Het integreren van de Techniek Torens binnen de methodes Natuur en Handvaardigheid

Transcriptie

1 Het integreren van de Techniek Torens binnen de methodes Natuur en Handvaardigheid Voor de groepen 3 t/m 5 Opdrachtgever Ton van Malsen, Directeur Theresiaschool Auteur: Tommy van Esch, LIO-stagiair Mei 2010, Berlicum 1

2 Inhoudsopgave: Inleiding bladzijde 3 Plan van aanpak bladzijde 4 Theoretisch kader techniek bladzijde 6 Techniek in het basisonderwijs bladzijde 6 Competenties in de techniek bladzijde 7 Kerndoelen natuur en techniek bladzijde 9 Techniek in relatie tot de belevingswereld van kinderen bladzijde 12 Techniek in vier hoofdthema s bladzijde 13 Starten met techniek bladzijde 15 Meervoudige intelligentie in de techniek bladzijde 15 Techniek in groep 3 t/m 5 bladzijde 16 De Techniek Torens bladzijde 17 De Techniek Torens in het algemeen bladzijde 17 De lessen van de Techniek Torens (gr. 3 t/m 5) bladzijde 18 Overzicht lesomschrijvingen Techniek Torens bladzijde 19 Methode Natuur en Techniek: Naut bladzijde 21 Methode Handvaardigheid: Uit de kunst bladzijde 25 Analyse vragenlijsten leerkrachten groep 3,4 & 5 bladzijde 33 Observatie les Techniek Torens groep 6 bladzijde 34 Integratieschema s Techniek Torens binnen de methodes bladzijde 35 De lessen met de Techniek Torens in de praktijk bladzijde 41 Lessuggesties groep 3 t/m 5: bladzijde 42 Conclusie onderzoek bladzijde 44 Literatuurlijst bladzijde 46 Bijlage I: vragenlijsten leerkrachten 2

3 Inleiding: Techniek is één van de leer- en vormingsgebieden in het basisonderwijs. Gemiddeld is er op de basisscholen in de hoogste drie leerjaren naar schatting zo n half uur per week voor beschikbaar. Allerlei instanties organiseren tegenwoordig activiteiten en onderwijsleermiddelen gericht op het bevorderen van techniek in het onderwijs. De slogan voor techniek in het basisonderwijs is dan ook: Techniek is overal om je heen Techniek heeft op een basisschool vaak een ondergeschikte rol en wordt door leerkrachten beschouwd als te moeilijk of er is geen tijd voor. Ook is er voor het werken met techniek vaak een hele organisatie nodig en kost het veel ruimte en materiaal. In een klas van 30 kinderen wordt het geven van techniek dan ook niet de hoogste prioriteit gegeven. De motivatie van de leerkrachten is ook nog niet optimaal, omdat vaak ook de interesse en kennis ontbreekt. De nadruk ligt voornamelijk op andere vakken zoals taal en rekenen. De Theresiaschool heeft ter bevordering van techniek in het basisonderwijs de Techniek Torens aangeschaft voor de hele school. Deze Torens worden zo nu en dan gebruikt, maar er zit nog geen vaste regelmaat in. De Techniek Torens worden vaak als losse onderdelen gezien die niet veel met het huidig schoolprogramma te maken hebben. De opdracht die ik van de Theresiaschool heb gekregen is dan ook een doorgaande lijn techniek ontwerpen waarbij de Techniek Torens geïntegreerd worden in de bestaande natuur- en handvaardigheidmethode voor de groepen 3 t/m 5. De vakken Natuur en Handvaardigheid komen het meest overeen met techniek en de techniekkisten zouden hieraan gekoppeld kunnen worden. Er moet dus gekeken worden welke lessen van de methodes gecombineerd kunnen worden met de techniekkisten van de Techniek Torens. Wanneer dit is gebeurd hebben de leerkrachten van groep 3 t/m 5 een overzicht waarin de techniek torens zijn geïntegreerd bij deze twee methodes. De Techniek Torens worden zo een vast onderdeel binnen het bestaand programma en worden niet meer als losse kisten beschouwd. 3

4 Plan van aanpak: Hoofddoel: Een doorgaande lijn ontwerpen van technieklessen geïntegreerd in de bestaande natuur- en handvaardigheidmethode. Subdoelen: 1. Een kader maken voor de integratie van de techniektorens binnen de methode natuur en handvaardigheid. 2. Illustratie van het techniek kader met behulp van lessuggesties. 3. Het team wordt nauw betrokken bij het SOP; leerkrachten, management, specialisten. Subdoel 1: Een kader maken voor de integratie van de techniektorens binnen de methode natuur en handvaardigheid. 1.1 De uitgangspunten van de techniekonderdelen en techniektorens en relevante onderwijskundige uitgangspunten (theoretisch kader) 1.2 Screening van de methodes Natuur en Handvaardigheid. 1.3 Lesoverzicht; welke lessen worden verrijkt met techniek 1.4 Toevoeging op de bestaande handleiding bij de combinatielessen. Activiteiten: - Techniektorens bekijken en materiaal analyseren. - Overleg met Sopbegeleider Cees. - Methodes natuur en Handvaardigheid analyseren. - Techniektorens en methodes aan elkaar koppelen. - Relevante literatuur over techniek op de basisschool zoeken. - Leerkrachten interviewen over techniek in de onderbouw. - Observatie van een techniekles Subdoel 2: Illustratie van het techniek kader met behulp van lessuggesties. 2.1 Het maken van een planning en onderzoeksplan, een onderzoeksvraag voor praktijkgericht onderzoek. 2.2 De ervaringen van leerkrachten over de lessen 2.3 De ervaringen van kinderen over de lessen 2.4 onderzoeksverslag van de integratie van de techniek in de praktijk Activiteiten: - Een aantal goede lesvoorbereidingen maken waarin techniek is geïntegreerd binnen de methodes. - Reflecties op de lessen van leerkrachten, kinderen en een zelfreflectie. - Conclusies trekken in een onderzoeksverslag en verbeteringen aanbrengen. 4

5 Subdoel 3: Het team wordt nauw betrokken bij het SOP. 3.1 Tussentijdse terugkoppeling aan het team over de vorderingen 3.2 Presentatie aan het team 3.3 Beleidsadvies geven aan de directie 3.4 SOP rapportage Activiteiten: - Onderzoeksrapportage maken met plan en aanbevelingen voor de school. - Presentatie maken voor het team met resultaten - Beschrijving van het proces, leerpunten 5

