Donor informatie Stamceltransplantatie

Transcriptie

1

2 SIG N.S.V. Donor informatie Stamceltransplantatie Bronvermelding Deze folder is samengesteld door leden van de werkgroep N.S.V. (Nederlandse Stamceltransplantatie Verpleegkundigen). Bij de totstandkoming van deze folder werd gebruik gemaakt van informatie van de VU Amsterdam, het AMC Amsterdam, het Erasmus MC Rotterdam / lokatie Dijkzigt, het UMC Utrecht, de Stichting Europdonor en de Amgen B.V. Breda. Foto s: AVD AMC Amsterdam 1

3 Donor informatie Stamceltransplantatie Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Waarom een stamceltransplantatie? 3 Bloedvorming 3 HLA-typering 5 Gezondheidstoestand van een mogelijke donor 5 Aanvullend medisch onderzoek 5 Meerdere passende donoren 6 Het verkrijgen van stamcellen 6 Het verkrijgen van stamcellen uit het bloed 7 Mogelijke bijwerkingen van de ingreep 8 Het verkrijgen van stamcellen uit het beenmerg 8 Mogelijke bijwerkingen van de ingreep 9 De transplantatie 10 Donor Lymfocyten Infusie 10 Graft-versus-Host ziekte (Reactie van de donorcellen) 11 Psychische belasting 12 Financiële regelingen 13 Planning 14 MUD-transplantatie 14 HLA-mismatch 15 Tot besluit 16 Verklarende woordenlijst 17 Adressen 19 2

4 SIG N.S.V. Inleiding U bent benaderd door de behandelend arts van een familielid (meestal uw broer of zus) om eventueel als donor te fungeren voor een stamceltransplantatie. Deze brochure is bedoeld om u meer inzicht te geven in wat dit voor u betekent. Indien deze brochure vragen bij u oproept kunt u terecht bij de behandelend arts van uw familielid. Dit is een algemene brochure waardoor er kleine verschillen per instelling op kunnen treden. Waarom een stamceltransplantatie? Bij sommige bloedziekten en solide tumoren is de kans op genezing groter als na een aantal behandelingen met cytostatica een stamceltransplantatie volgt. Vooraf aan deze stamceltransplantatie wordt een zeer hoge dosis cytostatica gegeven al of niet gecombineerd met een totale lichaamsbestraling. Door deze behandeling wordt het beenmerg van de patiënt zo zwaar beschadigd dat de bloedaanmaak stopt. Daarnaast wordt het afweersysteem eveneens beschadigd waardoor de patiënt geen bescherming meer tegen infecties heeft. Gezonde donorstamcellen kunnen ervoor zorgen dat bloedaanmaak en afweer herstellen en zijn daarmee van levensbelang voor de patiënt. Bloedvorming De productie van bloedcellen (rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes) vindt plaats in het beenmerg. Aan de basis ligt de stamcel, die door deling en rijping een grote verscheidenheid aan zogeheten voorlopercellen voortbrengt. Vanuit de voorlopercellen ontstaan uiteindelijk alle rijpe bloedcellen. 3

5 Donor informatie Stamceltransplantatie De rijpe bloedcellen verlaten het beenmerg en komen in de bloedbaan terecht. Deze bloedcellen hebben een beperkte levensduur. Per dag worden in een gezond persoon vele miljoenen cellen aangemaakt om het aantal bloedcellen op peil te houden. Rode bloedcellen (erytrocyten) Zorgen voor het zuurstoftransport van de longen naar de weefsels. Een gebrek aan rode bloedcellen heet bloedarmoede (of anemie) Witte bloedcellen (leukocyten) De verschillende soorten witte bloedcellen zijn verantwoordelijk voor de afweer (het immuunsysteem) Bloedplaatjes (trombocyten) Vervullen een belangrijke rol bij de bloedstolling 4

