Judo als sport- en bewegingsvorm voor 55-plussers

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Judo als sport- en bewegingsvorm voor 55-plussers"

Transcriptie

1 DE ZACHTE WEG Judo als sport- en bewegingsvorm voor 55-plussers Raf Tits in samenwerking met Vlaamse Judofederatie vzw Veilig vallen? Het is niet te laat om het te leren! Heb je ooit judo gedaan? Probeer het nog eens! Het blijft tof, ook als je ouder wordt. Doe zoals Kano, blijf jong met judo Boom/Zele 2012

2 Copyright Raf Tits editie april 2012 De zachte weg : judo als sport- en bewegingsvorm voor 55 plussers tibra@skynet.be In samenwerking met de Vlaamse Judofederatie vzw Lange Akker 10 Zele Foto 1,3 Foto 2,4,5 Silvia Buyssens Raf Tits Niets uit deze publicatie mag vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, website of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Indien je ideeën uit dit boek gebruikt, gelieve dan de bron correct te vermelden.

3 1 Inhoudstafel 1. Woord vooraf 2. Inleiding 3. Resultaten van het onderzoek naar sportbehoeften van 55-plussers in Vlaanderen die van belang zijn voor judo met Meerwaarde van judo voor 55-plussers 4.1 Waarom sporten 55-plussers? 4.2 Welke meerwaarde kan judo bieden in het licht van de drie grote motivaties? Sociale gezondheid Psychische gezondheid Fysieke gezondheid 5. Judocompetentieniveau en heterogeniteit van 55-plussers 6. Judo voor 55-plussers: richtlijnen voor een specifiek aanbod 6.1 Organisatie van de training Vooraf Op de judomat 6.2 Trainingsinhouden en trainingsvormen Is het judo dat je met senioren kan beoefenen wel echt judo? Algemene richtlijnen Opwarming en cooling down Vallen Sotai-renshyu, tandoku-renshyu, uchi-komi, nage-komi Yako-soku-geiko, kakari-geiko, randori Vrije training Tatamigesprekken kogi en mondo Kata Zelfverdediging Kortlopende programma s Fysieke intensiteit Examenprogramma 6.3 Structuur van de trainingsessie 6.4 Opleiding lesgevers 7. Promotie 8. Zijn er nog vragen? 9. Besluit, aanbevelingen en plannen 10. Geciteerde werken Bijlage I Bijlage II Bijlage III Bijlage IV Variabelenraster judotraining senioren Variabelenraster judotraining senioren met een fysieke beperking PAR-Q vragenlijst Informatiebrief controlearts

4 2

5 3 1. Woord vooraf Het beëindigen van mijn loopbaan als persoonlijke trainer van topjudoka s in 2008 en het naderen van de leeftijd van 55 jaar zette me aan om na te denken over mijn eigen judobeoefening en die van leeftijdgenoten. Het verschijnen in 2011 van het onderzoeksverslag Ouderen in-actie(f) motiveerde om dit denken ook op papier te zetten. Judo is de zachte weg. Loopt deze weg ten einde bij het ouder worden? Zo nee, hoe kan die weg er verder uitzien? Welke richtingwijzers zijn er om niet te verdwalen? Dit zijn de eerste vragen die ik me stelde. Mijn dank gaat uit naar al mijn gesprekspartners in deze materie: de judodeskundigen in de Vlaamse Judofederatie, in Nederland en Duitsland en de wetenschappers en deskundigen in sport en bewegen voor ouderen. De eerste groep leverde ideeën vanuit eigen ervaring, de tweede groep diende als kritisch klankbord. Ik draag deze publicatie op aan de nestors van onze Vlaamse Judofederatie, aan de zeventigers en tachtigers die nog op de mat staan. Veel 55+ judoplezier! Raf Tits, 6de dan, 1957 April

6 4

7 5 2. Inleiding In februari 2011 verscheen het rapport van een grootschalig sociaalwetenschappelijk onderzoek naar sportdeelname en sportbehoeften van 55-plussers in Vlaanderen. (Scheerder, 2011) Het onderzoek moest op vraag van de Vlaamse Gemeenschap data leveren om toekomstige beleidsbeslissingen naar sport voor allen te ondersteunen, in casu sport voor ouderen. Het is immers algemeen aanvaard dat onze maatschappij vergrijst en dat voldoende bewegen de gezondheid gunstig beïnvloedt. Indien we er niet zonder meer van uit gaan dat het beoefenen van judo onmogelijk is op latere leeftijd (+55 jaar) kan het zinvol zijn om de maatschappelijke trend te volgen en meer aandacht te besteden aan oudere judoka s. In de bevraging van een representatieve steekproef van clubs als voorbereiding op het beleidsplan van de VJF gaf 80,95% te kennen meer informatie te wensen over judo voor oudere judoka s. In deze publicatie lees ik eerst het onderzoeksverslag Ouderen in-actie(f) : sociaalwetenschappelijk onderzoek naar sportdeelname en sportbehoeften van 55-plussers in Vlaanderen(Scheerder, 2011) vanuit judoperspectief en poneer ik enkele vragen. Daarna denk ik na over de mogelijke meerwaarde van judo voor 55+. Vervolgens presenteer ik richtlijnen voor de trainingsvormen en inhouden en voor de organisatie en promotie van deze trainingen. Als aanzet tot verder onderzoek en theorievorming stel ik tenslotte enkele vragen die mogelijk als onderzoeksvraag kunnen dienen voor sportwetenschappers. Er bestaat zo goed als geen relevante wetenschappelijke literatuur over judo voor ouderen. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld tai-chi.(huyben, 2012) Bij gebrek aan data ging ik in dialoog met enkele judopublicaties, met collega s judoleraren en met enkele deskundigen in het bewegen en sporten voor ouderen. De voorliggende tekst vormt daardoor een gestructureerde compilatie van wat literatuur te bieden heeft, van meningen en ervaringen van deskundigen en van eigen denk- en experimenteerwerk. Deze publicatie wil een eerste handleiding bieden voor judo met 55-plussers. Ze is dus in de eerste plaats geschreven voor judolesgevers. Gezien het pionierskarakter van deze handleiding heeft ze niet de ambitie om het ultieme handboek te zijn, het Alles over -boek. Wel krijgt de geïnteresseerde lesgever achtergronden en richtlijnen om aan de slag te gaan met judo voor 55-plussers of om het verder uit te bouwen. Hoewel ik vertrek van de situatie van 55-plussers verwacht ik dat de publicatie ook dienstbaar kan zijn aan de judobeoefening van jongere senioren.

8 6 3. Resultaten van het onderzoek naar sportbehoeften van 55-plussers in Vlaanderen die van belang zijn voor judo met 55+ Scheerder en zijn medeauteurs doen meerdere vaststellingen die relevant zijn voor het bijsturen van het huidige zeer beperkte judoaanbod voor 55+ of voor het opstarten van een judowerking voor deze leeftijdscategorieën. Scheerder et al. vermelden: Recreatie versus competitie. 88% van de sportende senioren doet uitsluitend op recreatieve manier aan sport. Dit percentage is even hoog in alle leeftijdssegmenten +55 jaar. Voordelen van sportdeelname zowel bij sportende als niet-sportende 55-plussers. Wanneer we alle voordelen van sportdeelname afzonderlijk bekijken dan scoort plezierbeleving het hoogst. Naast plezierbeleving scoren voordelen die verwijzen naar het verbeteren van de gezondheid ( conditie onderhouden ; verbeteren conditie longen en hart ; verbeteren conditie en verkleinen ziekterisico, spieren versterken ) en naar sociaal contact ( kans om nieuwe mensen te ontmoeten ; kans om samen te zijn met familie/vrienden ; kans om deel uit te maken van een groep ) gemiddeld hoog. De minst gewaardeerde voordelen zijn voordelen die verwijzen naar de mogelijkheid om competitief te zijn ( kans op competitie ; voelen van de kick van de overwinning ) en naar esthetische voordelen ( gewicht verliezen ; mooier lichaam ; aantrekkelijk voelen ). Plezierbeleving staat op één bij de sportende 55+, maar niet bij de niet-sportende 55+ bij wie conditie onderhouden en kans om nieuwe mensen te ontmoeten net iets belangrijker zijn. Sport voor de gezondheid. Sportende 55-plussers voldoen vaker aan de richtlijnen voor gezondheid- en welzijnbevorderende beweging dan niet-sportende 55-plussers. Specifiek, aangepast sportaanbod. Blijkt dat ongeveer een op vijf sportclubs en 55% van de fitnesscentra in Vlaanderen beweren over een specifiek sportaanbod te beschikken voor senioren. Fitnesscentra lijken op basis van die cijfers in hun (sport)aanbod meer oog te hebben voor het groeisegment van senioren. Nochtans zijn 55-plussers in vrijwel gelijke mate vertegenwoordigd in de leden- en klantenbestanden van sportclubs (16%) en fitnesscentra (14%). Niet-sportende 55-plussers nemen niet aan sport deel als gevolg van een lager waargenomen competentie om aan sportactiviteiten deel te nemen, wat dan weer kan leiden tot een lagere motivatie om aan sportactiviteiten deel te nemen. In het beleid ter promotie van sportdeelname bij niet-sportende 55-plussers moet bijgevolg aandacht worden besteed aan het aanbieden van sportactiviteiten die aangepast zijn aan het competentieniveau van niet-sportende 55-plussers. Dit geldt zeker voor 55-plussers met een zwakkere gezondheid. Ondanks die grote heterogeniteit, worden ouderen echter gemakkelijker als een homogene groep gepercipieerd dan andere leeftijdscategorieën. De zelf ervaren gezondheidstoestand is een bepalende factor in sportdeelname (hoe gezonder gevoel hoe hoger de sportparticipatie). De zelfervaren gezondheidstoestand is bijgevolg een sleutelfactor in sport- en bewegingsdeelname. Bij de promotie van sporten bewegingsdeelname bij 55-plussers moet hier dan ook op gepaste wijze op worden ingespeeld (bijvoorbeeld door het aanbieden van sport- en bewegingsactiviteiten aangepast aan de gezondheidstoestand van 55-plussers).

9 7 Soort sport. Solosporten zijn bij 55+ het belangrijkst en winnen nog aan belang. Sportmoment. 87% doet een sport in de namiddag, 36% doet een sport in de voormiddag, 21% doet een sport s avonds. Er is bij 55-plussers een grote vraag naar dagactiviteiten. Clubsport. 20% van de potentiële sporters wil dit in clubverband gaan doen. Promotie. Senioren krijgen info over sport via de volgende kanalen: 64% via socioculturele organisaties, 30% via vrienden en kennissen, 13% via internet, maar jonger dan 60 jaar 22% via internet. De nog niet sportende 55-plussers die plannen om aan sport te gaan doen en de sportactieven die plannen om meer te gaan sporten zijn de jonge senioren min zestig jaar met een hoog opleidingsniveau en een hogere beroepsstatus en die reeds gemiddeld fysiek actief zijn. De volgende vragen over judo vloeien voort uit deze algemene onderzoeksgegevens: Solosport Solosporten zijn sporten waarbij er op recreatief niveau geen directe tegenstrever is: lopen, paardrijden, zwemmen, fitness enz. Bij duosporten is er tenminste één tegenstander nodig: tennis, badminton, karate, judo enz. Voor teamsporten zijn er tenminste twee andere spelers nodig: voetbal, basketbal enz.(de Haan, 2000, p. 27) Is judo geschikt als sport- en bewegingsvorm voor 55-plussers? Heeft de VJF al een specifiek aanbod voor senioren? Wat kan de meerwaarde/doelstelling zijn van seniorenjudo? Moeten we als federatie wel investeren in judowedstrijden voor +55-jarigen (masters, kata, ne-waza )? Door welke organisatievormen streven we die doelstelling na? Moeten judotrainingen voor 55+ zo georganiseerd worden dat ze optimaal de kans bieden tot sociale contacten? Moeten onze clubs namiddagtraining voorzien? Moeten we een intake organiseren voor kandidaat senioren judoka s? Door welke trainingvormen en -inhouden streven we die doelstellingen na? Wat is het judocompetentieniveau van 55-plussers? Hoe stellen we het individueel competentieniveau vast van een (kandidaat) judoka 55+? Wat verstaan we onder judotrainingen die aangepast zijn aan het competentieniveau van 55-plussers? Op welke manier moeten we trainingsessies voor 55+ samenstellen zodat de deelnemers voldoen aan de criteria voor gezondheid- en welzijnsbevorderende fysieke activiteit? Moeten we bij de keuze van oefenvormen voor senioren aandacht besteden aan solo-trainingsvormen? Kunnen we judotrainingen voldoende differentiëren zodat ook senioren met een gezondheidsbeperking (rugpijn, kniepijn ) een vorm van judo kunnen beoefenen? Halen de lesgevers voldoende informatie uit de bestaande opleidingen of is gerichte trainersbijscholing nodig? Via welke kanalen maken we promotie voor clubjudo voor 55-plussers?

