Betreft. Datum : 3 november 2009

Transcriptie

1 Aan Van Betreft : Leden van de parlementaire commissie onderzoek financieel stelsel : Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants : Informatieve notitie over de rol van de accountant in het financieel stelsel Datum : 3 november 2009 Het Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants (NIVRA) zet in deze notitie wat de rol is van de openbaar accountant die de jaarrekening van een onderneming controleert. Eerst wordt ingegaan op de rol van de openbaar accountant in het algemeen. Daarna volgt een uiteenzetting over de rol van de openbaar accountant bij financiële ondernemingen. Tot slot worden enkele initiatieven van het NIVRA naar aanleiding van de financiële crisis behandeld. 1. De rol van de openbaar accountant die de jaarrekening controleert 1.1. Maatschappelijk vertrouwen Openbaar accountants controleren jaarrekeningen van bedrijven, zodat aandeelhouders en andere gebruikers van deze financiële informatie er op kunnen vertrouwen dat de cijfers een betrouwbaar beeld geven. Een openbaar accountant is daarmee de vertrouwenspersoon van het maatschappelijke verkeer. Het Burgerlijk Wetboek verplicht organisaties met een bepaalde omvang tot accountantscontrole van de door hen opgestelde jaarrekening. Alleen een openbaar accountant mag deze zogenaamde wettelijke controle uitvoeren. Hij of zij stelt vast of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de werkelijkheid en geeft een oordeel daarover weer in een accountantsverklaring. Bij deze wettelijke controle is onafhankelijkheid en objectiviteit een basisvoorwaarde. Een controle wordt uitgevoerd op basis van een wettelijk verankerde set van gedrags- en beroepsregels, die gebaseerd is op internationaal gangbare regelgeving. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt ingevolge de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) doorlopend toezicht op accountantsorganisaties De accountantsverklaring De controle van een openbaar accountant resulteert in een accountantsverklaring. Een goedkeurende accountantsverklaring impliceert dat een gebruiker met een gerust hart de gecontroleerde informatie kan gebruiken bij het nemen van beslissingen. Het nut van de accountantsverklaring kan voor elke gebruiker anders zijn De accountantscontrole Een openbaar accountant doet veel meer dan alleen maar cijfers checken. Hij is een expert op het gebied van administratieve organisatie en maatregelen voor interne beheersing. Bij zijn controle van de jaarrekening steunt hij op de interne organisatie van en de ingebouwde controles in de organisatie, voor zover relevant voor de totstandkoming van de jaarrekening. Alleen als deze processen intern goed worden beheerst, kan hij zekerheid verkrijgen over financiële stromen en posten in de jaarrekening.

2 In de afrondende controlefase controleert de openbaar accountant of de door de organisatie opgestelde jaarrekening juist is afgeleid uit de financiële administratie en stelt hij vast of deze jaarrekening voldoende inzicht biedt en ook verder voldoet aan de wettelijke eisen Volledige zekerheid is een utopie Een openbaar accountant verkrijgt zekerheid uit het beoordelen van interne beheersingsmaatregelen van de gecontroleerde organisatie waarvan hij de jaarrekening controleert. Hij doet dat vaak steekproefsgewijs en alleen al daarom kan accountantscontrole nooit tot honderd procent betrouwbare informatie leiden. Een integrale controle door een openbaar accountant is in de meeste gevallen een onmogelijke of op zijn minst onevenredig kostbare operatie. Zijn controleprogramma berust dan ook op risicoanalyse. Op kritische terreinen voert hij diepgaande en uitgebreide controles uit, terwijl terreinen met een lager risico beperkter door hem worden beoordeeld. Bovendien hanteert de openbaar accountant het zogenaamde materialiteitsbeginsel. Dit betekent dat niet elke fout in de jaarrekening van belang is voor de accountantsverklaring. Ook zijn er vrijwel altijd posten met een subjectief karakter in de jaarrekening. Sommige posten zijn niet eenduidig meetbaar, maar moeten door de organisatie worden geschat. De openbaar accountant stelt zich bij het beoordelen van deze schattingen kritisch op en stelt vast of de gehanteerde uitgangspunten acceptabel en verdedigbaar zijn Misverstanden over de accountantsverklaring In de praktijk blijken er enkele misverstanden te bestaan over een goedkeurende accountantsverklaring. Zo betekent een goedkeurende verklaring bijvoorbeeld niet dat er geen fraude is gepleegd. Om fraude te ontdekken is specifieke expertise en diepgaand onderzoek nodig. Bij fraude is immers sprake van doelbewuste misleiding. Een goedkeurende verklaring zegt ook niets over de financiële gezondheid van de organisatie. Een bedrijf dat financieel behoorlijk in de problemen zit, kan best een goedkeurende verklaring krijgen. Wanneer de jaarrekening de financiële problemen van de onderneming namelijk adequaat weergeeft, is er geen enkele belemmering voor de openbaar accountant om de jaarrekening goed te keuren. Indien noodzakelijk, zal hij in zijn verklaring verwijzen naar de in de jaarrekening opgenomen toelichting op de financiële problemen. Bij zijn werkzaamheden houdt de accountant rekening met gebeurtenissen en ontwikkelingen die op het moment dat hij zijn werkzaamheden afrondt bekend zijn. Met ontwikkelingen die zich daarna voordoen kan een accountant uiteraard geen rekening houden. Ten slotte betekent de accountantsverklaring evenmin - zoals hiervoor al aangegeven - dat de jaarrekening volstrekt foutloos is. De handtekening van de openbaar accountant onder de accountantsverklaring betekent dat de door de ondernemingsleiding opgestelde jaarrekening een getrouw beeld geeft van de financiële situatie van een onderneming, hoe deze ook is. Goedkeuring betekent ook dat de onderneming zich heeft gehouden aan de wettelijke regels met betrekking tot de jaarverslaggeving, dat de jaarrekening nauwkeurig is onderzocht en dat de gepresenteerde financiële informatie klopt De accountant als adviseur Een openbaar accountant gebruikt zijn kennis van administratieve organisatie en interne beheersing niet alleen bij de controle van de jaarrekening, maar ook om organisaties te ondersteunen met advies. Als een openbaar accountant bij zijn controle mogelijke ver-

