V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER OKTOBER 2016
|
|
- Emilie van Loon
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Tel.: Fax: Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER OKTOBER EDITORIAL 2.ECONOMIE Begroting Curaçao 2017 Stand van zaken toerisme t/m 1 ste helft 2016 Cijfermatig overzicht resultaten parlementsverkiezingen 5 okt RAPPORTEN Risico inschatting verzekeraars 4.(Nieuwe)Wetgeving 5.ECONOMISCHE INDICATOREN 1.EDITORIAL Het proces van vormen van een nieuwe Regering is in volle gang. Ongeacht welke kabinet straks zal aantreden, zal deze er niet aan ontkomen om aandacht te besteden aan de economie. Het is bekend dat de performance van de Curaçaose economie al geruime tijd niet denderend is en zoals de zaken thans voorstaan er vooralsnog geen concrete tekenen zijn die duiden op snelle verbetering hiervan. Uit gepubliceerde rapporten van diverse instellingen ( o.a. CBCS, CBS, SVB) kan worden afgeleid dat anno oktober 2016 de economische situatie in grote lijnen er als volgt uitziet: - Economische krimp van 0,2% in het eerste kwartaal In 2015 was er sprake van een marginale groei van 0,3% terwijl de jaren 2014, 2013 en 2012 een stagnatie in groei vertoonden. In de afgelopen decennia bedroeg de gemiddelde jaarlijkse economische groei minder dan 0,5%. In de regio was in deze periode sprake van een groei van 2-3%. - Een verslechtering van de arbeidsproductiviteit met meer dan 25% in de afgelopen tien jaar. - De werkeloosheid is enigszins verminderd maar blijft relatief hoog ( in 2015 bedroeg het totale werkeloosheidspercentage 11,7%. De jeugdwerkeloosheid was 29,7% ). - Daling van de welvaart en toename verarming in de afgelopen decennia welke tot uiting komt in daling van de reële BBP per capita met 9,7%. - Opdrogende sociale fondsen ( AOV, BVZ, AVBZ). - Na jaren van groei was er in 2015 sprake van daling van het totaal aantal bezoekende toeristen alsmede afname van de deviezeninkomsten uit deze sector. 1
2 Voorlopige cijfers wijzen in de richting dat in de eerste helft van 2016 hierin geen verbetering is opgetreden. Deze ontwikkeling geeft reden tot grote bezorgdheid omdat o.a. de welvaart, economische groei, werkgelegenheid en inkomen in het geding zijn. Het terechte streven van de thans demissionaire Minister SOAW om de armoede aan te pakken en te verminderen zal echter niet lukken indien geen duurzame economische groei wordt gerealiseerd. De vraag is of het beleid en de maatregelen welke de Minister SOAW voorstaat en heeft genomen, zullen resulteren in de zo noodzakelijke economische groei. Concreet gaat het om de zgn. 80/20 regeling in te voeren en de afgekondigde Ministeriële Regelingen verhogen van de minimumlonen met bijna 40% in vier jaar tijd en verbod tewerkstellingsvergunningen 34 beroepen. Naar de bescheiden mening van de VBC zal armoedebestrijding niet worden bereikt met het wettelijk fors verhogen van (minimum)lonen en afsluiten van de arbeidsmarkt. Integendeel drastische loonsverhogingen en protectionisme waartegenover niet een navenante toename van de arbeidsproductiviteit staat, zal veeleer leiden tot verlies van arbeidsplaatsen en daarmee vergroten van de armoede. Het beleid en besluiten van de Minister SOAW zullen dan ook contraproductief werken. Het zou wellicht zinvoller zijn om in plaats van een loonbeleid een werkgelegenheidsbeleid te voeren waarbij scholing en opleiding voorname onderdelen hiervan zijn. Immers in de visie van de VBC is creëren van duurzame arbeidsplaatsen het beste middel om armoede te verminderen en adequaat aan te pakken. Op de nieuw aan te treden Regering wordt een beroep gedaan om voornoemd beleid van de thans demissionaire Minister SOAW en ministeriële regelingen te evalueren en aan te passen. Waar het om gaat is dat er een evenwichtig (sociaal) beleid gevoerd wordt die de economie kan dragen en het investeringsklimaat niet doet verslechteren. 2.ECONOMIE Begroting Curacao 2017 Algemeen wordt aangenomen dat de begroting één van de belangrijkste beleidsdocumenten is van het land. De begroting is de integrale financiële vertaling van de beleidsvoornemens van de Regering voor het begrotingsjaar en de daarop volgende jaren. Gezien de belangrijkheid van de begroting is het zaak dat deze een volledig en getrouw beeld geeft van de inkomsten en uitgaven en voldoet aan de financiële normen. Daarnaast dient de begroting goed onderbouwd te zijn en inzicht te verschaffen in de (toekomstige) ontwikkeling van de overheidsfinanciën. De door de Regering van Curaçao bij de Staten ingediende begroting van het jaar 2017 laat het volgend beeld zien: 2
3 Recapitulatie Begroting 2017 inclusief brutering sociale zekerheid Bron:Begroting Curaçao 2017 De begroting 2017 is in evenwicht. Dit is ook het geval voor de jaren daarna. Vanaf 2016 is een stelselwijziging doorgevoerd. Deze aanpassing houdt in dat de baten en lasten van de fondsen die door de Sociale Verzekeringsbank worden beheerd, bruto worden opgenomen in de begroting. De motivering hierbij is om tot een betere financiële aansturing van de sociale zekerheid aan te sturen. Hiermee wordt ook vooruitgelopen op de hervorming van het fiscale stelsel betreffende het integreren van de inkomstenbelasting en de sociale premies van de werknemer. De sociale premies zullen onderdeel gaan vormen van de algemene middelen en met behulp van een systeem van verdeelsleutels worden toegewezen. Deze stelselaanpassing is in 2016 aangekondigd echter voor zover bekend zijn deze voornemens nog niet in de Staten behandeld en geformaliseerd. Gewone dienst: Hieronder volgt een break-down van de gewone dienst van begroting: Baten: Voor de periode is de verwachting dat de baten zullen toenemen als gevolg van stijging van de belastingenontvangsten en sociale premies als gevolg van verwachte groei van de economie. Lasten: De lasten zullen in de periode ook toenemen als gevolg van stijging van de posten beloning personeel, interest, sociale zekerheid en forse toename van het onderdeel reserveringen. Uit de begroting 2017 blijkt dat na jaren van vermindering van het aantal werknemers in de publieke sector hieraan een eind komt. Verwacht wordt dat het aantal zal gaan toenemen. (vide onderstaande tabel). 3
4 Overzicht Baten en Lasten Gewone dienst Bron: Begroting Curaçao 2017 Uitsplitsing belastingopbrengsten: Bron: Begroting Curaçao
5 Personeelsaantallen Bron:Begroting Curaçao 2017 Kapitaaldienst: De uitsplitsing van de kapitaaldienst ziet er als volgt uit: Kapitaaldienst: lasten en baten Bron: Begroting Curaçao 2017 Uit bovenstaande tabel blijkt dat voor de periode voor in totaal ongeveer ANG 650 mln gereserveerd is voor investeringen. Waaraan worden de belastinggelden besteed? Bron: Begroting Curaçao
