LANDELIJKE ABORTUS REGISTRATIE 2008

Transcriptie

1 LANDELIJKE ABORTUS REGISTRATIE 2008

2 Deze rapportage is tot stand gekomen dankzij financiële steun van het Ministerie van VWS. De 14 abortusklinieken die gegevens hebben aangeleverd zijn: Centra voor Abortus, Seksualiteit en Anticonceptie (CASA): CASA Goes CASA Maastricht CASA Leiden CASA Den Haag CASA Rotterdam Stichting Samenwerkende Abortusklinieken Nederland (StiSAN): Amsterdams Centrum voor Seksuele Gezondheid Amsterdam ACSG Alkmaar Oosterparkkliniek Amsterdam Mildred-Rutgershuis Arnhem Rutgers Stimezo Zuid-Nederland Eindhoven Centrum voor Seksuele Gezondheid Noord-Nederland Groningen PretermRutgers Den Haag Stimezo Zwolle Beahuis & Bloemenhovekliniek Heemstede

3 LANDELIJKE ABORTUS REGISTRATIE 2008 Utrecht, december 2009 Auteur: Hans Kruijer, Laura van Lee, Ciel Wijsen Projectnummer: 312A MR 2009 Rutgers Nisso Groep

4

5 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Inhoudsopgave Samenvatting 1 Summary (English) 3 1 Introductie 5 Landelijke abortusregistratie 5 2 De aantallen abortussen 7 Totaal aantallen (IGZ) 7 Behandelingen per kliniek (LAR) 8 Abortuscijfer 2008 blijft stabiel 8 In de Randstad nog steeds meeste abortus 9 3 Demografische kenmerken: leeftijd en burgerlijke staat 11 Geen veranderingen in leeftijd 11 Minder vaak gehuwd 12 Helft geen kind, helft wel kind 12 4 Anticonceptiegebruik 13 Weer iets minder condoomgebruik 13 Falend anticonceptiegebruik vaak oorzaak ongewenste zwangerschap 13 5 Zwangerschapsduur en beraadtermijn 15 Vaker abortus in de eerste vier weken 15 Beraadtermijn: korter én langer 15 6 Anaesthesie, verpleegdagen en complicaties 17 7 Land van herkomst 19 Geen veranderingen in land van herkomst 19 Afro-Caraïbische groepen blijven hoogste abortuscijfer houden 20 Veranderingen in abortuscijfer. 20 Abortusratio: kleine schommelingen 21 Nederlandse abortuscliënten gebruiken relatief vaak wel anticonceptie. 22 Helft heeft al wel kinderen, helft nog niet 22 Meerderheid heeft voor vroege abortus 23 8 Abortus bij jongeren 25 Tienerabortuscijfer neemt verder af. 25 Abortuscijfer allochtone meisjes schommelt. 26 Abortusratio: stijging bij Turkse en Marokkaanse meiden. 27 Meer pil, minder condoom, toch ongewenst zwanger 27

6 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie Eerdere abortus 29 Oude en jonge abortus cliënten minste ervaring met eerdere abortus 30 Ook allochtone tieners meer ervaring met eerdere abortus dan autochtone tieners Abortus bij vrouwen wonend in het buitenland 33 Buitenlandse abortuscliënten zijn jonger. 34 Buitenlandse vrouwen minder ervaring met eerdere abortus dan Nederlandse Conclusies en aanbevelingen 37 Conclusies 37 Aanbevelingen 38 Bijlage 1 Aanvullende tabellen 41 Bijlage 2 Overzicht publicaties Landelijke abortus registratie 45 Registratieformulier Abortus Provocatus 47 2

7 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Samenvatting Registratie van abortus In Nederland zijn er twee organisaties die de abortuscijfers verzamelen: de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en de Rutgers Nisso Groep. De IGZ controleert de uitvoering van de abortuswet. Klinieken zijn dan ook verplicht om aan deze registratie mee te werken. Het jaarrapport van de IGZ geeft daarmee inzicht in alle abortussen die jaarlijks in Nederland worden uitgevoerd. De Landelijke abortusregistratie (LAR) - een initiatief van de klinieken zelf is een aanvulling op deze gegevens en wordt gecoördineerd door de Rutgers Nisso Groep. Niet alle klinieken en ziekenhuizen doen echter mee met de LAR, zodat ongeveer 85% van de uitgevoerde abortussen in het LAR-bestand worden opgenomen. Behandelcentra: klinieken en ziekenhuizen In Nederland kunnen vrouwen een abortus laten uitvoeren in één van de zestien abortusklinieken of 95 ziekenhuizen die een WAZ-vergunning hebben. 94% van de abortussen werd in een kliniek uitgevoerd, de ziekenhuizen hadden met 6% slechts een klein aandeel in de abortusbehandelingen. Abortussen in ziekenhuizen zijn vrijwel altijd op medische indicatie, bijvoorbeeld naar aanleiding van prenatale diagnostiek. Cijfers en trends 2008 In totaal lieten in vrouwen een abortus uitvoeren in Nederland.Ter vergelijking: in 1980 werd het hoogste aantal abortussen geregistreerd: De laatste jaren is het aantal abortussen ongeveer gelijk. Van de abortuscliënten was 13% (4.436 vrouwen) uit het buitenland afkomstig. Dit betekent dat zwangerschappen zijn afgebroken bij vrouwen die in Nederland wonen. Per vrouwen in de vruchtbare leeftijd (15 tot en met 44 jaar) hebben er in ,7 een abortus laten uitvoeren (=abortuscijfer). Dit cijfer is al een aantal jaar stabiel. In 1990 werd het laagste abortuscijfer gemeten sinds de registratie: 5,2 per vrouwen lieten toen hun zwangerschap afbreken. Alle cijfers hieronder, behalve daar waar aangegeven, gaan over vrouwen die in Nederland wonen. Van alle zwangere vrouwen koos 13% voor abortus (=abortusratio) en 87% droeg de zwangerschap uit. De verhouding tussen abortus en geboorte is dus 1: 6,5. De meeste abortussen (84%) werden binnen twaalf weken zwangerschap afgebroken. 16% van de abortuscliënten onderging een tweede-trimesterabortus tijdens de periode van 13 tot en met 24 weken zwangerschap. Vrouwen die in het buitenland wonen en zich in Nederland laten aborteren, ondergaan veel vaker een tweede-trimesterabortus (76%). De strengere wetgeving in hun eigen land verhindert de mogelijkheid om daar een vergevorderde zwangerschap te laten afbreken. 1