10 8 4. Meerwaarde van judo voor 55-plussers Noch Scheerder (Scheerder, 2011), noch de Vlaamse Trainersschool (Vlaamse Trainersschool, 2010), noch Vrijens (Vrijens & Bourgois, 2007) plaatsen vechtsporten in de lijst van geschikte sporten voor 55-plussers. De Vlaamse Trainersschool noteert zelfs bij Volgende bewegingen/oefeningen zijn te vermijden of af te raden, o.a. schokkende en stotende bewegingen (bv. gevechtssporten) (Vlaamse Trainersschool, 2010, p. 85) en activiteiten met snelle acties en kracht. Vechtsporten zijn bijvoorbeeld niet aan te raden. (Vlaamse Trainersschool, 2010, p. 47) De meerwaarde van judo voor 55-plussers wordt dus voorlopig niet erkend. Zonder verdere analyse zou de leeftijdspyramide van de leden van de Vlaamse Judofederatie (VJF) dit kunnen bevestigen. Waar gemiddeld 16% van de leden van sportclubs (Scheerder, 2011) bestaat uit 55-plussers bedraagt dit bij de VJF maar 3,3%. (Voor details zie tabel 1) Hoe komt het dat sportdeskundigen aanraden om judo te vermijden? Het is mijn these dat dit veroorzaakt wordt door het wedstrijdimago van de Olympische sport judo waarin het publiek enkel ziet dat topfitte jongeren elkaar met grote impact tegen de mat werpen. Als topsportfederatie draagt de Vlaamse judofederatie (ongewild) bij aan dit eenzijdige beeld van judo. 1 Bij de promotie van judo voor 55-plussers moet dit een aandachtspunt zijn. Het maken van vechtsportbewegingen op zich wordt door de publieke opinie nochtans niet als negatief ervaren voor oudere sporters. In de zomer van 2011 zond de VRT-radio immers promotiespots uit voor het Sportelen waarin een dame vertelt dat ze samen met andere senioren tai-chi doet en dat ze zich er goed bij amuseren. 2 Het is evident dat judo zoals het getoond wordt in wedstrijdjudo ongeschikt is voor oudere sporters. Maar als insiders weten we dat wedstrijdjudo niet de enige manier is om judo te beoefenen. Van bij de creatie van judo in 1882 werden aan judo doelen toegeschreven op het vlak van persoonlijk en maatschappelijk welzijn. Judotechnieken en judotrainingsvormen beoefend met die welzijnsdoelen voor ogen sluiten nauw aan bij de verwachtingen van 55-plussers over bewegen en sporten. De aard van judo als contactsport en als sport die beroep doet op complexe motorische competenties kan ook een bedreiging betekenen, maar op de juiste manier aangepakt (met een aangepast techniekaanbod en aangepaste trainingsvormen) biedt judo grote kansen en kan het hierdoor een grote meerwaarde opleveren. 1 Tijdens de algemene vergadering van de Vlaamse Judofederatie vzw krijgen de clubafgevaardigden als intro een knappe montage te zien van snel opeenvolgende indrukwekkende ippons gescoord op Vlaams of Belgisch kampioenschap begeleid door luide ritmische muziek. 2 Het vechtkunstaspect is bij tai-chi-chuan van ondergechikt belang, maar is in sommige aanvals- en verdedigingsbewegingen herkenbaar gebleven. (Weinmann, 1997, p. 108)

11 9 Situatie seniorenjudo VJF gemiddelde aantal leden VJF aantal leden 55 jaar en ouder % van het aantal leden VJF 2,8 3,0 3,3 3,0 aantal leden 55 tot en met 64 jaar % van aantal leden 55 jaar en ouder 64,1 66,2 67,2 65,8 aantal leden 65 tot en met 74 jaar % van aantal leden 55 jaar en ouder 28,2 26,4 25,5 26,7 aantal leden 75 jaar en ouder % van aantal leden 55 jaar en ouder 7,1 7,3 7,3 7,2 aantal kyugraden 55 jaar en ouder % van aantal leden 55 jaar en ouder 39,9 40,3 41,2 40,5 aantal dangraden 55 jaar en ouder % van aantal leden 55 jaar en ouder 59,3 59,3 58,6 59 aantal mannen 55 jaar en ouder % van aantal leden 55 jaar en ouder 88,7 86,1 85,7 86,8 aantal vrouwen 55 jaar en ouder % van aantal leden 55 jaar en ouder 14,1 13,5 14,1 13,9 aantal starters 55 jaar en ouder (1) % van aantal leden 55 jaar en ouder 9,9 5,4 5,2 6,8 aantal trainers 55 jaar en ouder (2) % van aantal leden 55 jaar en ouder 35,9 45,0 36,1 39 aantal clubbestuurders 55 jaar en ouder % van aantal leden 55 jaar en ouder 42,7 49,8 41,2 44,6 (1) in het voorbije kalenderjaar (2) minstens diploma initiator Tabel 1. Situatie seniorenjudo VJF (wegens antidatering bij het tellen is er een foutje van enkele leden in de cijfers van 2009) 4.1. Waarom sporten 55-plussers? Zoals eerder vermeld zijn de belangrijkste motivaties voor 55-plussers in Vlaanderen om te bewegen en te sporten, de meerwaarden die ze zien in sporten, in afnemende volgorde van belangrijkheid: plezierbeleving; verbeteren van de gezondheid; sociaal contact. De minst gewaardeerde voordelen zijn voordelen die verwijzen: naar de mogelijkheid om competitief te zijn; naar esthetische voordelen.(scheerder, 2011)

12 10 Deze bevindingen lopen gelijk met andere, internationale onderzoeken (Bautmans, Motivators and barriers for physical activity in the oldes old: a systematic review, 2011, p. 465) en kunnen dus als richtlijn gebruikt worden voor het judo in en buiten Vlaanderen. Als eerste vaststelling concludeer ik dat de judowereld vanuit de gepercipieerde meerwaarde van het sporten niet zwaar moet investeren in wedstrijdjudo voor 55-plussers. Voor een klein percentage 55-plussers zal wedstrijdjudo een motivator zijn. Wat betreft trainingsmethodes kan deze groep zich echter laten inspireren door programma s en trainingsvormen die ook gebruikt worden door jongere wedstrijdjudoka s. Daarom besteed ik in het vervolg van deze handleiding geen aandacht aan wedstrijdjudo voor 55-plussers. 4.2 Welke meerwaarde kan judo bieden in het licht van de drie grote motivaties? De overheid definieert gezondheid zeer breed als een situatie van zowel sociaal, psychisch als fysiek welbevinden. ( De motivatie Sociaal contact valt onder het eerste gezondheidsaspect. Plezierbeleving heeft te maken met psychische gezondheid. Met de motivatie verbeteren van de gezondheid doelen de senioren eng op de fysieke gezondheid Sociale gezondheid Net zoals andere sporten bieden de judowereld en de judoclubs mogelijkheden tot sociaal contact. Omdat judo een contactsport is met een welomschreven etiquette zit sociaal contact ingebakken in elke training op elk moment. Het moet gezegd dat dit voor ouderen ook een drempel kan zijn. Het sociaal contact uit zich in judo immers dadelijk door een respectvol fysiek contact. Bij startende 55-plussers moet het fysieke contact met partners tijdens de oefeningen dan ook gradueel opgebouwd worden. De omgangsvormen in judo vragen onvoorwaardelijk respect voor de partner en leggen bij tori (wie een techniek uitvoert) de verantwoordelijkheid voor het welzijn van uke (wie de techniek ondergaat). Dit respect voor de partner werd in november 2011 bij mijn bezoek aan de dojo van Tom Essink in Eindhoven sterk verwoord door een oudere judoka van allochtone afkomst: Ik doe graag judo omdat iedereen hier me altijd met respect behandelt Psychische gezondheid De aard van judo, met name het interactieve spelkarakter waarbij interactie met medesporters erg belangrijk is, vormt een belangrijke troef voor het scheppen van sportplezier. Dit is trouwens ook een van de troeven die judo zo sterk maakt als jeugdsport. Ook de kansen om zichzelf te ontwikkelen en vooruitgang te boeken kunnen zorgen voor plezierbeleving. Het gradensysteem ondersteunt dit. De plezierbeleving is één aspect van psychisch welzijn. Judo biedt de beoefenaar echter meer. Judo kan meer zijn dan een sport of manier van bewegen. Het is in principe bedoeld als weg of pad waarop ieder verdergaat en zich kan ontwikkelen in de verschillende belangrijke aspecten van het dagelijkse leven. Do betekent immers weg. Judo kan een bijdrage leveren aan het leven van een volwassene doordat hij/zij bij het oefenen van technieken van aanval en verdediging in een context van samenwerking met anderen

13 11 zichzelf lichamelijk, persoonlijk (zelfbeeld) en sociaal (door omgang met partner) beter leert kennen. Judo past uitstekend in de huidige opvatting over levenslang leren. Judo, de zachte weg, heeft, anders dan andere sporten, een expliciete filosofische en principiële basis. De grondlegger van judo, Jigoro Kano, gaf judo als ultieme doelstelling jita kyoei mee. Dit principe gaat er van uit dat iedere judoka zorgt voor algemeen welzijn door zichzelf te vervolmaken en dienstbaar te zijn aan de anderen.(kodokan, 1955, p. 14) Dit prachtige principe leent zich bij uitstek om zin te geven aan judo voor 55-plussers. Wie in tabel 1 bekijkt hoeveel VJF-leden ouder dan 55 een taak uitoefenen als bestuurslid of als trainer merkt dat jita kyoei voor oudere lifelong judoka s een realiteit is. Het oefenen van gevechtstechnieken en vooral van valtechnieken kan bij 55-plussers het veiligheidsgevoel verhogen en hen meer zelfvertrouwen geven. Vanuit het gegeven dat ongewild vallen voor oudere mensen de start is van veel gezondheidsproblemen (Bossaerts, 2008, p. 11), is het leren van valtechnieken en het kunnen vallen van bijna onschatbare waarde voor ouderen. Ik kom hier op terug in paragraaf Fysieke gezondheid Vlaamse 55-plussers bedoelen met verbeteren van de gezondheid in de eerste plaats de fysieke gezondheid.(scheerder, 2011) Anders dan bij wandelen, fietsen, petanque, tai-chi, line dance biedt judotraining een methode om lichamelijk actief te zijn waarbij alle basiseigenschappen (uithouding, kracht, lenigheid, (reactie)snelheid, coördinatie) aan bod komen. De aard van judo als totaalsport waarbij steeds het hele lichaam in beweging is, laat toe om al die eigenschappen gelijktijdig of parallel te ontwikkelen en om het zwaartepunt op een of meer eigenschappen te leggen in overeenstemming met de noden en het competentieniveau van de oudere judoka. Een belangrijk aspect is dat men dit alles kan zonder te vervallen in de monotonie die men vaak in andere bewegingsvormen aantreft. (Schwartz) Bij het verouderen kunnen mensen door krachtverlies problemen krijgen om te blijven functioneren in het dagelijks leven.(bautmans, Sarcopenia and functional decline: pathophysiology, prevention and therepy, 2009) Krachtverlies vertragen bij het ouder worden, vraagt de aandacht van ieder die begaan is met het begeleiden van sportende senioren. Judo, soms omschreven als krachtsport, heeft de oefeningen en trainingsvormen om voorzichtig kracht te onderhouden en te trainen. Als oudere mensen aan judo gaan doen, kunnen de valtechnieken die bij de sport horen, hen beschermen bij valpartijen. Dat concludeert gezondheidwetenschapper Brenda Groen van de Nijmeegse Sint Maartenskliniek in een onderzoek [ ] Volgens Groen kunnen ouderen deze judotechniek zonder bezwaar aanleren, als ze bij het trainen heupbeschermers dragen en oefenen op een dikke matras (ANP, 2010) Het wegsmelten van de spiermassa is onafscheidelijk verbonden met het verouderen. In de geneeskunde heet dat verschijnsel sarcopenie. Een mens bereikt normaal een piek qua spiermassa rond het 30 e levensjaar en tot het 50 e jaar blijft alles nog min of meer in evenwicht. Maar vanaf 40 jaar zijn er al tekenen van trage achteruitgang. [ ] Tussen 65 en 70 jaar is er normaal een verlies aan spierweefsel van 13 tot 22% en bijgevolg ook een serieuze afname aan spierkracht. Na de leeftijd van 80 jaar is zowat 30 tot 60% verdwenen. Grossomodo kunnen wij stellen dat de kracht met 10 tot 15% per jaar afneemt na de leeftijd van 50. (Vlaamse Wielrijdersbond, 2011, pp )