6 Uit bovenstaande tabel kan worden afgeleid dat de ministeries van Gezondheidszorg/Milieu en Natuur (ANG 757 mln), Sociale Ontwikkeling, Arbeid en Welzijn ( ANG 557 mln) en Onderwijs/ Wetenschap/ Cultuur en Sport (ANG 350 mln) qua uitgaven de grootste ministeries zijn. Gezamenlijk gaat ongeveer 66 % van de totale begroting naar deze ministeries. De ministeries Financiën en Bestuur/Planning en Dienstverlening opereren overheidsbreed d.w.z. dat een deel van hun middelen ook aangewend moeten worden voor andere ministeries. Indien het uitgaven categorie criterium wordt gehanteerd dan blijkt dat bijna 83% van de begroting besteed wordt aan de volgende categorieën: - Sociale zekerheid ( ANG 1292 mln) - Beloning personeel (ANG 456 mln); - Overdrachten ( ANG 340 mln); Economische groei Bij het opstellen van de begroting 2017 is de Regering uitgegaan van de volgende meerjarige groei scenario: Bron: Begroting Curaçao 2017 De geprojecteerde verbetering van de economische groei is volgens de Regering het gevolg van het saneringsplan aangevuld met maatregelen om de economie te stimuleren. Door publieke investeringen in onder andere bouw van het nieuwe ziekenhuis, nieuwbouw en vernieuwbouw van scholen, fysieke infrastructuur ( wegen) en de tweede megapier zal de economie worden gestimuleerd en de efficiency worden verbeterd. Ook worden investeringen uit de private sector verwacht (o.a. start bouw van het Marriott Courtyard hotel, renovatie hotels). Schuldpositie: De staatsschuld neemt in de loop der jaren toe als gevolg van het financieren van de kapitaaluitgaven. In 2010 bedroeg de schuldquote 32%. In 2015 bedroeg deze volgens de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten en het IMF 44,3% en in 2020 is de verwachting dat deze 46.1% zal bedragen. Opvallend is de discrepantie tussen de cijfers van het Ministerie van Financiën enerzijds en die van de CBCS en het IMF anderzijds. De cijfers van het Ministerie van Financiën zijn lager dan die van de CBCS en het IMF ( vide onderstaande grafiek van het Ministerie van Financiën 6
7 Bron: Begroting Curaçao 2017 Redactioneel commentaar: De begroting 2016 is evenals het jaar ervoor in evenwicht. Ook meerjarig is dit het geval. Dit is een positieve ontwikkeling welk ongetwijfeld bijdraagt aan het proces creëren van macro economische stabiliteit en vertrouwen in de Curaçaose economie. De begroting 2017 omvat echter ook een aantal risico s. Onder andere betreft het de navolgende onderdelen: - Het sociale zekerheidsgebeuren meer in het bijzonder de sociale fondsen SVB. Om het sociale zekerheidstelsel te waarborgen heeft de Regering gemeend om het instrument fiscalisering toe te gaan passen. Echter vooralsnog ontbreekt een goede en deugdelijke onderbouwing waarom dit vehicle tot het beoogde resultaat zal leiden. Het zou goed zijn om een brede maatschappelijke discussie hierover te voeren. In ieder geval dienen de Staten een duidelijk standpunt hierover in te nemen. Verder valt het op dat er nog immer forse verschillen bestaan tussen de cijfers welke het Ministerie van Financiën hanteert ten opzichte van die van de SVB, in het bijzonder ten aanzien van het AOV en BVZ fonds. Ook rijst de vraag in hoeverre sprake is van gebalanceerde fondsen als de overheid significante bijdragen moet leveren om deze in evenwicht te krijgen. Zo dient voor het BVZ fonds in 2017 ANG 270 miljoen en voor het AOV fonds ANG 30 miljoen (extra) door het land bijgedragen te worden om de fondsen in stand (evenwicht) te houden. Zou stelselwijziging b.v. switch naar een kapitaaldekking stelsel voor de AOV en invoering van een privaatrechtelijke ziektekostendekkingssysteem ter vervanging van huidige BVZ stelsel danwel andere alternatieven niet overwogen moeten worden? - Toenemende stijging van de schuldquote. De cijfers wijzen uit dat er sprake is van een toename van de schuldquote. Bedroeg deze in 2011 ongeveer 33%, in 2015 was deze gestegen naar 44,3%. Dit is hoger dan het structureel houdbaar geacht 7
8 niveau van 40% bbp. Verdere stijging zal ertoe leiden dat een houdbare overheidsfinanciën onder druk zal komen te staan. Ter voorkoming hiervan wordt gepleit om het voorstel van het IMF om een staatsschuldquotenorm van 40% van het bbp (wettelijk) in te voeren over te nemen ter waarborging van begrotingsdiscipline waardoor ongewenste situaties die zich voor 2010 op dit vlak manifesteerde vermeden kunnen worden. - De economische groei ontwikkelingen. In navolging van 2015 wordt uitgegaan van een lichte reële economische groei in 2016 van 0,5% gevolgd door verdere groei in Het eerste kwartaal 2016 vertoonde echter een krimp van 0,2%. De indicaties o.a. stagnatie toeristische sector en afnemende arbeidsproductiviteit wijzen eerder in de richting van een nulgroei respectievelijk krimp. Afkondiging van een drastische verhoging van het (minimum)loon per 1 januari 2017 en verdere verstarring van de arbeidsmarkt (invoering verbod tewerkstellingsvergunningen 34 beroepen en mogelijke inwerkingtreding van de zgn. 80/20 regeling) zijn maatregelen die eerder de afname van groei en krimp zullen versterken dan mogelijk herstel van groei. Een dergelijke ontwikkeling zal negatieve gevolgen hebben voor de begroting. Hopelijk dat het nieuw aan te treden kabinet ertoe zal leiden dat het vertrouwen wordt hersteld en het investeringsklimaat wordt verbeterd. Stand van zaken toerisme t/m 1 ste helft Uit onderstaande (statistische) data blijkt dat het toerisme in de periode een alleszins acceptabele groei heeft gerealiseerd. Deze sector is in de afgelopen jaren één van de weinige branches waar sprake is van expansie en als zodanig heeft bijgedragen tot het drijvende houden van de Curaçaose economie. De groei manifesteerde zich zowel in toename van verdiensten (deviezen) als aantal bezoekende toeristen. Ontwikkeling deviezenontvangsten: Uit de cijfers blijkt dat in de afgelopen 15 jaar de bruto deviezeninkomsten uit deze sector zijn verdrievoudigd. Met uitzondering van 2009 en 2015 was er steeds sprake van groei ten opzichte van het voorgaande jaar. Toerisme is de voornaamste export sector geworden. In 2015 was de bijdrage van toeristische activiteiten in de totale deviezen pot 31%. In 2000 bedroeg dit aandeel 14%. Tabel compilatie kern statistische data toerisme Bron: CTB, CBCS, CHATA 8
9 Ontwikkeling aantal bezoekende toeristen: Zowel het aantal verblijf- als cruisetoeristen neemt in de periode toe. Het cruise toerisme vertoont wel grotere jaarlijkse fluctuaties ten opzichte van het verblijfstoerisme wat betreft het aantal bezoekers. De toename van het aantal verblijfstoeristen weerspiegelt zich ook in een toename van het aantal overnachtingen en hogere hotelbezettingsgraden. Bron: CBCS Stagnatie groei? In 2015 komt er een eind aan de groei van het totaal aantal bezoekende toeristen. Het aantal verblijfstoeristen neemt nog toe echter aantal cruise toeristen en daytrippers neemt af. Deze ontwikkeling manifesteert zich ook in de bruto deviezeninkomsten die in 2015 met bijna ANG 50 miljoen afnemen. 9