6 Theoretisch kader Techniek: De slogan voor techniek in het basisonderwijs is: techniek is overal om je heen Er zijn voor techniek op de basisschool honderden leuke lesideeën en opdrachten. Tot nu toe heeft het grote aantal publicaties over techniek nauwelijks geleid tot structurele invoering van techniekonderwijs in de basisscholen. Veel scholen doen er zelfs zo goed als niets aan en vinden techniek niet van belang. De vraag wat in het kader van techniek de moeite waard is om te leren, kan alleen beantwoord worden aan de hand van criteria, zodat uit de overstelpende veelheid aan lesideeën en opdrachten een verantwoorde keuze gemaakt kan worden. Hier gelden de criteria die altijd gelden voor goed onderwijs aan kinderen: Het onderwijs moet voor kinderen uitdagend zijn en moet het aansluiten bij hun belevingswereld. De leerstof behoort steeds in dienst te staan van het wekken van belangstelling, het vergroten van nieuwsgierigheid, van kennis en van de vaardigheid om met die kennis iets te doen: verantwoorde beslissingen te nemen, dingen te maken. In het techniekonderwijs zijn opdrachten nodig die kennis, creativiteit en vermogen tot samenwerking en enthousiasme van kinderen bevorderen. Techniek toegankelijk en overzichtelijk te maken. Het gaat hier om het zoeken naar ordeningskaders, naar een samenhang, waarbinnen de veelheid van technische zaken die in onze cultuur zijn aan te treffen, gepresenteerd kan worden. Tot slot moet techniekonderwijs goed geïntegreerd kunnen worden in de schoolorganisatie. Het gaat hier om de randvoorwaarden waarbinnen het onderwijs gegeven wordt. Het gaat hier om kennis en ervaring van leerkrachten, beschikbare materialen en gereedschappen, ruimtes, de leerstof moet in te passen zijn in het programma (BV techniek integreren binnen natuur of handvaardigheid) In de uitgangspunten van techniek wat beschreven staat in de kerndoelen is vast te stellen dat het bij techniek draait om de competentie tot ontwerpen, maken, gebruiken, analyseren en beoordelen van producten. Techniek in het basisonderwijs: Tot voor kort zagen overheid en bedrijfsleven techniek nog vooral als iets wat op zijn vroegst pas in het vervolgonderwijs van belang is. Tegenwoordig vinden velen dat je er niet vroeg genoeg mee kunt beginnen. Op de basisschool wordt niet gedaan of techniek iets geheel nieuws is, het moet aansluiten bij de techniek waarmee het kind al vanaf zijn geboorte mee in aanraking komt. De aandacht voor techniek betekent op de basisschool een accentuering, verbreding en verdieping, passend bij de ervaringen en ontwikkeling van het kind. Het ministerie van Onderwijs, technische bedrijfstakken en de vakbeweging hebben gezamenlijk de ambitie uitgesproken om techniek een structurele plek te geven in het basisonderwijs. Dit op basis van twee motieven. Ten eerste is techniek bij uitstek een middel om een eigentijdse, aantrekkelijke en motiverende leeromgeving voor kinderen te creëren. Ten tweede is het belangrijk dat kinderen een realistisch beeld krijgen wat de betekenis van techniek en technologie is voor de maatschappij, 6

7 zodat een eventuele keuze voor techniek in het voortgezet onderwijs een interessante en volwaardige optie wordt. Een aantal argumenten waarom de aandacht voor techniek op de basisschool zo belangrijk is: - Kinderen groeien op in een wereld voor techniek, ze spelen en leven erin. Mensen worden steeds afhankelijker van techniek. Het is daarom van belang dat het onderwijs kinderen bewuster in contact brengt met alle aspecten van techniek. Op basis daarvan ontwikkelen kinderen een breed en realistisch beeld van de techniek in hun wereld. - Kinderen zijn van jongs af aan al geïnteresseerd in het hoe en waarom van de dingen om hen heen. Ze zijn gevoelig voor techniek. Het is daarmee een taak voor het onderwijs om kinderen hierin geïnteresseerd te houden en deze motivatie optimaal te benutten om verdieping en verbreding te bereiken. - Techniek is een middel om een rijke, moderne en aantrekkelijke leeromgeving in te richten. - Het imago van techniek kan een positieve wending krijgen. Kinderen gaan op hun twaalfde naar het vervolgonderwijs en de keuze voor het vervolgonderwijs is een belangrijke stap in de ontwikkeling. De keuze is meestal bepaald door de schoolprestaties. Wanneer er veel aan techniek wordt gedaan en de ouders daarbij actief betrokken worden, wordt de interesse voor technische beroepen groter. Techniek biedt niet alleen kansen om vanuit de vakken het onderwijs rijker en betekenisvoller te maken. Het past eveneens bij moderne opvattingen over leren, zoals het ervaringsgerichte onderwijs of het probleemgeoriënteerde leren. Het biedt daarbij veel mogelijkheden om samenwerkend te leren en om beter in te spelen op verschillen tussen de leerling bijvoorbeeld wat betreft intelligentie of leerstijl. Onderwijs heeft een taak om kinderen voor te bereiden op het participeren in de wereld van techniek. Techniek in het basisonderwijs betreft: - Het technische proces van ontwerpen, maken en gebruiken. - De grote variatie aan technische producten als resultaat van het proces. - De manier waarop de technische onderdelen in een of meer systemen samenwerken. - De relatie met technische principes. - De samenhang van techniek met maatschappelijke aspecten. Competenties in de techniek: In onze wereld, waar technische producten overal om ons heen zijn, begint onze kennismaking met techniek meestal niet met het logische begin: ontwerpen, maar met het gebruiken en analyseren van producten. Vragen als: waar dient dit product voor, hoe moet het gebruikt worden, hoe zit het in elkaar en waarom is het zo gemaakt, zijn elementaire technische vragen. Het op deze wijze bevragen en analyseren van een voorwerp is op twee manieren nuttig. Ten eerste gunt het analyseren van een voorwerp ons een blik op het vernuft van de ontwerper en op de feitelijke constructie. Dit kan een bron zijn van kennis. 7