6 SIG N.S.V. HLA-typering Op de wand van de cellen van ieder mens bevinden zich merkers, die uniek zijn voor een betrokken persoon. Deze merkers zijn te zien als de vingerafdruk van de cel en worden HLA-moleculen genoemd (HLA is de afkorting van Human Leucocyte Antigen). De structuur van deze HLA-moleculen worden via de ouders overgeërfd. De kans dat u HLA-identiek bent aan uw broer of zus is 25%. Om een stamceltransplantatie te ondergaan is het van belang voor de patiënt om stamcellen van gelijk HLA te krijgen toegediend. Dan is de kans op afstoting van de donorcellen tegen het lichaam van de patiënt minimaal. Meer hierover kunt u lezen bij Graft-versus-Host ziekte op blz. 11. Om te bepalen of u mogelijk HLA-identiek bent aan uw broer of zus hebben we een kleine hoeveelheid bloed nodig voor onderzoek. Dit is een eerste selectie. Indien blijkt, dat u HLA-identiek bent aan uw broer of zus zullen verdere onderzoeken worden gedaan. Gezondheidstoestand van een mogelijke donor Als mogelijke donor moet u in een goede algehele conditie zijn om de procedure te kunnen doorstaan. U mag geen via het bloed overdraagbare ziekten (b.v. hepatitis) hebben die nadelig kunnen zijn voor de gezondheidstoestand van de patiënt. Aanvullend medisch onderzoek Een algemeen lichamelijk onderzoek, eventueel een zwangerschapstest. 5

7 Donor informatie Stamceltransplantatie Bloedonderzoek: er worden meerdere buizen bloed afgenomen voor aanvullend onderzoek. Hierbij moet u denken aan infectieziekten (hepatitis, herpes, AIDS-virus), nadere weefseltypering, bloedgroepbepaling en een algemeen bloedbeeld. Beenmergpunctie (Dit wordt niet in alle centra gedaan). Bij een beenmergpunctie wordt na lokale verdoving wat beenmerg opgezogen vanuit de bekkenkam of het borstbeen. De ingreep duurt ongeveer 10 minuten. Het opzuigen kan kortdurend pijnlijk zijn. Na afloop van de punctie kan de plek, waar geprikt is, nog enkele dagen beurs aanvoelen. Het onderzoek wordt verricht om de toestand van uw eigen beenmerg vast te stellen. Meerdere passende donoren Indien er meerdere passende donoren in uw gezin zijn wordt er een keuze gemaakt op basis van bovenstaande onderzoeken, geslacht, leeftijd en de gezondheidstoestand van de mogelijke donoren. Het verkrijgen van stamcellen Er zijn twee bronnen van waaruit stamcellen kunnen worden verkregen bij een donor: Uit het bloed. Uit het beenmerg. Belangrijk om te weten is dat maar 2-3% van de totale hoeveelheid stamcellen die u heeft wordt afgenomen. 6

8 SIG N.S.V. Het verkrijgen van stamcellen uit het bloed Hiervoor moeten stamcellen uit het beenmerg naar de bloedbaan gebracht worden. Dit gebeurt met behulp van een zogenaamde groeifactor: G-CSF (zoals Neupogen ). Vanaf 5 dagen voor de transplantatie van uw familielid dient u zichzelf een tot tweemaal per dag onderhuids een injectie met G- CSF toe. Voorafgaand hieraan krijgt u door een verpleegkundige uitleg over hoe dit toedienen in zijn werk gaat. Op een of twee achtereenvolgende dagen worden de stamcellen uit het bloed geoogst. Deze procedure wordt ook wel leukaferese genoemd. U hoeft hiervoor niet te worden opgenomen in het ziekenhuis. Voor het verzamelen van de stamcellen wordt u aangesloten op een zogenaamde leukaferese-machine. In beide onderarmen wordt een infuusnaald ingebracht in een bloedvat. Uit de ene arm wordt bloed afgevoerd naar de machine, waar de stamcellen eruit gezuiverd worden. Via de andere arm krijgt u de rest van het bloed weer terug. Afhankelijk van het type machine kan deze procedure ook via één naald worden gedaan. Hoe het oogsten van de stamcellen wordt gedaan is afhankelijk van de regels van het centrum. Het oogsten duurt over het algemeen ongeveer vier uur. Vrijwel altijd zijn na twee dagen voldoende cellen geoogst, soms is een derde dag nodig. In enkele gevallen is het niet mogelijk een naald in te brengen in beide onderarmen. Er zal dan in een bloedvat in de lies worden geprikt. Om te zorgen dat het bloed niet stolt in de machine wordt een bloedverdunnend middel toegediend. 7

