Waarneming. Hoe het werkt, wat er mis kan gaan, en wat expertise doet. Edward de Haan. University of Amsterdam

Transcriptie

1 Waarneming Hoe het werkt, wat er mis kan gaan, en wat expertise doet Edward de Haan University of Amsterdam

2 Zien oog oogzenuw hersenen beeld opgeslagen beelden registratie transport verwerking zien herkenning

3 Visuele illusies I De illusie van perifeer zien. Voorbeelden van invulling van het perifere visuele veld op basis van het centrale veld.

4

5

6

7 Visuele illusies II De illusie van centraal zien: contouren orientatie beweging stabiliteit

8

9

10

11

12 Visuele illusies III De illusie van de bewuste verwerking van de visuele informatie. McGurk illusie Subliminale waarneming

13 Deze actieve, automatische verwerking van de visuele informatie gebeurt dus onbewust; u heeft er zelf geen weet van. bijv. subliminale perceptie.

14 Subliminale waarneming

15 Subliminale waarneming Vraag 1: welke van deze twee achthoeken zag u net?

16 Subliminale waarneming (met maskering)

17 Subliminale waarneming (met maskering) Vraag 1: welke van deze twee achthoeken zag u net? 50% Vraag 2: welke van deze twee achthoeken vindt u 75% het mooist?

18 Visuele illusies IV De illlusie van veridicaliteit/betrouwbaarheid: verander-blindheid aandachts-blindheid

19 Veranderings-blindheid

20 Aandachts-blindheid 20

21 Het visuele systeem in ons brein is dus geen passieve camera, maar geeft een actieve interpretatie van de visuele buitenwereld. Deze actieve verwerking van de visuele informatie gebeurt automatisch; u kunt het niet stoppen. De bewust waarneming is afhankelijke van de onbewuste, automatische verwerking en is slechts deels betrouwbaar of veridicaal.

22 Freud (1910) The origin and development of psychoanalysis. American Journal of Psychology, 21,

23 Neurologie Hughlings-Jackson (1876)

24 Hoe zit het nu met het onbewuste? Visuele stoornissen I zien in het blinde veld

25 Pöppel (1972): meten van oogbewegingen in patienten in patienten met visuele velddefecten *

26 Cowey (2010) Blindsight forced-choice experiments Aanwijzen. Ja/Nee response: flicker, hoek, beweging, kleur

27 Hoe zit het nu met het onbewuste? Visuele stoornissen II Visuele primitieven CGL frontaalkwab temporaalkwab inferotemporaal cortex (IT) MT/V5 V8 V1 VP V4v cerebellum pariëtaalkwab occipitaalkwab V7 V3A V3 V2 V7 V3A V3 V1 V2 VP V4v V8 Optische zenuw Chiasma Radiatio V1

28 28

29

30 Patienten met schade aan het achterste deel van het brein kunnen stoornissen hebben in de waarneming van: kleur beweging hoek 30

31 Dissociatie tussen bewust waarneming en het plannen van een beweging Patient kan de hoek waaronder een lijn staat niet meer bewust waarnemen. Patient kan wel een kaart op de bus doen.

32 Hoe zit het nu met het onbewuste? Visuele stoornissen III Prosopagnosie

33 Prosopagnosie Forced-choice herkenningstest: 65/128 = 50,7%

34 Jimmy Carter Bill Clinton Ronald Reagan George Bush Obama Barack

35 Semantisch priming experiment or Bill Clinton Reactietijden voor response bekend of onbekend

36 Sommige patienten met prosopagnosie laten een zelfde priming effect zien van namen die ze wel bewust kunnen herkennen en gezichten die ze niet kunnen herkennen RTs face-prime name-prime related unrelated

37 Er bestaan dus goede aanwijzingen voor automatisch, onbewust verwerking van visual informatie bij gezonde mensen (illusies) patienten op verschillende niveau s; blind en toch visuele informatie registreren. partiele uitval voor de perceptive van lijnhoek maar wel adequaat naartoe bewegen. onbewuste herkenning van bekende gezichten.