8 Ten tweede levert het gebruik en de analyse van een product kennis op over de sterke en zwakke punten, waardoor ideeën kunnen ontstaan om het product te verbeteren. Op dit punt gekomen gaat het weer in de richting van ontwerpen en maken. De bezigheden: ontwerpen en maken en gebruiken en analyseren en de kennis die daarbij betrokken is, vormen de kern van techniek in het basisonderwijs. Volgens de Duitse filosoof Helmuth Plessner ( ) ontstaan menselijke competenties vanuit de excentrische positionaliteit van de mens. Dat wil zeggen dat de mens niet alleen lichaam, geest en deel van een samenleving is, maar dat hij zich tegelijkertijd ook van deze positie bewust is en dus in staat is als het ware van buitenaf tegen zichzelf (en de wereld) aan te kijken. Dit vermogen tot reflectie stelt hem in staat om zijn doen en laten en zijn omgeving te leren kennen, onder kritiek te stellen en te veranderen. Deze excentrische positionaliteit is als het ware de motor van het menselijke bestaan: dat wil zeggen dat de mens kennend, handelend en reflecterend zijn wereld vorm geeft. Deze visie van Plessner stelt ons in staat om techniek als een proces van ontwerpen, maken, gebruiken en analyseren te zien als een aspect van het menselijk handelen in algemene zin. Kennis en creativiteit worden vooral ingezet bij het ontwerpen van een product. Handelend maken mensen producten en reflectie treedt steeds daar op waar mensen even afstand nemen van hun werk en het proces van ontwerpen en maken van een product analyseren en beoordelen. Reflectie kan betrekking hebben op het technische product zelf, zoals op de gebruikte materialen en gereedschappen, werkwijzen en toegepaste technische principes, maar ook op de gebruikerscontext waarbinnen de producten en werkwijzen functioneren. Vaak zijn hier waarden in het geding die tegenstrijdig zijn. Zo kan bijvoorbeeld het gebruik van bepaalde materialen en werkwijzen economisch wenselijk zijn, omdat dit efficiënt en effectief is, maar dit kan tegelijkertijd vanuit het oogpunt van duurzame ontwikkeling en milieu onwenselijk zijn. Techniek is zo beschouwd verweven met bijna alle aspecten van de samenleving. We onderscheiden twee soorten competenties voor techniek in het basisonderwijs: Competenties gericht op producten en werkwijzen op zichzelf beschouwd Techniek gericht op product en werkwijzen in relatie tot de samenleving. Bij het ontwerpen en maken op zich gaat het om het kiezen van geschikte materialen, hulpmiddelen, natuurkundige en technische principes en het adequaat toepassen hiervan. Bij het ontwerpen en maken van producten in relatie tot samenlevingsaspecten komen randvoorwaarden aan de orde, zoals de functionaliteit voor de doelgroep, de prijs-kwaliteitverhouding veiligheid en duurzaamheid, waarmee in het ontwerp rekening gehouden moet worden. Bij gebruiken en analyseren wordt steeds een voorliggend resultaat onderzocht door het kritisch te bekijken. Dit resultaat kan een ontwerp zijn, een halfproduct, een eindproduct of een gebruikservaring met een product. Analyse kan zowel plaatsvinden in een tussenstadium als in een eindfase. Op elk moment van het traject ontwerpen en maken kan overgestapt worden op gebruiken en analyseren en omgekeerd. Bij het bekijken van een resultaat gaat het enerzijds dus om technische vragen: hoe zit het in elkaar, welke materialen zijn gebruikt, welke technische principes? Anderzijds gaat het om vragen over het maatschappelijke belang van het product waarbij politieke, economische en milieuwaarden in het geding zijn. 8

9 Kerndoelen Natuur & Techniek (Oriëntatie op Jezelf en de Wereld): Kerndoel 40: De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. Kerndoel 41: De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. Kerndoel 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Kerndoel 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. Kerndoel 46: De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. Leerlijnen bij de kerndoelen op techniek gericht (kerndoel 42, 44 en 45): Kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Bij dit kerndoel ontwikkelen kinderen inzicht in eigenschappen van materialen zoals, metaal en kunststof en hoe gedragen voorwerpen zich die van verschillende materialen zijn gemaakt. Bijvoorbeeld blijft voorwerp het drijven of is het magnetisch. Ook ervaringen met licht en geluid vallen onder dit kerndoel, zoals schaduw en toonhoogtes. Leerlijnen groep 3 & 4: Bij licht: De kinderen ervaren dat door het plaatsen van niet-lichtdoorlatende voorwerpen voor een lichtbron schaduw ontstaat. Ze ervaren dat door het verplaatsen van de lichtbron de schaduw zich verplaatst en een andere vorm aanneemt. 9

10 Ze maken met hun handen of voorwerpen schaduwfiguren op een wand. Bij geluid: De kinderen zoeken uit waar de hoge en de lage tonen zitten op een muziekinstrument en bespreken en ordenen dat met elkaar. Ze bespelen en luisteren naar verschillende muziekinstrumenten en bespreken de verschillende klanken. Ze maken geluid met zelfgemaakte muziekinstrumenten en praten met elkaar over verschillen in geluid (hoog/laag, hard/zacht). Bij kracht: De kinderen ervaren en praten over de aantrekkende en afstotende kracht van magneten. Bij magnetisme: De kinderen onderzoeken aan welke voorwerpen in hun lokaal een magneet wel of niet plakt. Ze vertellen in kleine groepen onder leiding van de leraar de uitkomsten aan elkaar. Ze gebruiken bij het vertellen de begrippen magneet, magnetisme en magnetisch. Bij temperatuur: De kinderen warmen voorwerpen op met hun handen, koelen ze af in een (koude) omgeving en praten over deze veranderingen. Ze praten over de temperatuurservaring binnenshuis en buitenshuis, of van het eigen lichaam. Leerlijnen groep 5&6: Bij licht: De kinderen onderzoeken met een lamp en spiegels het doorlaten en terugkaatsen van licht. Ze zoeken naar verschillende lichtbronnen. Bij geluid: De kinderen bouwen eenvoudige slaginstrumenten. Ze ervaren dat geluid afkomstig is van een trillende bron, en dat de trilling de toonhoogte en luidheid bepaalt. Ze gaan op zoek naar de bronnen van verschillende muziekinstrumenten en stemgeluid. Bij elektriciteit: De kinderen zetten met een batterij, elektriciteitsdraadjes en een lampje of een geluidssensor een stroomcircuit in elkaar, zodanig dat er een lampje gaat branden of geluid klinkt. Bij kracht: De kinderen doen verschillende proefjes en ervaren dat lucht niet niets is. Het kan kracht uitoefenen. Ze onderzoeken enkele manieren waarop luchtdruk de mens helpt. Bij magnetisme: De kinderen onderzoeken en benoemen welke materialen wel of niet magnetisch zijn. 10

11 Ze werken met kompassen en ervaren dat magneten een noord- en zuidpool hebben. Ze onderzoeken de aarde als magneet. Bij temperatuur: De kinderen onderzoeken enkele warmtebronnen en ervaren dat kou de afwezigheid van warmte is. Ze meten temperatuur en praten samen over de schaal van Celsius. Ze gaan op zoek naar andere vloeistoffen die koken (verdampen), bevriezen (stollen) etc. Kerndoel 44: De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Bij dit kerndoel onderzoeken leerlingen producten uit hun eigen leefwereld die behoren tot de gebieden constructies, transport, communicatie en productie. De leerlijnen zijn onderverdeeld in materialen en gereedschappen, technische inzichten, producten. Leerlijnen groep 3 & 4: o.a. stoffen, leer, drukinkt, elektriciteitsdraad naaimachine, boormachine, lasapparaat, citruspers profielen, driehoeksconstructie pin/gat, genaaid, nietje snaar, tandwiel, hefboom, ketting elektriciteit, hout klimrek, schooltas, skelter, hijskraan, appelsap kleur, materiaal, vorm, substantie van bv. M&M's schooltas met een of meerdere vakken? Leerlijnen groep 5 & 6: beton, polyester graafmachine, schuurpapier, vijl, soldeerbout profielen, driehoeksconstructie soldeertin, dop met schroefdraad sturingsmechanisme olie, gas en zon piramide, brug, molens, (school)gebouw, fiets, auto rollerskates, tandpasta &-tube fiets, onderzeeër Kerndoel 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. De leerlingen gaan onderzoeken welke verbindingen, constructies, overbrenging, energiebron, materialen en gereedschappen geschikt zijn om een goed werkend product te maken. De leerlijnen zijn onderverdeeld in producten, materialen, gereedschappen en technische inzichten. 11