9 Donor informatie Stamceltransplantatie Mogelijke bijwerkingen van de ingreep Het gebruik van G-CSF kan lichte spier- en botpijn geven. U kunt hier paracetamol voor innemen. Gebruikt u bij voorkeur geen aspirine omdat dit bloedverdunnend werkt. Het bloedverdunnend middel dat u tijdens de leukaferese krijgt toegediend kan tintelingen rond de mond en in de vingers geven. Dit wordt veroorzaakt door een (tijdelijk) tekort aan calcium in uw bloed en verdwijnt meestal na het drinken van een glas melk. Door het verzamelen van de stamcellen kan uw aantal bloedplaatjes lager worden. Hierdoor kan het bloed minder goed stollen en kan een wondje langer nabloeden. Het aantal bloedplaatjes herstelt zich binnen een paar dagen. Het verkrijgen van stamcellen uit het beenmerg Zoals gezegd kunnen stamcellen voor transplantatie behalve uit het bloed ook worden verzameld uit uw beenmerg. Over het algemeen wordt u één dag voor de beenmergafname opgenomen op de verpleegafdeling waar uw familielid wordt behandeld. Omdat de beenmergafname onder anesthesie (narcose) gebeurt, heeft u op de opnamedag een gesprek met de anesthesioloog. In sommige centra kunt u kiezen voor een volledige narcose of voor een ruggenprik waarbij alleen de onderste lichaamshelft verdoofd wordt en u tijdens de ingreep bij bewustzijn blijft. Bij sommige centra kunnen de stamcellen poliklinisch afgenomen worden. Zo zien de stamcellen eruit na de leukaferese 8

10 SIG N.S.V. U moet in ieder geval aanwezig zijn voordat uw familielid eventuele bestraling krijgt. De beenmergafname vindt vroeg in de ochtend op de operatiekamer plaats. Tijdens de beenmergafname ligt u op uw buik. Er wordt links en rechts uit de bekkenkam beenmerg (vermengd met bloed) opgezogen. Tussendoor wordt steeds het aantal geoogste cellen geteld. De hoeveelheid afgenomen beenmergcellen is, zoals gezegd, maar een klein gedeelte van uw totale voorraad. Deze worden bovendien in korte tijd weer aangemaakt. De afname duurt ongeveer 1 uur. Mogelijke bijwerkingen van de ingreep Door de anesthesie (soms) lichte misselijkheid. Een lage bloeddruk in de eerste uren na de afname. U krijgt hiervoor via een infuus extra vocht toegediend. Lichte pijn op de plaats van de afname (een blauwe plek gevoel of een beurs gevoel bij het lopen). Dit gevoel kan een paar dagen aanhouden. Paracetamol verlicht de klachten. Bloedarmoede, doordat er ook veel rode bloedcellen worden afgenomen. Voor een goed herstel krijgt u soms een recept voor ijzertabletten mee naar huis. In uitzonderingsgevallen zal een bloedtransfusie worden gegeven. Afhankelijk van uw hemoglobinegehalte en nadat de dienstdoende hematoloog u heeft gezien kunt u de dag van de beenmergafname of de dag erna weer naar huis. In verband met de toegediende anesthesie en het mogelijk verlaagde hemoglobinegehalte in uw bloed, adviseren wij u om niet alleen naar huis te rijden. U kunt zich in de week na de beenmergafname vermoeider voelen dan normaal. Neem daarom de tijd om te herstellen. U wordt na enkele weken nog een keer op de polikliniek gecontroleerd. 9

11 Donor informatie Stamceltransplantatie De transplantatie De bij u afgenomen stamcellen kunnen niet zonder meer aan de patiënt gegeven worden. In het laboratorium worden de stamcellen geteld, gezuiverd en indien nodig bewerkt. De stamcellen worden vervolgens via een infuus aan uw broer of zus toegediend. Bij perifeer afgenomen stamcellen kan de toediening ook op twee dagen plaatsvinden. De stamcellen vinden via de bloedbaan hun weg naar het beenmerg waar ze vervolgens kunnen nestelen en kunnen zorgen voor een gezonde bloedaanmaak en afweer. De stamcellen worden dus niet via een operatie direct in de beenmergholte geplaatst. Na afstemming met uw broer of zus kunt u eventueel bij de transplantatie aanwezig zijn. Donor Lymfocyten Infusie Als vervolg op de behandeling na een allogene transplantatie kan er na de stamceltransplantatie een moment komen dat er weer een beroep op u wordt gedaan voor het afnemen van lymfocyten uit uw bloed. Deze behandeling noemen we Donor Lymfocyten Infusie (DLI). Wanneer deze behandeling nodig is, wordt dit eerst met de patiënt besproken. De donorarts brengt u op de hoogte en zal in overleg met u een planning maken. De voorbereiding zal bestaan uit een medische keuring bij de arts en bloedonderzoek. 10

