemaakt in een lap, maar de hersenen van een hond werken kennelijk niet zo dat als ze zien hoe iets weggestopt wordt, ze ook in staat zijn de werkwijze in omgekeerde volgorde te doorlopen om het lekkers te halen. De regel is dan ook om het hersenwerk in rustige stappen op te bouwen. De hond moet leren een stuk stof terug te vouwen of om een beker rustig op te tillen. Dat leren gebeurt door het succes van het oplossen van de puzzel(stap) en niet door een beloning, aanmoediging of clicker van de baas. Heeft de hond het spel door dan kun je het moeilijker gaan maken. Als het dier woest gaat doen, bijvoorbeeld de lap gaat uitschudden, dan is dat volgens Inge een teken van frustratie en heb je de oefening te moeilijk gemaakt of is de hond moe. Aan de houding van de hond kun je trouwens goed zien of hij nog aan het zoeken is of dat hij (bijna) beet heeft. Bij het zoeken en proberen gaat de staart driftig heen en weer, maar als het succes nabij is gaat de staart in rust alsof alle energie nu geconcentreerd wordt op een bepaald punt. Moe Puzzelen maakt moe. Sommige honden beginnen al na tien minuten aardig te hijgen en dat terwijl ze nauwelijks een paar stappen hebben gezet. Dit houdt een aanwijzing in voor al die mensen die tijdens de dagelijkse wandeling de hond verbieden om te snuffelen en aansporen om vooral door te lopen. Die eigenaren denken de hond een plezier te doen om vooral te lopen, terwijl het snuffelen de hond pas echt moe maakt, niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk. Inge van Harte beaamt dit. Als haar honden willen snuffelen tijdens de wandeling dan mogen ze hun gang gaan, dan loopt ze wat minder ver. Met autobanden kun je spannende dingen doen. Je begint met een band met veel lekkers. Met een tweede band kun je allerlei variaties bedenken. Zoals bij alle spellen geldt hier dat je de hond niet moet dwingen 31
5 Met een aantal fietsbanden kun je allerlei opstellingen maken. Je kunt beginnen met verschillende stukjes lekkers in een band te stoppen. Gaat dat goed dan pak je een tweede band erbij en ten slotte kun je veel banden in verschillende formaties leggen Puzzelspelletjes kun je dagelijks spelen als onderdeel van een wandeling; als je om je heen kijkt zijn er in de omgeving altijd wel objecten die je kunt inzetten. Als het slecht weer is kun je een puzzel als een (gedeeltelijke) vervanging van de wandeling doen. Bijzonder nuttig zijn hersenspelletjes als je zelf niet goed ter been bent of dat de hond weinig mag lopen, bijvoorbeeld na een ongeval. In asiels kunnen puzzelspelletjes helpen om de omgeving van de honden te verrijken; bij het asiel in Beilen begeleidt Inge van Harte het personeel en de stagiaires bij het toepassen van spelletjes. In dit asiel is hersenwerk voor honden een standaard manier geworden om de omgeving van de honden te verrijken. Hersenwerk-collega Marleen van Baal doet hetzelfde in het dierenasiel De Bom me ler - waard. Spijkerbroek Puzzels doen een groot beroep op de hersenen en als zij goed in elkaar zitten wordt een breed veld van zintuigen aangesproken. Er zijn honden die wel twintig minuten bezig kunnen zijn met het lospeuteren van een spijkerbroek waarvan de pijpen in elkaar geknoopt zijn. Zoiets is ideaal als honden een tijdlang alleen moeten zijn. Inge benadrukt in een toelichting dat met het oog op de veiligheid hersenwerken altijd onder toezicht dient te gebeuren. Dus eerst hersenwerken, dan alleen laten. Wat een geschikt spelletje is, blijkt voor iedere hond anders te liggen. Heeft je een hond een grove motoriek, dan zal hij veel moeite hebben om bijvoorbeeld een dun lapje om te slaan. Heeft je hond de neiging om snel dingen kapot te bijten, gebruik dan materialen die geen kwaad kunnen, dus geen plastic dat scherpe randen maakt, maar karton. Vindt de hond scherpe of krassende geluiden niet prettig, dan zal hij niet graag met spullen werken die dat soort geluiden maken, bijvoorbeeld een grote plastic container. Gaat hij niet graag een afgesloten ruimte in, dan zal zoeken in een dichte ballenbak niet echt een feest zijn. 32