8 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Allochtone vrouwen De abortuscijfers onder allochtone zijn hoger dan die onder autochtone vrouwen. Er is echter wel veel verschil tussen de verschillende herkomstgroepen. Het abortuscijfer voor autochtone Nederlandse vrouwen is 5,5. Voor Afrikaanse vrouwen is het 41,2 en voor Antilliaanse vrouwen is het 40,0. Het abortuscijfer voor vrouwen uit andere landen in Midden- en Zuid-Amerika ligt rond de 24.1 per Voor Surinaamse vrouwen is het abortuscijfer 33,2. Turkse en Marokkaanse vrouwen hebben ook meer kans op een abortus dan autochtone Nederlandse vrouwen. 19,2 per Marokkaanse vrouwen kozen in 2008 voor abortus, en 11,6 per Turkse vrouwen. Jongeren 12% Van alle abortussen werd uitgevoerd bij tieners. Per tieners laten er per jaar 7,1 een zwangerschap afbreken. Dit cijfer is iets lager dan voor de totale groep vrouwen maar is naar verhouding toch hoog omdat er in deze leeftijdscategorie relatief veel meisjes zijn die niet seksueel actief zijn (en dus geen kans hebben op een zwangerschap). De meeste zwangerschappen bij tieners zijn (ongepland en) ongewenst: 65% van de zwangere tieners kiest bij zwangerschap voor abortus (abortusratio), en een minderheid wordt moeder (35%). Autochtone Nederlandse tieners hebben een lagere abortusratio (61%) in vergelijking met overige groepen tieners. Nederlandse tieners worden naar verhouding vaker moeder dan de overige groepen tieners. Verreweg het grootste aantal abortussen onder tieners werd uitgevoerd bij 17-, 18- en 19-jarigen (82,3%). Slechts 0,2% bij 13-jarigen, 1,6% bij 14-jarigen, 4,7% bij 15-jarigen en 11,2% bij 16-jarigen. Allochtone tieners hebben een grotere kans op abortus dan autochtone tieners. Antilliaanse en Surinaamse tieners lopen het hoogste risico: in 2008 lieten 37,6 op de Antilliaanse tieners een abortus uitvoeren en 33,0 Surinaamse tieners per Ter vergelijking: het abortuscijfer van autochtone Nederlandse tieners is 4,7 per Eerdere abortus Voor bijna tweederde van de abortuscliënten is het de eerste keer dat ze een zwangerschap laten afbreken. Een derde heeft ervaring met één of meer abortussen. Voor allochtone groepen met een hoog abortuscijfer ligt dat aandeel hoger: van hen heeft ongeveer de helft van de vrouwen eerder één of meer abortussen ondergaan. 24,3% van de abortuscliënten heeft eerder één abortus ondergaan, 7,7% twee abortussen en 3,7% drie abortussen of meer. Anticonceptiegebruik Tweederde van de vrouwen die een abortus laat uitvoeren gebruikte anticonceptie. Ongeveer de helft gebruikte de pil, de andere helft gebruikte een condoom. Eén derde gebruikt geen enkel anticonceptiemiddel. Blijkbaar lukt het veel vrouwen niet om hun anticonceptie effectief toe te passen. 2

9 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Summary (English) Registration of abortion In the Netherlands two organisations collect abortion data: the Health Care Inspectorate (IGZ) and Rutgers Nisso Groep. The Inspectorate supervises the enforcement of the law concerning abortion. Consequently, clinics are obliged to participate in the registration. The annual report of the Inspectorate gives a survey of all abortions that have annually taken place in the Netherlands. The National Abortion Registration (LAR) was initiated by the abortion clinics themselves and is being coordinated by Rutgers Nisso Groep. However, some clinics and hospitals do not participate and therefore only 85% of all abortions are included in the National Abortion Register. Clinics and hospitals Dutch women can have their pregnancy terminated in one of sixteen abortion clinics or 95 hospitals that are certified to perform abortions under the Termination of Pregnancy Act. 94% of all abortions are performed in clinics, while hospitals only take on a mere 6% of abortion treatments. Abortions performed in hospitals are usually on doctor s advice, for example as a result of a prenatal diagnostic test. Figures and Trends 2008 A total of 32,983 women had an abortion in The Netherlands in In 1980, 56,400 terminations were recorded, the highest number ever, whereas in the past few years the number of abortions has been about the same. 13% of these abortion clients (4,436 women) came from abroad. This means that 28,470 Dutch women had pregnancies terminated. In of every thousand women of fertile age (15 to 45 years old), living in the Netherlands had an abortion (=abortion rate). This figure has been stable for some time. In 1990 the lowest abortion rate was recorded since the start of registration: 5.2 of every 1,000 women had their pregnancies terminated. All figures below, unless indicated otherwise, are about women living in the Netherlands 13% of all pregnant women chose to have an abortion (=abortion ratio) while 87% carried the pregnancy to term. The proportion of abortion to birth is 1:6.5. Most abortions (84%) were performed within twelve weeks of pregnancy. 16% of abortion clients procured a second trimester abortion between 13 and 24 weeks of pregnancy. Women living abroad who have an abortion in the Netherlands more often receive second trimester abortions (76%). Strict legislation in their home countries prevents them from terminating a far-advanced pregnancy. Ethnic women The abortion rate among ethnic groups is higher than that of native Dutch women. However, the various groups of origin differ quite remarkably. The abortion rate of native Dutch women is 5.5, women from Africa show an abortion rate of 41.2 and the abortion rate of women from the Antilles is The abortion rate of women from countries in Middle and South America is an estimated 24.1 per 1,000 and for women from Surinam the rate is

10 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Turkish and Moroccan women also have a higher chance of having an abortion than Dutch women. In per 1,000 Moroccan women chose to have an abortion, while 11.6 per 1,000 Turkish women did so. Young people In % of all abortion clients were teenagers. Every year 7.1 teenagers per have pregnancies terminated. This rate is somewhat lower than the total group of women, but is high, considering the fact that relatively few girls are sexually active at this age (and therefore do not run the risk of becoming pregnant). Most pregnancies among teenagers are (unplanned and) unintended: 65% of pregnant teenage girls choose to have an abortion (abortion ratio) and a minority of 35% chooses to continue the pregnancy. Native Dutch teenagers show a lower abortion ratio (61%) compared with other teenage groups. This means that native Dutch teenagers become mothers relatively more often than the other teenage groups. Amongst teenagers girls of 17, 18, and 19 years form the largest group by far in having abortions (82.3%). Only 0.2% of teenage-abortions was carried out under 13 year olds, 1.6% under 14 year olds, 4.7% under 15 year olds and 11.2% under 16 year olds. Ethnic teens run a greater risk of having an abortion than native Dutch teenagers. Teenage girls from the Dutch Antilles and Surinam run the highest risk: in out of 1,000 Antillean teenage girls and 33.0 out of 1,000 Surinamese teens had an abortion. In comparison: the abortion rate of native Dutch teenagers is 4.7 per 1,000. Multiple abortions Two thirds of all abortion clients have their pregnancies terminated for the first time. One third has had an abortion before. Half of all women belonging to ethnic groups that show high abortion rates have had one or multiple abortions. 24.3% of all abortion clients have had one abortion before, 7.7% have had two abortions and 3.7% three abortions or more. Contraception Two thirds of women who have had an abortion appeared to have been using contraceptives. About half of them were on the Pill, the other half used condoms. One third didn t use any kind of contraceptive method. Apparently, many women do not succeed in applying contraception effectively. 4