12 SIG N.S.V. Voor het verzamelen van de lymfocyten wordt opnieuw de leukaferese procedure gevolgd, al beschreven op blz. 6/7 van deze folder, echter het gebruik van groeifactoren is niet nodig. De afgenomen lymfocyten worden in porties verdeeld. De eerste portie zal dezelfde dag vers gegeven worden aan uw familielid, de eventuele overige porties worden ingevroren. Wanneer de situatie zich voordoet en de arts besluit dat er meer infusies (DLI) plaats moeten vinden, wordt er gebruik gemaakt van de ingevroren porties. Dit heeft als voordeel dat u niet opnieuw een leukaferese hoeft te ondergaan. Na de DLI procedure kunt u weer naar huis. Graft-versus-Host ziekte (Reactie van de donorcellen) De reactie in het lichaam op de toediening van donorcellen heet Graft- zeggen: de reactie van het transplantaat (uw gedoneerde stamcellen) Versus-Host-Disease (GVHD) of omgekeerde afweerreactie. Dat wil gericht tegen de ontvanger (de patiënt). De oorzaak van deze reactie ligt in het feit dat de ontvanger van het transplantaat zelf geen afweercellen meer heeft. In het transplantaat zitten wel afweercellen, T-lymfocyten, die een reactie bij de patiënt teweeg kunnen brengen. In een aantal gevallen wordt een groot deel van de T-lymfocyten uit het transplantaat verwijderd. De patiënt krijgt cyclosporine, een geneesmiddel om het afweersysteem van de donorcellen te onderdrukken. Desondanks treedt in veel gevallen bij de patiënt toch wel enige mate van GVHD op. Dit uit zich meestal in huidafwijkingen, beginnend met roodheid op handpalmen / voetzolen en jeuk. In enkele gevallen kan de darm betrokken zijn en ontstaat diarree. Wanneer de lever betrokken is kan geelzucht ontstaan. GVHD kan in de meeste gevallen onder controle gehouden worden met medicijnen (o.a. prednison). Als alleen de huid aangedaan is, kan soms een prednisonzalf al voldoende zijn. Het meest voorkomend is de acute 11

13 Donor informatie Stamceltransplantatie GVHD ; deze kan al snel na transplantatie optreden, meestal als het aantal leucocyten gaat stijgen. Deze vorm kan vanzelf uitdoven of overgaan in een chronische vorm. Chronische GVHD treedt later op (soms pas na enkele maanden) en kan ook voorkomen zonder voorafgaande acute GVHD. Bij sommige ziekten kan een milde vorm van GVHD ook een nuttige en zelfs gewenste kant hebben: de T-lymfocyten van de donor kunnen de eventueel achtergebleven leukemie- of tumorcellen bevechten. Psychische belasting U bent benaderd met de vraag of u toestemming verleent tot donatie van stamcellen ten behoeve van uw familielid. Het is niet voor iedereen vanzelfsprekend om donor te willen zijn, bijvoorbeeld wanneer de onderlinge relatie niet zo goed is. De behandelend arts van uw broer of zus heeft u uitgelegd wat het belang van deze behandeling voor uw familielid is en wat de consequenties zijn voor de behandeling en het verloop van de ziekte wanneer er geen transplantatie kan plaatsvinden. Zorgvuldige overweging is daarom bijzonder belangrijk. Nadat de behandeling van uw familielid met hoge dosis chemotherapie, eventueel in combinatie met totale lichaamsbestraling, eenmaal gestart is, is er geen weg meer terug. Uw stamcellen zijn dan van essentieel belang. Wacht daarom niet te lang met het uiten van vragen of twijfels indien u die heeft. Donoren zijn soms bang om verkouden of ziek te worden vóór de donatie. Soms wordt er door de omgeving ook extra op u gelet. Natuurlijk heeft u een bepaalde verantwoordelijkheid, maar u kunt normaal leven, werken en van hobby s genieten. Eten en drinken mag gewoon zoals u dat gewend bent. Probeer alleen onnodige risico's te vermijden en uzelf iets meer te beschermen tegen infectieziekten. Mocht u ziek worden, neem dan zo spoedig mogelijk contact op met het ziekenhuis waar uw familielid wordt getransplanteerd. 12

