FT-202 Derailleurs 2. Copyright Zelfstudie en huiswerk

Transcriptie

2 Zelfstudie 1 Introductie Dit Zelfstudiepakket is een voorbereiding op de RPT-dag "Derailleurs 2", die je binnenkort gaat volgen. Tijdens deze RPT-dag ga je een aantal opdrachten uitvoeren. De informatie in de Zelfstudie is speciaal gericht op deze opdrachten. De Zelfstudie vormt een aanvulling op de Theorieleerstof die bij de beroepsopleiding hoort. In de Zelfstudie moet je een aantal vragen beantwoorden. Doe dit zo goed als je kunt. Het helpt je ook om met succes door de Starttoets te komen. De vragen worden tijdens de dag door de instructeur besproken. Neem daarom de ingevulde Zelfstudie mee naar de RPT-dag en bewaar hem goed. Hij kan ook zeer nuttig zijn bij de voorbereiding op het praktijkexamen. Doelstellingen: Na afloop van deze dag kun je met betrekking tot: Derailleursysteem ombouwen: Weten welke onderdelen gecombineerd kunnen worden. Leren omgaan met dealermanuals. SRAM ESP monteren en afstellen: Weten welke specifieke kenmerken het SRAM ESP heeft. Deze monteren en afstellen. Shimano NEXAVE afstellen: Weten welke specifieke kenmerken de Shimano NEXAVE groepen. Deze monteren en afstellen. Cassettebody vervangen: Verschillende achternaafconstructies kunnen onderscheiden. Weten hoe de verschillende typen body s gedemonteerd en gemonteerd moeten worden. Flight deck monteren en instellen: Weten hoe je te hierbij werk moet gaan. Derailleursystemen 2 In derailleursystemen 1 hebben we gekeken naar de basisvoorwaarden om een derailleursysteem goed te kunnen laten functioneren. In derailleursystemen 2 zal de voorderailleur uitvoerig worden behandeld. Verder gaan we oefenen met het begrip kettinglijn. In de praktijkopdrachten krijg je ruim de tijd om te oefenen met het monteren en afstellen van derailleursystemen uit het duurdere segment. Ook het vervangen van cassettebody s zal deze dag onder de aandacht gebracht worden.

3 Zelfstudie 2 De voorderailleur Hiervoor is uitvoerig ingegaan op de werking en afstelling van de achterderailleur. Een fiets met derailleursysteem is, niet alleen voorzien van een achterderailleur maar ook van een voorderailleur. De principewerking, het parallellogram, van de voorderailleur is nagenoeg gelijk aan de achterderailleur. Het grote verschil met de achterderailleur is dat de voorderailleur alleen in werking is als deze wordt bediend door een versteller. Deze hoeft de ketting niet op zijn plaats en onder spanning te houden zoals de achterderailleur met zijn derailleurwieltjes doet. De voorderailleur slijt hierdoor dan ook een stuk minder dan de achterderailleur. Voorderailleurs zijn er in twee uitvoeringen, namelijk: Top-pull en down-pull. Bij een top-pull derailleur wordt de versnellingskabel naar boven getrokken en bij een down-pull derailleur naar beneden. Bij het laatst genoemde type loopt de versnellingskabel onder de bracket door of via een wieltje op de achterkant van het bracket. Heel belangrijk bij de montage van de voorderailleur is de afstand van de derailleurkooi ten opzichte van het buitenste kettingwiel. Shimano voorziet zijn nieuwe derailleurs van een sticker en een afstelmal.