11 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Introductie Landelijke abortusregistratie De abortuscijfers in dit rapport zijn gebaseerd op gegevens die zijn verzameld voor de Landelijke abortusregistratie (LAR). Als aanvulling hierop wordt ook gebruik gemaakt van de cijfers uit de jaarrapportage Wet Afbreking Zwangerschap van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ, ). In het kader van de wettelijk verplichte registratie worden door alle abortusklinieken en ziekenhuizen bij de IGZ geaggregeerde tellingen aangeleverd van alle in Nederland uitgevoerde zwangerschapsafbrekingen. Veertien van de zestien abortusklinieken verzamelen bovendien -op vrijwillige basis- aanvullende gegevens op individueel niveau van de abortuscliënten. In de volgende hoofdstukken zullen analyses uitgevoerd worden op basis van de LARgegevens van in Nederland wonende vrouwen. Omdat via de Landelijke abortusregistratie data verzameld worden van 14 van de 16 klinieken, en ook de data van de ziekenhuizen buiten beschouwing gelaten worden, is er sprake van een steekproef. Wanneer niet expliciet iets anders vermeld wordt, hebben de cijfers betrekking op deze steekproef. Het LAR-bestand van 2008 bevat 84% (n=23.904) van alle abortussen bij vrouwen die in Nederland wonen en 92% (n=4.091) van de abortussen van in het buitenland wonende vrouwen die in Nederland een abortus hebben laten uitvoeren in Inspectie voor de Gezondheidszorg (2009). Jaarrapportage 2008 van de Wet Afbreking Zwangerschap. Den Haag: Inspectie voor de Gezondheidszorg. 5

12

13 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, De aantallen abortussen Totaal aantallen (IGZ) In 2008 zijn in Nederland in totaal abortussen uitgevoerd (IGZ, 2009). Dit aantal is inclusief overtijdbehandelingen (22,1%). Dit zijn zwangerschapsafbrekingen die zijn uitgevoerd binnen een termijn van 16 dagen na het uitblijven van de menstruatie. Er is sprake van een vrijwel gelijkblijvend aantal zwangerschapsafbrekingen ten opzichte van Slechts 6% (2.059) van alle zwangerschapsafbrekingen in 2008 is uitgevoerd in een ziekenhuis. De abortusklinieken nemen samen 94% van de abortushulpverlening voor hun rekening ( behandelingen). Van de zwangerschapsafbrekingen zijn er (13,4%) uitgevoerd bij vrouwen die niet in Nederland wonen op het moment van de behandeling. De toestroom uit het buitenland is de laatste jaren ongeveer gelijk. Er zijn zwangerschappen afgebroken bij vrouwen die in Nederland wonen (figuur 2.1) 2. Figuur 2.1 Aantal abortussen bij in Nederland en in het buitenland woonachtige cliënten, Buitenland Nederland Van 14 vrouwen is hun woonland onbekend. 7

14 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Behandelingen per kliniek (LAR) Beahuis & Bloemenhovekliniek, CASA Leiden, CASA Maastricht en Oosterparkkliniek Amsterdam voeren 91% van de abortusbehandelingen uit bij in het buitenland wonende vrouwen. Figuur 2.2 Aantal behandelingen bij in Nederland woonachtige vrouwen, per kliniek, deelnemend aan de LAR, ACSG (Alkmaar) Casa Goes Casa Maastricht Stimezo Zwolle CSGNN (Groningen) Beahuis/Bloemenhove Casa Leiden Mildredhuis (Arnhem) StimezoRutgers ZN (Eindhoven) Casa Den Haag Oosterparkkliniek (A'dam) ACSG (A'dam) PretermRutgers (Den Haag) Casa Rotterdam Abortuscijfer 2008 blijft stabiel Het abortuscijfer wordt berekend door het aantal behandelingen bij in Nederland woonachtige vrouwen per jaar te delen door het aantal aanwezige vrouwen in de leeftijdsgroep 15 tot en met 44 jaar. In 2008 werd bij 8,7 van elke vrouwen van 15 tot en met 44 jaar een zwangerschap afgebroken (IGZ, 2009). Het abortuscijfer is de laatste jaren nauwelijks meer gestegen of gedaald. Figuur 2.3 Abortuscijfer van in Nederland wonende vrouwen (per vrouwen 15-44) (IGZ, 2008) ,4 8,7 8,5 8,7 8,6 8,6 8,6 8,7 8 7,4 8,0 7 6,5 6,5 7,

15 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 In de Randstad nog steeds meeste abortus Uit de LAR blijkt dat de meeste abortuscliënten die in Nederland wonen afkomstig zijn uit de provincies Zuid-Holland en Noord-Holland (zie figuur 2.4). Figuur 2.4 Abortus naar woonprovincie, 2008 (%) * Drente Zeeland Flevoland Friesland Utrecht Overijssel Groningen Limburg 1,2% 1,6% 1,8% 1,9% 2,0% 2,6% 3,1% 5,0% Gelderland 7,9% N.Brabant 11,4% N.Holland 26,3% Z.Holland 35,2% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% * In de provincies Utrecht en Overijssel is er sprake van ondervertegenwoordiging in het LAR-bestand omdat de daar gevestigde klinieken niet zijn opgenomen in de LAR-registratie. 9

16

17 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Demografische kenmerken: leeftijd en burgerlijke staat Geen veranderingen in leeftijd De gemiddelde leeftijd van de vrouwen die een zwangerschap laten afbreken is net als in voorgaande jaren, 28 jaar. Ook de meest voorkomende leeftijd blijft hetzelfde (22 jaar). Figuur 3.1 Schatting van het aantal abortus naar leeftijd (in jaren), Gemiddeld In tabel 3.1 staan de leeftijdsspecifieke abortuscijfers en abortusratio s. Voor beide cijfers geldt dat er geen noemenswaardige veranderingen te zien zijn in de periode Tabel 3.1 Geschat abortuscijfer per vrouwen en abortusratio per 100 zwangere vrouwen, per leeftijdscategorie, Abortuscijfer Abortusratio ,4 7,4 7,1 65,9 66,2 64, ,9 15,2 15,0 30,3 30,7 30, ,8 11,9 12,2 10,5 10,7 10, ,1 9,2 9,7 6,7 6,7 6, ,1 7,0 7,0 10,3 10,2 10,1 40 3,5 3,4 3,5 26,4 25,0 25,0 Totaal 8,6 8,6 8,7 13,3 13,1 13,4 De abortusratio is het aantal abortussen per 100 zwangerschappen exclusief miskramen. Voor de totale groep vrouwen die zwanger zijn geldt dat de meerderheid de zwangerschap uitdraagt (86,6 per 100), en 13,4% kiest voor een abortus. Er zijn echter aanzienlijke verschillen te zien tussen de leeftijdsgroepen. Zwangere tieners kiezen het vaakst voor een abortus (64,8%), en vrouwen in de leeftijd van 30 t/m 34 jaar laten het minst vaak hun zwangerschap afbreken (6,7%). Dat laatste houdt waarschijnlijk verband met de kinderwens die in deze leeftijdsgroep het grootst is. 11