10 De grote vraag is of de daling in 2015 van incidentele aard is dan wel sprake is van een keerpunt. Voorlopige cijfers eerste half jaar 2016 leveren het volgende beeld op: - Toename van het aantal verblijftoeristen met 1% ( in 2016 versus in 2015) - Afname van het aantal cruise toeristen met 13% ( in 2016 versus in 2015) - Afname van het totaal aantal bezoekende toeristen ( verblijf, cruise en daytrippers) met 7% ( 579,609 in 2016 versus 623,165 in 2015). In 2015 was er ook sprake van een achteruitgang van 5% ten opzichte van Over heel 2015 bezochten 1,072,494 toeristen Curaçao. In 2014 was dit aantal 1,129,299 toeristen. - Afname overnachtingen met 5% ( nachten in 2016 versus nachten in 2015). - Verslechtering van bezettingsgraad hotels: t/m augustus 2016 was het gemiddelde 66,48% versus 71,15% zelfde periode in Verslechtering van de gemiddelde RevPar periode t/m aug 2016 ( $ in 2016 versus $ in 2015) - De bruto deviezen inkomsten in het eerste kwartaal 2016 waren nagenoeg gelijk aan eerste kwartaal Deze ontwikkeling wijst in de richting dat ook in 2016 vermoedelijk sprake zal zijn van een totale daling van het aantal bezoekende toeristen en naar alle waarschijnlijkheid ook verdere teruggang van de deviezeninkomsten uit deze sector. Het is duidelijk dat de sector momenteel moeilijke tijden doormaakt. Een zorgwekkende trend voor de Curaçaose economie temeer daar het toerisme de laatste jaren een van de weinige groei activiteiten was. De eerste tekenen manifesteren zich al: Volgens de CBCS sloot het eerste kwartaal 2016 af met een krimp van 0,2 %. Oorzaken: Structurele wijzigingen? De indicaties wijzen in de richting dat de hotels minder bezoekers accommoderen ondanks het feit dat het aantal verblijfstoeristen toeneemt. Alternatieve accommodaties (Airbnb) veroveren steeds meer terrein. Zij blijken grote concurrenten te zijn van de hotels. Zijn de hotels niet meegegaan met de nieuwe trends of is er sprake van oneerlijke concurrentie zoals door sommigen naar voren wordt gebracht? Volgens deze groep zou een groot deel van de alternatieve accommodaties niet aan de verplichtingen voldoen die aan hotels worden opgelegd ( o.a. afdracht belastingen, veiligheidseisen, hinder en gezondheidsvergunningen etc). Er kan niet gesproken worden van een level playing field. De dalende (deviezen)inkomsten en lagere RevPar wijzen in de richting dat vooral toeristen Curaçao bezoeken die minder spenderen. Op Aruba en de andere eilanden is er evenwel sprake van verdere groei van de deviezeninkomsten en (veel) hogere RevPar ratios. De hamvraag rijst dan ook waarom het Curaçao niet lukt om ook deze doeleinden te halen. 10
11 Is het product Curaçao twee tot drie keer minder aantrekkelijk dan die van Aruba, US Virgin, Barbados, Cayman die hoge RevPars en groeiende deviezeninkomsten realiseren of is dit te wijten aan andere factoren zoals verkeerd beleid en/of visie en/of mindset, een outdated model, oneerlijke concurrentie? Het Curaçaos toeristisch ontwikkelingsmodel vertoont trekken van het prototype low prize high volume. Hiertegenover staat het high ROI less volume model welke de andere eilanden nastreven. Wat de motieven ook moge zijn de stagnatie en krimp van het toerisme dient reden te zijn voor bezorgdheid omdat deze ontwikkeling negatieve gevolgen heeft voor de economie, welvaart en werkgelegenheid. Wereldwijd is toerisme nog immer een groei sector, derhalve is er volop ruimte voor Curaçao om deze sector verder structureel te doen groeien. Het is duidelijk dat actie ondernomen moet worden om het tij te keren. Wat nodig is, is visie, daadkracht, consistentie en leiderschap. Dat deze eigenschappen nog onvoldoende aanwezig zijn wordt onder meer geïllustreerd met het feit dat ondanks het opstellen van twee Strategic Tourism Masterplannen (STM) het nog immer onduidelijk is welke ontwikkelingsmodel expliciet wordt aangehangen en nagestreefd. Ook de maandenlange openstaande vacature met betrekking tot het aanstellen van en professionele CEO bij het CTB draagt niet bij tot verdere duurzame groei en ontwikkeling van deze voor de Curaçaose economie uiterst belangrijke sector. Het ontbreken van een duidelijk keuze begint zich kennelijk nu te wreken. Het ondernemen van acties is zeer gewenst. Cijfermatig overzicht resultaten Parlementsverkiezingen Curaçao d.d. 5 oktober 2016 De reguliere parlementsverkiezingen zouden conform schema op 30 september 2016 plaatsvinden. Echter vanwege orkaandreiging Matthew werden deze uitgesteld naar 5 oktober Hieronder volgt een cijfermatig overzicht van de voornaamste resultaten: Opkomst: 11
12 STEMMEN en ZETELVERDELING: 7: politieke partijen die voor de eerste keer aan de verkiezingen deelnamen Overzicht persoonlijk aantal stemmen lijsttrekkers partij met een of meer zetels Verkiezing okt 2016 Verkiezing okt 2012 Verkiezing aug 2010 Verkiezing jan 2010* PAR: mw Jesus- Leito geen lijstrekker geen lijsttrekker geen lijsttrekker MFK: hr.schotte ,450 10,570 geen lijsttrekker PS.Hr. Cordoba geen lijstrekker geen lijsttrekker geen lijsttrekker MAN:hr Koeiman geen lijstrekker geen lijsttrekker geen lijsttrekker PNP : hr Davelaar ,745 1,190 3,406 KdNT:hr. Dos Santos geen deelname geen deelname geen deelname UKH:mw Leeflang geen deelname geen deelname geen deelname MP: mw Moses geen deelname geen deelname geen deelname 12
13 3.RAPPORTEN Bijgaand artikel is afkomstig van de heren S. Houben en R. Curiel. De informatie en opinie in dit artikel ligt volledig bij de auteurs. Risico inschatting voor verzekeraars It is better to be roughly right than to be exactly wrong De Curaçaose verzekeringsindustrie voert jaarlijks een toets uit om na te gaan of verzekeraars in staat zijn om aan hun toekomstige verplichtingen te voldoen. Pricing grondslagen gehanteerd voor het bepalen van een premie en de reserve 1 worden voornamelijk door de verwachtingen rond rendement en sterfte ontwikkelingen bepaald. Echter kunnen deze uitgangspunten tijdens de duur van een verzekeringsproduct wijzigen waardoor eerder vastgestelde reserves onvoldoende kunnen zijn. Deze toets op actuele grondslagen heet de toereikendheidstoets ofwel Liability Adequecy Test (LAT). De huidige discussie rondom de toets spitst zich toe tot de vraag welke rentecurve gehanteerd moet worden, en of centrale bank deze curve moet voorschrijven of dat er ruimte is voor eigen interpretatie. Dit artikel beschrijft wat de impact kan zijn van veranderende omstandigheden, hoe de huidige toets is vormgegeven, en welke verbeterpunten noodzakelijk zijn zodat de toets ook echte meerwaarde kan creëren. De impact van wijzigende (markt) omstandigheden De omstandigheden voor rente en sterfte ontwikkelingen hebben een significante impact op de prijs van lijfrente producten (repeterende uitkeringen tot overlijden van de deelnemer). Tabel 1 toont de waarde van een direct ingaande levens lange uitkering met waarde 1 voor mannen op basis van verschillende rentes (3% en 4%) en op basis van verschillende sterfte aannames (een oude aanname 8590 en een meer recente van 0308). Bijvoorbeeld, voor een man met leeftijd 25 is de contante waarde van een direct ingaande uitkering voor de combinatie 3% rekenrente en sterfte aanname 0308 gelijk aan 26,29: 1 Contante waarde van lasten - baten 13