12 Leerlijnen groep 3 & 4: huis, brug boot, auto voor knuffel, helikopter kerstkransjes pictogrammen Kapla, K'nex en Lego kranten, stroken papier, satéstokjes, lollystokjes, meel, boter, wattenstaafjes, piepschuim nietapparaat, mixer, deegvormpjes stapelen, in-verband-leggen, stabiliteit, evenwicht, stevigheid, driehoeksconstructie nietjes katrol met touw (ophijsen, takelen, hijskraan, gewicht van klok, pakhuis, takelwagen) elektriciteit Leerlijnen groep 5 & 6: middeleeuwse stad, kasteel, vlieger brandweerauto, fietszitje voor knuffel tandpasta wegwijzers handleiding zelfbouwpakket karton, triplex, lampjes, koperdraad, elastiek hamer, figuurzaag Lego techniek, houtlijm, spijkers tandwielen, ketting, snaar (fiets, wekker, wind- en watermolen) batterij, zonnecel Techniek in relatie tot de leef- en belevingswereld van kinderen: Techniek kan ook gezien worden in relatie tot de leef- en belevingswereld van kinderen. Kinderen kiezen voor hun spontane technische verkenningen alles wat zich in hun leefwereld als aantrekkelijk aandient. Zelf ontwerpen en maken van producten is een natuurlijke bezigheid van kinderen. Het is voor hun gevoel van eigenwaarde belangrijk dat ze zelf iets kunnen maken. Ook dingen onderzoeken door ze uit elkaar te halen en zo mogelijk weer in elkaar te zetten doen ze spontaan. Wie kinderen in hun doen en laten observeert, merkt al snel dat ze een voorkeur hebben voor voorwerpen, waarmee ze kunnen spelen en experimenteren. Bootjes, voertuigen, hutten en vliegers bijvoorbeeld lenen zich hiertoe uitstekend. Ze experimenteren met de zwaartekracht, ze zoeken uit hoe dingen zich gedragen in water, lucht en op de grond, hoe dingen in elkaar zitten, of ze uit elkaar te halen zijn, enzovoort. Ook onderzoeken kinderen hoe dingen aanvoelen, of hoe het is om in een hut of tent te kruipen. Ze willen dingen ervaren en er mee experimenteren, ze verfraaien, verbeteren en uitbreiden. Dat kan met zelfgemaakte dingen vaak ook beter dan met kant en klaar gekochte producten. Het onderwijs kan goed aansluiten bij het spontane kindergedrag door onderwerpen te kiezen die raakvlakken hebben met de kinderwereld, maar die tevens geschikt zijn om de belangrijke technische competenties te oefenen. De school kan echter niet altijd wachten op wat zich spontaan aandient. Van de school wordt verwacht dat ze kinderen uitdaagt door hen aantrekkelijke onderwerpen aan te bieden. Daarom moet de school nadenken over onderwerpen die geschikt zijn voor haar leerlingen. Techniek vindt plaats op tal van gebieden in de samenleving. Vanuit de wereld van volwassenen geredeneerd laten deze gebieden zich op verschillende manieren 12

13 ordenen in sectoren. Het technisch onderwijs is verdeeld in een aantal beroepssectoren, zoals houtbewerking, metaalbewerking, elektrotechniek en autotechniek. Deze weg is voor het kiezen van onderwerpen voor basisschoolkinderen minder geschikt, want bij techniek in het basisonderwijs gaat het niet om een voorbereidende beroepsopleiding, maar om algemene vorming. Er moet dus worden uitgegaan van de leef- en belevingswereld van kinderen. Techniek in vier hoofdthema s: De techniek in het basisonderwijs wordt verdeeld in vier hoofdthema s: Constructie Transport Communicatie Productie Constructie (bouwen en wonen): Kinderen zien volwassenen bouwen en ze spelen zelf over bouwen en wonen. Ze bouwen hutten en tenten, waar ze in passen en bouwen met speelgoed en knutselmateriaal poppenhuizen en andere bouwwerken. Kinderen wonen en gebruiken in huis allerlei gebruiksvoorwerpen en voorzieningen. Bouwen en wonen is voor kinderen daarom een rijke leeromgeving. Constructie: - Structuren die de mens ontwikkelt voor zijn omgeving in te richten. - Constructies die te maken hebben met infrastructuur, wonen, werken, recreëren. - Bij een constructie staan aspecten als stevigheid, stabiliteit en sterkte centraal. - Twee type constructies: statische constructies (geen beweging toelaten) en dynamische constructies (wel beweging toelaten) Een voorbeeld van een statische constructie is een gebouw of brug en een voorbeeld van een dynamische constructie is een scharnierende deur) Transport: Kinderen hebben vanaf de kinderwagen te maken met transport. Hun lust tot bewegen leidt tot steppen, fietsen, skelteren en varen in bootjes. Alle kinderen imiteren en experimenteren in hun spel de wereld van volwassenen: met voertuigen, (raceauto s, vrachtauto s, bussen, bootjes, vliegtuigen, ruimtevaartuigen enzovoort). Kinderen beproeven mogelijkheden en ontdekken grenzen: hoe snel kan het, hoe sterk is het enz. Transport is daardoor voor de basisschool kinderen een uitstekende leeromgeving. Transport: - Bij transport gaat het om vervoer van mensen, goederen, energie etc. Er wordt vaak de volgende indeling gebruikt: o Transport over land o Transport via het water o Transport door de lucht o Transport in de ruimte o Transport van mensen, goederen of materialen via geleidingssystemen (lift) o Transport van energie via leidingen (elektriciteitskabels) 13