18 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Minder vaak gehuwd In 2008 hebben zich geen grote veranderingen voorgedaan in de leefsituatie en burgerlijke staat van abortuscliënten (figuur 3.2). Verreweg de meeste vrouwen zijn ongehuwd als zij een abortus laten uitvoeren: ruim drie op de vier vrouwen is nooit gehuwd of gescheiden. Daarvan woont de grootste groep alleen (33,4% van het totaal). De categorie ongehuwde vrouwen die samenwoont met hun partner neemt iets toe. Het aandeel gehuwde abortuscliënten neemt daarnaast wat verder af (van 21,1% in 2006 naar 15,9% in 2008). Figuur 3.2 Abortus naar huwelijkse staat en leefsituatie, (%) 100% 21,1 18,0 15,9 80% 60% 40% 18,1 20,8 25,3 25,1 21,2 27,1 onbekend gehuwd totaal ongehuwd, samenwonend met partner ongehuwd, samenwonend met anderen ongehuwd, alleen wonend 20% 33,8 31,8 33,4 0% Helft geen kind, helft wel kind Ongeveer de helft van de abortuscliënten heeft nog geen kinderen op het moment van de abortus (zie figuur 3.3). Eén op de tien vrouwen heeft drie kinderen of meer. Het kindertal van abortuscliënten is constant over de jaren heen. Figuur 3.3 Abortus naar kindertal, (%) ,7 20,1 19,3 7,5 3, ,4 20,0 19,3 7,7 3, ,8 20,6 19,3 7,8 3,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 12

19 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Anticonceptiegebruik Weer iets minder condoomgebruik Het anticonceptiegebruik van abortuscliënten is minder effectief dan dat van alle Nederlandse vrouwen. Zij zijn immers voor een ongewenste zwangerschap in een abortuskliniek terecht gekomen. Toch gebruikt een aanzienlijk deel van de abortuscliënten wél een methode van anticonceptie (zie tabel 4.1). In 2008 is bijna één derde (32,8%) van de abortuscliënten zwanger geworden terwijl ze de pil gebruikte gedurende het half jaar voorafgaand aan de onbedoelde zwangerschap. Steeds minder abortuscliënten gebruikte het condoom. Waar in 2005 nog 32,3% een condoom gebruikte is dat dit jaar nog maar 27,7%. Tot slot heeft 30,8% geen enkele vorm van anticonceptie toegepast. Er wordt nog nauwelijks gebruik gemaakt van de overige nieuwere anticonceptiemiddelen. Slechts 0,8% maakt gebruik van de anticonceptiering (NuvaRing) en 0,3% van de anticonceptiepleister. Tabel 4.1 Anticonceptiegebruik in het halfjaar voorafgaand aan de abortus, (%) Pil 1 31,1 32,1 32,8 Geen a.c. 30,4 30,8 30,8 Condooms 31,1 29,4 27,7 Coïtus Interruptus/ Periodieke onthouding 2,9 2,2 2,2 IUD (zowel koper- als hormoonspiraal) 1,5 1,6 1,5 Anticonceptiepleister 0,6 0,3 0,4 Sterilisatie (m/v) 0,3 0,3 0,3 Anticonceptiering 0,3 0,9 0,8 Overig 2 1,3 1,9 2,1 Onbekend 0,4 0,5 1,3 Totaal (n) Inclusief langwerkende 'prostageen-alleen' methoden (minipil, prikpil en implantaat). 2 Overige anticonceptie omvat femcap, pessarium, zaaddodende pasta en andere schuimpreparaten en combinaties van middelen. Falend anticonceptiegebruik vaak oorzaak ongewenste zwangerschap In figuur 4.1 is te zien hoe het volgens de abortuscliënten komt dat ze ondanks pil of condoomgebruik in het halfjaar voorafgaand aan de abortus, toch ongewenst zwanger zijn geworden. Van de condoomgebruikers zegt bijna de helft dat het condoom heeft gefaald (waaronder scheuren of knappen), maar ook ongeveer een derde geeft aan deze keer toch geen condoom te hebben gebruikt tijdens de gemeenschap die leidde tot de onbedoelde zwangerschap. Ongeveer de helft van de pilgebruiksters slikte de pil wel in het half jaar voorafgaand, maar níet op het moment van de gemeenschap, bijna een derde zegt dat de pil faalde. De vrouwen rapporteren ook regelmatig gebruikersfouten: dat wil zeggen dat ze de oorzaak van de fout aan zichzelf toeschrijven, maar ze doen dit minder vaak dan het rapporteren van methode fouten. 13

20 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Figuur 4.1 Reden falen anticonceptie (%), ,2 condoom 34,3 49,8 8,9 pil 10,5 41,4 28,9 13,0 3,7 0% 20% 40% 60% 80% 100% meestal geen a.c. (meer) deze keer geen ac a.c. gefaald verkeerd gebruikt anders/n.v.t. In figuur 4.2 is het voorgenomen anticonceptiegebruik na de abortus af te lezen. De pil en het spiraal zijn het meest populair. Het percentage vrouwen dat zegt pil of spiraal te gaan gebruiken ligt beduidend hoger dan het landelijke gebruik van vrouwen in Nederland. Het is de vraag of deze voornemens ook werkelijk in de praktijk zullen worden gebracht. In vergelijking met 2007 zijn er geen noemenswaardige veranderingen in het voorgenomen anticonceptiegebruik. Figuur 4.2 Voorgenomen anticonceptiegebruik na abortus (nazorg), ,9 Nieuwe a.c , pil;minipil IUD 7,7 3,6 4,3 3,8 3,3 2,3 1,3 2,0 1,5,9 condoom geen depoprovera/prikpil sterilisatie man verwezen naar andere arts sterilisatie vrouw andere methode a.c. ring a.c. pleister implantaat 3 Percentage onbekend bij condoom: 3,3 en bij pil: 2,4 (zijn niet in de figuur opgenomen) 14

21 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Zwangerschapsduur en beraadtermijn 4 Vaker abortus in de eerste vier weken In 2008 is het percentage vrouwen dat binnen vier weken een abortus laat uitvoeren iets gestegen in vergelijking met de jaren ervoor (figuur 5.1). Figuur 5.1 Abortus naar zwangerschapsduur, (%) ,4 58,0 6,6 <4 weken ,8 58,4 6,8 1e trimester 2e trimester ,4 56,0 6,6 0% 20% 40% 60% 80% 100% Beraadtermijn: korter én langer De beraadtermijn is wettelijk vastgesteld op minimaal vijf dagen. In de praktijk is de lengte van deze periode zeer variabel en loopt uiteen van nul dagen (als de cliënt dezelfde dag nog geholpen is) tot 99 dagen 5. Een beraadtermijn van minder dan vijf dagen is mogelijk als daarvan bij de inspectie wordt aangegeven wat hiervan de reden is geweest. Sinds 2005 stijgt het aandeel vrouwen met een bedenktijd van vijf dagen (of korter). Tevens zien we een kleine stijging van vrouwen met een lange bedenktijd van 11 dagen of meer (figuur 5.2). De groep met een middellange beraadtermijn (van 6 tot en met 10 dagen) is sinds 2005 steeds kleiner geworden. Voor een deel zijn deze verschillen ook te verklaren door een betere registratie; elk jaar neemt het percentage onbekend af (zie voetnoot figuur 5.2). 4 Normaal gesproken worden gegevens over de behandelmethode in deze paragraaf opgenomen. Helaas is het voor het jaar 2008 niet mogelijk om betrouwbare cijfers te rapporteren over de behandelmethode. Dit heeft te maken met de overgang naar een nieuw registratiesysteem van een aantal klinieken. Gegevens over de behandelmethode van klinieken die gegevens hebben aangeleverd zijn per kliniek terug te vinden in bijlage 1, tabel bij paragraaf 5. 5 Een beraadtermijn van 100 dagen of meer wordt als registratiefout aangemerkt. 15