14 Mannen %_8590 3%_8590 4%_0308 3%_ En tabel 2 toont de tarieven voor vrouwen: Tabel 1: lijfrente tarieven mannen Vrouwen %_8590 3%_8590 4%_0308 3%_ Tabel 2: lijfrente tarieven vrouwen Uit tabel 1 en 2 blijkt dat het wijzigen van uitgangspunten aanzienlijke impact heeft op de tarieven van de producten. De rente aanname heeft vooral impact voor langere looptijden (jongere leeftijden) omdat hier een rente-op-rente effect speelt. Als wij naar het verschil kijken met de standaard tarieven van 4%_8590 valt ook het volgende op: Mannen 3%_8590 4%_0308 3%_ Tabel 3: verschil met 4%_
15 En tabel 4 voor vrouwen: Vrouwen %_8590 4%_0308 3%_ Tabel 4: verschil met 4%_8590 Uit tabel 3 en 4 blijkt dat als de rente en sterfte aannames beiden veranderen, dit een versterkend effect op elkaar heeft: de impact van de wijziging in kolom 3%_0308 is groter dan de som van de impact in kolommen 3%_8590 en 4%_0308. How the mightly have fallen de ondergang van Equitable Life Een klassiek voorbeeld van rente risico is de ondergang de oudste Britse verzekeraar Equitable Life in Tijdens de dagen van hoge rente in de jaren 70 en 80 hadden zij garantie contracten afgesloten waarbij polishouders op pensioendatum hun kapitaal konden omzetten naar een lijfrente uitkering gebaseerd op een hoge rente van 7,5%. Echter gebeurde er in de jaren 90 een aantal omwentelingen die niemand voorzien had: de val van de Berlijnse muur, en uiteenvallen van de Sovjet Unie leiden opeens van een wereld met heel veel onzekerheden, naar een wereld met veel meer zekerheden. Dit had als gevolg dat ook de rente vergoeding, die voor een deel een vergoeding voor onzekerheid is, aanzienlijk daalde: 15
16 Figuur 1: dalende rentes in de Jaren 90 De rentes die Equitable Life in het verleden had afgegeven, bleken opeens niet meer te matchen met aanwezige beleggingen. Het verschil tussen de rente vergoeding aan de polishouder, en de rente vergoeding op staatsobligaties bleek in de jaren 90 zo groot te worden, dat in 2000 Equitable Life gesloten werd voor nieuwe business en in 2001 moest worden overgenomen door Halifax om faillissement te voorkomen. Rente risico kan een verzekeraar en verzekerden dus veel schade toebrengen. Een diepere analyse door McDonnell in 2002 over de oorzaken van faillissementen van verzekeraars toont dat vooral de interactie tussen verschillende risico s gevaarlijk kan zijn. Helaas besteedt het huidige LAT voorstel geen aandacht aan simultane risico gebeurtenissen. Huidig voorstel 2 De rente vaststelling in de LAT is een combinatie van het rendement op ex-na staatsobligaties en US Treasury. In het huidige LAT voorstel zijn 2 methodieken uitgewerkt: de eerste met de rente op ex-na staatsobligaties van voor en de 2 Zie website CBCS, LAT regelgeving september Datum opheffing Land Nederlandse Antillen 16
17 Yield tweede met een rente na Daartussen bestaat een groot verschil als Figuur 2 toont 4 : 7% Yield voor en na % 5% 4% 3% 2% 1% voor na % -1% Looptijd Figuur 2: groot verschil rentes voor en na Omdat het renteniveau zo verschilt, leidt deze tot significante verschillen bij het vaststellen van een voorziening (contante waarde toekomstige uitkeringen) van een lijfrente uitkering zowel bij mannelijke als vrouwelijke deelnemers: Voor Na Voor Na Tabel 5: effect rekenrente mannen 4 Data per
18 Voor Na Voor Na Tabel 6: effect rekenrente vrouwen Maar naast het rente effect, kan ook een langleven trend tot aanzienlijke wijzigingen leiden in tarieven. De sterftetafel van het Actuarieel Genootschap bevat een trend in langer leven: de sterftekans van een 30-jarige in 2050 is bijvoorbeeld lager dan de sterftekans van een 30-jarige in Tabel 7 toont de impact van het wel en niet meenemen van een sterftetrend voor het jaar 2016 van de mannen-tabel: 4% rekenrente 3% rekenrente Geen trend Sterfte trend Geen trend Sterfte trend Tabel 7: effect langleven trend op tarieven Ook uit tabel 7 blijkt dat het niet meenemen van een langleven trend, een aanzienlijke impact kan hebben op de hoogte van de pricing en reservering. Verbeterpunten Een positieve ontwikkeling in de LAT nieuwe regelgeving is de intrede van risico management. Zo worden verzekerings technische risico s (sterfte en afkoop), krediet risico en operationeel risico specifiek genoemd en moeten deze gekwantificeerd worden. 18
19 Echter, is de huidige tekst nogal vrijblijvend wat er van verzekeraars verwacht wordt qua kwantificering van risico s: richtlijnen rondom het kwantificeren van risico s zouden een duidelijker kader scheppen. Vooral voor markt risico s zoals rente risico is dit een gemiste kans: de huidige regelgeving gaat uit van een punt schatting waarbij slechts een rente curve wordt doorberekend terwijl het berekenen van verschillende scenario s veel meer inzicht geeft in de potentiele risico s. Het is ook opmerkelijk dat andere markt risico s (zoals aandelen, valuta of grondstoffen) helemaal niet in de toets ter sprake komen. Ook zou het voorschrijven van gespecificeerde scenario s het gemakkelijker maken voor de toezichthouder om de verschillen tussen verzekeraars beter te doorgronden. Het effect van langleven is inmiddels ook in Curaçao onderzocht en onderbouwd 5 : berekeningen waarbij deze stijgende trend in levensverwachting wordt meegenomen zouden veel inzicht geven. Een prognosetafel (met trend) of een opslag zouden al een stap in de goede richting zijn. Als laatste zou een gecombineerd scenario waarbij verschillende factoren samen wijzigen (bv rente en sterfte) veel inzichten geven over toereikendheid voor het huidige lage rente klimaat waarin mensen steeds langer leven. Conclusie Zoals Keynes al zei It is better to be roughly right than precisely wrong maar helaas is de huidige uitwerking van de LAT een voorbeeld van het laatste. Door de focus op de juiste rentecurve, is de onzekerheid rondom rentes, en andere markt risico s teniet gegaan in de toets. Hierdoor biedt de toets enkel een inschatting van de risico s onder de huidige markt omstandigheden, en niet van de potentiële risico s onder wijzigende markt omstandigheden. Dit laatste zou een directie van een verzekeraar, en de toezichthouder veel meer inzicht geven in hun portefeuille zodat zij tijdig in staat zijn om bij te sturen. Dat veranderingen in rendementen en rentes grote impact kunnen hebben op het voorbestaan van verzekeraars toont het voorbeeld van Equitable Life. De toezichthouder zou er daarom goed aan doen om via scenario analyse deze markt risico s een prominente plaats te geven in de risico meting en beheersing die uiteindelijk het doel is van de LAT. Referenties 5 Zie Buck sterfte onderzoek 19