14 12 Doordat het alle basiseigenschappen aanspreekt, kan judo voor de oudere beoefenaar bijdragen om tegemoet te komen aan de richtlijnen voor gezondheids- en welzijnbevorderende fysieke activiteit. De huidige normen stellen dat ouderen aan een van de onderstaande richtlijnen moeten voldoen om de gezondheid en het persoonlijk welzijn te onderhouden of te bevorderen: ofwel 5x per week 30 min. fysieke activiteit van matige intensiteit; ofwel 3x per week 20 min. fysieke activiteit van hoge intensiteit; ofwel een combinatie van de twee bovenstaande richtlijnen voor matig en hoog intense bewegingen. (Scheerder, 2011, p. 13) De meerwaarde die judo biedt op het vlak van de sociale, psychische en fysieke gezondheid kunnen we maar realiseren wanneer we in de training zorgzaam rekening houden met het competentieniveau van de 55-plus judoka. Foto 1 Senioren tussen 55 en 80 doen evenwichtsoefeningen o.l.v. de judoleraar tijdens de cursus Fit, Veilig en Valbreken (Nijmegen april 2012)

15 13 5. Judocompetentieniveau en heterogeniteit van 55-plussers In de Vlaamse Judofederatie kunnen judoka s 55+ deelnemen aan kata- en ne-wazawedstrijden in een eigen leeftijdscategorie en aan kata- en technische trainingen. Meerdere clubs bieden volwassen judoka s een training aan in een aparte groep, los van de wedstrijdjudoka s en de jongeren. In sho-dan-shiken moeten examinandi vanaf de leeftijd van 60 jaar niet meer vallen als uke bij de nage-no-kata. Toch is er in de VJF tot nu toe nog geen specifiek aanbod, nog geen judoprogramma voor 55-plussers. Een specifiek aanbod is een aanbod dat rekening houdt met het competentieniveau en de noden van de 55-plusser. Ik vermoed dat judo er niet zal in slagen om meer 55-plussers aan zich te binden indien het niet investeert in het uitdenken en opstellen van zo n specifiek aanbod. Het is een fundamentele vergissing om binnen de groep van 55-plussers iedereen over dezelfde kam te scheren: de heterogeniteit en dus het verschil in competenties is heel groot. Op basis van de judo-ervaring verschijnen de volgende groepen: blijvers, lifelong judoka s, meestal dangraden; herintreders, vroeger reeds judo beoefend; late starters, te verdelen in late starters met een sportief verleden en late starters met een onsportief verleden, de nooit-sporters. Je kan binnen elk van deze groepen ook generaties onderscheiden: +55, +60, +65, +70 enz. Door individuele verschillen is het echter niet noodzakelijk zo dat een +65 minder fit is dan een +55. Het is dus beter bij het ontwerpen van een specifiek judoaanbod en bij de praktijk op de mat om rekening te houden met verschillende (afnemende) competentieniveaus. Voor al deze groepen en generaties krijg je te maken met enerzijds sporters die volledig fit zijn en anderzijds met sporters die gezien hun leeftijd of persoonlijke geschiedenis een lichte fysieke beperking hebben. Er kan een probleem zijn met de rug, de knie, de nek, het hart of de bloeddruk, Use it or lose it. Om in het dagelijks leven gezond en zelfstandig te blijven functioneren heeft een 55-plusser nood aan een extra prikkel voor o.a. het korte termijn geheugen, evenwicht, reactievermogen, tijdsbesef, kracht Het bovenstaande kan je uitzetten in kruistabellen. (Zie bijlage I Variabelenraster judotraining senioren en bijlage II Variabelenraster judotraining senioren met een fysieke beperking) Het is niet de bedoeling dat we voor elke mogelijke combinatie vluchtig een apart aanbod realiseren. Wel bieden de kruistabellen een referentieschema van variabelen waarmee we rekening kunnen houden bij het opstellen van trainingen. Het is de kunst om niet te denken in termen van dit kan niet meer, maar wel van dit kan allemaal wel. Nu we zicht hebben op de heterogeniteit van het competentieniveau en op de noden, kunnen we werken aan het specifieke aanbod en kunnen we richtlijnen opstellen voor de training.

16 14 6. Judo voor 55-plussers: richtlijnen voor een specifiek aanbod Met het oog op de te realiseren meerwaarde en met aandacht voor het competentieniveau en de noden kunnen de onderstaande adviezen, richtlijnen en oefeningen helpen om judo met 55-plussers voor alle partijen tot een succes te maken. Het blijft uiteraard de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van de lesgever om keuzes te maken en grenzen te trekken rekening houdend met de judoka s die hij/zij begeleidt. 6.1 Organisatie van de training Vooraf Het is goed om vooraf na te denken voor welke 55-plussers we menen dat judo zinvol is, lees: met wie we de meerwaarden kunnen realiseren. Enkele van mijn gesprekspartners gaan er van uit dat een startende 55-plusser zelf zal aanvoelen en vlug ondervinden of judo wel iets voor hem/haar is. Vetrekkend van de variabelenrasters (zie bijlage I en II) heb ik zelf twijfels bij de meerwaarde van judo voor starters met een onsportief verleden. Kunnen die nooit-sporters op de leeftijd 55+ zich nog complexe motorische competenties eigen maken? Indien niet, zou dit een domper kunnen zijn op de bewegingsvreugde en leiden tot teleurstelling en uitval. Natuurlijk zullen er ook in deze groep verschillen zijn. Het lijkt me zinvol om aan deze groep senioren eerst een kortlopend programma aan te bieden eerder gericht op het ontwikkelen van de basiseigenschappen en het veilig vallen. (Zie ) Wanneer een oudere judoka zich aanbiedt in de club of wanneer er een lessenreeks voor oudere judoka s start, zal de lesgever trachten het competentieniveau in te schatten tijdens een kort intake gesprek. Intake Bij zo n eerste kennismaking vraag je minstens naar de motivatie van de startende of herintredende judoka, naar zijn/haar sportief verleden, naar zijn/haar eventuele fysieke beperkingen of specifieke aandoeningen en naar zijn/haar eventuele twijfels over het starten met judo. Wijs vooral bij herintreders op de negatieve gevolgen van overdaad, op het belang van een geleidelijke opbouw en het gehoor geven aan signalen van het eigen lichaam. Senioren laten zich immers weinig verhinderen om aan sport te doen wegens vrees voor blessures. (Scheerder, 2011, p. 240) Volg dit ook op tijdens de training op de mat zodat herintreders geen risico betekenen voor zichzelf en voor de partners. Herintreders met een dangraad moet je anderzijds dan weer beschermen, zeker in heterogene groepen met ook jongere judoka s. De anderen zouden hen wel eens willen testen. Zorg dat ook de herintreders met een dangraad de tijd krijgen om rustig conditie op te bouwen en judo te herontdekken. (Pöhler & Schladt, 1999, p. 49) De PAR-Q vragenlijst (Physical Activity Readiness Questionary, zie bijlage III) geeft de nodige ondersteuning om gezondheidsrisico s te vermijden. (Vlaamse Trainersschool, 2010, p. 103). Indien de kandidaat-judoka op één of meer vragen ja moet antwoorden, geniet het de voorkeur dat hij/zij eerst een arts raadpleegt vooraleer te starten met judo.

17 15 Natuurlijk kunnen ook artsen bevooroordeeld zijn wat betreft de geschiktheid van judo als bewegingsvorm voor 55-plussers, al of niet met een fysieke beperking. Ook zij zijn eenzijdig beïnvloed door de beelden van wedstrijdjudo. Daarom zou je ten behoeve van de artsen een beschrijving kunnen opstellen van de manier waarop je traint met oudere judoka s. In bijlage IV vind je een mogelijke brief. Het lijkt zinvol om de PAR-Q vragenlijst ook eens door te nemen met de lifelong judoka s aan wie je les geeft. Bepalen van de fysieke conditie van de 55-plusser Het bepalen van de fysieke conditie hoeft niet noodzakelijk te gebeuren bij de intake. Het geeft echter wel de mogelijkheid om vooruitgang vast te stellen (sportplezier!). Er zijn op dit ogenblik in Vlaanderen geen instrumenten om als judolesgever zonder risico s testen af te nemen bij oudere mensen. (Vlaamse Trainersschool, 2010, p. 67) In Nederland is er de Groninger Fitheidtest voor Ouderen. Je vindt hierover informatie op het internet en er bestaan boeken over. Een zinvolle uithoudingstest is de 2km wandeltest. Je vindt de uitvoeringsmodaliteiten, berekeningswijze en index o.a. op Wie de begeleiding van oudere judoka s zeer ernstig neemt, zou samen met de oudere judoka kunnen bepalen of hij/zij met of zonder de judotraining wekelijks voldoende beweegt om aan de gezondheidsrichtlijn te voldoen (zie 4.2.3). Je vindt op het internet informatie over de GLTEQ die kan gebruikt worden om iemands niveau van fysieke activiteit te bepalen. Ongevallenverzekering Omdat de meerwaarde van judo voor 55-plussers zich situeert in het brede gezondheidsspectrum, moeten ongevallen absoluut vermeden worden. Het blijft aan te raden om er als lesgever zeker van te zijn dat de judoka beschikt over een ongevallenverzekering. Tijdstip en materiële omstandigheden Bij 55-plussers is er een grote vraag naar dagactiviteiten. (Scheerder, 2011) Er zijn me binnen de VJF echter geen clubs bekend die in de week overdag een judotraining organiseren, uitgezonderd op woensdagnamiddag voor de jeugd. Bij het huidige aantal judoënde 55-plussers is dit ook niet haalbaar. Het gewone clubjudo voor 55-plussers zal zich voorlopig s avonds blijven afspelen. De judofederatie zou overdag echter cluboverstijgende initiatieven kunnen nemen. Voor starters kunnen kortlopende programma s (zie ) in samenwerking met externe partners (gemeente, ouderenvereniging) wel overdag. Zoals de federatie een samenwerking opzet met scholen ter promotie van het jeugdjudo, kan het mogelijk zijn om samen te werken met fitnesscentra ter promotie van judo voor 55-plussers. Voor lifelong judoka s zou er een federale training kunnen zijn. 3 Het is van belang dat clubs aandacht besteden aan de materiële omstandigheden waarin ze ouderen ontvangen en laten oefenen. Een goed verwarmde dojo en voldoende nette, ruime, moderne omkleedruimte is een noodzakelijke voorwaarde. 3 Ik heb zelf goede herinneringen aan de trainingen van de Belgische Judo Bond in de jaren 70 op donderdagnamiddag in Elsene (Brussel). Ik was zelf bruine gordel en eerste dan, maar de mat was overwegend gevuld met oudere judoka s.