22 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Figuur 5.2 Beraadtermijn, (%)* ,1 58,0 25, ,1 53,7 28,2 t/m 5 dagen 6 t/m 10 dagen 11 dagen of meer ,1 50,4 29,8 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentage onbekend: ,4%; ,9%; ,7%; 16

23 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Anaesthesie, verpleegdagen en complicaties De meeste abortuscliënten worden lokaal verdoofd, of krijgen een algehele verdoving. In vergelijking met 2007 is het aandeel geheel gestegen ten koste van het aandeel sedatie. Dit komt door een wijziging in de registratie. Er is geen feitelijke wijziging geweest in de methode die in de klinieken gangbaar zijn. Figuur 6.1 Abortus naar anesthesiemethode, 2008 (%) 50,0 45,0 40,0 44,4 35,0 32,9 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 10,4 9,7 5,0,0 lokaal geheel geen sedatie onbekend 2,7 Vrijwel alle abortuscliënten worden poliklinisch geholpen (99,3%). Slechts 0,6% (138 clienten) wordt één dag verpleegd. Er komen nauwelijks complicaties voor: slechts 0,4% van de abortuscliënten krijgt een complicatie na de behandeling. Van 2,8% is het onbekend of ze al dan niet een complicatie kregen. 17

24

25 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Land van herkomst Geen veranderingen in land van herkomst Ten opzichte van vorig jaar zijn er geen grote veranderingen opgetreden. Net zoals in 2007 was bijna de helft van het aandeel abortuscliënten van Nederlandse komaf. Tabel 7.1 Abortuscliënten naar land van herkomst (eerste en tweede generatie 6 ), (%) Nederland (aut.) 42,8 46,8 47,4 Suriname 10,8 10,7 10,4 Rest Europa 8,0 8,6 9,2 Rest Afrika 6,4 6,7 6,8 Rest Azië 5,2 6,6 6,7 Marokko 5,9 5,5 5,7 Ned. Antillen 5,1 5,1 4,9 Turkije 4,1 3,9 4,1 Rest Midden- en Zuid-Amerika 2,8 2,5 2,0 Overig* 1,6 2,2 2,2 Onbekend 7,3 1,3 0,5 Totaal (n) * overig: Indonesië/voorm. Ned. Indië, Noord-Amerika, Australië/Oceanië en Japan. In figuur 7.1 is te zien wat de verdeling is tussen eerste en tweede generatie vrouwen in elke allochtone groep abortuscliënten. In alle groepen is het aandeel van de eerste generatie vrouwen die een abortus laat uitvoeren een stuk hoger dan het aandeel in de tweede generatie. Figuur 7.1 Percentage eerste en tweede generatie allochtone abortuscliënten voor diverse herkomstlanden (2008) 100% 80% 60% 40% 20% 0% Suriname Ned. Antillen(incl. Aruba) Turkije Marokko rest Europa rest Afrika rest Azie 1e generatie 2e generatie rest Midden en Zuid Amerika *overig: Indonesië/voorm. Ned. Indië, Noord-Amerika, Australië/Oceanië en Japan. Overig* 6 Eerste en tweede generatie allochtonen worden in de LAR gedefinieerd volgens de CBS-definitie: De eerste generatie bestaat uit vrouwen die zelf in het buitenland geboren zijn, de tweede generatie bestaat uit vrouwen die zelf in Nederland geboren zijn, en waarvan minstens één van de ouders in het buitenland geboren is. 19

26 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Afro-Caraïbische groepen blijven hoogste abortuscijfer houden In figuur 7.2 staan voor de belangrijkste herkomstlanden schattingen van het abortuscijfer. De vier herkomstgebieden die vorig jaar het hoogste abortuscijfer hadden hebben dat ook in 2007: Antilliaanse vrouwen, vrouwen uit sub-sahara Afrika, vrouwen uit Suriname en vrouwen uit de rest van Midden- en Zuid-Amerika hebben een abortuscijfer dat varieert tussen 24 per en 42 per vrouwen van dezelfde herkomst. Figuur 7.2 Geschat abortuscijfer (per vrouwen van jaar) naar land van herkomst, 2008 (in staven absolute aantal) Nederland (aut.) 13,507 5,5 Rest Europa ,4 Rest Azië ,2 Turkije ,6 Marokko ,2 Rest Midden en Zuid Amerika ,1 Suriname ,2 Ned. Antillen ,0 Rest Afrika , Veranderingen in abortuscijfer. Het abortuscijfer onder vrouwen uit Midden- en Zuid-Amerika is dit jaar wederom gedaald. In vergelijking met 2007 is het abortuscijfer met 21,1% afgenomen (zie figuur 7.3 en bijlage 1). In 2005 waren er nog 39,2 abortussen per vrouwen in 2008 waren er 24,1 abortussen per vrouwen. Het abortuscijfer voor Nederlandse vrouwen is wederom licht gestegen; van 5,3 naar 5,5 per (een stijging van 3,8%). Figuur 7.3 Geschatte abortuscijfers naar herkomst, ,1 41,6 41,2 39,7 41,2 40,0 35,0 33,4 33,8 33,2 30,6 24,1 20,6 18,8 19,2 11,9 11,2 11,6 11,2 8,5 10,8 8,4 8,0 5,5 4,8 5,3 Ned. Antillen Rest Afrika Suriname Rest Midden en Zuid Amerika Marokko Turkije Rest Azië Rest Europa Nederland (aut.)

27 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Abortusratio: kleine schommelingen In figuur 7.4 staan de abortusratio s van de traditionele immigratielanden. Zwangere autochtone vrouwen kozen in 2008 even vaak voor abortus als in 2007 (zie bijlage 1). Antilliaanse en Surinaamse vrouwen kozen wat minder vaak voor een abortus: Antilliaanse vrouwen in 38,5% van de gevallen ten opzichte van 40,8% in 2007 en Surinaamse 38,3% ten opzichte van 39,5%. Voor beide groepen geldt dat. Vorig jaar was er bij deze groepen ook sprake van een lager abortusratio in vergelijking met het voorgaande jaar. Turkse en Marokkaanse vrouwen kozen wat vaker voor een abortus: Turkse vrouwen in ,0% ten opzichte van 15,2% in 2007 en Marokkaanse 17,0% ten opzichte van 16,5%. Figuur ,0 9,0 Nederland (aut.) Geschatte abortusratio en geboorteratio (per 100 zwangerschappen van vrouwen van jaar) naar land van herkomst (1 e en 2 e generatie), 2008 (%). 61,7 61,5 38,3 38,5 84,0 83,0 16,0 17,0 Suriname Ned. Antillen Turkije Marokko abortus geboorte Surinaamse en Antilliaanse abortuscliënten het jongst, Turkse het oudst Antilliaanse abortuscliënten zijn naar verhouding het jongst: gemiddeld zijn Antilliaanse abortuscliënten 25,8 jaar. Zij hebben ook het grootste aandeel van vrouwen jonger dan 25 jaar (figuur 7.5). Abortuscliënten uit Turkije en Nederland hebben gemiddeld een vrij hoge leeftijd: respectievelijk 29,2 jaar en 28,8 jaar. Onder deze groepen is het aandeel 35-plussers het grootst. Figuur 7.5 Abortus naar land van herkomst en leeftijd, 2008 (%) Nederland (aut.) 13,3 23,2 18,4 16,6 18,4 10,1 Suriname 15,7 30,1 21,4 15,8 10,9 6,1 Ned. Antillen 16,6 32,6 26,1 12,8 7,9 4,0 Turkije 8,6 22,7 20,1 21,8 17,9 8,8 Marokko 9,8 32,5 25,8 16,9 11,7 3,4 Rest Europa 8,8 23,2 23,8 22,8 15,2 6,2 Rest Azië 9,7 23,8 23,8 19,4 16,4 7,0 Rest Afrika 9,5 28,7 25,5 19,6 11,1 5,4 Rest Midden en Zuid Amerika 15,0 29,8 21,6 17,7 11,7 4,