20 Actuarieel Genootschap, Prognosetafel AG , Buck consultants, Augustus 2015: update sterfte onderzoek, CBCS, LAT regelgeving september 2015, Curacao rentes, CBCS financial market information , Equitable Life, McDonnell, W., Managing risk: practical lessons from recent faillures of EU insurers, FSA Occasional paper series 20 (December 2002) About the authors: 4.(Nieuwe)Wetgeving Beknopt overzicht recente (initiatief) wetsvoorstellen/aanpassingen op sociaaleconomisch gebied welke door de Regering dan wel als initiatief ontwerp van de Staten aan de wetgevende macht ter behandeling zijn aangeboden en waar de SER advies over dient uit te brengen (periode september t/m oktober 2016). In de betreffende verslagperiode zijn er geen ontwerp landsverordeningen ter advisering aan de SER aangeboden. 20
21 5.ECONOMIC INDICATORS Foreign Exchange Position (x mln) : Sept 2016 : NAƒ 2,636 definition IMF Sept 2015 : NAƒ 2,564 Import coverage (months) Sept 2016 : 4.7 Consumer Price Index (Oct 2006 = 100) July 2016 :124.4 July 2015 :124.8 Change : Average inflation past 12 months : % Population and Employment Curaçao : Total population 155, ,234 Employed population 61,823 59,295 Unemployed population 8,198 8,555 Labor Force 70,021 67,850 Unemployment rate 11.7% 12.6% Stay over tourism no of visitors : July 2016 year to date : 261,455 July 2015 year to date : 257,727 Change : 1 % Cruise tourism no. of passengers : July 2016 year to date:298,989 July 2015 year to date :342,225 Change: - 14 % Stay over nights July 2016 year to date: 2,103,387 July 2015 year to date: 2,221,123 Change: - 5% Shipping : Jan - Aug 2016 Jan - Aug 2015 Freight Tanker Cruise Others
22 Jan- July 2016 Jan-July 2015 Cargo movements, metric tons Unloaded 350, ,470 Loaded 120, ,661 Sept 2016 Sept 2015 Total companies Commercial Register Local 25,317 24,915 International 13,734 13,506 Total 39,051 38,421 Source: Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten, Central Bureau of Statistics, Curaçao Tourism Development Foundation, Curaçao Port Authority, MEO, CHATA, Chamber of Commerce Curaçao 22
V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER NOVEMBER 2017
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER NOVEMBER 2017 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Begroting Curaçao 2018 Impact CNSJF op de Curaçaose economie
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER JANUARI 2015
1 Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER JANUARI 2015 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Stand van zaken ontwikkeling toeristische sector Curaçao
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER FEBRUARI 2012
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O info@vbc.an www.vbc.an NEWSLETTER FEBRUARI 2012 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Stand van zaken Strategisch Toeristen
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER MAART 2014
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER MAART 2014 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Beëindiging Aanwijzing en hoe nu verder? Resultaten Conjunctuur
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER NOVEMBER 2015
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER NOVEMBER 2015 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Stand van zaken overheidsfinanciën 3 e kwartaal 2015
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER JULI 2015
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER JULI 2015 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Performance Curaçao economy 2014 and expected developments
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER SEPTEMBER 2014
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER SEPTEMBER 2014 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE (Sociaal-Economisch) Beleid Regering 2014/2015 Begroting
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER AUGUSTUS 2014
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER AUGUSTUS 2014 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Ontwikkelingen betalingsbalans 2013 Landsverordening
Nadere informatieDe Ultimate Forward Rate Methodiek
De Ultimate Forward Rate Methodiek Notitie van het Actuarieel Genootschap 23 augustus 2012 Inleiding Voor het zomerreces heeft de Tweede Kamer een aantal debatten gevoerd over de Hoofdlijnennota herziening
Nadere informatieDe financiële crisis: en de Nederlandse Antillen
De financiële crisis en de Nederlandse Antillen Presentatie door Eric Matto Bank van de Nederlandse Antillen voor het seminar De financiële crisis: oorzaken, gevolgen en aanpak 2 september 2009 Blijven
Nadere informatieRESULTATEN CONJUNCTUURENQUETE 1STE HELFT 2018
RESULTATEN CONJUNCTUURENQUETE 1STE HELFT 2018 Willemstad, september 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Investeringsbelemmeringen Vertrouwen in de economie... 4 Vertrouwen in de toekomst... 5 Perceptie investeringsklimaat...
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER DECEMBER 2014
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER DECEMBER 2014 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Aanpassing Minimumlonen 2015 Voorstel inkorten AOV/AWW
Nadere informatieMarktwaardedekkingsgraad per 30 september ,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013.
Kwartaalbericht 2013 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 september 2013 122,8%, een toename van 1,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER AUGUSTUS 2012
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O info@vbc.an www.vbc.an NEWSLETTER AUGUSTUS 2012 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Resultaten seminar Economen Platform
Nadere informatieMarktwaarde van de pensioenverplichtingen in het tweede kwartaal gestegen van 15.941 miljoen naar 16.893 miljoen ( 15.008 miljoen ultimo Q4 2013).
Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 30 juni 2014 129,5%, een toename van 0,9%-punt ten opzichte van 31 maart 2014. Over de eerste zes maanden steeg de marktwaardedekkingsgraad
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER APRIL 2015
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER APRIL 2015 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Aanpassing Tax- Holiday wetgeving Stand van zaken Overheidsfinanciën
Nadere informatieA 2014 N 106 PUBLICATIEBLAD
A 2014 N 106 PUBLICATIEBLAD MINISTERIËLE REGELING MET ALGEMENE WERKING, van de 16 de december 2014 houdende toepassing van artikel 13, eerste lid, van de Landsverordening minimumlonen (PB 1972, no. 110)
Nadere informatieDekkingsgraad 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012.