4 Zelfstudie 3 De sticker geeft de afstand aan ten opzichte van het buitenste kettingwiel en de mal zet de derailleur in de juiste stand. Zijn de sticker en de afstelmal niet aanwezig, dan is de afstand derailleurkooi - buitenste kettingwiel ook op zicht in te stellen. De afstand tussen de derailleurkooi en het buitenste kettingwiel varieert tussen de 1 en 3 millimeter. Is deze afstand goed ingesteld, dan moet er gekeken worden of de kooi van de derailleur in de uiterste stand "L" niet tegen de zitbuis aan komt. Is dit wel het geval, dan is er een te korte trapas gemonteerd. Het binnenste tandwiel ligt dan te dicht tegen de brackethuls aan. Door het monteren van een langere trapas kan dit probleem opgelost worden. Trapassen zijn verkrijgbaar in diverse maten, met onderling zeer kleine verschillen. Hierdoor is het dus mogelijk om de ideale kettinglijn te benaderen of te realiseren. VRAAG 1. Een voorderailleur moet op een bepaalde hoogte gemonteerd worden, afstand kooi-buitenste kettingwiel. Wat is hier de reden van en wat zou er gebeuren als deze te hoog wordt gemonteerd?

5 Zelfstudie 4 De kettinglijn In het vorige gedeelte werd de kettinglijn genoemd. Wat is dat nu precies: de kettinglijn? De kettinglijn is een maat waarbij het derailleursysteem optimaal werkt. Het zou ideaal zijn als de ketting in alle versnellingen evenwijdig aan de hartlijn van het frame zou liggen. Door de toename van het aantal versnellingen is het mogelijk om de ketting een erg grote hoek te laten maken. Wanneer de ketting onder een grote hoek staat, door bijvoorbeeld de combinatie buitenblad en de grootste krans achter. Dan zal de ketting niet echt soepel lopen. De combinaties waarbij de ketting een grote hoek maakt, veroorzaken een duidelijk waarneembare slechte loop van de ketting met versnelde slijtage als gevolg. De uiterste standen zoals de combinatie buitenblad/grootste krans achter, en binnenblad/kleinste krans achter werken dus niet echt optimaal. Toch kunnen deze geschakeld worden wanneer bij de montage van het derailleursysteem rekening is gehouden met de door de fabrikant opgegeven kettinglijn. Zo zal de ketting in alle standen redelijk evenwijdig liggen met de hartlijn van het frame. De kettinglijn is een maatvoering waarbij de trapas/crankstel combinatie perfect is afgestemd op de achternaaf/cassette combinatie. In de praktijk komt het er op neer dat we de kettinglijn gaan opzoeken/controleren bij storingen aan het derailleursysteem, en bij het bepalen van de juiste trapaslengte. De ketting kan tijdens het gebruik erg afwijken van de ideale lijn. Berekenen van de kettinglijn Wanneer we de kettinglijn gaan berekenen, moeten we twee berekeningen uitvoeren. Kettinglijn voor Deze maat gebruiken we in de praktijk het meest, omdat we hiermee de trapaslengte kunnen bepalen of controleren. Het bepalen van de juiste trapaslengte heeft niet alleen invloed op de hoek van de ketting, maar ook op het functioneren van de voorderailleur. Bij een te korte of te lange trapas kan het bereik van de voorderailleur niet optimaal benut worden. De kettinglijn voor wordt als volgt bepaald;

6 Zelfstudie 5 Kettinglijn (voor) = A + B 2 A=afstand linkerzijde zitbuis-buitenkant buitenblad B=afstand rechterzijde zitbuis-binnenkant kleinste blad Kettinglijn achter Om de kettinglijn achter te berekenen gebruiken we de volgende formule; Kettinglijn (achter) = inbouwbreedte - cassettebreedte T 2 Inbouwbreedte=afstand tussen de achterpadden Cassettebreedte=afstand buitenkant grootste krans tot buitenkant kleinste krans T=afstand binnenkant rechterpad tot buitenkant kleinste krans