28 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Nederlandse abortuscliënten gebruiken relatief vaak wel anticonceptie. Van de meeste allochtone groepen gebruikten veel vrouwen geen enkele anticonceptie voorafgaand aan de abortus, (zie figuur 7.6). Nederlandse vrouwen gebruikten in 25,0% van de gevallen geen anticonceptie, in 2007 was dit nog 23,9% De pil werd het vaakst gebruikt door vrouwen uit Suriname (37,2%). Aziatische vrouwen gebruikten het minst vaak de pil, slechts 21,5%. Daarentegen gebruikten Aziatische vrouwen wel het vaakst een condoom (30,9%) of een andere vorm van anticonceptie (9,6%). Nederlandse vrouwen gebruikten ook relatief vaak een condoom of een andere vorm van anticonceptie, respectievelijk 30,5 en 8,2%. Kortom: er is een grote diversiteit in anticonceptiegebruik in de zes maanden voorafgaand aan de abortus. Figuur 7.6 Anticonceptiegebruik in het halfjaar voorafgaand aan de abortus, naar land van herkomst, 2008 (%). Nederland (aut.) 35,2 30,5 8,2 26,1 Suriname 37,2 23,7 5,0 34,0 Ned. Antillen 36,7 20,6 5,6 37,1 Turkije 31,8 20,1 7,9 40,2 Marokko 36,8 20,9 5,7 36,6 Rest Europa 22,9 28,1 7,0 42,0 Rest Azië 21,5 30,9 9,6 38,0 Rest Afrika 29,4 26,3 5,8 38,5 Rest Midden en Zuid Amerika 30,5 28,4 6,0 35, Pil condoom totaal overige ac geen ac Helft heeft al wel kinderen, helft nog niet Antilliaanse vrouwen hebben van alle herkomstgroepen het vaakst al één of meer kinderen op moment van abortus (figuur 7.7). Turkse vrouwen het vaakst minstens twee. De zwangerschap kwam vermoedelijk te snel na een vorige, of hun kinderwens was al vervuld. Vrouwen uit Marokko hebben het vaakst nog geen kinderen. Ook Nederlandse vrouwen zijn relatief vaak kinderloos. Voor hen is abortus vermoedelijk bedoeld als een manier om gezinsvorming uit te stellen. 22

29 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Figuur 7.7 Abortus naar land van herkomst en kindertal, 2008 (%) Nederland (aut.) 53,2 17,8 19,8 7,1 Suriname 42,9 25,6 20,6 7,2 Ned. Antillen* 40,6 25,3 19,0 10,0 Turkije 42,9 16,5 21,2 13,3 Marokko 59,6 16,6 12,0 6,6 Rest Europa 48,7 23,2 19,1 6,2 Rest Azië 46,0 19,9 21,0 8,4 Rest Afrika 43,4 25,2 17,2 9,0 Rest Midden en Zuid Amerika 50,2 23,5 17,7 0% 20% 40% 60% 80% 100% Meerderheid heeft voor vroege abortus Een kleine meerderheid van de abortuscliënten, allochtoon en autochtoon, laten hun zwangerschap binnen zes weken afbreken (55-73%) (figuur 7.8). Nederlandse, Aziatische en Turkse abortuscliënten kiezen daar naar verhouding het meest voor. In vergelijking met 2007 is het aandeel vroege abortussen toegenomen. Dit heeft misschien te maken met de betere registratie. Het aantal missende waarde op de desbetreffende variabele is sterk afgenomen. Figuur 7.8 Abortus naar land van herkomst en zwangerschapsduur in conceptieweken 2008 (%) Nederland (aut.) 73,4 21,5 5,1 Suriname 59,6 31,6 8,9 Ned. Antillen 55,5 34,9 9,5 Turkije 70,1 24,0 5,9 Marokko 66,7 25,0 8,2 Rest Europa 59,5 30,9 9,5 Rest Azië 70,1 25,0 4,9 Rest Afrika 62,6 30,7 6,7 Rest Midden en Zuid Amerika 65 25,5 9,5 Totaal 68,0 25,5 6,6 0% 20% 40% 60% 80% 100% <=

30

31 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Abortus bij jongeren Tienerabortuscijfer neemt verder af. Het abortuscijfer van tieners 7 is iets gedaald van 7,4 naar 7,1 abortussen per meisjes van 15 t/m 19 jaar (tabel 8.1). De abortusratio van tieners is dit jaar iets gedaald. Dit jaar laten van elke 100 tiener meisjes die zwanger worden er 65 de zwangerschap afbreken. Tabel 8.1 Geboorte-, abortus- en zwangerschapscijfers per meisjes van jaar, ; abortusratio per 100 meisjes van jaar. Geboorte cijfer Abortus Cijfer Zwangerschapscijfer Abortus ratio ,2 5,3 14, ,0 4,4 9, ,4 4,0 10, ,8 4,2 10, ,5 8,6 14,1 60, ,9 10,3 16,2 60, ,8 10,4 16,2 62, ,3 8,8 14,1 62, ,6 8,2 12,8 64, ,2 7,7 11,9 64, ,8 7,4 11,2 65, ,8 7,4 11,3 66, ,9 7,1 11,0 64,8 7 Het abortuscijfer voor tieners is in deze rapportage onderschat. Dit heeft te maken met de wijze van registreren. Op het registratieformulier wordt alleen gevraagd naar het geboortejaar. De leeftijd van de cliënte wordt geschat op basis van het geboortejaar, waardoor de gemiddelde leeftijd met een half jaar toeneemt ten opzichte van de werkelijke leeftijd. Bijvoorbeeld: een vrouw die in werkelijkheid 19 jaar en 7 maanden oud is, wordt als een 20-jarige beschouwd. In de leeftijdsgroep 19,5 jaar tot 20 jaar) worden abortussen uitgevoerd die nu in de leeftijdscategorie worden opgenomen, terwijl het strikt genomen tienerabortussen zijn. In de factsheet tienerzwangerschappen ( wordt een schatting gemaakt over de grootte van de werkelijke groep tieners, en de daarbij horende cijfers. In het huidige rapport hebben we ervoor gekozen om geen schatting te maken zodat de cijfers goed vergelijkbaar zijn met voorgaande jaren. Het registratieformulier zal bij de volgende revisieronde worden aangepast zodat er geen sprake meer zal zijn van een onderschatting. 25