Kwartaalbericht 2012 Samenvatting 121,8% per 30 september 2012, toename van 9,3%-punt ten opzichte van 30 juni 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website. Beleggingsrendement 4,2%
Nadere informatieA 2018 N 79 PUBLICATIEBLAD
A 2018 N 79 PUBLICATIEBLAD MINISTERIËLE REGELING MET ALGEMENE WERKING van de 20 ste december 2018 ter uitvoering van artikel 13, eerste lid, van de Landsverordening minimumlonen 1 Overwegende: De Minister
Nadere informatieResultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018
Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Chris M. Jager Inleiding In juni en juli 2018 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) bijna 360 bedrijven benaderd. Doel van deze enquête is om
Nadere informatieResultaten Conjuntuurenquete 2018
Resultaten Conjuntuurenquete 2018 Datum, maart 2019 Inleiding In november en december 2018 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) ruim 500 bedrijven benaderd. Doel van deze enquête is om op reguliere
Nadere informatieWERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING. bij
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.12.2017 SWD(2017) 479 final WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING bij Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement
Nadere informatieONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN
ONDERWERP PRESENTATIE IS EEN STELSELWIJZIGING IN BELANG VAN U ALS DEELNEMER? GENOEMDE ONTWIKKELINGEN / PROBLEMEN OM ONS PENSIOEN STELSEL TE WIJZIGEN 1 GEVOLGEN DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN 2 REKENRENTE,
Nadere informatieA 2014 N 5 PUBLICATIEBLAD. LANDSBESLUIT, houdende algemene maatregelen, van de 29 ste uitvoering van artikel 28a van de Zegelverordening
A 2014 N 5 PUBLICATIEBLAD LANDSBESLUIT, houdende algemene maatregelen, van de 29 ste uitvoering van artikel 28a van de Zegelverordening 1908 1. januari 2014, ter In overweging genomen hebbende: IN NAAM
Nadere informatieVerslag van de president
Verslag van de president De matige groei van de wereldeconomie zette zich voort in het tweede kwartaal van 2016 als gevolg van een groeivertraging in de hoogontwikkelde landen. In de opkomende economieën
Nadere informatie2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG
2012 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2012 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER AUGUSTUS 2013
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER AUGUSTUS 2013 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Ontwikkelingen Betalingsbalans 2012 Convenant bevorderen
Nadere informatieBeleggingsrendement 3% over het vierde kwartaal van 2012 (14,4% over geheel 2012); waarde van de beleggingen gestegen naar miljoen.
Kwartaalbericht 2012 Samenvatting DNB-dekkingsgraad 125,2% per 31 december 2012, toename van 3,6%-punt ten opzichte van 30 september 2012. Meer informatie over de dekkingsgraad vindt u op de website Beleggingsrendement
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER JULI 2013
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER JULI 2013 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Krimp economie Curaçao met 0,1% in 2012 Financiële Management
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatieCollege financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten
College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten Aan De minister van Financiën van Curaçao Adres kantoor Curaçao De Rouvilleweg 39 Willemstad, Curaçao Telefoon (+5999)4619081 Telefaxk (+5999) 4619088
Nadere informatieOntv.: 8 APR STATEN VAN CURACAO. No.: Sg3 S j, ~ - l3 V ERENIGIN G B EDR IJ F S L EV EN CUR A <;::AO. Curacrao, 2 april 2013
V ERENIGIN G B EDR IJ F S L EV EN CUR A
Nadere informatieA 2012 N 2 PUBLICATIEBLAD
A 2012 N 2 PUBLICATIEBLAD MINISTERIËLE REGELING, MET ALGEMENE WERKING, van de 17 de januari 2012 tot wijziging van de Gezamenlijke beschikking AOV/AWW en loonbelasting 1976 1 DE MINISTER VAN FINANCIËN
Nadere informatie2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG
2011 in het kort TOELICHTING OP HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het jaarverslag legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER OKTOBER 2012
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER OKTOBER 2012 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Financiële situatie Curaçao anno oktober 2012 Stand van
Nadere informatieMarktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013.
Kwartaalbericht 2014 Samenvatting Marktwaardedekkingsgraad per 31 maart 2014: 128,6%, een toename van 3,3%-punt ten opzichte van 31 december 2013. Meer informatie vindt u op de website. Beleggingsrendement
Nadere informatieResultaten Conjuntuurenquête jaar 2015
Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Willemstad, Mei 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Concluderende opmerkingen... 17 1 CBS Curaçao mei 2016 Inleiding
Nadere informatieV E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER OKTOBER 2014
Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER OKTOBER 2014 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE Brandbrief VBC aan regering over stand van zaken economie
Nadere informatieBUREAU VOOR DE STAATSSCHULD. Suriname Debt Management Office. Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2012
BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD Suriname Debt Management Office Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2012 Een vooruitblik op de schuld, de schuldenlastbetalingen in 2013-2045
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 34 002 Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2015) Nr. 77 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 18 november
Nadere informatieDe Dynamische Strategie Portefeuille DSP
De Dynamische Strategie Portefeuille DSP Onderdeel van het beleggingsbeleid van Pensioenfonds UWV 1 Inhoudsopgave Waarom beleggen? 4 Beleggen is niet zonder risico s 4 Strategische beleggingsportefeuille
Nadere informatieResultaten Conjunctuurenquête jaar 2017
Willemstad, april 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Investeringsbelemmeringen... 3 Vertrouwen in de economie... 4 Vertrouwen in de toekomst... 5 Perceptie investeringsklimaat... 6 Conjunctuurindex... 7
Nadere informatieBetreft: De Ultimate Forward Rate Methodiek / Notitie van het AG
De heer dr. P.H. Omtzigt Rapporteur Pensioenen Europa namens de Regering en de Tweede Kamer Postbus 20018 2500 EA 's Gravenhage Utrecht, 23 augustus 2012 Betreft: De Ultimate Forward Rate Methodiek / Notitie
Nadere informatieResultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015
Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel
Nadere informatieInkomsten en uitgaven van de landsoverheid Curaçao in 2014
Inkomsten en uitgaven van de landsoverheid Curaçao in 2014 Inleiding Joyce Mahabali De inkomsten van de overheid zijn de gelden die de overheid binnenkrijgt, overheidsuitgaven zijn de gelden die de overheid
Nadere informatieAFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN
AFKONDIGINGSBLAD VAN SINT MAARTEN Jaargang 2016 No. 43 Landsbesluit, houdende algemene maatregelen, van 4 augustus 2016 tot wijziging van de dagloongrenzen voor 2015, genoemd in de Landsverordening ongevallen
Nadere informatieNieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden
Nieuwe gewaarborgde rentevoeten voor de pensioenplannen die afgesloten worden door een onderneming Vragen & Antwoorden Employee Benefits Institute 1. Welke zijn de nieuwe rentevoeten die AXA Belgium waarborgt
Nadere informatieHerstel van de verzekeringsbranche in 2003
Herstel van de verzekeringsbranche in 2003 Uit voorlopige cijfers 1 van de Pensioen- & Verzekeringskamer (PVK) blijkt dat de verzekeringsbranche na een moeizame periode (vanaf 1999) zich enigszins hersteld
Nadere informatieKwartaalbericht 1e kwartaal 2009
Kwartaalbericht 1e kwartaal 2009 Dekkingsgraad 89% Belegd vermogen 68,3 miljard Herstelplan ingediend In het eerste kwartaal heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn een verlies op beleggingen geleden van 4,5%.
Nadere informatieWillemstad, mei Resultaten Conjunctuurenquête 2016
Willemstad, mei 2017 Resultaten Conjunctuurenquête 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 5 1.1 Investeringsbelemmeringen en bevorderingen... 5 1.2 Concurrentiepositie...