18 Op de judomat De tips en richtlijnen in deze paragraaf zijn een compilatie van ideeën aangereikt door de judodeskundigen waarmee ik in gesprek ging en van eigen creativiteit. Homogene versus heterogene groepen We stelden reeds vast dat de 55-plussers een groep zijn met een grote diversiteit in competenties. Laten we starters dan wel samen oefenen met herintreders en gevorderden? Laten we de ouderen samen oefenen met jongeren? De meningen zijn verdeeld. Op dit moment zijn er in de Vlaamse clubs echter te weinig 55 plussers om er een aparte training aan te besteden en trainen ze noodgedwongen samen met jongere judoka s of jongere senioren. De volgende overwegingen spelen mee: In een groep met enkel ouderen moeten die zich niet schamen voor hun mindere competentie. Veiligheid kan in een groep met enkel ouderen groter zijn. Hoe homogener de groep, hoe minder differentiatie nodig is in de oefenstof. Bij een heterogene samenstelling is er minder kans dat de groep uitsterft door te weinig deelnemers. De deelname van hogere dangraden in een heterogene groep kan de andere deelnemers motiveren. Bij samen trainen kan je een deel van de training apart houden voor de 55-plussers op een deel van de mat waar rustiger getraind wordt, bijvoorbeeld techniekstudie i.p.v. randori. Wie zwarte gordel voorbereidt, moet toch ook naar federale trainingen die steeds heterogeen zijn qua leeftijd. Je kan met verschillende clubs samen een training organiseren voor 55-plussers. De oudere judoka s zouden dan echter de binding met de club verliezen en ze zouden voor de club verloren gaan als motor van de vereniging (vrijwilligerswerk). Veiligheid De veiligheid van de dojo is een noodzakelijke voorwaarde om de kans op kwetsuren tot een minimum te beperken (goed aangesloten tatami, voldoende ruimte tussen mat en muur.) Elke 55-plusser moet de toelating hebben om te doen wat hij lichamelijk die dag aankan, om een pauze te nemen of te kiezen voor een minder belastende variant van een oefening. Maak wel consequente afspraken over hoe en waar een pauze genomen kan worden; dit om de andere judoka s niet af te leiden van de training. Een maal per week trainen is voor starters en eventueel voor herintreders te weinig om de competenties te ontwikkelen om veilig randori te doen. Voor hen kan randori vervangen worden door een alternatieve opdracht. (Zie paragraaf 6.2.6) Wanneer 55-plussers samen trainen met jongere en/of meer ervaren judoka s, zijn er afspraken nodig, zeker rond randori. (Zie paragraaf 6.2.6) Zo n afspraken komen in het dojoreglement. Voorzie voldoende ruimte en tijd voor herstel en pauze. Het lichaamsvocht daalt bij het verouderen. Voorzie een moment om water te drinken.

19 17 Sociaal contact Betrek de familie bij de clubwerking. Uit onderzoek is *immers+ gebleken dat de ervaren steun uit de sociale omgeving één van de belangrijkste voorspellers is om bewegings- en sportdeelname op lange termijn vol te houden. (Scheerder, 2011, p. 219) Bouw het fysiek contact bij starters geleidelijk op. 4 Geef de groep de kans om na de training samen iets drinken. Bind de senioren aan de vereniging door aantrekkelijke activiteiten op en naast de mat. Ideeën: Doe samen de 2km wandeltest. Ga samen een halve dag naar het Belgisch kampioenschap kijken. Waarom niet: doe net als met de jeugd een tweedaagse en blijf net zoals met de jeugd een nachtje slapen op de tatami in de dojo. Plezier verzekerd! Neem het in een petanquewedstrijd op tegen de 55 plussers van een andere judoclub. Doe een opa- en omatraining waarbij senioren hun kleinkind mee op de mat brengen voor een gezamenlijke initiatieles met de eigen opa/oma als persoonlijke begeleider. Enz. Foto 2 Lifelong judoka s tijdens een katatraining 4 In gesprek met de deelnemers van de cursus Fit, Veilig en Valbreken op 5 april 2012 in Nijmegen noteert Silvia Buyssens, recreatiesportcoördinator van de VJF, dat de deelnemers zelf aanraden om niet in de eerste les direct lichamelijk contact te nemen. Dit zou vooral voor mannen onderling gevoeliger liggen; bij de vrouwen onderling ligt dit makkelijker.

20 Trainingsinhouden en trainingsvormen Is het judo dat je met senioren kan beoefenen wel echt judo? Een eventuele discussie of judo voor 55-plussers nu enkel bewegen is dan wel sporten werkt verlammend. Judo met senioren zal wat betreft oefenstof soms neigen naar bewegen met judobewegingen i.p.v. volwaardig sporten. Zolang dit bewegen gebeurt met judotechnieken, er bij onderdelen van de training interactie is met de partners en de respectvolle omgangsvormen van judo geëerbiedigd worden, kunnen we echter spreken van (een vorm van) judobeoefening. Samen met Benny Van den Broeck, coördinator breedtesport Judobond Nederland, meen ik dat we in het belang van de 55-plussers de grenzen kunnen aftasten. Bij het sporten voor 55-plussers gaat het immers om inclusie door aangepaste bewegings- en recreatieactiviteiten, in plaats van exclusie door middel van competitie en prestatie. (Scheerder, 2011, p. 23) Bovendien werden in modern judo veel inhouden ontwikkeld waarvan niet één inhoud dé belangrijkste is. Die inhouden ontstaan uit de verschillende visies op judo en die bepalen met welke intensiteit en met welk accent men judo beoefent. (Klocke, Judo für Oldies : Anregungen und Ideen für den Unterricht, 2008) Klocke onderscheidt drie fasen in de weg die een judoka aflegt en hij verbindt er ook een leeftijd aan: 1. De judoka gaat in conflict met de tegenstander: 10 tot 30 jaar 2. De judoka gaat in conflict met zichzelf: 30 tot 50 jaar 3. De judoka gaat in conflict met het judoprincipe (de techniek): +50 jaar. (Klocke, Judo für Oldies : Anregungen und Ideen für den Unterricht, 2008) Lifelong judoka s zullen zich herkennen in deze fasering. Ze kan echter ook een richtlijn zijn voor de inhoud van judo voor beginnende 55-plussers: het accent moet niet liggen op het overwinnen van een tegenstander, minder op de vraag wie ben ik als judoka, maar vooral op het wezen van de judotechniek. Ook een eventuele beperking van het aantal geschikte judotechnieken hoeft niet af te doen aan de echtheid van judo voor ouderen. In 2010 werd het wedstrijdreglement aangepast zodat een heel deel worpen niet meer beoefend worden. Met kinderen oefenen we uit veiligheidsoverwegingen geen klemmen of wurgingen, bepaalde technieken zijn uit veiligheidsoverwegingen niet toegelaten in wedstrijd. In al deze gevallen stellen we niet in vraag of de resterende technieken wel voldoende zijn om te spreken van echt judo. Idem dito dus wanneer we rekening houdend met het competentieniveau en de veiligheid de judotechnieken en trainingvormen beperken voor oudere judoka s. Lifelong judoka s kunnen hun actuele mogelijkheden vergelijken met wat ze konden toen ze jonger waren. Zij moeten positief leren omgaan met de groeiende inkrimping van hun judomogelijkheden. De raad van T. Swinnen kan dit waardig kaderen: We moeten leren niet alleen de top te bereiken, maar ook af te dalen. (Swinnen) Algemene richtlijnen Gebruik ritsu-rei, geen za-rei wegens de belasting voor de knieën. Voorzie wegens de verschillende competentieniveaus voor elke oefening gradaties zodat ieder op zijn/haar niveau kan oefenen. Bij het oefenen van een worp kan dit bijvoor-

21 19 beeld zijn: in tandoku-renshyu ter plaatse, in uchi-komi ter plaatse, in tandoku-renshyu in verplaatsing, in uchi-komi in verplaatsing, idem met val, in verschillende richtingen, met een schakelworp enz. Voor het oefenen van kracht van de armstrekkers kan je rechtstaand laten afduwen tegen een muur, push up van op de knieën, push up vanuit voorligsteun enz. Houd er rekening mee dat ouderen door krachtverlies vlugger tegen hun limiet van maximale kracht zitten.(bautmans, Sarcopenia and functional decline: pathophysiology, prevention and therepy, 2009, p. 308) Dit is een belangrijk gegeven wanneer je de zwaarte van een oefening inschat of wanneer je werkt met een heterogene leeftijdsgroep. Beperk het aantal vallen en de hardheid van de val, bied altijd de mogelijkheid aan om een extra valmat te gebruiken. Bereid starters voor via een apart valprogramma. (Zie 6.2.4) Uke bepaalt of het nage-komi of uchi-komi wordt. Benadruk de schoonheid van de judotechnieken en de principes van de techniek. Verwerk in de oefeningen prikkels voor het korte termijn geheugen, het evenwicht, het reactievermogen, het tijdsbesef. Verwerk in elke training voldoende conditieoefeningen met speciale aandacht voor de kracht en de aerobe uithouding. Laat ervaren judoka s de starters helpen. Beperk bij starters het jargon; geef een vertaling of omschrijving van de Japanse benamingen. Leer de deelnemers verantwoordelijkheid op te nemen voor de partner, met elkaar te trainen en niet tegen elkaar, het gebruik van het judoprincipe (meegeven om te overwinnen) Opwarming en cooling down Bij het kiezen van oefeningen zijn de volgende do en don t van belang (Vlaamse Trainersschool, 2010): Don t voor iedereen: explosieve oefeningen, o.a. sprongoefeningen; oefeningen voor pure snelheid; oefeningen met een statische belasting, isometrische oefeningen; hoofd diep achterover buigen of volledig ronddraaien; doorgedreven stretchen. Don t voor judoka s met rugbeperkingen: zware buikspieroefeningen; oefeningen met een grote torsie. Don t voor judoka s met nekbeperkingen: oefeningen boven kijkhoogte. Don t voor judoka s met kniebeperkingen: lopen en springen (zeker bij zware personen). Don t voor judoka s met hartbeperkingen: korte intense oefeningen, oefeningen met de armen lang boven de schouders. Do voor iedereen: rustige opbouw van de opwarming (zeker alle deelnemers met een vorm van artrose zullen er dankbaar voor zijn), relaxatie-oefeningen; oefenen van ademhalingstechnieken; gebruik van de judogordel bij stretchen. Houd met deze factoren ook rekening bij de keuze van judotechnieken. (zie 6.2.5)

22 Vallen Voor ouderen stoort bij het vallen alles wat hard, hoog en ongecontroleerd uitgevoerd wordt. Vallen gebeurt dus bij voorkeur laag, zacht, en zoveel als mogelijk onder de controle van uke zelf, eventueel met behulp van een extra valmat. Voor starters zijn alle valoefeningen problematisch die zonder hulp direct naar voor uitgevoerd moeten worden, bijvoorbeeld zempo-kaiten.(klocke & Lippmann, Überlegungen für Judoka über 30 Jahre, 1998, p. 3) Enkele gesprekspartners stellen samen met mij in vraag of zempo-kaiten, de voorwaartse val met koprol, nog wel beoefend moet worden door 55-plussers. Je hebt de val immers enkel nodig bij het ondergaan van een offerworp, een vorm van werpen die nog het minst tot de mogelijkheden behoort van 55-plussers. Indien je er toch voor opteert om zempo-kaiten aan te leren, kan dit vooral zijn om het veiligheidsgevoel te verhogen en kan je eventueel de lage rolbeweging met minder impact gebruiken zoals ze in aikido en ninjitsu uitgevoerd wordt. (Klocke & Lippmann, Überlegungen für Judoka über 30 Jahre, 1998, p. 3) Bij het aanleren van vallen aan starters moeten we goed nagaan welke vallen nodig zijn. Het gaat hier niet over de grote indeling van achterwaarts, zijwaarts en voorwaarts, maar wel over een gedetailleerde bewegingsanalyse van een worp en de bijhorende val om dan de val van uke op de juiste manier voor te bereiden. Wanneer je zijwaartse val aanleert op de klassieke manier, nl. vanuit shizentai een been voor het andere kruisen en op de zijde vallen van het been dat je weg plaatste, is dit geen correcte voorbereiding op een val na de-ashiharai. Bij de-ashi-harai veegt tori het been van uke wel weg zoals bij het aanleren van zijwaartse val, uke zal echter op de andere zijde vallen. Ulrich Klocke maakte zo een analyse van de beenworpen en van de valoefeningen nodig voor het ondergaan van de worpen. (Klocke, Rutschen, Stolpern, Kippen, Kullern : Fallen im Judo und Vermittlung von Fusstechnieken (vor allem) für Ältere, 2008) Wanneer ik te gast was in de dojo van Klocke in september 2011 liet hij de oudere, ook gevorderde, judoka s vallen zonder echte impact, op een rollende manier, waarbij uke de controle heeft over de beweging. De kunde om op een veilige manier van stand naar de grond te gaan, vallen, is niet alleen van belang bij de beoefening van judo, maar is zeker bij ouderen heel belangrijk om de kans op kwetsuren bij onvoorziene vallen in het dagelijks leven te verkleinen. Judo heeft hier een grote troef in handen en kan hierin een maatschappelijke taak vervullen. De JBN (Judo Bond Nederland) durfde het aan om een programma te ontwikkelen om 55-plussers te leren vallen, los van het judo. Dit programma, Fit, Veilig en Valbreken voor senioren, is splinternieuw en nog in een testfase, maar het is de moeite waard. Het is een kortlopend programma van 6 tot 10 weken voor 55- plussers met een goede conditie met als inhoud: balansoefeningen, spierversterkende oefeningen, diversie manieren van valbreken met als doel het vergroten van het zelfvertrouwen en de weerbaarheid. De JBN hoopt tegelijkertijd dat na het kortlopende programma de competenties van een aantal 55- plussers zo gestegen zijn dat ze in staat zijn en zin hebben om met aangepast judo te starten. Ook terzijde van de sport en het bewegen, vanuit therapeutische bezorgdheid, is er interesse in valpreventie. Dr. Kim Belbaere is deskundige in verband met valangst bij +65-jarigen. Ik wil een haalbare, efficiënte methode ontwikkelen om mensen een valpreventieprogramma op maat aan te bieden, waarbij psychologische en fysieke factoren worden gecombineerd. (Dupont, 2012, p. 32) Meer over valpreventie op