32 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 In figuur 8.1 is te zien hoe oud de in Nederland wonende tieners zijn die een abortus hebben laten uitvoeren. Het merendeel is 17 jaar of ouder. Slechts enkelen zijn jonge tieners. Figuur 8.1 Abortus naar afzonderlijke leeftijdsjaren 19 jaar, 2008 (%) , , ,8 11,2 4,7,2 1, In de tabellen 8.2 tot en met 8.5 worden de abortuscliënten jonger dan 20 jaar uitgesplitst naar land van herkomst, anticonceptiegebruik en zwangerschapsduur. Wat betreft de herkomst van tieners zijn er geen noemenswaardige veranderingen ten opzichte van 2007 (tabel 8.2). Tabel 8.2 Land van herkomst voor abortuscliënten tot en met 19 jaar, (%) Nederland (aut.) 44,9 51,8 51,1 Suriname 14,4 14,2 13,3 Ned. Antillen 7,3 5,7 6,6 Rest Europa 6,6 5,7 6,6 Rest Afrika 6,1 5,3 5,2 Rest Azië 3,3 4,6 5,3 Marokko 4,6 3,5 4,5 Rest Midden- en Zuid-Amerika 3,1 3,4 2,5 Turkije 2,7 2,5 2,9 Overig* 1,5 2,0 1,8 Onbekend 5,6 1,2 0,3 Totaal (n) * overig: Indonesië/voorm. Ned. Indië, Noord-Amerika, Australië/Oceanië en Japan. Abortuscijfer allochtone meisjes schommelt. Omdat de absolute aantallen abortus onder de jonge allochtone herkomstgroeperingen relatief klein zijn, zijn de jaarlijkse abortuscijfers en abortusratio s gevoelig voor schommelingen. Ten opzichte van 2006 is er bij geen van de herkomstgroepen sprake van 2 opeenvolgende jaren stijging of daling van het abortuscijfer. Van alle grote immigratiegroepen blijven Surinaamse en Antilliaanse meisjes het hoogste abortuscijfer houden en Turkse meisjes het laagste. 26

33 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Tabel 8.3 Geschat abortuscijfer naar land van herkomst, per meiden van jaar, Nederland (aut.) 4,3 4,9 4,7 Suriname 35,3 35,9 33,0 Ned. Antillen 43,2 34,2 37,6 Turkije 6,0 5,4 5,9 Marokko 11,3 8,7 10,5 Abortusratio: stijging bij Turkse en Marokkaanse meiden. In 2008 is er een behoorlijke stijging in abortusratio te zien bij Turkse en Marokkaanse meiden. Er kan echter niet van een trend worden gesproken omdat er een jaar eerder juist een daling te zien was. Zwangere Surinaamse en Marokkaanse meisjes blijven naar verhouding het vaakst kiezen voor abortus en zwangere Nederlandse meisjes het minst vaak. Tabel 8.4 Geschatte abortusratio naar land van herkomst, per 100 meiden van jaar, Nederland (aut.) 59,8 63,3 61,3 Suriname 75,3 76,5 71,9 Ned. Antillen 68,8 64,6 62,4 Turkije 63,6 61,9 71,4 Marokko 78,6 70,1 78,7 Meer pil, minder condoom, toch ongewenst zwanger Figuur 8.2 geeft voor tieners het anticonceptiegebruik voorafgaand aan de abortus aan. Tieners die in 2008 hun zwangerschap laten afbreken gebruiken steeds vaker de pil en juist wat minder vaak het condoom. Blijkbaar lukt het de anticonceptiegebruikers echter niet om de methode goed toe te passen, met een ongewenste zwangerschap als gevolg (zie ook bijlage 1). Figuur 8.2 Anticonceptiegebruik in het halfjaar voorafgaand aan de abortus van abortuscliënten tot en met 19 jaar, (%) 2, ,2 35,0 26,4 3,0 Pil ,0 32,6 26,2 Condooms Overige anticonceptie 2,8 Geen anticonceptie ,6 30,7 27,1 0% 20% 40% 60% 80% 100% 27

34 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 In tabel 8.5 is te zien dat tieners in 2008 op het moment van abortus gemiddeld iets korter zwanger zijn dan in Tabel 8.5 Zwangerschapsduur in trimesters voor abortuscliënten tot en met 19 jaar, (%) <4 weken 26,3 27,1 29,2 1e trimester 62,9 61,5 60,3 2e trimester 10,8 11,3 10,4 Onbekend 0,0 0,1 0,0 Totaal (n) Eerste trimester is t/m 11 weken na conceptie (13 weken amenorroe) 2 Tweede trimster is van 12 t/m 22 weken na conceptie (14 t/m 24 weken amenorroe) 28

35 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Eerdere abortus Bijna tweederde van de abortuscliënten heeft nog nooit eerder een zwangerschap laten afbreken (figuur 9.1). Eén derde heeft al ervaring met één of meerdere abortussen. Deze percentages zijn nagenoeg constant de afgelopen drie jaar. Figuur 9.1 Aandeel abortuscliënten naar ervaring met eerdere abortus, 2008 (%) ,6 25,1 7,6 3, ,3 24,5 7,4 3, of meer ,1 24,3 7,7 3,7 0% 20% 40% 60% 80% 100% Allochtone vrouwen veel vaker eerdere abortus dan autochtone vrouwen Vrouwen uit niet-nederlandse groepen hebben vaker al eerder een abortus laten uitvoeren dan autochtone vrouwen (figuur 9.2). Met name de vrouwen uit herkomstgroepen met de hoogste abortuscijfers, hebben naar verhouding ook meer ervaring met eerdere abortussen. Zo heeft meer dan de helft van de Afrikaanse, Antilliaanse en Surinaamse vrouwen die in 2008 een abortus liet uitvoeren al eerder een zwangerschap laten afbreken. Van de overige niet-nederlandse groepen heeft 35 tot 45% van de abortuscliënten ervaring met abortus. Ter vergelijking: een kwart van de Nederlandse abortuscliënten heeft ervaring met een eerdere abortus. Figuur 9.2 Aantal eerdere abortus naar herkomst, 2008 (%) Nederland (aut.) 74,3 20,1 4,1 Suriname 47,9 31,2 12,6 8,2 Ned. Antillen 46,2 30,7 14,4 8,7 Turkije Marokko Rest Europa 55,9 63,2 60,7 28,0 24,6 23,9 8,3 3,9 11,7 4,3 9,1 6, >=3 Rest Azië 63,8 24,6 7,8 3,6 Rest Afrika 45,6 33,5 15,1 5,8 Rest Midden en Zuid Amerika 60,3 28,0 7,4 4,3 0% 20% 40% 60% 80% 100% 29

36 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Oude en jonge abortus cliënten minste ervaring met eerdere abortus Uiteraard hebben jongere vrouwen minder gelegenheid gehad om vaker dan 1 keer een abortus te laten uitvoeren. In figuur 9.4 is dan ook te zien dat tieners het minst ervaring hebben met een eerdere abortus (14,5%). In 2007 was dit nog 14%. Jonge twintigers hebben wat meer ervaring met een eerdere abortus (34,7%) en late twintigers nog meer (42,3%). Echter, vrouwen van 30 en ouder hebben evenveel of minder ervaring met een eerdere abortus. Dat hangt samen met de lagere abortuscijfers van 20 jaar geleden. Figuur 9.3 Eerdere abortus naar leeftijd, 2008 (%) 100% 14,5 80% 34,7 42,3 41,7 38,2 36,4 60% 40% 85,4 wel eerdere abortus geen eerdere abortus 65,2 57,6 58,2 61,6 63,3 20% 0% (incl <=14) (incl =>45) Ook allochtone tieners meer ervaring met eerdere abortus Tieners hebben nog relatief weinig ervaring met een eerdere abortus. Toch is het interessant om te kijken of er al op deze leeftijd vergelijkbare verschillen te zien zijn als tussen de volwassen herkomstgroepen spelen. Dat blijkt inderdaad deels zo te zijn: in figuur 9.3 is te zien dat alle allochtone groepen meer ervaring hebben met een eerdere abortus dan autochtoon Nederlandse meiden en dat dit met name geldt voor de Afrikaanse en Surinaamse meiden. 30