Nadere informatieKwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM. Tweede kwartaal april 2012 t/m 30 juni Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Tweede kwartaal 2012-1 april 2012 t/m 30 juni 2012 Samenvatting: Lage rente drukt dekkingsgraad Nominale dekkingsgraad is gedaald van 110,0% naar 105,1% Beleggingsrendement
Nadere informatieResultaten Conjunctuurenquete 2014
Willemstad, april 15 Inhoud Inleiding... 2 Methodologie... 2 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Investeringsbelemmeringen en bevorderingen...3 Concurrentiepositie...5 Vertrouwen in de economie...5 Vertrouwen
Nadere informatieDatum 17 mei 2016 Betreft Memorie van antwoord voorstel van Wet verbetering hybride markt WGA
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22 Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333 44
Nadere informatie2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG
2013 in het kort SAMENVATTING VAN HET JAARVERSLAG 1 Toelichting op het jaarverslag In het Jaarverslag 2013 legt het pensioenfonds uitgebreid verantwoording af over de ontwikkelingen, besluiten en gebeurtenissen
Nadere informatieEconomische ontwikkelingen in 2013 en vooruitzichten voor 2014
PERSBERICHT NR. 2013-009 Curaçao Economische ontwikkelingen in 2013 en vooruitzichten voor 2014 Na de economische krimp van 0,1% in 2012, neemt naar verwachting het reële Bruto Binnenlands Product van
Nadere informatieA 2017 N 80 PUBLICATIEBLAD. De Minister van Economische Ontwikkeling,
A 2017 N 80 PUBLICATIEBLAD MINISTERIËLE REGELING MET ALGEMENE WERKING van de 19 de september 2017 ter uitvoering van artikel 2, eerste lid, van de Prijzenverordening 1961 1 (Regeling basispremie wettelijke
Nadere informatieJaarcijfers 2012. 6 maart 2013
Jaarcijfers 2012 6 maart 2013 Overzicht Klantbelang gediend met stevig financieel fundament Resultaat 255 miljoen Dividendvoorstel 88 miljoen Solvabiliteit 293% Kosten verder verlaagd met 6% Eigen Vermogen
Nadere informatieSamenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad
Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2012-1 juli 2012 t/m 30 september 2012 Samenvatting: positief sentiment en gewijzigde rekenrente (UFR) stuwen dekkingsgraad Nominale dekkingsgraad
Nadere informatieKwartaalbericht 3e kwartaal 2009
Kwartaalbericht 3e kwartaal 2009 Dekkingsgraad 107% Belegd vermogen 81,9 miljard Rendement derde kwartaal 9,1% Premie- en indexatiebesluit in vierde kwartaal Het Pensioenfonds Zorg en Welzijn heeft in
Nadere informatieCOUNTRY PAYMENT REPORT 2015
COUNTRY PAYMENT REPORT 15 Het Country Payment Report is ontwikkeld door Intrum Justitia Intrum Justitia verzamelt informatie bij duizenden bedrijven in Europa en krijgt op die manier inzicht in het betalingsgedrag
Nadere informatiePENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE
PENSIOEN IN BEWEGING! KLAAR VOOR DE TOEKOMST? SAMEN DELEN, EEN STERKE KEUZE PENSIOEN IS AANVULLING OP AOW Lijfrente Salaris 100% Pensioen Staatspensioen (AOW) 2 AOW, VOLKSVERZEKERING (1) Voorziet in MINIMUM
Nadere informatieKwartaalbericht 4e kwartaal 2008
Kwartaalbericht 4e kwartaal 2008 Dekkingsgraad 92% Belegd vermogen daalt naar 71,5 miljard Geen indexering in 2009 In het vierde kwartaal heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn een verlies op beleggingen
Nadere informatieEconomische effecten van een verlaging van de administratieve lasten
CPB Notitie Datum : 7 april 2004 Aan : Projectdirectie Administratieve Lasten Economische effecten van een verlaging van de administratieve lasten 1 Inleiding Het kabinet heeft in het regeerakkoord het
Nadere informatiejul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09
HAAGSE MONITOR ECONOMISCHE RECESSIE 7 Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend zijn, in de
Nadere informatieLanglevenherverzekering binnen De toekomst van ons pensioenstelsel
Langlevenherverzekering binnen De toekomst van ons pensioenstelsel Afdekken van langlevenrisico om solidariteit binnen pensioenfonds niet verder op de proef te stellen Marjolein van Eekelen, Pricing Actuary
Nadere informatieVoorziening en dekkingsgraad
Voorziening en dekkingsgraad De invloed van rente en ontwikkeling overlevingskansen Een presentatie tbv de jaarvergadering van Stichting Pensioenfonds Ballast Nedam door Peter Janssen 30 september 2010
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus EA Den Haag
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag www.rijksoverheid.nl www.facebook.com/minbzk www.twitter.com/minbzk Kenmerk 20-0000619804 Uw kenmerk Datum 5 oktober
Nadere informatieOverheid en economie
Overheid en economie Overheid en economie Het aandeel van de overheid in de economie, de overheid als actor en de overheid op regionaal niveau, een verkenning Inleiding Het begrip economische groei komt
Nadere informatieBijlage: Technische invulling Stabiliteit en Groeipact verdrukt onbedoeld publieke investeringen
Bijlage: Technische invulling Stabiliteit en Groeipact verdrukt onbedoeld publieke investeringen In deze bijlage wordt uiteengezet waarom en op welke wijze de huidige methodiek uit het Stabiliteit en Groei
Nadere informatieHET VERLOOP VAN DE SOCIAALECONOMISCHE INDICATOREN EN DE CONJUNCTUUR IN WEST-VLAANDEREN 1 :
HET VERLOOP VAN DE SOCIAALECONOMISCHE INDICATOREN EN DE CONJUNCTUUR IN WEST-VLAANDEREN 1 : ZONDER UITZONDERING NEGATIEVE EVOLUTIES VANAF HET VIERDE KWARTAAL VAN 28 VERKORTE VERSIE 1 Opmaak maart 29. Provinciehuis
Nadere informatie1. Levensverwachting: realisatie ten opzichte van verwachting
Datum: 14 september 2016 Publicatie AG2016 Gemiddelde stijging van de voorziening circa 0,5%, de zuivere kostendekkende premie neemt gemiddeld toe met circa 0,8%. Op dit moment is de de overlevingstafel
Nadere informatieAa n De minister van Financien van Curac;ao. Contactpersoon Telefoonnummer Telefoon ( + 172 1) 543033 1 Sylvia Bijl (Cft) +5999 461 9081
Aa n De minister van Financien van Curac;ao o en Sint Maarten Adres kantoor Curacao De Rouvilleweg 39 Willemstad, C ura ~ ao Tel efoon ( + 5999 ) 461908 1 Telefa x (+5999) 46 19088 Adres kantoor Sint Ma
Nadere informatieA D V I E S Nr Zitting van dinsdag 2 mei
A D V I E S Nr. 1.559 ----------------------------- Zitting van dinsdag 2 mei 2006 ---------------------------------------- Generatiepact - Financiering gezondheidszorg x x x 2.162/6-1 Blijde Inkomstlaan,
Nadere informatieSense of urgency; Hervormingen; Impact.