23 Sotai-renshyu, tandoku-renshyu, uchi-komi, nage-komi Welke technieken wel en welke niet? Nage-waza Vanuit de algemene richtlijnen en met het oog op de gezondheidsdoelstellingen en het sportplezier is het duidelijk dat we een selectie moeten maken van judotechnieken die we verwerken in trainingen van 55-plussers. Welke technieken zijn minder of niet geschikt om welke redenen? Alle worpen die hoog en/of met weinig partnercontrole uitgevoerd moeten worden zijn te vermijden en/of grondig voor te bereiden.(klocke, Ulrich und Lippman, Ralf 1998 UberlegungenzueinderAusbildungskonzetionfür Judoka +30 Jahre in: Lernenim Judo : Ausgewählte Artikel zymlernenim Judo-Unterricht, von Ulrich Klocke) Zo is het zeker nodig om eerst de val van uke grondig te trainen bij worpen als o-uchigari en ko-uchi-gari waarbij uke zonder veel controle van tori achterwaarts valt.de worpen zelf zijn voor tori wel geschikt als worpvariant met een zwaaibeen omdat tori uke niet moet heffen. Wegens de krachtinzet en de belasting van de rug zijn worpen waarbij tori uke moet opheffen boven de heup geen goede oefenstof, vb. kata-guruma, te-guruma, utsurigoshi, ushiro-goshi. Bij een offerworp is tori per definitie niet in staat om uke te controleren en moet uke een vrije val maken, zonder ophouden door tori. Deze worpen passen niet in het programma van starters en herintreders en moeten voorzichtig beoefend worden door lifelong judoka s. Alle indraaitechnieken op één been zijn (te?) zwaar wat betreft kracht en coördinatie, vb. uchi-mata, harai-goshi, hane-goshi. Worpen waarbij een been hoog gezwaaid moet worden, vb. uchi-mata, zijn niet meer uitvoerbaar door ouderen wegens te weinig soepelheid in de harmstrings van het steunbeen. Indien je zo n techniek toch wil laten oefenen, is het nodig om hem conditioneel grondig voor te bereiden. Naast deze algemene richtlijnen kan je rekening houden met mogelijke fysieke beperkingen. Bij knieklachten: geen diepe hurkzit (lage uitvoeringen van seoi-nage of seoi-otoshi), geen worpen met stand op één been en torsie: ashi-guruma. Bij rugklachten: vermijden van worpen met heffen + torsie, vb. sasae-tsuri-komi-ashi Bij nekklachten: geen worpen waarbij hoofd vastgezet wordt, vb. kochi-guruma, of met een kumi-kata die het hoofd vastzet. Al deze richtlijnen in acht genomen blijft er ongeveer de helft van de gokyo over als meest geschikte oefenstof voor 55-plussers. Dai Ikkyo, groep 1: de-ashi-harai, hiza-guruma, sasae-tsuri-komi-ashi, uki-goshi, o- soto-gari, o-goshi, o-uchi-gari, seoi-nage. Dai Nikyo, groep 2: ko-soto-gari, ko-uchi-gari, koshi-guruma, tsurikomi-goshi, okuriashi-harai, tai-otoshi, harai-goshi, uchi-mata. Dai Sankyo, groep 3: ko-soto-gake, tsuri-goshi, yoko-otoshi,ashi-guruma, hane-goshi, harai-tsurikomi-ashi, tomoe-nage, kata-guruma.

24 22 Dai Yonkyo, groep 4: sumi-gaeshi, tani-otoshi, hane-makikomi, sukui-nage, utsurigoshi, o-guruma, soto-makikomi, uki-otoshi. Dai Gokyo, groep 5: o-soto-guruma, uki-waza, yoko-wakare, yoko-guruma, ushirogoshi, ura-nage, sumi-otoshi,yoko-gake. Worpen buiten de gokyo: kuchiki-taoshi, kibisu-gaeshi, uchi-mata-sukashi, tsubamegaeshi, kouchi-gaeshi, ouchi-gaeshi, osoto-gaeshi, harai-goshi-gaeshi, uchi-matagaeshi, hane-goshi-gaeshi, osoto-makikomi, harai-makikomi, uchi-mata-makikomi, daki-age. Het lijkt een logische leerlijn om te starten met worpen waarbij tori op beide voeten staat (ten behoeve van het leerproces van tori) en/of waarbij uke met de voeten op de grond blijft voor de val en de voeten dus niet hoog in de lucht moeten (ten behoeve van het leerproces van uke). In tegenstelling tot wat Kano voorstelde, start de training van 55-plussers niet met nage-waza, maar vertrekt vanuit ne-waza. Ne-waza In het grondwerk zijn alle technieken geschikt wanneer er aandacht is voor uitgeoefende druk op nek (o.a. bij wurgingen), ribben (o.a. bij houdgrepen), elleboog (o.a. bij armklemmen). Solo-oefenvormen Tandoku-renshyu oefenvormen kunnen gebruikt worden als afwisseling, maar ook wanneer het werken met een partner een veiligheidsrisico inhoudt. Tandoku-renshyu, judobewegingen al of niet in reeksen uitvoeren zonder partner, is zinvol voor alle soorten judotechnieken: nage-waza, ne-waza, kata, Zelf voer ik bijna dagelijks in tandoku-renshyu de goshin-jitsu-no-kata uit als onderdeel van mijn persoonlijk trainingprogramma om mijn lichaam in voldoende conditie te houden om judolesgever te kunnen blijven. Ik voer deze kata dan uit à la tai-chi gewoon in de huiskamer nu eens op een trage vloeiende manier, dan weer intenser. Goed voor het geheugen trouwens! Tandoku-renshyu hoeft niet steeds solo te gebeuren. Ook in deze trainingsvorm kan je oefeningen uitdenken die het interactieve spelkarakter van judo bewaren. Ik geef een voorbeeld. 5 OEFENING TANDOKU-RENSHYU 1 Startpositie Tori en uke staan op 3 meter van elkaar, tori met rug naar uke. Oefening Niveaus Tori doet non stop tandoku-renshyu ter plaatse van een techniek naar keuze, uke imiteert. Na x aantal keren wisselen tori en uke van rol. *Tori mag veranderen van techniek. Uke moet zich dadelijk aanpassen. **Uke imiteert niet de techniek van tori maar doet tandoku-renshyu van een overname op de techniek van tori. Het is een grotere uitdaging voor uke 5 Voor de beschrijving van een oefening gebruik ik in deze handleiding niet de terminologie zoals in mijn publicaties over wedstrijdjudo: Purpose, Protocol, Periodisation, maar wel de methode zoals in de VTS-cursus Begeleiden van sportende senioren.

Leerstof 6 de kyu. Examen: minimum 7 jaar worden in lopend kalenderjaar. Onder de bevoegdheid van de hoofdtrainer van de club.

Leerstof 6 de kyu. Examen: minimum 7 jaar worden in lopend kalenderjaar. Onder de bevoegdheid van de hoofdtrainer van de club. Leerstof 6 de kyu. Voorbereiding van wit naar geel: U10: 5 gele streepjes, per streepje 15 lessen en 3 punten tonen van de eindtermen. Gedurende 9 maanden oefenen aan minimum 2 trainingen in de week. U15:

Nadere informatie

LEERLIJN VOOR KYU & DAN GRADEN.

LEERLIJN VOOR KYU & DAN GRADEN. LEERLIJN VOOR KYU & DAN GRADEN. Een gestructureerde leerlijn dringt zich meer dan vroeger op. Na de vervaldag van een vergunning, is een judoka vrij om te veranderen van club. Soms kan een verandering

Nadere informatie

JUDOCLUB HIRANO BRECHT

JUDOCLUB HIRANO BRECHT JUDOCLUB HIRANO BRECHT Voorwoord Beste judobeoefenaar, We hebben in dit boekje een samenvatting proberen te geven van alle technieken welke je onder de knie dient te krijgen om je examen voor een hogere

Nadere informatie

Programma judo voor kyu-graden.

Programma judo voor kyu-graden. Programma judo voor kyu-graden. Inleiding. Dit programma is in voege in de VJF sinds 1992, en is gebaseerd op de principes van de natuurlijke gevechtssituaties van jongeren zoals pootje lap en iemand rond

Nadere informatie

LEERLIJN VOOR GRADEN.

LEERLIJN VOOR GRADEN. LEERLIJN VOOR GRADEN. Een gestructureerde leerlijn dringt zich op meer dan vroeger op. Na de vervaldag van een vergunning, is een judoka vrij om te veranderen van club. Soms kan een clubverandering zich

Nadere informatie

Vanaf de U18 is er geen onderverdeling. Vanaf een bepaalde graad krijgt men een aanvulling rond verwurgingen en armklemmen.

Vanaf de U18 is er geen onderverdeling. Vanaf een bepaalde graad krijgt men een aanvulling rond verwurgingen en armklemmen. Deze nieuwe leerlijn voor kyu-graden is in voege in de VJF vanaf 01-09- 2015 en is gebaseerd op de principes van de natuurlijke gevechtssituaties van jongeren zoals pootje lap en iemand rond de nek grijpen

Nadere informatie

Leerstof voor 1 ste dan.

Leerstof voor 1 ste dan. Leerstof voor 1 ste dan. Voorbereiding van 1 ste naar 2 de dan: Technische kaart: in 3 jaar voor het examen, per jaar 3 RTT en 3 RKT. Ju-no-kata, reeks 1 en 2. Yakusoku-geiko. Uitvoering in verplaatsing

Nadere informatie

JUDO BOND NEDERLAND JUDO. Vaardigheidseisen Danexamen. opgesteld door de Nationale Graden Commissie Judo (N.G.C.J.)

JUDO BOND NEDERLAND JUDO. Vaardigheidseisen Danexamen. opgesteld door de Nationale Graden Commissie Judo (N.G.C.J.) JUDO BOND NEDERLAND Vaardigheidseisen Danexamen JUDO opgesteld door de Nationale Graden Commissie Judo (N.G.C.J.) 1 maart 2012 -- VAARDIGHEIDSEISEN DANEXAMEN JUDO ALGEMEEN 1. Japanse nomenclatuur: Voor

Nadere informatie

EXAMEN LEERSTOF ORANJE

EXAMEN LEERSTOF ORANJE EXAMEN LEERSTOF ORANJE Basis voorwaarden Minimum leeftijd : 9 jaar worden in het kalenderjaar. Minimum aantal trainingen bijwonen na het behalen van vorige gordel. (Wachttijd) Voldoende inzet vertonen

Nadere informatie

Ethisch verantwoord sporten.