3 beteringen ziet in de organisatie, adviseert hij het management daarover in een brief van bevindingen of management letter. Ook staat hij het management bij met advies dat voorkomt uit zijn controle-ervaringen binnen de organisatie. Dit wordt de natuurlijke adviesfunctie genoemd. 2. De rol van de openbaar accountant die de jaarrekening van een financiële onderneming of een pensioenfonds controleert 2.1. De openbaar accountant als verlengstuk van het toezicht In de Wet op het financieel toezicht (Wft) en de Pensioenwet (Pw) zijn extra vereisten opgenomen voor de openbaar accountant van een financiële onderneming of een pensioenfonds. Deze vereisten zijn afhankelijk van het type onderneming en betreffen onder meer: melding door de openbaar accountant aan de toezichthouders AFM en DNB van wetsovertredingen door de onderneming; toezending van accountantsrapporten aan de toezichthouders; toetsing en beoordeling van de organisatie-inrichting en de risicobeheersing van de onderneming; controle van de rapportagestaten die de onderneming bij de toezichthouder indient; en onderzoek naar de vermogensscheiding door beleggingsondernemingen. De informatie die de toezichthouder van de openbaar accountant verkrijgt kan bijdragen aan verhoging van de kwaliteit van het toezicht en verlaging van de risico s op financiële instabiliteit (systeemtoezicht), faillissement van financiële ondernemingen (prudentieel toezicht) en ontoelaatbaar gedrag bij de dienstverlening (gedragstoezicht) Controle van de jaarrekening De jaarrekeningen van de meeste financiële ondernemingen en van pensioenfondsen moeten door een openbaar accountant worden gecontroleerd. De controle van deze ondernemingen vereist specifieke expertise. De financiële onderneming overlegt de gecontroleerde jaarrekening aan de toezichthouder. De plicht tot accountantscontrole reikt voor financiële ondernemingen verder dan op grond van BW 2 Titel 9 het geval is, gezien het grote maatschappelijke belang van financiële ondernemingen. Banken en verzekeraars worden aangemerkt als organisaties van openbaar belang en daarom worden zwaardere kwaliteitseisen gesteld aan de controle van de jaarrekeningen door openbaar accountants, zoals een onafhankelijke kwaliteitsbeoordeling van de controlewerkzaamheden alvorens de accountantsverklaring wordt afgegeven Melding aan de toezichthouders In de Wft is opgenomen dat de openbaar accountant een meldplicht heeft aan de toezichthouders. Dit betekent voor de openbaar accountant dat hij de toezichthouders snel in kennis moet stellen wanneer hij bij de uitvoering van zijn werkzaamheden kennis krijgt van bepaalde feiten die van dien aard zijn dat zij de financiële positie of de administratieve en boekhoudkundige organisatie van een financiële onderneming ernstig kunnen aantasten.