6 Het flessenspel noemt Inge van Harte een echte hersenkraker die veel van de hond eist, maar ook van het inzicht van de baas. Het toestel bestaat uit een telraam,waaraan in plaats van kralen bekers, flessen en buisjes aan de liggers geregen kunnen worden. Je begint met de hond te laten zien dat er iets lekkers in een beker zit, dan laat je de hond zelf bezig gaan. Hij moet de beker omkiepen om er iets uit te kunnen halen Je kunt variëren in het soort flessen, openingen en draaipunten Het onderdeel lappen bestaat uit een verzameling lappen (oude gordijnen, handdoeken, oude spijkerbroek) waar iets lekkers in of onder wordt verstopt. Hoe dieper weggestopt hoe moeilijker het is voor de hond Als de deelnemers aan het einde van de workshop de zelfbedachte spelletjes presenteren is een van de eerste vragen die Inge van Harte dan ook stelt: Heb je het geprobeerd met je eigen hond en hoe reageerde hij? Hersenwerk voor honden is een geweldig initiatief, waarvoor naast Inge van Harte, Marleen van Baal en Titia van Soelen de basis hebben gelegd. Het is geen sport en kent geen competitie, het hoeft niets te kosten en iedereen kan het doen. Het heeft alles in zich om zich als alternatief voor de bekende hondensporten te ontwikkelen. Het doet een beroep op de creativiteit van de baas en diens inzicht in het gedrag van de hond. Er is een groeiende groep van fans die zich verzameld heeft rond de website en er is een Facebook groep Hersenwerk voor honden. Daar worden tips doorgegeven en ervaringen doorgegeven. Oh ja, er is wel een competitie, die heet Idee van de maand. 33
HANDIG SPELEN MET EEN HOND
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG SPELEN MET EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER SPELEN MET EEN HOND. JE
Nadere informatieAandacht voor gedrag Beloon gewenst gedrag Controle over gedrag DOGSIDE
Aandacht voor gedrag Beloon gewenst gedrag Controle over gedrag DOGSIDE Leuke activiteiten voor kind en hond. * Voor diverse activiteiten wordt hondenvoer of speelgoed gebruikt. Het is héél belangrijk
Nadere informatiePRAKTISCH VOEDSELVERRIJKING EN SPELLETJES VOOR KONIJNEN EN KNAAGDIEREN. www.licg.nl over houden van huisdieren
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH VOEDSELVERRIJKING EN SPELLETJES VOOR KONIJNEN EN KNAAGDIEREN over houden van huisdieren Knaagdieren en konijnen
Nadere informatieBelangrijke regels voor het spelen met de Jack Russell.
Inleiding Hier het boekje met de 25 leukste spelletjes voor je Jack Russell Terriër Vaak gooien we spullen weg terwijl we er met de hond nog zoveel plezier mee kunnen beleven. Er zijn 25 leuke spelletjes
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieHANDIG VOERSPELLETJES VOOR KONIJNEN EN KNAAGDIEREN
HANDIG VOERSPELLETJES VOOR KONIJNEN EN KNAAGDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER
Nadere informatie1.1. Het creëren van een veilige en vertrouwde omgeving
Pedagogisch Beleidsplan 1.1. Het creëren van een veilige en vertrouwde omgeving Een veilige en vertrouwde omgeving is de basis van waaruit een kind zich kan gaan ontwikkelen. Het is dus belangrijk dat
Nadere informatieKinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT
Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas
Nadere informatieIk heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk.
Prent 1 Sst, ik hoor iets! Prent 1. Sst, ik hoor iets! Said en Jamal zitten aan tafel te eten. Samen met papa en mama. Ik heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk. Papa laat het horloge zien. Het is een
Nadere informatieSpelen met je hond omdat spel goed voor je hond is!