Ethisch verantwoord sporten. Ethisch verantwoord sporten Judoka Wees groot in je verlies. Ook al verlies je op training of op tornooi, je gedraagt je sportief ten opzichte van je tegenstanders. Oefen en train veel zodat het de volgende

Nadere informatie

Voorwoord. Kijk voor actuele informatie over onze vereniging ook eens op onze website www.majuso.nl. Welkom bij Majuso en veel leesplezier.

Voorwoord. Kijk voor actuele informatie over onze vereniging ook eens op onze website www.majuso.nl. Welkom bij Majuso en veel leesplezier. Secretariaat J.L. Hendriks, De Groenling 4, 5993 HD Maasbree, 077-4651354 E-mail: info@majuso.nl Website: Voorwoord Dit boekje is bestemd voor jeugdleden en hun ouders/verzorgers en bedoeld om informatie

Nadere informatie

6.03 KYU-EXAMENRICHTLIJNEN JUDO

6.03 KYU-EXAMENRICHTLIJNEN JUDO 6.03 KYU-EXAMENRICHTLIJNEN JUDO Uitgangspunten Indeling leerstof Bij het indelen van de leerstof is uitgegaan van de volgende punten. - De leerstof moet een voorbereiding zijn voor de examenstof voor eerste

Nadere informatie

KINDER- en JEUGDPROGRAMMA JUDO -14 JAAR Inleiding.

KINDER- en JEUGDPROGRAMMA JUDO -14 JAAR Inleiding. KINDER- en JEUGDPROGRAMMA JUDO -14 JAAR Inleiding. De praktijk heeft ons geleerd dat het klassieke onderricht in het JUDO, het volgen van het GO KYO, een zeer moeilijke opdracht is voor onze trainers.

Nadere informatie

Kinderen onder de 6 jaar kunnen een gouweleeuwtje verdienen dat op de kimono van de judogi moet worden aangebracht.

Kinderen onder de 6 jaar kunnen een gouweleeuwtje verdienen dat op de kimono van de judogi moet worden aangebracht. Indeling leerstof Bij het indelen van de leerstof is uitgegaan van de volgende punten. - De leerstof moet een voorbereiding zijn voor de examenstof voor een eerste Dan graad. - De leerstof moet worden

Nadere informatie

Bijscholing. Hoe geef je bewegingslessen FitFree?

Bijscholing. Hoe geef je bewegingslessen FitFree? Bijscholing Hoe geef je bewegingslessen FitFree? Brasschaat, 29 maart 2014 Welkom! Agenda Theoretisch gedeelte 10-11u Praktisch gedeelte 11-12u Iedereen Atleet Nationale campagne Atletiek in de kijker

Nadere informatie

G-JUDO REGLEMENT VLAANDEREN Ontwerp Alain Durinck LAATSTE AANPASSING G commissie 3 maart 2014

G-JUDO REGLEMENT VLAANDEREN Ontwerp Alain Durinck LAATSTE AANPASSING G commissie 3 maart 2014 G-JUDO VLAANDEREN G-REGLEMENT 1. DOEL G-judo Vlaanderen staat in voor de bevordering en ontwikkeling van een gezonde geest in een gezond lichaam. Zowel de motorische, fysieke als de verstandelijke ontwikkeling

Nadere informatie

JUDO BOND NEDERLAND. Kyu-examenrichtlijnen JUDO. opgesteld door de Nationale Graden Commissie Judo (N.G.C.J.)

JUDO BOND NEDERLAND. Kyu-examenrichtlijnen JUDO. opgesteld door de Nationale Graden Commissie Judo (N.G.C.J.) JUDO BOND NEDERLAND Kyu-examenrichtlijnen JUDO opgesteld door de Nationale Graden Commissie Judo (N.G.C.J.) 16 november 2000 -- KYU-EXAMENRICHTLIJNEN JUDO UITGANGSPUNTEN Indeling leerstof Bij het indelen

Nadere informatie

VOORBEREIDINGSPROGRAMMA TUSSENSEIZOEN (U14-U15-U16-U17)

VOORBEREIDINGSPROGRAMMA TUSSENSEIZOEN (U14-U15-U16-U17) VOORBEREIDINGSPROGRAMMA TUSSENSEIZOEN (U14-U15-U16-U17) Zorg naast voldoende rust, dat je lichaam af en toe een fysieke prikkel krijgt. Buiten het loopschema dat je hieronder kan terugvinden raden we aan

Nadere informatie

Wie beoefent sport? leeftijd mannen vrouwen 55-60 11 15 61-65 8 8 66-70 6 8 71-75 4 4 76-80 2 3 81-85 2 1 86-90 91-95 96-100 33 39

Wie beoefent sport? leeftijd mannen vrouwen 55-60 11 15 61-65 8 8 66-70 6 8 71-75 4 4 76-80 2 3 81-85 2 1 86-90 91-95 96-100 33 39 72 10. Sport. 10.1 Beoefent de senior actief sport? Slechts een kleine minderheid van de senioren in onze gemeente Kampenhout doet nog aan sport : 24 % : nog niet eens 1 op 4 personen!! 69 % komt er voor

Nadere informatie

Techniekenboekje. Geel - Oranje - Groen. Judoclub Hirano Brecht www.judobrecht.be

Techniekenboekje. Geel - Oranje - Groen. Judoclub Hirano Brecht www.judobrecht.be Techniekenboekje Geel - Oranje - Groen Judoclub Hirano Brecht www.judobrecht.be 2 Inleiding Beste judoka's We hebben in dit boekje een samenvatting proberen te geven van alle technieken welke je onder

Nadere informatie

Sportdeelname volwassenen 2012

Sportdeelname volwassenen 2012 b In Eindhoven doet ongeveer twee derde deel van de bevolking (15-84 jaar) aan sport. De sportparticipatie ligt op 66%. In 2008 was de sportdeelname 67%. b Sporters voelen zich gezonder dan niet-sporters

Nadere informatie

Vlaamse Karate Federatie

Vlaamse Karate Federatie Vlaamse Karate Federatie 1. Rapportcijfers per thema 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 7,89 8,06 7,96 Algemene tevredenheid voor Algemene tevredenheid na Motivatie 7,48 Opleiding - bijscholing - begeleiding 7,87

Nadere informatie

Tips voor verenigingen

Tips voor verenigingen Tips voor verenigingen Tips voor sportverenigingen die meer leden willen: levensfase gepensioneerden (zo ongeveer vanaf 60 jaar en ouder) Ook als je als club al 60plus leden hebt! Er zijn nog zoveel 60plussers

Nadere informatie

Judo Exameneisen Judo Exameneisen Examendata

Judo Exameneisen Judo Exameneisen Examendata Judo Exameneisen Judo Exameneisen De gezamenlijke judotrainers van Dojo t Loo hebben zich gebogen over de eisen die worden gesteld aan de examenkandidaten voor het behalen van een judoband (Kyu-graad).

Nadere informatie

Valpreventie: oefeningen ter bevordering van lenigheid, kracht en evenwicht

Valpreventie: oefeningen ter bevordering van lenigheid, kracht en evenwicht Valpreventie: oefeningen ter bevordering van lenigheid, kracht en evenwicht Inleiding: Vallen is een omvangrijk probleem in Nederland, waarbij 24% tot 35% van de thuiswonende 65plussers minstens 1 keer

Nadere informatie

Vallen zonder zorgen voor de actieve 55-plusser

Vallen zonder zorgen voor de actieve 55-plusser voor de actieve 55-plusser DAG VAN DE TRAINER Gent 17-12-2016 Auteurs: Raf Tits, Jean Pierre Dziergwa, Geert Goetschalckx 1 Enkele praktische zaken: Vergeet niet jullie gsm na deze workshop terug aan te

Nadere informatie

Sportief bewegen na kanker. Kanker

Sportief bewegen na kanker. Kanker Sportief bewegen na kanker Kanker Sportief bewegen na kanker...................................... Bewegen: goed en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid en is nog

Nadere informatie

Wij zijn Sport Helden! Zullen wij samen sport aanbieden?

Wij zijn Sport Helden! Zullen wij samen sport aanbieden? Wij zijn Sport Helden! Zullen wij samen sport aanbieden? Na ons gesprek zojuist kunt u in deze bijlage een stukje achtergrond informatie vinden. Mocht u vragen hebben, dan hoor ik dit graag. Veel plezier

Nadere informatie

Jouw club klaar voor de

Jouw club klaar voor de Jouw club klaar voor de toekomst?! Watersportverbond, 6 maart 2019 www.academievoorsportkader.nl De omgeving van clubs verandert, beweegt jouw club mee? Sport in cijfers 74 sportbonden 23.000

Nadere informatie

Judo. De geschiedenis

Judo. De geschiedenis Judo De geschiedenis Rond 1880 zocht Jigoro Kano de beste zelfverdedigingsmethode. Hij bestudeerde verschillende bestaande gevechtssporten, waaronder ook het ju jutsu (= zelfverdediging). Iedere school

Nadere informatie

PROGRAMMA JUDO + 14 jaar

PROGRAMMA JUDO + 14 jaar PROGRAMMA JUDO + 14 jaar Inleiding. Het programma is bestemd voor JUDOKA s boven de veertien jaar. Het programma is volledig gebouwd op dat van de jeugd, dit vergemakkelijkt de overstap naar de groep boven

Nadere informatie

Core. Sportstudio Sjàhto Dwarsdijk 3 7245 TV Laren (GLD) info@sjahto.nl 0573 421066

Core. Sportstudio Sjàhto Dwarsdijk 3 7245 TV Laren (GLD) info@sjahto.nl 0573 421066 Core Wat is ClubJoy Core? ClubJoy Core is een efficiënte workout om in slechts 30 minuten op een snelle én verantwoorde manier je kernspieren te trainen. Je buik, billen en rug worden strakker en sterker.

Nadere informatie

Initiatieprotocol. Orca Bilzen

Initiatieprotocol. Orca Bilzen Orca Bilzen Onderwaterhockey Een vreemde benaming voor een zogezegd vreemde sport. Maar niets is minder waar. Onderwaterhockey is de ultieme verzameling van conditie, tactiek en vooral fun. En dat allemaal

Nadere informatie

JUDOCLUB BOECHOUT. Nota: Programma boekjes mogen enkel door de leden van judoclub Boechout gebruikt worden. SHIKYU 1 / 10

JUDOCLUB BOECHOUT. Nota: Programma boekjes mogen enkel door de leden van judoclub Boechout gebruikt worden. SHIKYU 1 / 10 JUDOCLUB BOECHOUT NAAM: Seiryoku Zenyo Jita Kyoei Nota: Programma boekjes mogen enkel door de leden van judoclub Boechout gebruikt worden. SHIKYU 1 / 10 EXAMEN PROGRAMMA VOOR SHIKYO (ORANJE GORDEL OF 4

Nadere informatie

Beste speler, Beste ouders,

Beste speler, Beste ouders, Beste speler, Beste ouders, Een voetbalseizoen stopt als het volgende begint Volgende maand gaat het seizoen 2015 2016 van start. Na een toch wel verdiende zomerrust kregen onze batterijen ruim de kans

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS 2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming

Nadere informatie

Start to Move door Leo Neuteboom

Start to Move door Leo Neuteboom Start to Move door Leo Neuteboom 7 november 2015 Waarom start to Move? Ik wil dat iedereen verantwoord kan ( leren ) bewegen. Tijdens een bostraining zag ik adspirant sporters ouderwets de vergane trimbaan

Nadere informatie

Het is niet het gedacht dat telt, doe het ook!:

Het is niet het gedacht dat telt, doe het ook!: Doe het goed, doe het te voet De sportdienst van Nijlen engageert zich om de bewegingscampagne '10.000 STAPPEN' op te starten. Het doel van het project is aan te zetten tot meer beweging en/of fysieke

Nadere informatie

Loopgroep René van AVGM in Best

Loopgroep René van AVGM in Best Loopgroep René van AVGM in Best Inhoud Profiel... 1 Regels en afspraken... 3 Adviezen... 4 Contactgegevens... 5 Profiel Dit is een loopgroep met een vrij rustig tempo. De afstanden en trainingsduur zijn