14 - Transport biedt veel mogelijkheden om actief technische activiteiten te ondernemen met betrekking tot overbrenging van beweging. Communicatie: Kinderen communiceren vanaf hun geboorte met hun omgeving. Technische hulpmiddelen zijn hierbij vooral telefoon, radio, televisie, computer, tape- en cassetterecorder, foto-, film-, of videoapparatuur. Deze hulpmiddelen leren kinderen kennen door ze te gebruiken. Ze leren knoppen benoemen en bedienen. Aardige technische aspecten bij communicatie zijn ook elementaire nonverbale toepassingen. Hoorbare of zichtbare signalen, zoals verkeerslichten, alarmsystemen, klokken, claxons, verkeersborden en plaatjes, geven informatie door. Ook muziek is een non-verbaal communicatiemiddel. Het maken van eenvoudige muziekinstrumenten en het analyseren en of vervaardigen van een elektrisch alarmsysteem past binnen dit thema. Communicatie: - Communiceren is het overbrengen van gegevens van de ene plek naar de andere. - Communicatie verloopt vooral via elektronica en ethersignalen. - Het via computers besturen van apparaten is ook communicatie - Communiceren is een aspect waar veel technische aspecten bij komen kijken. Productie: Productie heeft te maken met het produceren van goederen in de industrie. Er worden apparaten gebruikt om van grondstoffen kant-en-klare producten te maken. Voor de werking van deze apparaten is energie nodig. Veelal zetten de apparaten energie om in beweging. Over de logistieke en sociale kanten van productie worden basisschoolkinderen ingelicht bij het vak aardrijkskunde, zodat ze begrijpen hoe de producten uit hun leefwereld vervaardigd worden. Hoe moderne krachtbronnen en productiemachines technisch werken, is voor basisschoolkinderen vaak ingewikkeld, maar soms wel zichtbaar te maken door bijvoorbeeld een excursie naar een productiehal. In het ontwerpen en maken van de kinderwereld past ook ambachtelijke productie en nijverheid. Wat dit laatste betreft is het voor kinderen interessant om te zien hoe met behulp van molens, water- en windkracht werden omgezet in beweging om allerlei productieprocessen te vergemakkelijken. Ook kunnen kinderen eventueel met een speelgoedstoommachine en een elektromotor experimenteren, maar in de sfeer van analyseren, ontwerpen en maken wordt het voor basisschoolleerlingen al snel te ingewikkeld. Ditzelfde geldt voor productiemachines: bijvoorbeeld het analyseren van productiemachines in de huishouding, zoals een koffiezetapparaat, een elektrische mixer, een boormachine. Productie: - Bij productie gaat het om het omzetten van ruwe materialen in producten. - Producten worden via geautomatiseerde productielijnen gefabriceerd. Mensen zijn slechts betrokken bij deelprocessen. - Bij het maken van producten speelt techniek een belangrijke rol. 14

15 Starten met techniek: Starten met techniek betekent dat je simpelweg een uitdaging moet durven aangaan. Al doende ontdek je als leerkracht, net zoals de kinderen, de techniek in de praktijk. Je ervaart dat techniek minder ingewikkeld is dan je denkt en het toepassen van techniek in de onderwijspraktijk boeiend en motiverend is. Als je als leerkracht aandacht wilt besteden aan techniek in het onderwijs, moet je er gewoon mee beginnen, ook als je denkt techniek is niets voor mij. Leerkrachten die dit zeggen hebben weinig affiniteit met de technische aspecten van het leven. Techniek wordt vaak in verband gebracht met wiskunde, natuurkunde en scheikunde, met werken in een fabriek of het sleutelen aan motoren. Vaak hebben ze er zelf geen positieve ervaringen me opgedaan en zijn ze er weinig bekend mee. Leerkrachten hebben voor het werken met kinderen gekozen en niet voor een technische opleiding. Vaak weten leerkrachten niet precies wat techniek in het basisonderwijs inhoudt en zien niet in dat techniek juist wel bij hun opleiding en capaciteiten behoort. De taak van onderwijs is kinderen goed voor te bereiden op een passende rol in de toekomstige samenleving. De moderne toepassen van techniek in het onderwijs uit de weg gaan. Dit is ten onrechte, want je hoeft lang niet samenleving kan alleen nog bestaan omdat er een enorme hoeveelheid techniek is. Je gebruikt techniek zonder erbij na te denken. Zoals met de trein of bus naar school of een blikje drinken halen uit de automaat. Techniek is overal om ons heen, omdat mensen behoeften hebben of bepaalde problemen willen oplossen. Wil een leerkracht in het basisonderwijs kunnen omgaan met techniek, moet deze ook zelf ervaren in de praktijk wat techniek is. Net als de kinderen door zelf te ontdekken en activiteiten uit te voeren, waardoor je kennis en vaardigheden verwerft. Een ander excuus om niet aan techniek te beginnen is door te zeggen dat je twee linker handen hebt. Hierdoor kunnen leerkrachten het altijd bij alle techniekonderdelen zelf heel handig te zijn met materiaal en gereedschap. Bovendien gaat het bij techniek vooral om het doen, uitproberen, maken en ervaren. Meervoudige intelligentie in techniek: In de meervoudige intelligentie theorie onderscheidt Howard Gardner acht verschillende intelligenties. Gardner maakt duidelijk dat de intelligentie bepaald wordt door de mate waarin de persoon aangetrokken is tot bepaalde inhouden en bepaalde prikkels. Intelligentie: Verbaal-linguïstisch Logisch-mathematisch Visueel-ruimtelijk Muzikaal-ritmisch Lichamelijk-kinestetisch Naturalistisch Interpersoonlijk Intrapersoonlijk Vaardigheden: Luisteren, spreken, lezen, schrijven Probleem oplossen, redeneren, logica Richtingsgevoel, schilderen, beeldhouwen, inrichten Componeren, optreden, herkennen en waarderen van muziek Dansen, vangen, springen, gooien, bewegen met precisie Groene vingers, dieren onderscheiden, herkennen en analyseren Organiseren en leiden, relaties, conflicten oplossen, goed teamlid Zelfkennis, zelfsturend, zichzelf onder controle 15