4 De verplichting dat de openbaar accountant de toezichthouders bepaalde inlichtingen verstrekt heeft betrekking op het accountantsverslag aan de bestuurders en de raad van commissarissen, de directiebrieven (brieven van bevindingen of management letters) en overige correspondentie met de onderneming over de controle van de jaarrekening of de staten Toetsing en beoordeling organisatie-inrichting en risicobeheersing De opdracht tot onderzoek van de jaarrekening van een clearinginstelling, een kredietinstelling of een verzekeraar aan de openbaar accountant dient volgens de Wft te voorzien in toetsing en beoordeling op hoofdlijnen met betrekking tot de toereikendheid van de organisatie-inrichting en risicobeheersing. De wetgever gaat ervan uit dat de werkzaamheden die door de openbaar accountant in dit kader moeten worden verricht zoveel mogelijk worden geïntegreerd met de werkzaamheden die worden uitgevoerd in het kader van de controle van de jaarrekening. De toevoeging op hoofdlijnen refereert enerzijds aan de diepgang van de beoogde toetsing en beoordeling, die in samenhang moet worden bezien met het door de onderneming tot stand te brengen niveau van risicobeheersing, namelijk de beheersing van die risico s die een materiële invloed kunnen hebben op de financiële prestaties, financiële positie, continuïteit of reputatie van de onderneming. Anderzijds geeft de toevoeging aan dat het hier een secundaire toetsing en beoordeling betreft; de primaire toetsing en beoordeling geschieden door de onderneming zelf Controle van de staten Clearinginstellingen, kredietinstellingen en verzekeraars dienen volgens de Wft periodiek staten te verstrekken aan DNB, die deze nodig heeft voor het toezicht op de naleving van het bij of krachtens de Wft bepaalde. Deze staten moeten eenmaal per jaar worden voorzien van een verklaring omtrent de getrouwheid, afgegeven door een openbaar accountant. De openbaar accountant betrekt bij zijn overwegingen het feit dat de staten zijn bedoeld voor het toezicht dat door DNB wordt uitgeoefend. Dat betekent dat de gebruiker van zijn werkzaamheden (DNB) vooral aandacht heeft voor de solvabiliteit en de bedrijfsrisico s waarover met de staten wordt gerapporteerd. Deze zullen dus van de openbaar accountant de grootste aandacht krijgen bij zijn controle van de staten. De openbaar accountant richt zich hierbij vooral op de kwaliteit van de processen en niet direct op de gegevens die worden gerapporteerd Toetsing vermogensscheiding beleggingsondernemingen Een beleggingsonderneming zoals bedoeld in de Wft dient eenmaal per jaar aan de AFM een verslag te overleggen van een openbaar accountant over de deugdelijkheid van de door de beleggingsonderneming getroffen regelingen voor de scheiding van gelden en financiële instrumenten die voor een cliënt worden aangehouden, gelden en financiële instrumenten die voor andere cliënten worden aangehouden en eigen gelden en financiële instrumenten Overleg met externe partijen Het mag duidelijk zijn dat de wettelijke bepalingen aanleiding waren voor intensief overleg tussen het NIVRA, AFM en DNB, het ministerie van Financiën, financiële ondernemingen en hun representatieve organisaties. Deze partijen hebben hierbij deels een

5 verschillende invalshoek: ondernemingen zijn gericht op adequate beheersing, zonder overmatige lasten; toezichthouders hebben belang bij relevante en tijdige informatie over wezenlijke risico s in het kader van financiële stabiliteit en integriteit; accountants hebben belangrijke behoefte aan duidelijke taakomschrijving en heldere normen bij uit te voeren onderzoeken. Door de betrokken partijen wordt onderkend dat goede samenwerking en informatieuitwisseling bijdragen aan de integriteit van het financiële stelsel. 3. Initiatieven van het NIVRA naar aanleiding van de financiële crisis Het NIVRA heeft naar aanleiding van de financiële crisis diverse initiatieven genomen om haar leden en andere belanghebbenden te ondersteunen bij de uitvoering van werkzaamheden. Als voorbeelden kunnen worden genoemd de projecten Kennis Delen en Evaluatie Kredietcrisis. Het NIVRA wil de collectieve kennis van zijn leden gebruiken om vroegtijdig risico s, problemen en aandachtspunten, bijvoorbeeld betreffende een specifieke sector, te signaleren en monitoren. Het gaat om het verzamelen van geanonimiseerde, niet herleidbare informatie, waaruit de belangrijkste onderwerpen worden gefilterd die een brede maatschappelijke betekenis hebben. Deze zullen door het NIVRA extern ter beschikking worden gesteld. Medio 2009 is het NIVRA met het project Kennis Delen gestart. In juni is een internetenquête gehouden onder de leden. In het najaar vinden proefprojecten plaats in de sectoren woningcorporaties en verzekeraars. Op de Accountantsdag in november 2009 zullen de proefprojecten worden geëvalueerd en wordt een plan gepresenteerd voor Kennis Delen in de toekomst. Het project Evaluatie Kredietcrisis omvat diverse deelprojecten, waaronder het geven van nieuwe impulsen aan het tripartiete overleg nieuwe stijl (het overleg tussen DNB, de financiële onderneming en de externe accountant) door middel van een congres (lessen uit de crisis), een debatsessie over het rapport van de Commissie-Maas, een brochure over de accountantsverklaring in onzekere omstandigheden en seminars over jaarrekeningonderwerpen bij banken en verzekeringsmaatschappijen.