Nadere informatie

GEZOND SPORTEN-BELEID

GEZOND SPORTEN-BELEID GEZOND SPORTEN-BELEID met de ondersteuning van: INHOUDSOPGAVE 1. Voorwoord... 3 2. Checklist... 3 Stap 1 : De federatie betrekt minstens één arts bij de uitwerking van haar gezond sporten-beleid... 3 Stap

Nadere informatie

Pace vragenlijst Physician-based Assessment and Counseling for Exercise

Pace vragenlijst Physician-based Assessment and Counseling for Exercise Pace vragenlijst Physician-based Assessment and Counseling for Exercise Dit formulier bepaalt uw lichamelijke activiteiten niveau. Lees dit formulier door en kies de zin die het beste aansluit bij uw huidige

Nadere informatie

Opleiding en vorming voor trainers en lesgevers (voor specifieke doelgroepen) in. Eva Vonck 6 december 2012

Opleiding en vorming voor trainers en lesgevers (voor specifieke doelgroepen) in. Eva Vonck 6 december 2012 1 Opleiding en vorming voor trainers en lesgevers (voor specifieke doelgroepen) in jouw gemeente Eva Vonck 6 december 2012 2 Inhoud Vlaamse Trainersschool: wie zijn we? Begeleidingsgerichte opleidingen

Nadere informatie

Fit en Gezond in Overijssel 2016

Fit en Gezond in Overijssel 2016 Fit en Gezond in Overijssel 2016 Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen 2016 Provinciale resultaten sport en bewegen Colofon Fit en Gezond in Overijssel Provinciale resultaten sport en bewegen uit de

Nadere informatie

Vlaamse Judofederatie Parantee

Vlaamse Judofederatie Parantee Vlaamse Judofederatie Parantee EXAMENPROGRAMMA G-JUDO VAN WIT TOT ZWARTE GORDEL Het programma tot en met groene gordel (3 de Kyu) wordt vrijgelaten aan de hoofdtrainer van de G judoclub. Het aanleren van

Nadere informatie

50plussport en samenwerking

50plussport en samenwerking 50plussport en samenwerking 10 sep Cuijk en 4 okt Sittard: Janke van der Werf (NGF), (0)30 2426370, jankevanderwerf@ngf.nl 13 sep Nieuwerkerk aan den IJssel en 11 okt Wormer: Marit Martens-Scheers (NTTB),

Nadere informatie

TRAININGSOPBOUW VOLLEYBAL

TRAININGSOPBOUW VOLLEYBAL Inleiding: Bron: http://www.voltraweb.be/w%20d%20r%20-%20trainingsopbouw.doc TRAININGSOPBOUW VOLLEYBAL Hoe bouw je een training op? Een training staat niet alleen. Er zijn veel bijkomende factoren die

Nadere informatie

JU-JITSU EXAMENPROGRAMMA VOLWASSENEN (+14) VOOR HET BEHALEN VAN EEN GRAAD (van 6 de KYU tot en met 10 de DAN) (volgens boek stijl Tomonokai)

JU-JITSU EXAMENPROGRAMMA VOLWASSENEN (+14) VOOR HET BEHALEN VAN EEN GRAAD (van 6 de KYU tot en met 10 de DAN) (volgens boek stijl Tomonokai) JU-JITSU EXAMENPROGRAMMA VOLWASSENEN (+14) VOOR HET BEHALEN VAN EEN GRAAD (van 6 de KYU tot en met 10 de DAN) (volgens boek stijl Tomonokai) JU-JITSU STIJL TOMONOKAI Toelating : o Mits regelmatige training.

Nadere informatie

ETHISCH CHARTER KONINKLIJKE VLAAMSE VOETBALBOND vzw

ETHISCH CHARTER KONINKLIJKE VLAAMSE VOETBALBOND vzw ETHISCH CHARTER KONINKLIJKE VLAAMSE VOETBALBOND vzw ALGEMENE GEDRAGSREGELS Respecteer de regels van het voetbal en de beslissingen van de scheidsrechter of zijn assistent Trek nooit de integriteit van

Nadere informatie

KFC Turnhout Techniektraining

KFC Turnhout Techniektraining WAT IS FUNCTIONEEL TECHNIEKTRAINEN? Om functioneel te trainen gaan we dus wedstrijdechte situaties trainen. Naast het aanbieden van droge technieken maken we de echte realiteit nl. het bewust maken in

Nadere informatie

Januari 2011. Beste sportieveling,

Januari 2011. Beste sportieveling, FALOS VZW, Urbain Britsierslaan 5, 1030 Brussel, 02/246.52.55, wim.verstraete@falos.be, jonathan.goetvinck@falos.be, frank.lenders@falos.be www.falos.be Beste sportieveling, Januari 2011 Het nieuwe jaar

Nadere informatie

Tips voor het geven van training Door: Sjoerd Alvers

Tips voor het geven van training Door: Sjoerd Alvers Tips voor het geven van training Door: Sjoerd Alvers Inleiding Zoals een speler in het veld leert van zijn fouten, zo moet ook een trainer dit doen. Training geven is een vak apart en dit vak is op onvoorstelbaar

Nadere informatie

Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht...

Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Tijd (duur)... 2 Locatie... 2 Materiaal...

Nadere informatie

MASTERPROEF. Bereidheid van 55-plussers tot deelname aan valpreventie

MASTERPROEF. Bereidheid van 55-plussers tot deelname aan valpreventie MASTERPROEF Geachte collega Bereidheid van 55-plussers tot deelname aan valpreventie Mijn naam is Martine Agten en ik ben werkzaam als huisarts-in-opleiding in de praktijk van dr. Carlier, dr. Schreurs,

Nadere informatie

Hoe start ik een seniorensportwerking in mijn sportclub? Inspiratiedag seniorensport 23/06/2016

Hoe start ik een seniorensportwerking in mijn sportclub? Inspiratiedag seniorensport 23/06/2016 Hoe start ik een seniorensportwerking in mijn sportclub? Inspiratiedag seniorensport 23/06/2016 DEEL I: omschrijving doelgroep Wie denk je als senior in je sportclub te ontmoeten? Wat zijn de typische

Nadere informatie

VLAAMSE TAEKWONDO BOND VZW GEDRAGSREGELS. Vlaamse Taekwondo Bond vzw

VLAAMSE TAEKWONDO BOND VZW GEDRAGSREGELS. Vlaamse Taekwondo Bond vzw VLAAMSE TAEKWONDO BOND VZW GEDRAGSREGELS Vlaamse Taekwondo Bond vzw De bijgevoegde regels gelden op en rond elke dojang en wedstrijdterrein. Lees ze goed en verspreid ze onder uw leden, zodat we er samen

Nadere informatie

Sportdienst i.s.m. het Lokaal dienstencentrum De Stille Meers. www.middelkerke.be/sportkaart

Sportdienst i.s.m. het Lokaal dienstencentrum De Stille Meers. www.middelkerke.be/sportkaart 2013 Sportdienst i.s.m. het Lokaal dienstencentrum De Stille Meers www.middelkerke.be/sportkaart de beurtenkaart geldig blijft tot deze opgebruikt is. elke deelnemer verzekerd is tegen lichamelijke ongevallen.

Nadere informatie

SPORT en Conditie. Bron: www.wiskunde-vmbo.nl/.../module%202%20sport%20en%20conditie%202010.doc Module 2. Datum:...

SPORT en Conditie. Bron: www.wiskunde-vmbo.nl/.../module%202%20sport%20en%20conditie%202010.doc Module 2. Datum:... Module 2 SPORT en Conditie Datum:... Leerling:... Klas:... Dit ga je doen Je leert vanuit de theorie wat er precies bedoeld wordt met conditie, en waarom het zo belangrijk is. Want wanneer is je conditie

Nadere informatie

Sanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb

Sanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb Sanny van Helden Beoefend al 15 jaar Yoga Is lezing over Yoga wel interessant? Deze lezing is een ontdekkingsreis Lezing én oefeningen Interactie Heb je een vraag? Stel deze dan direct! Weet één van jullie

Nadere informatie

WORKSHOP Je kind kan winnen, los van het wedstrijdresultaat

WORKSHOP Je kind kan winnen, los van het wedstrijdresultaat Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen Partner in de Hogeschool-Universiteit Brussel - Huart Hamoirlaan 136-1030 Brussel WORKSHOP Je kind kan winnen, los van het wedstrijdresultaat Joris Lambrechts Hans

Nadere informatie

Inhoud. Als sporten niet lukt.. Wat doet sport met kinderen? 'Inspiratiedag Aangepast Sporten

Inhoud. Als sporten niet lukt.. Wat doet sport met kinderen? 'Inspiratiedag Aangepast Sporten 1 Inhoud 1. Hoe leer je sporten? 2. Waarom gaat dat soms niet goed? 3. Wat zou je kunnen doen? 3. Onderzoek naar Special Heroes? Wat doet sport met kinderen? 'Inspiratiedag Aangepast en Remo Mombarg Als

Nadere informatie

Scriptie over Personal Branding en Netwerking

Scriptie over Personal Branding en Netwerking Scriptie over Personal Branding en Netwerking 1e versie - 16 november 2012 Jana Vandromme Promotor: Hannelore Van Den Abeele 1. Inhoudstafel 1. Inhoudstafel 2. Onderzoeksvragen 2.1 Onderzoeksvraag 1 2.2

Nadere informatie

SPORTVERENIGINGSBELEIDSPLAN VAN JUDOCLUB TSUKURI VELDWEZELT

SPORTVERENIGINGSBELEIDSPLAN VAN JUDOCLUB TSUKURI VELDWEZELT SPORTVERENIGINGSBELEIDSPLAN VAN JUDOCLUB TSUKURI VELDWEZELT INHOUD: 1 Doelstelling voor de clubleden 2 Kosten voor de clubleden 3 Planning voor graadverhogingen 4 Leeftijdsgroepen voor graadverhogingen

Nadere informatie

Hoeveel sporten deze kinderen. De kracht van sport sporten voor kinderen met gedragsproblemen. Wekelijks sporten, lidmaatschap en bewegen %

Hoeveel sporten deze kinderen. De kracht van sport sporten voor kinderen met gedragsproblemen. Wekelijks sporten, lidmaatschap en bewegen % Introductie Sportparticipatie Succesfactoren Praktijk beelden Discussie De kracht van sport sporten voor kinderen met gedragsproblemen Remo Mombarg en Arjan Pruim Widening Gap, Skinner & Piek, 2001 Verminderde

Nadere informatie

Dimarso-onderzoek naar de effectiviteit van de Bloso sensibiliseringscampagne Sportelen, Beweeg zoals je bent

Dimarso-onderzoek naar de effectiviteit van de Bloso sensibiliseringscampagne Sportelen, Beweeg zoals je bent Dimarso-onderzoek naar de effectiviteit van de Bloso sensibiliseringscampagne Sportelen, Beweeg zoals je bent Nadat uit onderzoek bleek dat minder dan een kwart van de 50-plussers voldoende beweegt of

Nadere informatie

Het is de kracht die spieren ons geven om onze dagelijkse bezigheden te kunnen doen.

Het is de kracht die spieren ons geven om onze dagelijkse bezigheden te kunnen doen. Werk aan je spierkracht Wil je graag je lichaamshouding en fitheid optimaal houden of verbeteren? Wil je je spieren verstevigen? Dan oefen je best ook 2 tot 3 keer per week. Vlaams Instituut Gezond Leven

Nadere informatie

Spel in training. Tom De Gersem Pijpelheide 9 juni

Spel in training. Tom De Gersem Pijpelheide 9 juni Spel in training Tom De Gersem Pijpelheide 9 juni 2012 http://dvkm.wordpress.com/ Inhoud VIDEO Reflectie Motorisch leren evenwicht spelvormen kracht lenigheid snelheid uithouding Video Chinese turnmethoden

Nadere informatie

Mijn spreekbeurt gaat over judo

Mijn spreekbeurt gaat over judo Mijn spreekbeurt gaat over judo Als je een spreekbeurt over judo wilt houden, lees dit dan eens door. We hebben een speciale spreekbeurtenkoffer vol met judospullen. Dat kun je dan allemaal laten zien.