16 Het huidige onderwijs accentueert vooral de verbaal-linguïstische en de logisch-mathematische intelligentie, door het reken- en taalonderwijs. Daardoor worden andere vakken beschouwd als vakken waar je minder intelligent voor hoeft te zijn. Maar volgens de meervoudige intelligentie zijn er meerdere manieren om knap te zijn. Je ziet in de praktijk kinderen die sterk op doen gericht zijn (lichamelijk-kinestetisch) en technische oplossingen laten zien voor visueel-ruimtelijke problemen. In de techniek worden andere intelligenties verwacht van kinderen en ieder heeft dus zijn eigen kwaliteiten. Kinderen die minder goed zijn in rekenen en taal kunnen op andere vlakken uitblinken en een gevoel van competentie ontwikkelen. Techniek in groep 3 t/m 5: Kinderen vanaf 7/8 jaar richten zich bewuster op het leren. Ze willen echt leren lezen en leren schrijven. Het spel heeft voor deze leeftijdsgroep nog een belangrijke functie. Ze zijn met het spel gerichter en bewuster bezig, vaak met een doel en een systematische aanpak. In de onderbouw wordt meer beroep gedaan op diverse intelligenties, in de middenbouw komen de verbaal-linguïstische en logisch-mathematische benadering meer naar voren. Het is om deze reden dat meer aandacht voor techniek (leren door doen) in de middenbouw een verrijking van de ontwikkeling van het kind is. De leerlingen verwerven dan steeds nieuwe kennis en reconstrueren al bestaande voorkennis. De kinderen vragen op deze leeftijd vaak naar het hoe en waarom van zaken. Je kunt deze kinderen al op een concrete wijze in contact brengen met abstracte begrippen als energie. Kinderen van groep 3,4 en 5 hebben weinig inzicht in techniek van vroeger en nu. Met foto s en ander materiaal kun je oude techniek en nieuwe techniek al goed laten onderzoeken. Het vragen naar exacte werkingsverschillen van bijvoorbeeld een propeller is voor deze leeftijdsgroep nog niet aan de orde. Voor deze groep zijn er veel interessante en ideeën om techniek te maken, ontwerpen en gebruiken. Wanneer we aan voorgevormde materialen denken zijn er o.a. in de Techniek Torens veel technische principes te ontdekken zoals mechanische overbrengingen, constructies, energie etc. Daarnaast zijn er veel mogelijkheden met eenvoudige materialen technische principes praktisch uit te proberen. Het maken van producten betekent tevens dat geleerd wordt te werken met gereedschap. Bij deze activiteiten leren kinderen als vanzelf het benoemen van gereedschappen en materialen. De kinderen van de middenbouw zijn al een stuk verder in hun taalontwikkeling dan de onderbouw, maar ze hebben voor het verklaren en duiden van verschijnselen nog maar een beperkte woordenschat tot hun beschikking. Veel verklaringen zullen ze nog proberen te geven door dingen voor te doen of te laten zien. Integratie techniekonderwijs binnen het huidige schoolprogramma: De eenvoudigste manier om te starten met techniekonderwijs in de school is het laten uitwerken van wat praktische opdrachten bij vakken waar dit het meest voor de hand ligt. Handvaardigheid en textiele werkvormen staan altijd in het teken van ontwerpen en maken. Ook bij natuuronderwijs (met name bij natuurkunde) ligt het voor de hand om met techniek aan de slag te gaan. Het lesprogramma voor techniek hoeft niet omvangrijk te zijn om voldoende aandacht te kunnen besteden aan de kennisinhouden en competenties. Er zijn voldoende mogelijkheden om de integratie van techniek in het meer traditionele lesprogramma van de school goed te laten verlopen. Voor de maatschappelijke implicaties van techniek zijn de vakken aardrijkskunde en geschiedenis meer van toepassing. Bij geschiedenis wordt vooral de ontwikkeling van techniek zichtbaar en bij aardrijkskunde de functie. 16

17 De Techniek Torens: De Techniek Torens in het algemeen: De Techniek Torens is een totaal lesconcept voor techniek in het basisonderwijs dat alle kerndoelen dekt. De Techniek Torens bestaat uit drie opbergmeubels in de vorm van kasteeltorens waarin de leskisten en lesmap overzichtelijk zijn opgeborgen: - Een Onderbouw Toren (groep 1-2, blauw en groen) - Een Middenbouw Toren (groep 3-5, geel en paars) - Een Bovenbouw Toren (groep 6-8, rood en roze) Er zitten voor iedere groep 10 technieklessen in voor een lesduur van ongeveer 1 uur per les. Er is sprake van een doorlopende leerlijn op de onderwerpen die in de kerndoelen omschreven staan: constructie, transport, communicatie, productie. Daarbij zijn ook chemie, elektrotechniek, duurzame energie, klimaat, licht en temperatuur vertegenwoordigd. De Techniek Torens vormen ook een basis om belangrijke leergebiedoverstijgende kerndoelen vorm te geven zoals: Ervaringsgericht leren; veel doen en werken met de handen. Werken volgens een plan; ontwerpen, oplossingen zoeken, conclusies trekken. Gebruik van strategieën; proefondervindelijk leren, ontdekken en onderzoeken, gerichte vragen stellen, diverse informatiebronnen. Sociaal gedrag en werkhouding; werken in een groepje, onderling overleg, taakverdeling. Zelfbeeld; zelfvertrouwen opbouwen bij het vinden van technische oplossingen, eigen ideeën beargumenteren, zelfstandig werken, zelf iets kunnen ontwerpen. Maatschappelijke relevantie; een link leggen naar de maatschappelijke toepassing van techniek. Meervoudige intelligentie; Een manier om kinderen die beter met hun handen kunnen werken een gevoel van competentie te geven in de groep en voor zichzelf, kinderen die juist beter met het hoofd zijn, te laten oefenen om met hun handen dingen te realiseren. 17

18 De lessen van de Techniek Torens (Middenbouw Toren groep 3-5): De kerndoelen van Techniek: Constructie, Transport, Communicatie, Productie komen allen naar voren binnen de Techniek Torens. De lessen zijn verdeeld in de domeinen doen (A) en bekijken (B). Overige technische leergebieden zijn energie, elektrotechniek (EN), Chemie (CH) en Metaal (MT). Groep 3: Lesnr. Naam: Thema: Domein: Aantal lln: 3.1 Spannend stapelen! Constr. B Een huisje metselen Constr. A Tandwielen in de keukenla Transp. A/B, MT Allerlei batterijen Com. B, EN Een wiebelend bootje Constr. Transp. A Touw versterken Constr. A Op rolletjes Constr. Transp. Prod. A/B Zeepjes maken Prod. A, CH De koorddanser Constr. Transp. A/B Waar komt de wind vandaan? Constr. A/B, EN 4 Groep 4 Lesnr. Naam: Thema: Domein: Aantal lln: 4.1 Een zwaaikaart! Constr. Transp. A K nexen Constr. Transp. A Grijp-graag Constr. Transp. A Hoe snel is een machine? Transp. Com. B, EN Vlotten race! Constr. Transp. A Mep je naam Com. Prod. A, MT Een spannend hoorspel Com. Prod. A/B, EN Maak een eigen flipperkast Constr. Transp. Com. Prod. A, MT Vliegen en zweven Constr. Transp. A/B Een gevlochten en stevig hutje Constr. A 2 Groep 5 Lesnr. Naam: Thema: Domein: Aant. lln: 5.1 Stevige vormen Constr. A Hoe sterk is een krant? Constr. A Een Hapapparaat Constr. Transp. A Een geheime brief Com. Prod. A, CH Maak een stroomkring Com. Prod. A/B, EN Ik ruik het zwembad! Prod. B, CH/EN Spring in t veld Constr. Transp. Prod. A, MT Figuurzagen Constr. Transp. A Maak je eigen kompas Constr. Transp. A Lucht en water Transp. B 2 18