1 2 Spelen met je hond omdat spel goed voor je hond is! Jubileumboekje van Ineke Bos 20 jaar trainster en eigenaresse van hondenschool DOGSIDE en 15 jaar kynologisch gedragstherapeut 3 Goodie 4 Dit is
Nadere informatieDit door Willem Teunisse gemaakte boekje over. De "Alles of niets" methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar
Dit door Willem Teunisse gemaakte boekje over De "Alles of niets" methode, is gebaseerd op de werken van: Dr. Ian Dunbar De Alles of niets methode is een heel simpele manier om een hond te leren om wat
Nadere informatieKern 6: geit-pauw-duif-ei
Kern 6: geit-pauw-duif-ei In deze kern leert uw kind Letters: g - ui - au - f - ei Woorden: geit, pauw, duif, ei Alle letters compleet In kern 6 leert uw kind de laatste nieuwe letters. Op het eind van
Nadere informatieIk ben David de Graaf
Ik ben David de Graaf geboren in 1984. met Downsyndroom Surprise! Ook voor mijzelf Ik heb het niet alleen, maar... ik ben ook in vaste dienst van de Stichting Downsyndroom Kort: de SDS www.downsyndroom.nl
Nadere informatieHANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES
HANDIG VERDEDIGEN VAN VOER EN SPEELTJES l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieInhoud. Woord vooraf 7. Het allereerste begin 9. Oervaders 19. Israël als moeder 57. Wijsheid voor ouders en kinderen 83. Koninklijke vaders 113
Inhoud Woord vooraf 7 Het allereerste begin 9 Oervaders 19 Israël als moeder 57 Wijsheid voor ouders en kinderen 83 Koninklijke vaders 113 Profetische opvoedkunde 145 Kinderen in zijn koninkrijk 177 Leerling
Nadere informatieHANDIG EEN BIJTEND KONIJN
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG EEN BIJTEND KONIJN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER BIJTENDE KONIJNEN. JE KUNT
Nadere informatieDe lamp. Copyright Vakcollege Groep B.V. 2011. Alle rechten voorbehouden.
De lamp Copyright Vakcollege Groep B.V. 2011. Alle rechten voorbehouden. De lamp Met lampen is het als met schoenen; ze zijn vanzelfsprekend en je ziet ze overal. Pas als de stroom een keer uitvalt, merk
Nadere informatieHANDIG ALS EEN HOND DREIGT
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT
Nadere informatieAfval Anne en de Sorteerbrigade
Afval Anne en de Sorteerbrigade Verhaal ontwikkeld voor educatieproject Afval groep 3 School en Cultuur Veenendaal 2014 Geschreven door: Sanne Heymann Tekeningen door: Sjoerd Kreijns Dit is Afval Anne.
Nadere informatieDag van de Hond. Sport & Spel. Samen lekker bezig zijn!
Dag van de Hond Sport & Spel Samen lekker bezig zijn! In deze folder lees je hoe je niet alleen lekker met je hond bezig kunt zijn door het beoefenen van hondensport, maar ook hoe je gewoon thuis of tijdens
Nadere informatie30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN
30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN Alle kinderen die wij gevraagd hebben om een tip voor jullie hebben gezegd: blijf je vertrouwen in mij tonen, behandel me niet als een
Nadere informatieZonder dieet lekkerder in je vel!
Zonder dieet lekkerder in je vel! Vijf vragen en vijf stappen om te ontdekken hoe je jouw eetpatroon kunt veranderen en succesvol kunt afvallen. Overgewicht neemt ernstige vormen aan, veel volwassenen
Nadere informatieIk wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren.
1/5 Fase 1: Wat wilde ik bereiken? Handelen/ ervaring opdoen Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. De opdracht wilde ik zo ontwikkelen,
Nadere informatieMaak van je kind een maker!
Maak van je kind een maker! En word er zelf ook één. Zes regels waarmee dat waarschijnlijk best wel lukt. 1 Welkom In dit boekje vertellen we over maken. Het is speciaal gemaakt voor ouders die samen met
Nadere informatie30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN. Wijs ze op. www.lereniseenmakkie.nl. en de online coach.