Sense of urgency; Hervormingen; Impact. Sense of urgency Korte termijn: financiële tekorten (2011) algemene ouderdomsvoorziening: ca. 100 mln/ jr schommelfonds uitgeput in 2013; ziektekostenverzekering:
Nadere informatieDe conclusies van het IMF betreffende de betalingsbalans en het monetair beleid zijn onderverdeeld in drie aspecten:
SAMENVATTING BELANGRIJKSTE CONCLUSIES IN HET RAPPORT D.D. 19 SEPTEMBER 2011 NAAR AANLEIDING VAN DE BESPREKINGEN IN HET KADER VAN DE 2011 ARTIKEL IV CONSULTATIES VAN HET IMF 1. HOOFDTHEMA Het belangrijkste
Nadere informatieRisicomanagementbeleid Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot
Signalering en inschatten risico s In de onderstaande tabel worden de financiële en niet financiële risico s en de mate van beheersing benoemd zoals relevant geacht voor het beleid van het PVL. Interpretatie
Nadere informatieBUREAU VOOR DE STAATSSCHULD. Suriname Debt Management Office. Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014
BUREAU VOOR DE STAATSSCHULD Suriname Debt Management Office Kosten en Risico analyse van de Surinaamse schuldportefeuille per ultimo 2014 Sarajane Marilfa Omouth Paramaribo, juni 2015 1. Inleiding De totale
Nadere informatieInclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland
Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Nederland scoort relatief hoog op economische groei en het aanpakken van ongelijkheid, maar de ongelijkheid
Nadere informatieOp de voordracht van Onze Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, van. 2014;
Besluit van houdende wijziging van het Besluit percentages drempel- en toetsingsinkomen zorgtoeslag in verband met gewijzigde percentages met ingang van het berekeningsjaar 2015 Op de voordracht van Onze
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE. Datum Betreft Financiële positie pensioenfondsen
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieEigen risico dragen voor de WGA vaak financieel aantrekkelijk
Binnenkort voert het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een aantal veranderingen door in de wijze waarop de WGA wordt gefinancierd. Deze wijzigingen maken het voor zorginstellingen aantrekkelijker
Nadere informatieToerisme in Caribisch Nederland 2016
Paper Toerisme in Caribisch Nederland 216 Juli 217 CBS Centraal Bureau voor de Statistiek Losse elektronische publicatie, 1 Inhoud 1. Bonaire 3 1.1 Samenvatting 216 3 1.2 Toeristen per vliegtuig 4 1.3
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2007-II
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 0,15 0,12 100% = 25%
Nadere informatieKerncijfers transportverzekering 2011 opgemaakt door de BVT
Kerncijfers transportverzekering 2011 opgemaakt door de BVT Inhoud 1. Cargo: België blijft in top 15... 2 2. CMR blijft uit het rood... 3 3. Binnenvaart... 4 4. Zeevaart... 5 5. Conclusie... 5 Net voor
Nadere informatie116 De Pensioenwereld in 2015
12 116 De Pensioenwereld in 2015 Verslaggeving & communicatie 117 Meer inzicht nodig in evenwichtige belangenbehartiging bij uitvoeringskosten Auteurs: Myrna van Engelen en Tristan Helsloot Pensioenfondsen
Nadere informatieOntwikkeling van de Levensverwachting en de gevolgen voor onze pensioenen
Ontwikkeling van de Levensverwachting en Agenda Hoe oud gaan we worden? Wat voor tafel moeten we gebruiken? Gevolgen voor onze pensioenen Conclusies Vragen 2 Hoe oud gaan we worden? Wat zijn belangrijke
Nadere informatieProtocol Aruba Nederland November 2018
Protocol Aruba Nederland 2019-2021 22 November 2018 Inkadering van het pad richting solide, transparante en houdbare overheidsfinanciën van Aruba Samenwerkingsprotocol Aruba-Nederland 2019-2021 Protocol
Nadere informatieBijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald
Bron: O. van Vliet (2017) Bijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald, Sociaal Bestek, nr. 6, pp. 58-59. Bijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald Olaf van Vliet Universiteit Leiden Voor veel
Nadere informatieDeelnemersbijeenkomst
Deelnemersbijeenkomst Stichting Pensioenfonds Capgemini Nederland 18 november 2014 13 oktober 2010 Deelnemersbijeenkomst Agenda Opening 2013 Financiën: Dekkingsgraad en financiële situatie Henk Beleggingsbeleid
Nadere informatiePERSBERICHT Brussel, 22 december 2015
PERSBERICHT Brussel, 22 december 2015 Positieve arbeidsmarktevoluties in het derde kwartaal van 2015 De werkgelegenheidsgraad bij de 20- tot 64-jarigen bedroeg in het derde kwartaal van 2015 67,4% en steeg
Nadere informatieKwartaalbericht 2e kwartaal 2009
Kwartaalbericht 2e kwartaal 2009 Dekkingsgraad 100% Belegd vermogen 74,7 miljard Rendement tweede kwartaal 8,4% Herstelplan goedgekeurd In het tweede kwartaal heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn een rendement
Nadere informatiePersbericht. Kwartaalbericht: vierde kwartaal 2011
Persbericht Kwartaalbericht: vierde kwartaal 2011 Hoofdpunten: Dekkingsgraad van 94% is te laag: aanvullende maatregelen nodig Beschikbaar vermogen stijgt met ruim 11 miljard Door gedaalde rente nemen
Nadere informatiePersbericht ABP, eerste halfjaar 2008
Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend
Nadere informatieStandpunt van ATIA t.a.v. AOV fonds
Notitie AOV-problematiek en oplossingen Standpunt van ATIA t.a.v. AOV fonds De huidige AOV-problematiek is al jaren bekend. Sinds de verlaging van de pensioenleeftijd sinds medio jaren 90 van de vorige
Nadere informatieSTATEN VAN CURAC;AO ZITTING
Ontv.: No.: STATEN VAN CURAC;AO ZITTING 2015-2016 TOELICHTING OP DE NOTA VAN WIJZIGING OP EERSTE SUPPLETOlRE DE BEGROTING VAN CURACAO VOOR HET DIENSTJAAR 2015 TOELICHTING Recapitulatie In de recapitulatie
Nadere informatieToekomst voor verzekeraars
Position paper Toekomst voor verzekeraars Position paper ten behoeve van het rondetafelgesprek op 11 juni 2015 van de vaste commissie voor Financiën van de Tweede Kamer naar aanleiding van het rapport
Nadere informatiePersbericht. ABP verlaagt pensioen in 2013 met 0,5% Ondanks goed rendement stijgt dekkingsgraad in 2012 onvoldoende
Persbericht ABP verlaagt pensioen in 2013 met 0,5% Ondanks goed rendement stijgt dekkingsgraad in 2012 onvoldoende Hoofdpunten: Verlaging pensioen met 0,5% per 1 april 2013 definitief Mogelijk aanvullende
Nadere informatieCollege financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten
College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten Aan De minister van Financiën van Sint Maarten Adres kantoor Curaçao De Rouvilleweg 39 Willemstad, Curaçao Telefoon (+5999)4619081 Telefaxk (+5999) 4619088
Nadere informatieResultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014
Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 214 Willemstad, Maart 214 Inleiding In juni 214 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) de bedrijven benaderd met vragenlijsten op Curaçao. Doel van deze
Nadere informatie