19 Overzicht met beknopte lesomschrijvingen van de Techniek Torens: Groep 3: Naam: Lesomschrijving: 3.1 Spannend Stapelen! Kinderen leren spelenderwijs over stabiliteit en draagkracht van open constructies met het spel Jenga. 3.2 Een huisje metselen Twee kinderen maken een ontwerp van een huisje met deur en raam en daarna gaan ze het huisje metselen. 3.3 Tandwielen in de keukenla Twee kinderen bekijken het keukengerei in de leskist en bespreken samen van elk voorwerp waar ze hefbomen en tandwielen zien en bouwen een handmixer van Lego Dacta. 3.4 Allerlei batterijen De verschillende batterijen worden bekeken. Ze leren over de plus en minpolen en laten een lampje branden. Ook wordt aandacht besteed aan het weggooien van lege batterijen. 3.5 Een wiebelend bootje Een groepje kinderen gaat aan de slag met verschillende bootjes en bekijken hoe een stabiel bootje geladen kan worden en welke aspecten bij het stabiliseren een rol spelen. 3.6 Touw versterken De kinderen bekijken verschillende soorten touwen en dan gaan ze zelf een touw vervaardigen om er een hengels voor een tas van te maken. 3.7 Op rolletjes Ze experimenteren in deze les met weerstand en het opheffen daarvan door wielen en kogellagers. 3.8 Zeepjes maken In een groepje van 4 kinderen worden zeepjes gemaakt; smelten, mengen en roeren, in mal gieten, uitharden. 3.9 De koorddanser De kinderen knippen 2 poppetjes uit en ze zodanig verzwaren dat ze in balans blijven hangen op een koord. Er wordt zo ervaring opgedaan met zwaartekracht en balans Waar komt de wind De kinderen krijgen een uitleg over de verplaatsing van lucht van vandaan? warme naar koude lucht. Ze maken een windvaan en gaan buiten kijken uit welke richting de wind komt. Groep 4: Naam: Lesomschrijving 4.1 Een zwaaikaart! Ieder kind maakt een halffabrikaat voor uiteindelijk 4 zwaaikaarten. Deze zijn samengesteld uit onderdelen die ieder kind heeft aangeleverd en bevatten een schaarmechanisme. 4.2 K nexen Twee kinderen bouwen samen een ambulance van K nex met behulp van bouwplaten. 4.3 Grijp-graag Twee kinderen werken met Lego Dacta en 2 kinderen met bouten en moeren. Ze maken allebei een schaarmechanisme en vergelijken de verschillen en overeenkomsten. 4.4 Hoe snel is een machine? Ieder kind krijgt een eigen taak en ze ervaren de verschillen in productiviteit van machinale en handmatige handelingen. Tijdmeting met stopwatch en zandloper. 4.5 Vlotten race! Er wordt een vlot gebouwd met de aanwezige materialen met een zeil erop. Als ze klaar zien kijken welk vlot het beste werkt op water. 4.6 Mep je naam Ieder kind maakt een ontwerp voor een metalen naamkaartje. Ze 19

20 werken met slagletters en kinderhamers. 4.7 Een spannend hoorspel In een groepje bekijken de kinderen een cassetterecorder en proberen de knoppen uit. Ze nemen een hoorspel op, op een cassettebandje. 4.8 Maak een eigen flipperkast Kinderen ontwerpen een flipperkast. Ze maken een elastieken hefboomwerking en een katapultmechanisme. Ze timmeren hun eigen flipperkast met obstakels in elkaar. 4.9 Vliegen en zweven In deze les volgen de kinderen de lesbladen en doen proefjes met de werking van een vliegtuigvleugel. Ook maken ze een parachute en een eenvoudige helikopter Een gevlochten en stevig hutje Groep 5: De kinderen maken eerst een ontwerp en vervolgens maken ze met wol en tempex een hutje. Naam: Lesomschrijving: 5.1 Stevige vormen Met papier, plak en plakband maken kinderen enkele stevige basisvormen, waarmee ze een bouwwerk kunnen maken. Ze maken kennis met bijvoorbeeld u-profielen en vormvaste driehoeksverbindingen. 5.2 Hoe sterk is een krant? Kinderen maken in het basismateriaal voor een krantenbouwwerk. Door kranten op te rollen en met driehoeksverbindingen aan elkaar te zetten, kunnen kinderen vervolgens samen een hoog bouwwerk bouwen. 5.3 Een hapapparaat Met metalen constructiemateriaal bouwen 2 kinderen een graafmachine na van een bouwplaat. Ze maken ieder een paar onderdelen die later bij elkaar gevoegd worden. 5.4 Een geheime brief Met citroenzuur en een kroontjespen schrijven kinderen een geheime brief. Ze maken zelf een enveloppe en wisselen de brieven aan elkaar uit. Thuis worden ze door de ouders gestreken waardoor oxidatie optreedt en de letters leesbaar worden. 5.5 Maak een stroomkring Kinderen doorlopen samen de lesbrieven en leren zo over de stroomkring, schakelaars, serieschakeling, parallelschakeling en het laten draaien van een motortje met schroef. 5.6 Ik ruik het zwembad! Kinderen maken water eerst vies, waarna ze het vieze water filteren. Daarna doen ze zout in het water en doen een elektrolyse proef. Ze ruiken het chloor dat met de chemische reactie vrijkomt. 5.7 Spring in t veld Kinderen maken een bewegend speelgoedje. Daarbij moeten ze meten en boren, elkaar assisteren, knippen en kleuren. Het speeltje bevat een schaarmechanisme en elastieken kracht. 5.8 Figuurzagen In deze les maken de kinderen een speelgoedje waarvoor ze moeten figuurzagen, schuren, verlijmen en knopen. 5.9 Maak je eigen kompas Magneten les. Ze krijgen uitleg over de eigenschappen van magneten. Tenslotte maken de kinderen zelf een kompas Lucht en water Kinderen doen samen allerlei proeven met spuitjes, slangetjes, ventielen en kraantjes. Ze maken kennis met hydraulica. 20