7 Zelfstudie 6 Optimale werking Een derailleursysteem werkt optimaal wanneer beide kettinglijnen gelijk zijn. Doordat moderne derailleurketting zijdelings relatief soepel zijn kunnen kleine afwijkingen in de kettinglijn opgevangen worden. Capaciteit Net als de achterderailleur heeft de voorderailleur een bepaalde capaciteit. De capaciteit van een voorderailleur is het verschil tussen het grootste en kleinste kettingblad. Deze capaciteit opgeteld met de capaciteit van de achterderailleur geeft de totale capaciteit van het derailleursysteem. VRAAG 2. De kooi van de voorderailleur zit tegen de zitbuis aan, dus moet er een langere trapas gemonteerd worden. Waarom kan men niet zomaar de langste pakken, dan is men er toch zeker van dat de kooi niet meer tegen de zitbuis aan komt? Montage Een voorderailleur kan op drie verschillende manieren gemonteerd worden op de fiets: Met een klemband. Met een aansoldeernok. Met een bracketplaat. De klemband is de meest voorkomende methode. Je moet hier echter wel rekening houden met de diameter van de zitbuis. De diameter waarvoor de derailleur bestemd is staat meestal aan de binnenkant van de klemband.

8 Zelfstudie 7 De derailleur met de aansoldeernok wordt tegen de zitbuis aangeschroeft, met of zonder tussenplaatje. De bracketplaat is een plaat die tegen de brackethuls aan geschroefd wordt door de adaptercups waarmee de trapas bevestigd wordt. Bovenop deze plaat zit dan de derailleur gemonteerd.

9 Zelfstudie 8 Shimano NEXAVE Een nieuwe variant van de voorderailleur komt van Shimano. In de NEXAVE C600 en C900 groep is de voorderailleur voorzien van een speciaal mechanisme. De voorderailleur maakt gebruik van 2 pallen en nokken. Dit mechanisme is verbonden aan een speciaal crankstel. Het draaimoment dat ontstaat tijdens het roteren van de cranks wordt gebruikt om de voorderailleur te verplaatsen. Afstellen Ook het afstellen van de voorderailleur gaat in principe op dezelfde manier als bij de achterderailleur. Eerst stel je de uiterste standen "L"en "H" af. Na het afstellen in deze twee standen moet er tussen de ketting en de kooi 2 mm ruimte zijn als hij in de stand "L"en "H" staat. De derailleur moet nu - in ontspannen stand - in zijn uitgangspositie staan. Bij het ene merk zal hij nu boven het grootste kettingblad staan en bij het andere boven het kleinste blad.

10 Zelfstudie 9 Zet de versteller op het stuur in de overeenkomende stand, en controleer of de eventueel aanwezige kabelspanschroef niet helemaal uitgedraaid staat. De derailleurkabel kan nu gemonteerd worden. Let hierbij op dat de derailleurkabel in de juiste groef of positie op de voorderailleur wordt vastgezet. Schakel nu met de voorderailleur alle mogelijke standen. Controleer of alle standen goed te schakelen zijn, en controleer of de ketting in de lichtste versnelling en de zwaarste versnelling niet tegen de geleide platen van de voorderailleur loopt. Controleer nogmaals de kabelspanning als de voorderailleur in ontspannen toestand staat. VRAAG 3. Waarom moet men eerst altijd de uiterste standen van de derailleur afstellen alvorens de kabel vastgezet wordt? Het freewheel Het freewheel vormt een gedeelte van de achternaaf en heeft twee functies, namelijk: Montage kettingwielen mogelijk maken. Vrijlopen en aandrijven Zo n freewheel bestaat uit drie delen: Het buitenste huis. Het binnenste huis. Het palmechanisme. Het buitenste huis zorgt voor de montage-mogelijkheid van de kettingwielen. Deze worden hierop geschoven en met een sluitring vast gezet. Met het binnenste huis wordt het freewheel tegen de naaf gemonteerd Tussen het buitenste en binnenste huis zit het palmechanisme. Dit palmechanisme is er in twee uitvoeringen namelijk met platte pallen en cilindrische pallen. Het freewheel met de platte pallen is de meeste gangbare uitvoering.