14 SIG N.S.V. De emotionele belasting die een donatie van stamcellen met zich mee brengt is niet onbelangrijk. Uw familielid krijgt met een stamcel transplantatie de best voorhanden zijnde therapie, maar daarmee is niet absoluut zeker dat de ziekte weggaat en wegblijft. Het is mogelijk dat de GVHD een mild maar ook ernstig beloop heeft en mogelijk zelfs dodelijk voor uw familielid is. Deze en andere complicaties zijn zaken waar u als donor absoluut niets aan kunt doen. Financiële regelingen De medische kosten die voor u als donor worden gemaakt, worden in principe betaald door de ziektekostenverzekering van de patiënt (uw broer of zus). Afhankelijk van de regeling van de ziektekostenverzekeraar met het ziekenhuis, worden de rekeningen direct aan hen of aan u gestuurd. In het laatste geval kunt u de rekeningen voorschieten en later declareren of doorsturen naar de verzekering van de patiënt. Sommige verzekeraars vergoeden ook de gemaakte reiskosten van de donor. Hiervoor moet de patiënt zelf contact opnemen met zijn/haar ziektekostenverzekeraar. Voor zowel de poliklinische afspraken voor onderzoeken en de leukaferese kunt u zich ziek melden op uw werk, het opnemen van vrije dagen is niet nodig. Niet elke donor wil de stamcel transplantatie op zijn / haar werk of met de werkgever bespreken. Dit bepaalt u natuurlijk zelf, maar het is onze ervaring dat de meeste werkgevers begrip tonen. Vaak is men bereid om speciaal verlof te verlenen, zodat ziekmelding niet nodig is. Hetzelfde geldt voor donoren die een school of andere instelling bezoeken. Wanneer werkgevers of schoolhoofden vragen hebben die u niet kunt beantwoorden kunnen zij contact opnemen met de behandelend arts van 13

15 Donor informatie Stamceltransplantatie uw broer of zus. Uiteraard zal vertrouwelijke informatie, zoals bijvoorbeeld uitslagen van de bij u verrichte onderzoeken of informatie over de patiënt nooit aan hen worden medegedeeld. Wanneer u vanwege de transplantatie een vakantie moet annuleren, krijgt u alleen uw geld terug als u een annuleringsverzekering heeft afgesloten. De benodigde medische verklaring wordt op uw verzoek door de behandelend arts van uw broer of zus geschreven. Planning MUD-transplantatie Ongeveer 30% van de patiënten die een beenmergtransplantatie moeten ondergaan, heeft een HLA-identieke broer of zus. In sommige gevallen kan het zinvol zijn, op basis van de gevonden weefseltypering, een uitgebreider familie-onderzoek te verrichten, teneinde een zo goed mogelijk passende familiedonor te vinden. In zo n geval worden stamboomgegevens gevraagd en kunnen ook ooms, tantes, neven en nichten van de patiënt benaderd worden. Natuurlijk is het al dan niet deelnemen aan zo n onderzoek geheel vrijblijvend en zal er zorgvuldig worden omgegaan met vertrouwelijke gegevens. Wereldwijd hebben mensen zich aangemeld om, in geval er geen geschikte familiedonor is, stamcellen te doneren. Weefseltyperingen van al deze mensen zijn opgenomen in Bone Marrow Worldwide. Dit wereldbestand (begin 2004 circa 8,3 miljoen) wordt maandelijks bijgewerkt in Leiden en is via internet beschikbaar voor artsen en coördinatoren van transplantatiecentra. Veel van de aangemelde donoren zijn via de bloedbanken geworven. Personen die ten behoeve van een familielid HLA getypeerd zijn kunnen zich via de Stichting Europdonor ook laten registreren als onverwante beenmergdonor. Informatie en aanmeldingsformulieren zijn verkrijgbaar 14