30 TIPS VOOR OUDERS EN BEGELEIDERS VAN LEERLINGEN MET LEERPROBLEMEN Wijs ze op en de online coach. Vermijd stressverhoging: dat blokkeert het leren nog meer. Wijs je kind steeds weer op wat het al wel
Nadere informatieE.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7
E.H.B.O. Werkstuk Vera Kleuskens, groep 7 1 Vera Kleuskens groep 7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 1. Wat is E.H.B.O... 5 2. E.H.B.O. vereniging... 6 3. Cursus... 7+8+9 4. Reanimatie en A.E.D....
Nadere informatieBLIJ MET EEN EI. Blij met een ei, april 2011 Speel-o-theek De Dobbelsteen www.dedobbelsteen.nl
BLIJ MET EEN EI Deze speur- en speltocht is niet alleen bedoeld voor rond de paastijd. Doordat iedereen moet proberen zijn of haar ei heel te houden wordt er een extra spelelement in de speurtocht gebracht.
Nadere informatieKlas 4B Dierenasiel Zandvoort 2-9-2013 t/m 29-1-2014
Klas 4B Dierenasiel Zandvoort 2-9-2013 t/m 29-1-2014 naam stagiaire naam: Anne bersée stagebedrijf naam: Dierenasiel adres: Keesomstraat 5 plaats: Zandvoort telefoonnummer: 023 5343440 stagebegeleider:
Nadere informatiePRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG
PRAKTISCH KIND EN HOND HOUD HET VEILIG l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n over houden van huisdieren Honden kunnen prima samengaan met kinderen, maar
Nadere informatieDe pointer. Mariska de haan
De pointer Mariska de haan 2013 ~1~ Inleiding. Voor mijn werkstuk dit jaar heb ik gekozen voor de pointer. Omdat wij thuis 2 pointers hebben. Daar wil ik graag wat over vertellen. ~ 2 ~ Inhoudsopgave Hoofdstuk
Nadere informatieKern 3: doos-poes-koek-ijs
Kern 3: doos-poes-koek-ijs In deze kern leert uw kind: Letters: d - oe - k - ij z Woorden: doos, poes, koek, ijs, zeep Herhaling van de letters van kern 1 en 2 Deze nieuwe woorden en letters worden aangeboden
Nadere informatieProgramma zomervakantie 2015. locatie Kameleon
Programma zomervakantie 2015 Thema: Camping Kameleon Belangrijk! Bij lekker warm weer, neem dan je zwemspullen mee en misschien gaan we naar zwembad de Houtvaart! Denk verder aan goede schoenen en regenkleding
Nadere informatieSpelregels. Het spelen van levend ganzenbord
Het spelen van levend ganzenbord Voor het spelen van het levend ganzenbord verdeel je de deelnemers in minimaal twee groepen. Deze groepen spelen het levend ganzenbord tegen elkaar. Het doel van het levend
Nadere informatieWaarom zijn er ongelukkige mensen?
Eerste Communieproject 8 Waarom zijn er ongelukkige mensen? De mensen doen niet wat God wil Je hebt gezien wat geluk is. Als mensen van jou houden, word je gelukkig. Niet iedereen is gelukkig. Als andere
Nadere informatieWendy Smit, juli 2014
Ontdek jezelf inspiratiespel light Maak je eigen inspiratiekaarten op basis van het boek Ontdek jezelf door tekenen en reflectief schrijven Welkom! Al weer 5 jaar werk ik in mijn praktijk op verschillende
Nadere informatieHANDIG KONIJNEN KOPPELEN
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG KONIJNEN KOPPELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HET KOPPELEN VAN TWEE KONIJNEN.
Nadere informatieHANDIG DE TAAL VAN EEN HOND
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDENTAAL. JE KUNT ER
Nadere informatieHerman gaat met zijn dochter Lies naar de dierentuin. Joppie de hond gaat ook mee. Ze gaan gelijk naar de apen, die dicht bij de ingang zijn.