11 Zelfstudie 10 Het binnen- en buitenhuis zijn ten opzichte van elkaar gelagerd door middel van een cup/conus-lager. De twee huizen kunnen dus ten opzichte van elkaar draaien. De binnenzijde van het buitenste huis is voorzien van tanden waar de platte pallen van het binnenste huis in aan kunnen grijpen. Houdt men nu de benen stil of trapt men achteruit, dan zal het binnenste huis sneller gaan draaien dan het buitenste huis en kunnen de nokken niet aangrijpen. Het tikken van de pallen is dan ook hoorbaar. Dit tikken is bij het freewheel met de cilindrische pallen niet te horen. Deze naaf wordt ook wel silent clutch genoemd. De cilindrische pallen worden tussen het buitenste en binnenste huis gedrukt als het buitenste huis sneller wil gaan draaien dan het binnenste huis.

12 Zelfstudie 11 Het freewheel kan als body deel uit maken van de cassettenaaf, maar kan ook als schroeffreewheel zijn uitgevoerd. De cassettenaaf komt tegenwoordig het meeste voor. De naven voor een schroeffreewheel hebben een ongunstige belasting op de as en het rechterlager, waardoor we deze naven alleen nog maar in het goedkope segment tegenkomen. Schroeffreewheelnaaf Cassettenaaf Cassettebody s moeten bij slijtage vervangen worden. Om de cassettebody van de naaf te demonteren, zijn er een aantal mogelijkheden. Sachs monteerde in het verleden de freewheelbody door middel van een perspassing.

13 Zelfstudie 12 Bij Campagnolo gebeurt dit door middel van conussen op de binnenas. Het SRAM ESP-systeem SRAM is een bedrijf dat schakelsystemen ontwikkelt en Gripshift is er daar één van. ESP, Extra Sensitive Perception is ook een product van dit bedrijf. Het ESP-schakelsysteem is specifiek voor de mountainbike wereld ontwikkeld. Kenmerkend voor dit systeem is dat de derailleur en de versteller bij elkaar horen. Een combinatie van een ESP-derailleur en een shifter van een ander merk is dan ook niet mogelijk. Ook een "normale" derailleur en een ESP-shifter is niet mogelijk. Waarom dit niet mogelijk is, wordt verderop toegelicht. ESP achter derailleur Het principe van de derailleur, het parallellogram, is hetzelfde gebleven. Maar er zijn verschillen ten opzichte van de "normale" derailleur. De afstand tussen het kettingwiel en het bovenste derailleurwieltje blijft bij een ESP-derailleur altijd gelijk. Om deze afstand gelijk te houden heeft men, onder andere, de hoek waaronder het parallellogram werkt steiler gemaakt. Bij de "normale" derailleurs was het zo. Als men naar een groter kettingwiel schakelde, dan kwam het bovenste derailleurwieltje dichter bij het kettingwiel. Vooral bij mountainbikes verandert deze afstand vrij veel. Dit komt omdat de stappen tussen de kettingwielen vrij groot zijn.