16 SIG N.S.V. via het ziekenhuis waar uw familielid behandeld wordt of via de Stichting Europdonor. Deze stichting beheert de Nederlandse beenmergdonorbank, waar inmiddels ruim donoren zijn geregistreerd. Bezoek voor adres en meer informatie de website: Een deel van de patiënten die geen HLA identieke donor heeft komt in aanmerking voor een transplantatie met een Matched Unrelated Donor (MUD). De Stichting Europdonor in Leiden verricht het zoeken naar een onverwante donor ten behoeve van Nederlandse patiënten. Het zoeken naar een passende onverwante donor neemt gemiddeld tussen de 3 en 6 maanden in beslag en is afhankelijk van de HLA-typering van de patiënt, de beschikbaarheid van de donoren, aanvullende weefseltypering, cellulaire testen en de medische geschiktheid van de donor. Afhankelijk van de diagnose van de patiënt wordt een zo goed mogelijk passende donor gezocht, die uiteindelijk wordt gevraagd om beenmerg of perifere stamcellen te doneren. Het doneren gebeurt geheel anoniem: donor en patiënt zullen elkaar nooit ontmoeten. De donor wordt alleen ingelicht over de leeftijd en het geslacht van de ontvanger van het beenmerg. HLA-mismatch Voor een aanzienlijk deel van de patiënten die een beenmergtransplantatie moeten ondergaan lukt het om een passende onverwante donor te vinden. In een aantal gevallen lukt dat niet. Dat kan omdat de patiënt een zeldzame HLA-typering heeft of afkomstig is uit een bevolkingsgroep waaruit weinig donoren geregistreerd zijn. In overleg met de behandelend arts kan worden besloten om door te zoeken naar een zo goed mogelijk passende donor die niet HLA identiek is, een donor met een mismatch. Dit is onder meer afhankelijk van de diagnose van de patiënt. Soms kan er in de familie een acceptabele mismatched donor worden gevonden. Het zoeken naar een mismatched donor neemt over het algemeen meer tijd in beslag dan de gewone zoektocht. 15

17 Donor informatie Stamceltransplantatie Tot besluit Wij willen benadrukken dat u als donor te allen tijde met vragen bij het ziekenhuis waar uw familielid wordt getransplanteerd terecht kunt, ook wanneer de transplantatie al langere tijd geleden heeft plaatsgevonden. Verder kunt u terecht bij de contactgroep voor patiënten, donoren, familieleden en nabestaanden, contactgroep Stamceltransplantaties (SCT). Brochures hierover zijn beschikbaar op de afdelingen of poliklinieken. Ook kunt u voor adressen en meer informatie de website bezoeken: 16

18 SIG N.S.V. Verklarende woordenlijst Allogene transplantatie Anemie Anesthesie Anesthesioloog Beenmergpunctie Cyclosporine Cytostaticum DLI G-CSF GVHD (Graft-versus-Host ziekte) Hematoloog Hemoglobinegehalte HLA HLA moleculen HLA identiek HLA mismatch Immuunsysteem Leukaferese MUD Transplantatie met stamcellen van een donor. Bloedarmoede. Narcose. Narcotiseur. Er wordt onder lokale verdoving beenmerg uit het bekkenkam of borstbeen gezogen. Een geneesmiddel om de afweerreactie te verminderen. Geneesmiddel die tumorcellen dood via verschillende werkingsmechanismen. Donor Lymfocyten Infusie. Stamcelgroeifactor (Granulocyt Colonie Stimulerende Factor). Afweerreactie van het transplantaat (donorcellen) gericht tegen de ontvanger. Internist die gespecialiseerd is in bloedziekten. Gehalte van een ijzerhoudend eiwit dat zich in de rode bloedcellen bevindt. Human Leucocyte Antigen. Merkers die op de wand van elke cel van de mens. De merkers van de patiënt en de donor zijn hetzelfde. Er is een verschil in de merkers van de patiënt en de donor. Het afweersysteem. Het oogsten van stamcellen via de bloedbaan. Matched Unrelated Donor, een onverwante beenmergdonor, die qua weefseltypering past bij de patiënt. 17

19 Donor informatie Stamceltransplantatie Prednison Stamcellen Stamceltransplantatie T-lymfocyten Geneesmiddel dat ontstekingsremmend werkt. Oercellen of moedercellen, die zich in verschillende richtingen kunnen ontwikkelen en uiteindelijk kunnen uitrijpen tot rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Stamcellen worden via een infuus aan de patiënt gegeven. Lichaamscellen die de afweer tegen infecties/virussen zijn. 18

20 SIG N.S.V. Adressen V.v.O.V. Vereniging van Oncologie Verpleegkundigen Postbus GC Utrecht Tel: Website: SIG. N.S.V. Nederlandse Stamceltransplantatie Verpleegkundigen p.a. Universitair Medisch Centrum Utrecht Afdeling Giraf - WKZ KA Postbus AB Utrecht t.a.m.zijlstra@umcutrecht.nl Website: [Organisatie SIG s Stamceltransplantatie] Stichting Europdonor Plesmanlaan 1b 2333 BZ Leiden Tel: Fax: secr@europdonor.nl Website: Contactgroep Stamceltransplantaties (SCT) Plesmanlaan CX Amsterdam Tel: (voor beschikbare lotgenoten) info@sct.nfkpv.nl Website: 19

21 Donor informatie Stamceltransplantatie 20