21 Methode Natuur en Techniek: Naut De methode Naut: De methode Naut voor Natuur & Techniek maakt kinderen enthousiast voor de levende en nietlevende natuur. Ook is er aandacht voor Techniek in de methode. Techniek is alles wat door mensen gemaakt is, vaak vanuit de wens oplossingen te creëren voor problemen. In de methode wordt bekeken hoe je techniek in kunt zetten en wat dit met de natuur te maken heeft. Groep 3 & 4 werken met de methode Brandaan, Meander en Naut. Dit is een wereldoriëntatiepakket waarin de vakken geïntegreerd aan bod komen en er dus geen afzonderlijke vakgebieden zijn. Spelend leren is een uitgangspunt voor deze groepen. Groep 5 heeft met Naut wel een aparte methode voor Natuur & Techniek. Hierbij wordt gewerkt met een lesboek en een werkboek met een vaste opbouw per thema. Groep 3 Groep 4 Groep 5 Thema s per jaar Lessen per jaar toetslessen nee nee ja Tjdsduur per les 35 minuten 35 minuten 50 minuten Doelstellingen groep 3 & 4: De methode Naut, Meander en Brandaan heeft voor iedere groep een eigen doelstelling geformuleerd om beter te kunnen aansluiten bij de leerontwikkeling van kinderen van deze leeftijd. Doelstelling groep 3: De kleuters komen vanuit groep 2 in een meer schoolse situatie terecht met de focus op leren lezen en rekenen. De doelstelling is kinderen tot verwondering te brengen: wie ben ik en waar heb ik in mijn directe omgeving mee te maken? Groep 4: De kinderen kunnen hier al lezen en ontwikkelen zich vrij snel. De doelstelling is kinderen te laten kennismaken met een wereld direct buiten hun eigen ik. Het draait nu om: een iets grotere wereld en meer op sociale interacties en relaties. Ook wordt er nieuwsgierigheid gekweekt, kinderen laten nadenken, beseffen en het uitnodigen tot vragen stellen. 21

22 Doeboek Naut, Meander en Brandaan groep 3 & 4: In het doeboek komen de kerndoelen voor wereldoriëntatie voor groep 3 en 4 spelenderwijs aan de orde. De inhoud voldoet aan de kerndoelen van deze twee groepen. Steeds komen de drie kennisgebieden geschiedenis, aardrijkskunde en natuur & techniek, geïntegreerd en in een combinatie van leren en spelen naar voren. De methode bestaat uit 8 thema s. Hieronder een overzicht van deze thema s met een omschrijving van de belangrijkste onderwerpen: Thema: Thema 1: Opruimen Thema 2: Vieren Thema 3: Winkelen Thema 4: Varen Thema 5: Speuren Thema 6: Graven Thema 7: Klimmen Thema 8: Kamperen Omschrijving: Opruimen, afval scheiden, oude en nieuwe uitvoeringen van spullen, wel of geen rommel. Diverse feestdagen, attributen bij feesten, kalender, kenmerken van verschillende feesten, feesten in andere culturen. Boodschappen doen, houdbaarheid artikelen, waar vind je iets?, relatie product en prijs, wat komt van plant en dier, herkomst producten Wind, windrichting, drijven en zinken, kaartsymbolen lezen, functies van water, zeedieren en zoetwaterdieren. Het bos in de herfst. Bosdieren, sporen, verschillende boomsoorten, bosvogels, paddenstoelen en schimmels, leeftijd van bomen. Alles onder de grond; plantendelen, bodemdieren, oude munten, voedselketen mol en worm, relatie tussen dingen uit verleden en heden. Hoogtes. Hoe ziet Nederland er van boven uit, wat zijn de hoogste punten, omtrek Nederland, hoogtes vergelijken, toonhoogtes. Kamperen in de nacht. Nachtdieren, nachtogen, maan en sterren, vorm van een tent, relatie tussen materiaal van een gebouw en de functie/omgeving. De eerste drie thema s komen aan de orde in de tweede helft van groep 3. In groep 4 staan de overige vijf thema s op het programma. Didactiek: Elk thema bestaat uit drie lessen. Les 1: introductie op het thema. De kinderen luisteren naar een verhaal of bekijken een praatplaat. Naar aanleiding hiervan wordt er met de kinderen klassikaal over het onderwerp en over hun eigen ervaringen gesproken. Les 2 en 3: de verdere verwerking en uitwerking van de inhoud aan de hand van leer- en doeopdrachten. De kinderen kunnen dit zelfstandig of na een korte instructie doen. Bij elk thema zijn extra lessuggesties gegeven voor o.a. de vakgebieden rekenen, handvaardigheid, spel. Er zijn weinig tot geen lessuggesties omtrent techniek te vinden. 22

23 Methode Naut groep 5: In groep 5 komen de volgende thema s aan de orde. Hieronder een overzicht van deze thema s en bijbehorende lessen: Thema: Lessen: Beknopte Lesomschrijving: Thema 1: De wereld om Les 1 Allemaal natuur Levende natuur en levenloze natuur. Planten en dieren. je heen Les 2 Allemaal dieren Kenmerken van dieren; zoogdieren, vogels, vissen, reptielen, amfibieën. Les 3 Kleine wezens Kleine dieren zonder botten of die geen dier of plant zijn; insecten, spinnen, bacteriën. Thema 2: Planten en Les 1 De groene wereld Kenmerken van een plant. Ze hebben licht, water, lucht nodig om te leven. dieren Les 2 De dierenwereld Planteneters en vleeseters, schutkleur, gedrag van dieren. Les 3 Samenwonen Planten en dieren hebben elkaar nodig. Eigen leefomgeving, dier past bij de omgeving. Thema 3: Voeding en je Les 1 Van boerderij tot supermarkt Bijna alles wat je eet komt uit de natuur. Boerderij en fabriek. Eten uit andere landen. lichaam Les 2 je bent gemaakt van eten Eten om te groeien en voor energie. Je lichaam haalt bouw- en brandstof uit eten. Les 3 Vleeseters en planteneters Lichaam van dieren is aangepast op voedsel. Verschillen bij vleeseters en planteneters. Thema 4: Techniek om je Les 1 Wat is techniek? Techniek is overal. Door mensen gemaakt, probleem/oplossing. heen Les 2 De fiets van Omar Kenmerken van een fiets. Voortgekomen ui de techniek. Les 3 De fiets: hoe werkt hij? Dingen waarbij aan gedacht is bij het maken van een goede fiets. Thema 5: Weer en Les 1 Het weer Temperatuur, neerslag, wind. Het weer voorspellen. klimaat Les 2 Seizoenen De kenmerken van de 4 seizoenen: lente, zomer, herfst, winter. Les 3 Het klimaat Verschillende soorten klimaten bij bepaalde gebieden. Nederland heeft zeeklimaat. Didactiek: Elk thema bestaat uit vier lessen. Elke les heeft een vaste opbouw van oriëntatie, verwerving, verwerking en context. Hierin gaan beleven, nadenken, oplossingen bedenken en toepassen schuil. Door deze opbouw wennen leerlingen aan de aanpak van het vak en krijgen ze een leerstrategie voor de toekomst aangereikt. Het is een eerste stap op weg naar zelfstandig leren. Basisles 1: Dit is een themaopening waarin de kinderen enthousiast worden gemaakt voor het onderwerp. Er wordt aandacht besteed aan de begrippen die in elk thema voorkomen. In les 2&3 worden andere onderwerpen besproken die met het thema te maken hebben volgens dezelfde opbouw. 23