Nadere informatie

Techniekenboekje. geel-oranje U9

Techniekenboekje. geel-oranje U9 Techniekenboekje geel-oranje U9 Gele Gordel Eerste streepje Ushiro ukemi ( achterwaartse val ) Geschiedenis en geest van het judo ( land van herkomst is Japan stichter is Jigoro Kano geest van het judo

Nadere informatie

Sportparticipatie en fysieke activiteit

Sportparticipatie en fysieke activiteit Sportparticipatie en fysieke activiteit Gepensioneerden Het doel van deze vragenlijst is wat meer te weten te komen over uw eigen sportbeoefening. Graag hadden wij op uw medewerking gerekend. Deze vragenlijst

Nadere informatie

MARKTONDERZOEKVERSLAG. Goldensports, juni 2016

MARKTONDERZOEKVERSLAG. Goldensports, juni 2016 MARKTONDERZOEKVERSLAG Goldensports, juni 2016 Marktonderzoek Golden sports juni 2016 Inleiding In juni 2016 hebben 63 deelnemers van GoldenSports de vragenlijst ingevuld (zie bijlage 1). De vragenlijsten

Nadere informatie

Parantee vzw Zuiderlaan Gent T: F: E: W: ETHISCH CHARTER

Parantee vzw Zuiderlaan Gent T: F: E: W:   ETHISCH CHARTER Parantee vzw Zuiderlaan 13 9000 Gent T: 09 243 11 70 F: 09 243 11 79 E: info@parantee.be W: www.parantee.be ETHISCH CHARTER 02/05/2013 Inleiding Sport en bewegen zijn cruciaal in de totaalontwikkeling

Nadere informatie

Jo Stubbe IT Project & Support. Bruno D Hulster Algemene Coördinatie. Debbie Mejor Administratie en coördinatie

Jo Stubbe IT Project & Support. Bruno D Hulster Algemene Coördinatie. Debbie Mejor Administratie en coördinatie Bruno D Hulster Algemene Coördinatie Jo Stubbe IT Project & Support Debbie Mejor Administratie en coördinatie 1 09-12-18 PROBLEEM? Kinderen bewegen/sporten te weinig kiezen activiteiten die niet passen

Nadere informatie

Calcimatics start steeds met een opwarming. Zo is de overgang dan niet-bewegen naar actief worden niet te bruusk en voorkom je letsels.

Calcimatics start steeds met een opwarming. Zo is de overgang dan niet-bewegen naar actief worden niet te bruusk en voorkom je letsels. CALCIMATICS 1. De opwarming Calcimatics start steeds met een opwarming. Zo is de overgang dan niet-bewegen naar actief worden niet te bruusk en voorkom je letsels. Als een vogel in de lucht - Houding:

Nadere informatie

SDOB Jeugdopleiding. SDOB is een vooruitstrevende en toonaangevende voetbalopleiding voor de regio Waterland en omstreken.

SDOB Jeugdopleiding. SDOB is een vooruitstrevende en toonaangevende voetbalopleiding voor de regio Waterland en omstreken. Missie, Visie & Doelstellingen Missie SDOB is een vooruitstrevende en toonaangevende voetbalopleiding voor de regio Waterland en omstreken. SDOB is vooruitstrevend op het gebied van: Trainingsmethodes

Nadere informatie

Promotiemogelijkheden dangraden voor judoka s met een beperking

Promotiemogelijkheden dangraden voor judoka s met een beperking Promotiemogelijkheden dangraden voor judoka s met een beperking Nationale Commissie G-Judo in samenwerking met Special Needs Judo Foundation Pag. 1 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave... 2 2. Over dit document...

Nadere informatie

Fysieke training in praktijk

Fysieke training in praktijk Fysieke training in praktijk Ralf Kosters 18 juni 2016 Tafeltennistrainers congres Verwachtingsmanagement Workshop van vandaag: 1. Te kort 2. Te weinig diepgang 3. Beperkt 4. Leren van elkaar 5. Nieuwsgierig

Nadere informatie

EXAMEN LEERSTOF GEEL

EXAMEN LEERSTOF GEEL EXAMEN LEERSTOF GEEL Basis voorwaarden Minimum leeftijd : 7 jaar worden in het kalenderjaar. Minimum aantal trainingen bijwonen na het behalen van vorige gordel. (Wachttijd) o o o U10 75 lessen 9 maanden

Nadere informatie

G-sp rt. Sport voor personen met een handicap: gewoon doen!

G-sp rt. Sport voor personen met een handicap: gewoon doen! G-sp rt Sport voor personen met een handicap: gewoon doen! Alles over G-sport Steunpunt G-Sport Vlaanderen tel. 03 240 62 97 www.gsportvlaanderen.be Psylos vzw Vlaamse federatie voor sport en recreatie

Nadere informatie

TALENTONTWIKKELING platform AV 9 juni 2017

TALENTONTWIKKELING platform AV 9 juni 2017 TALENTONTWIKKELING platform AV 9 juni 2017 TALENTONTWIKKELING wat moet het opleveren? (1) BETER HANDELEN betere spelers maken sneller en betere keuzes (BESLISGEDRAG) Betere teams stemmen het handelen beter

Nadere informatie

Wil jij nog meer sportplezier bij jouw verenigingen?

Wil jij nog meer sportplezier bij jouw verenigingen? Wil jij nog meer sportplezier bij jouw verenigingen? Scoor dan met ons topaanbod! Een programma van sportbonden en NOC*NSF dat sportief gedrag stimuleert en ongewenst gedrag aanpakt. Vraag kinderen waarom

Nadere informatie

VLAAMSE TAEKWONDO BOND VZW GEDRAGSREGELS. Vlaamse Taekwondo Bond vzw

VLAAMSE TAEKWONDO BOND VZW GEDRAGSREGELS. Vlaamse Taekwondo Bond vzw VLAAMSE TAEKWONDO BOND VZW GEDRAGSREGELS Vlaamse Taekwondo Bond vzw De bijgevoegde regels gelden op en rond elke dojang en wedstrijdterrein. Lees ze goed en verspreid ze onder uw leden, zodat we er samen

Nadere informatie

SLANK WORDEN SLANK BLIJVEN. eenvoudig snel efficiënt

SLANK WORDEN SLANK BLIJVEN. eenvoudig snel efficiënt SLANK WORDEN SLANK BLIJVEN eenvoudig snel efficiënt DIËTEN IS TRAINEN OM DIK TE WORDEN 1Als een beer in een winterslaap is en dus niets meer eet gedurende een lange tijd, doet de natuur iets slims. Het

Nadere informatie

4 INZICHTEN. De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek,

4 INZICHTEN. De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek, 4 INZICHTEN De vier inzichten in dit boekje zijn gebaseerd op de uitkomsten van het Trainer-Kind-Interactieonderzoek, waarbij 37 trainers en coaches een seizoen lang intensief zijn gevolgd. Dit onderzoek

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

KBTS JUDO PROGRAMMA 2007-2008. Beste judoka s

KBTS JUDO PROGRAMMA 2007-2008. Beste judoka s KBTS JUDO Beste judoka s Wit, geel, oranje, groen, blauw, bruin...en zwart! Elke judoka, groot of klein, wil af en toe wel eens een nieuwe gordel kunnen omknopen. Maar die gordels krijg je niet zomaar.

Nadere informatie

Jacques van Rossum Positief coachen brengt talenten dichter bij de top

Jacques van Rossum Positief coachen brengt talenten dichter bij de top Jacques van Rossum Positief coachen brengt talenten dichter bij de top Bij talentontwikkeling gaat het om kwaliteiten en mogelijkheden van jonge sporters, zoals in het vorige hoofdstuk is beschreven. Maar

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Examenprogramma geel (5 e kyu) EXTRA

Examenprogramma geel (5 e kyu) EXTRA Examenprogramma geel (5 e kyu) EXTRA Datum: 12/10/2008 Voor dit examen moet men kunnen uitvoeren: De 4 verschillende vallen (ukemi) De 4 worpen + van elke worp minstens 1 schakeling (nage-waza) De basis

Nadere informatie

3 Oefeningen Voor Strakke Benen & Billen

3 Oefeningen Voor Strakke Benen & Billen 3 Oefeningen Voor Strakke Benen & Billen Vooraf 1. Lees eerst de algemene trainingsinstructies, deze vind je als bijlage bij dit schema. 2. Doe altijd een warming up van 10 minuten voordat je gaat trainen.

Nadere informatie

Technisch Ontwikkeling Plan voor de voetballers uit de jeugd van Klein Dochteren TOP!

Technisch Ontwikkeling Plan voor de voetballers uit de jeugd van Klein Dochteren TOP! Technisch Ontwikkeling Plan voor de voetballers uit de jeugd van Klein Dochteren TOP! Datum: 27-2-2013 Auteur: Herman Pasman, Technisch Jeugd Coördinator Voetbal Voetbal is een complex spel doordat er

Nadere informatie

Ik maak het verschil! Wegwijzer voor VLP-clubs

Ik maak het verschil! Wegwijzer voor VLP-clubs Ik maak het verschil! Wegwijzer voor VLP-clubs INHOUD 1. Wat is Ik maak het verschil!? 2. Project voor VLP-clubs: wat en hoe? 3. Voordelen van het project 4. Hoe aansluiten als VLP-club? 5. Meer informatie

Nadere informatie

Sport en jeugdhulp gaan heel goed samen

Sport en jeugdhulp gaan heel goed samen Jamile Zaoudi: Sport en jeugdhulp gaan heel goed samen fietsen, iets ondernemen. Tegelijkertijd werk je aan het stukje psyche: Je kunt je bijvoorbeeld niet meer verschuilen achter je vader of moeder, het

Nadere informatie

Het grote NGF en NVG spelersonderzoek: kansen voor de golfsport

Het grote NGF en NVG spelersonderzoek: kansen voor de golfsport Het grote NGF en NVG spelersonderzoek: kansen voor de golfsport Nationaal Golf Congres & Beurs 12 februari 2015, Amsterdam Remco Hoekman, senior onderzoeker @RemcoHoekman m.m.v. Ine Pulles & Aniek Verhoofstad

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN EXCLUSIEF PROGRAMMA OVERZICHT 2016 LEF IN ACTIE Ontdek waarom het zo moeilijk is je hart te volgen en heb het lef dit toch te doen! De achtergrond van het programma Jij weet dat

Nadere informatie

wat komt er kijken bij een warming up?

wat komt er kijken bij een warming up? wat komt er kijken bij een warming up? tekst: Mike Barrell 1 Waarom moet een les met een warming-up beginnen? De meeste trainers zullen zeggen dat de warming up nodig is om je op een training voor te bereiden,

Nadere informatie

Sportweetje. Het Katwijkse. sportieve toekomst! naar een. Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven

Sportweetje. Het Katwijkse. sportieve toekomst! naar een. Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven Het Katwijkse Sportweetje Nieuws, trends en tips voor een gezond en sportief verenigingsleven digitale nieuwsbrief voor het verenigingsleven editie 2015.2 klik en lees het artikel van uw interesse volg

Nadere informatie

Normaal wat normaal kan, speciaal wat speciaal moet

Normaal wat normaal kan, speciaal wat speciaal moet AANGEPAST BADMINTON ANGEPAST BADMINTON Normaal wat normaal kan, speciaal wat speciaal moet Aangepast Badminton Inleiding Badminton is een sport voor iedereen. Het over de hele wereld gespeelde razendsnelle

Nadere informatie

Door Jesse van der Velde. www.jessevandervelde.com. Copyright 2011 Jesse van der Velde (Online Personal Trainer) www.jessevandervelde.

Door Jesse van der Velde. www.jessevandervelde.com. Copyright 2011 Jesse van der Velde (Online Personal Trainer) www.jessevandervelde. Door Jesse van der Velde www.jessevandervelde.com Disclaimer De oefeningen, trainingen, adviezen en instructies in deze PDF zijn gemaakt voor gezonde en blessurevrije mensen. Wanneer u een fysieke beperking,

Nadere informatie

Tips voor het volhouden van een lichamelijke actieve leefstijl

Tips voor het volhouden van een lichamelijke actieve leefstijl Tips voor het volhouden van een lichamelijke actieve leefstijl Blessures aan spieren, gewrichten en botten zijn de meest voorkomende oorzaken van beëindigen van activiteiten. De beste manier om blessures

Nadere informatie