Herman gaat met zijn dochter Lies naar de dierentuin. Joppie de hond gaat ook mee. Ze gaan gelijk naar de apen, die dicht bij de ingang zijn. De ondeugendste aap Snoei pakt de hoed van Herman af. Snoei
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieVoorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 6-7-8
Voorbereiding post 1 De kringloop van het water Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: De kringloop van het water, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen
Nadere informatieOmgaan & Trainen met je hond Door: Jan van den Brand. (3 e druk) 2015, Jan van den Brand www.hondentraining adviescentrum.nl
Door: Jan van den Brand Inleiding Ik krijg veel vragen van hondeneigenaren. Veel van die vragen gaan over de omgang met en de training van de hond. Deze vragen spitsen zich dan vooral toe op: Watt is belangrijk
Nadere informatieClicker Training. Train uw pup met de clicker training. Uw pup leren wat zijn naam is:
HIL02347 P&K Puppy Clicker NL 19/10/07 14:34 Page 1 Clicker Training Train uw pup met de clicker training Clicker training is in de jaren veertig ontwikkeld door trainers van zeezoogdieren. Zij ontdekten
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieDe meeste jonge kinderen zijn dol op dieren en willen heel graag een eigen huisdier
Marlies Huijzer verzorging wat wil jouw dier? De meeste jonge kinderen zijn dol op dieren en willen heel graag een eigen huisdier om te vertroetelen. Ze denken niet zo na over wat een dier zelf leuk vindt
Nadere informatieSociale/pedagogische vragenlijst
Bijlage 1 Sociale/pedagogische vragenlijst voor ouders en begeleiders van mensen met een matige tot (zeer) ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke beperking 1
Nadere informatieAls je poep er niet uit wil
Als je poep er niet uit wil 1 De meeste kinderen poepen elke dag wel een keer. Of één keer in de twee dagen. Maar soms poep je vaker, bijvoorbeeld als je diaree hebt. Of je poept minder vaak. Als je niet
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieLESBRIEF. Samenvatting: Bij dit boek horen diverse bijlagen: thema s: Ben jij ooit naar een neuzenfeest geweest?
Samenvatting: Er bestaan verjaardagsfeestjes, dansfeestjes, eetfeestjes, pakjesfeestjes, nieuwjaarsfeestjes, geboortefeestjes maar ben jij al eens uitgenodigd voor een neuzenfeest? Een vrolijk boek voor
Nadere informatieBij meester Wolf in het atelier De kinderen gaan helemaal los.
Anne Marie van Cappelle annemarievancappelle@ziggo.nl 070-3460845 06-41850198 Bij meester Wolf in het atelier De kinderen gaan helemaal los. Groep 4 van de Rotterdamse basisschool De Wilgenstam werkt één
Nadere informatieWat vind jij ervan als een vakantiekind een kleine drie weken bij jullie komt logeren?
Wat vind jij ervan als een vakantiekind een kleine drie weken bij jullie komt logeren? Uit welk land komt jullie vakantiekind? Duitsland, Frankrijk, Engeland, Oostenrijk, Oekraïne, Bosnië, of gewoon uit
Nadere informatieInformatieboekje. Spreekbeurt, leeskring en nieuwskring. 2015 / 2016 groep 8
Informatieboekje Spreekbeurt, leeskring en nieuwskring 2015 / 2016 groep 8 Informatie In dit informatieboekje vind je informatie voor je spreekbeurt, je leeskring en je nieuwskring. De voorbereiding is
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
WELKOM! Een bezoeker die een science center binnenkomt, moet gelijk in de stemming komen om van alles te ontdekken. Dat kan doordat er iets verrassends gebeurt. Daar gaan jullie op een heel speciale manier
Nadere informatieTips Voor het spelen met een kat
Tips Voor het spelen met een kat Inhoudsopgave - Jong geleerd is oud gedaan.... 3 - Mijn kat wil niet spelen!... 3 - De vloer ligt vol met speeltjes voor de kat maar hij gebruikt ze niet.... 4 - Hoe moet
Nadere informatieOmgang met uw baby Tips en adviezen
Omgang met uw baby Tips en adviezen Afdeling fysiotherapie Uw baby mag met u mee naar huis. Dit is een vreugdevolle en ook spannende gebeurtenis. Spannend omdat u nu zelf de zorg voor uw kindje op u gaat
Nadere informatieNIEUWS. Pauken. Gedragsweek September 2015. Gewenst en ongewenst
Pauken Gewenst en ongewenst Triangels Als je vriendjes bent, Dan moet je samen delen, Als je vriendjes bent, dan weet je dat dat moet. Als je vriendjes bent, Dan kun je samen spelen, Als je vriendjes bent,
Nadere informatieGameChangers. Dogs Talk Hondentraining & Gedrag
5MINUTEN GameChangers 1. Focus op mij Een sterke onbreekbare band met je hond, dat wil jij toch ook! Dit is voor iedereen haalbaar met enkele eenvoudige oefeningen die zorgen voor een sterke band en een
Nadere informatieADHD en lessen sociale competentie
ADHD en lessen sociale competentie Geeft u lessen sociale competentie én heeft u een of meer kinderen met ADHD in de klas, dan kunt u hier lezen waar deze leerlingen tegen aan kunnen lopen en hoe u hier
Nadere informatieNieuwsbrief Koningsdag 2017
Nieuwsbrief Koningsdag 2017 De Paasdagen zijn inmiddels geweest. We hopen dat iedereen fijne dagen heeft gehad. Over een week is het alweer Koningsdag. Dit laten we natuurlijk niet zomaar voorbij gaan.