38 Emotie: Herkenning van gelaatsuitdrukkingen

39 Emotieherkenning SUBLIMINAAL SUPRALIMINAAL

40 Attentional-bias score (ms) Emotieherkenning Masked Unmasked Bij gezonde proefpersonen is er geen verschil in de vertraging bij subliminaal of supraluminaal aangeboden emotionele gelaatsuitdrukkingen

41 Heeft die onbewuste informatie effect? Beslissen (speltheorie)

42 Heeft die onbewuste informatie effect? Beslissen (speltheorie)

43 Kortom Het brein is een actief system. Het brein probeert telkens te voorspellen wat er om ons heen gebeurd. Het brein doet dit automatisch en vaak zonder introspectie. Deze onbewuste informatie beinvloedt ons denken en gedrag. Is dit erg? Efficient (parallele processen) Effectief (veel dingen wil of kun je helemaal niet bewust beslissen)

44 Waarom is het goed om dit te weten? Helpt normaal gedrag te begrijpen Helpt onbegrijpelijke stoornissen te begrijpen (Capgras) Helpt te begrijpen welke behandelingen wel of niet helpen (bijv. geheugentraining)

45 Keuze-blindheid Johansson et al,

46 46

47 Waarom is het goed om dit te weten? Helpt normaal gedrag te begrijpen Helpt onbegrijpelijke stoornissen te begrijpen (Capgras) Helpt te begrijpen welke behandelingen wel of niet helpen (bijv. geheugentraining)

48 Capgras syndroom

49 Waarom is het goed om dit te weten? Helpt normaal gedrag te begrijpen Helpt onbegrijpelijke stoornissen te begrijpen (Capgras) Helpt te begrijpen welke behandelingen wel of niet helpen (bijv. geheugentraining dmv computerspelletjes)

50 Geheugentraining dmv computerspelletjes Maar bijvoorbeeld errorless learning, een methode gebaseerd op impliciet geheugen, werkt wel.

51 De taxateur als expert waarnemer

52 Is visuele expertise categorie-specifiek of is er een generiek systeem fmri: herenactiviteit bij het herkenning van gezichten, auto s en vogels in een auto-expert en een vogelaar.

53 Is visuele expertise categorie-specifiek of is er een generiek systeem

54 Is visuele expertise categorie-specifiek of is er een generiek systeem Maar, expertise effecten generaliseren vaak niet naar andere subcategorieen, zoals ander rassen bij gezichtsherkenning, of old timers en moderne auto s bij petrol heads.

55 Verschillende soorten visuele expertise Patienten met een selectieve stoornis in de visuele herkenning van bekende gezichten, bekende schapen, of voor zelfs een bepaald schapenras (Welsh verus Irish).

56 Verschillende soorten visuele expertise Adriaan de Groot De expertise van de schaakgrootmeester Grootmeesters en amateur-schakers keken 5 secs naar een gangbare schaakstelling en naar een stelling waar de stukken willekeurig op het bord geplaatst waren. De grootmeesters reconstrueerde de schaakstelling veel beter, maar de randomstelling met eenzelfde foutenmarge als de amateurs.

57 Verschillende soorten visuele expertise Kennis stuurt het zien en herkennen Ook de vogelaar gebruikt informatie over de tijd van het jaar, de geografische locatie, de boom, en hoe hoog de vogel in de boom zit.

58 Gulden snede (a+b)/a = a/b = φ In kunstwereld is er dus ook een langlopende discussie over esthetische universalia: kun je de appreciatie van kunst begrijpen uit cognitief neurowetenschappelijke principes ( het zien ) of moet je ook cultuurhistorische kennis meenemen ( de kennis )?

59 Een gecombineerde benadering Bullot & Reber, psycho-historical framework for the science of art appreciation, Behavioral and brain sciences (2013) 36,

60 Een gecombineerde benadering Historische kennis, visuele expertise, en de ervaring van bekendheid en verrassing

61

62 Uiteindelijk willen we natuurlijk het brein begrijpen