14 Zelfstudie 13 De veer op het punt waar de derailleur aan de pat wordt gemonteerd, is dan ook komen te vervallen. Een bijkomend voordeel is dat de derailleurkooi veel sterker gemaakt kan worden. Door deze aanpassingen is de derailleur erg precies geworden. Axiale speling op het bovenste derailleurwieltje is dan ook niet meer nodig. Het systeem schakelt hierdoor een stuk sneller. De ESP-derailleur is voorzien van twee soorten veren. De veer in het parallellogram, die je ook bij de Shimano-derailleurs ziet. Maar ook twee veren in de asjes aan de achterkant in het parallellogram. Deze combinatie van veren zorgt ervoor dat de veerkracht over het hele schakelbereik constant is. De shifter Een ESP-shifter kan nooit gecombineerd worden met een derailleur die niet van het ESPtype is. De reden hiervan is de kabelverplaatsing. Een "normaal" derailleursysteem heeft een overbrengingsverhouding van 1 : 2. Hiermee wordt bedoeld: als er in de versteller een kabelverplaatsing plaatsvindt van 1 centimeter, dan wordt de derailleur 2 centimeter verplaatst. Een ESP-systeem heeft een overbrengingsverhouding van 1 : 1. Dit wil dus zeggen, dat als in de shifter de kabel 1 centimeter verplaatst wordt, dat de derailleur ook 1 centimeter verplaatst wordt. Bij een 8-speed derailleursysteem moet de derailleur zich ongeveer 3,5 centimeter verplaatsen als hij alle 8 versnellingen wil doorlopen. Bij een "normaal" derailleursysteem heeft de kabel in de shifter een verplaatsing gedaan van 1,75 centimeter. Bij een ESP-systeem heeft de kabel in de shifter dan een weg afgelegd van 3,5 centimeter. Deze 1 : 1-verhouding wordt mogelijk gemaakt door de vin aan de derailleur en de speciale shifters, die meer kabel kunnen verplaatsen.

15 Zelfstudie 14 Dit is dus de reden dat het ESP-systeem één systeem is en niet uitgewisseld kan worden met niet-esp-derailleurs en verstellers. Zoals nu duidelijk zal zijn, verplaatst een ESP-shifter twee maal zoveel kabel als een "normaal" derailleursysteem. Hierdoor ontstaat een arm die tweemaal zolang is en de kabelspanning kan hierdoor halveren. Een gevolg daarvan is dat de wrijving een stuk minder is. Afstellen ESP-derailleur Het afstellen van de ESP-derailleur gaat op dezelfde manier zoals in het begin van deze zelfstudie werd aangegeven. Eerst wordt de derailleur in het padoog gemonteerd, daarna worden de schroeven "H" en "L" afgesteld. De shifter wordt op het stuur gemonteerd. Tussen de shifter en het handvat wordt nog een plastic ring geplaatst. Deze ring zorgt ervoor dat het handvat het draaien van de shifter niet belemmert.

16 Zelfstudie 15 De binnenkabel wordt door de buitenkabel naar de derailleur geleid. De shifter wordt in stand een gezet. Nu kan de binnenkabel aan de derailleur bevestigd worden. Schakel één keer op van de eerste naar de achtste versnelling, zodat de derailleurkabels "opgerekt" worden. Schakelt de derailleur niet naar behoren, dan kan de derailleurstand bijgesteld worden met behulp van de kabelstelschroef aan de shifter. VRAAG 4. Noem een praktijksituatie waarbij het handig is als we de capaciteit van de derailleur weten. Uitwisselbaarheid Er zijn dus inmiddels erg veel derailleursystemen te verkrijgen. De uitwisselbaarheid van deze derailleursystemen is echter zeer beperkt. Zo zijn componenten van een merk, vaak niet uit te wisselen met componenten van een ander merk. Ook het onderling mixen van onderdelen uit diverse groepen van één merk is zeer beperkt. Derailleursystemen worden vaak als complete groep geleverd. De onderdelen uit zo n groep zijn vaak perfect op elkaar afgestemd voor een optimale werking. Gelukkig verstrekken de fabrikanten wel informatie over de uitwisselbaarheid van hun componenten. Let hier dus op wanneer je met verschillende componenten wil gaan werken, en raadpleeg bij twijfel de dealerinformatie. Dit is het einde van de Zelfstudie. Deze Zelfstudie is zo universeel mogelijk opgezet. Er bestaat echter in de praktijk geen universele uitvoering. Alle fabrikanten hebben hun eigen uitvoeringen en oplossingen. Als je hierover onduidelijkheden bent tegengekomen of vragen hebt, zoek dit dan uit in je eigen werksituatie en breng het op de RPT-dag ter sprake tijdens de behandeling van de Zelfstudie. Veel succes op de RPT-dag.