Nadere informatieOpdrachtkaarten Lente
Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de
Nadere informatieDag van de Hond. Kind & Hond. kunnen de beste maatjes worden!
Dag van de Hond Kind & Hond kunnen de beste maatjes worden! In deze folder lees je hoe je goede maatjes met de hond kunt worden. Daarvoor moet je onder andere weten hoe hij in elkaar zit, wat hij nodig
Nadere informatiemaak zelf een filmpje
maak zelf een filmpje 1 Zelf een filmpje maken is nog nooit zo makkelijk geweest. Iedereen kan een IPAD met camera oppakken en aan de slag gaan. Maar bij het maken van een goed filmpje (dat veel kijkers
Nadere informatieAMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN
AMIGA4LIFE Hooggevoelig, wat is dat? 7-10 jaar WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN 1 voorlichtingsbrochure hooggevoeligheid - www.amiga4life.nl Ik heb een talent! Ik kan goed
Nadere informatieUitgeverij Animal Academy
Van dezelfde auteur High Five met je konijn, eerste druk oktober 2011 High Five met je konijn, tweede druk maart 2012 High Five with your rabbit, December 2012 epub High Five with your rabbit, January
Nadere informatieHANDIG HONDEN ONTMOETEN
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG HONDEN ONTMOETEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN ONTMOETEN. JE KUNT ER
Nadere informatieLesmateriaal bovenbouw
Lesmateriaal bovenbouw Workshopdag Satellieten 8 oktober 2008 Space Expo, Noordwijk Bouw je eigen telescoop Benieuwd naar het oppervlak van de maan? Of de ringen van Saturnus? Deze dingen staan te ver
Nadere informatieJuf Sabine en juf Maaike
Je moet daar heel wat voor kunnen: - Je moet goed kunnen lezen - En ook goed begrijpen wat je leest - Je moet goed kunnen opzoeken - En goed kunnen kiezen wat je wel en niet nodig hebt. - Je moet je verhaal
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieWe spelen in het huis van mijn mama deze keer,
Jip en Janneke. Ik ben Jip. Ik ben Janneke en we wonen naast elkaar. Hij heet Jip, zij heet Janneke. en we spelen soms bij hem en soms bij haar. We spelen in het huis van mijn mama deze keer, we kunnen
Nadere informatieVerzamelen. Les 1. Verzamelen. Opdracht. Lesbrief groep 7 en 8. Van: Heb jij een verzameling? JA / NEE
Regionaal Historisch Centrum Eindhoven Postbus 191, 5600 AD Eindhoven www.rhc-eindhoven.nl Lesbrief groep 7 en 8 Verzamelen Van: Les 1 Verzamelen Heel veel mensen sparen iets. Als je iets spaart, dan krijg
Nadere informatiehttps://www.youtube.com/watch?v=zajn57r8cz0 NEE oefening STAP 2 https://www.youtube.com/watch?v=wy4jf1u60t8 NEE oefening STAP 3
Het is om soms volledig wanhopig van te worden. Denk je leuk met je pup op straat te gaan lopen en dan ben je de hele weg bezig ervoor te zorgen dat er niets van al die straatviezigheid in de bek van de
Nadere informatieZINDELIJKHEIDS- TRAINING EN BENCHTRAINING MIJN PERFECTE PUPPY
ZINDELIJKHEIDS- TRAINING EN BENCHTRAINING MIJN PERFECTE PUPPY DOOR MONIQUE APPELS PAGINA 2 VAN 9 Monique Appels 1e druk: oktober 2012 Dit document behoort bij de online training Mijn perfecte puppy. Alle
Nadere informatieWat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje
AFVAL Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg
Nadere informatieS C I E N C E C E N T E R
HET DUIZELT VOOR JE OGEN Maar je hersenen maken er een mooie film van. Met een speciale ronddraaiende trommel met spleetjes: een zoötroop, kunnen jullie je eigen bioscoop maken. Maak allebei een aantal
Nadere informatieTekst en Beeld Fotoverhaal En heel veel foto s! Even voorstellen... De redactie van HVT Nieuws Vakantieplannen
Hoedje van Papier in de Wijk - Kindermagazine HVT Nieuws - Editie 1 - Juni 2009 Even voorstellen... De redactie van HVT Nieuws Vakantieplannen Tekst en Beeld Fotoverhaal En heel veel foto s! Van de redactie
Nadere informatieZe neemt nog een slok van haar rum-cola. Even lijkt het alsof de slok weer omhoogkomt.
Manon De muziek dreunt in haar hoofd, haar maag, haar buik. Manon neemt nog een slok uit het glas dat voor haar staat. Wat was het ook alweer? O ja, rum-cola natuurlijk. Een bacootje noemen de jongens
Nadere informatieWaarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17
Inhoud Waarom dit boek? 7 1 De ik-fabriek, wat is dat? 10 2 Lichaamsseintjes 14 3 Je lichaam is net een fabriek 17 4 De ik-fabriek, hoe ziet die eruit? 18 4.1 De eerste verdieping: voelen 20 4.2 De tweede
Nadere informatieHet stappenplan om snel en goed iets nieuws in te studeren
Studieschema voor goed en zelfverzekerd spelen Page 1 of 5 Het stappenplan om snel en goed iets nieuws in te studeren Taak Een nieuw stuk leren zonder instrument Noten instuderen Opname beluisteren Notenbeeld
Nadere informatieMilieuopdrachten Sarahs Wereld
Milieuopdrachten Sarahs Wereld Om de wereld milieuvriendelijker te maken, heeft Sarah zeven milieutips. 1. De ruil je rijk! tip 2. De koop tweedehands! tip 3. De kijk uit wat je koopt! tip 4. De haal het
Nadere informatieKlooikoffer tapenen! tekenen? let op: al het klooien is op eigen risico! ;) Speel spannende spelletjes. Hoe groot kun jij
let op: al het klooien is op eigen risico! ;) lekker samen klooien! Klooikoffer tapenen! Speel spannende spelletjes Hoe groot kun jij tekenen? Kun je van het bos een relaxte hangplek maken? Hoe snel gaat
Nadere informatieEen moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit.
Ecoduct Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit. Ecoduct Wat is dat dan precies, een ecoduct? Zo vroeg een jonge
Nadere informatieZO WORDEN VERGADERINGEN INTERESSANT VOOR JE. 4 SIMPELE TACTIEKEN
E-BLOG ZO WORDEN VERGADERINGEN INTERESSANT VOOR JE. 4 SIMPELE TACTIEKEN In carriere Zo worden vergaderingen interessant voor je. 4 simpele tactieken De vergadering is bij uitstek een plaats waar je kunt
Nadere informatieVoorwoord !!!! Wat heb je nodig?
Haas is op Kip Voorwoord Wat heb je nodig? Je gaat samen met je kind Haas is op Kip lezen. Dat is geschreven door Annemarie Bon. Deze leeshandleiding is van Marjolein van Muijden. De uitwerking en opmaak
Nadere informatieJONG HOEZO ANDERS?! EN HOOGGEVOELIG. Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren
Ellen van den Ende in samenwerking met Mariëtte Verschure JONG EN HOOGGEVOELIG HOEZO ANDERS?! Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren Uitgeverij Akasha Inhoud Hooggevoelig, hoezo anders?!
Nadere informatieMoeilijke eters 800398 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
1 Eetproblemen bij kinderen Sommige kinderen zijn zeer moeilijke eters. Voor ouders en kind kan dit heel lastig zijn. Ouders proberen van alles. Ouders zijn angstig dat hun kind niet genoeg binnen krijgt
Nadere informatiehoge stroming Fase Ontdek en onderzoek
Groep 7 & 8 Team van maximaal 4 leerlingen Leerling materiaal TECHNIEK TOERNOOI hoge stroming Fase Ontdek en onderzoek Verdeel de rollen Je werkt in een groepje van vier leerlingen. Iedereen in je groepje
Nadere informatieSectorwerkstuk 2010-2011
Sectorwerkstuk 2010-2011 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------
Nadere informatieDU DOMAINE CHABLESSE Beweging - training: de jonge hond
DU DOMAINE CHABLESSE Beweging - training: de jonge hond We krijgen vaak de vraag hoelang je nu eigenlijk mag wandelen met een puppy, en wanneer je mag beginnen met een sport zoals agility, Canicross, flyball,
Nadere informatie1. Nooit in orde! Wat moeten wij met u nu aanvangen? Wat moeten wij met u nu doen? Gade gij nu nooit eens luisteren? Ge zijt echt niet te doen!
1. Nooit in orde! Wat moeten wij met u nu aanvangen? Wat moeten wij met u nu doen? Gade gij nu nooit eens luisteren? Ge zijt echt niet te doen! Ge zijt nooit in orde! Ge zijt altijd te laat! Ge zijt nooit
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieDirect aan de slag met Baby- en kindergebaren
Direct aan de slag met Baby- en kindergebaren Inhoudsopgave Welkom Blz. 3 Wat zijn baby- en kindergebaren? Blz. 4 Voordat je begint Blz. 5 De eerste gebaren Blz. 6 & 7 Gebaren- tips Blz. 8 Veel gestelde
Nadere informatieV O O R G R O E P S V O R M I N G D O E N W E A L L E R L E I E N E R G I Z E R S E N C O Ö P E R A T I E V E O P D R A C H T E N.
Sova in groep 6A V O O R G R O E P S V O R M I N G D O E N W E A L L E R L E I E N E R G I Z E R S E N C O Ö P E R A T I E V E O P D R A C H T E N. H I E R U I T E E N K L E I N E G R E E P. Onderwerp:
Nadere informatiePRAKTISCH BIJTENDE KONIJNEN
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n PRAKTISCH BIJTENDE KONIJNEN over houden van huisdieren Konijnen worden meestal gezien als lief en zacht, maar ze hebben
Nadere informatieijzerdraadbouwsels en ander gaaf spul*
let op: al het klooien is op eigen risico! ;) Lekker samen klooien! Klooikoffer voor ouders & kinderen die samen aan de slag willen ijzerdraadbouwsels en ander gaaf spul* klooikoffer #3: de soldeerbout!
Nadere informatieSpellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Spel 2: Winkeltje spelen Spel 3: Lezen voor het slapen gaan Spel 4: Blijven voorlezen
Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Kinderen hebben in kern 1, 2 en 3 al veel woorden geleerd. Het is een leuk spel om de letters van die woorden op de rug van uw kind te schrijven en het kind
Nadere informatieExpeditie Boswachterscode
Boswachterscode Ontdek jij je zesde zintuig? Kinderen tussen de 7 en 10 jaar opgelet! Zet je zintuigen op scherp. Volg het spoor van Benno Buitenpret. Speciaal voor jou heeft hij zijn persoonlijke en buitengewoon
Nadere informatieNieuwsbrief 4Cats najaar 2011
Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011 Dit is mijn nieuwbrief die ik twee keer per jaar uitbreng. Ik heb weer leuke tips en wetenswaardigheden verzameld over katten. Veel plezier met het lezen en ik wens u alvast
Nadere informatieHuiswerk Spreekbeurten Werkstukken
Huiswerk Spreekbeurten Werkstukken - 2 - Weer huiswerk? Nee, deze keer geen huiswerk, maar een boekje óver huiswerk! Wij (de meesters en juffrouws) horen jullie wel eens mopperen als je huiswerk opkrijgt.
Nadere informatie