37 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Figuur 9.3 Eerdere abortus van tieners (15-19 jaar) naar herkomst, 2008 (%) Nederland (aut.) 89,6 10,4 Suriname 76,7 22,8 Ned. Antillen 81,5 18,5 Turkije 88,1 11,9 Marokko 83,5 16,5 Rest Europa 83,9 16,1 Rest Azië 83,2 16,8 Rest Afrika 77,3 22,7 Rest Midden en Zuid Amerika 80,8 19,2 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% geen eerste abortus wel eerdere abortus 31

38

39 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Abortus bij vrouwen wonend in het buitenland Er zijn in 2008 in totaal abortussen uitgevoerd bij in Nederland wonende vrouwen (IGZ, 2009). De overige abortussen (13,5%) zijn uitgevoerd bij vrouwen die niet in Nederland wonen. Van 77 vrouwen is onduidelijk wat hun woonland is. In het LARbestand zijn vrouwen buitenlandse vrouwen opgenomen. Dat is 92,2% van alle buitenlandse abortuscliënten. In figuur 10.1 is te zien uit welk land de vrouwen die in het buitenland wonen afkomstig zijn. De meeste abortuscliënten wonen in Frankrijk (geschat ongeveer vrouwen), Duitsland (1.150) of België of Luxemburg (800). Dit is vergelijkbaar met vorig jaar. In de categorie overig bevinden zich voornamelijk vrouwen uit andere Europese landen zoals Ierland, Oostenrijk, Polen, Italië of Zwitserland. Ierse vrouwen zijn het meest vertegenwoordigd in deze categorie (4% van de totale groep in buitenland wonende vrouwen). Dit heeft te maken met de abortuswetgeving in Ierland, daar is abortus niet toegestaan. Het grootste aandeel Ierse abortuscliënten wijkt uit naar Groot Brittannië, maar een aantal zoekt haar toevlucht in Nederland. Figuur 10.1 Herkomst niet in Nederland woonachtige abortuscliënten, 2008 (%) 25% 31% 18% 26% Frankrijk Duitsland België/Luxemburg overig 33

40 Rutgers Nisso Groep, 2009 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Buitenlandse abortuscliënten zijn jonger. Buitenlandse abortuscliënten zijn in het algemeen wat jonger dan de autochtone. Uit Frankrijk komen de meeste tieners (bijna een kwart). Figuur 10.2 Leeftijdsverdeling naar land van vestiging, 2008 (%) Nederland 12,3 25,5 21,1 17,5 15,6 8,0 Frankrijk Duitsland 17,6 24,3 27,5 31,6 21,9 17,8 12,6 8,4 5,4 14,2 11,0 7, (incl <=14) (incl =>45) België/Luxemburg 18,5 23,1 17,8 19,9 13,8 7,0 0% 20% 40% 60% 80% 100% Buitenlandse vrouwen minder ervaring met eerdere abortus dan Nederlandse In figuur 10.3 is te zien dat vrouwen uit Nederland het meeste ervaring hebben met een eerdere abortus (36%), en vrouwen uit het buitenland minder. Echter, een substantieel aandeel vrouwen uit het buitenland heeft wel ervaring met één eerdere abortus (19-26 %). Vrouwen die in Nederland wonen hebben relatief het meeste ervaring met twee of meer abortussen. Figuur 10.3 Aantal eerdere abortussen naar land van vestiging, 2008 (%) Nederland 64,2 24,4 7,7 Frankrijk 70,7 25,8 0 1 Duitsland 73,5 22,7 2 >=3 België/Luxemburg 74,8 19,9 0% 20% 40% 60% 80% 100% 34

41 Rapport Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, 2009 Buitenlandse abortuscliënten hebben vaak een late zwangerschap Wat betreft zwangerschapsduur van vrouwen die uit het buitenland komen zien we op het eerste gezicht een logisch beeld: vrouwen uit het buitenland hebben vaker een verder gevorderde zwangerschap dan Nederlandse cliënten. Dat komt omdat in die landen de mogelijkheden voor het afbreken van een vergevorderde zwangerschap beperkter zijn dan in Nederland (zie figuur 10.4), waardoor ze naar Nederland uitwijken. Figuur 10.4 Zwangerschapsduur in weken naar land van vestiging, 2008 (%) Nederland 37,4 56,0 6,6 Frankrijk0,2 0,3 99,4 Duitsland 6,8 14,1 79, >=12 Belgie/Luxemburg 7,2 19,6 73,2 0% 20% 40% 60% 80% 100% 35

42

43 Landelijke Abortus Registratie 2008 Rutgers Nisso Groep, Conclusies en aanbevelingen Conclusies De belangrijkste resultaten uit de gegevens van de Landelijke abortusregistratie 2008 luiden als volgt: Stabiel abortuscijfer Het abortuscijfer is sinds 2002, afgezien van kleine fluctuaties, stabiel. In 2008 is het abortuscijfer 8,7 per vrouwen van 15 t/m 44 jaar. Er zijn in het algemeen weinig veranderingen ten opzichte van Daar waar er sprake is van daling of stijging, zijn de verschillen slechts klein. Abortussen worden steeds vroeger uitgevoerd (binnen vier weken na conceptie). Het aantal overtijdbehandelingen stijgt dus ten opzichte van Allochtone vrouwen lopen meer risico op abortus en hebben er meer ervaring mee Allochtone vrouwen hebben een aanzienlijk grotere kans op een abortus dan autochtone. Antilliaanse en Surinaamse vrouwen, en vrouwen afkomstig rest Afrika blijven het hoogste risico op abortus houden (tussen de 33 en 42 per vrouwen van jaar van dezelfde herkomst). Ter vergelijking: het abortuscijfer van autochtone Nederlandse vrouwen is 5,5. Meer dan de helft van de abortuscliënten afkomstig uit Afrikaanse landen, Suriname of Antillen hebben ervaring met een eerdere abortus, ongeveer een kwart van de Nederlandse abortuscliënten heeft ervaring met een eerdere abortus. Allochtone vrouwen uit rest Midden- en Zuid-Amerikaanse landen lopen steeds minder risico op abortus. In 2005 waren er nog 39,2 abortussen per vrouwen in 2008 waren er 24,1 abortussen per vrouwen uit deze groep. Allochtone abortuscliënten hebben vaker een 2 e trimester abortus dan autochtone abortuscliënten. Abortuscijfer tieners daalt verder Waar het abortuscijfer voor de totale groep vrouwen sinds 2002 stabiel is, neemt deze voor tieners af. Van 10,4 per tieners naar 7,4 per tieners. Opvallend is dat meiden die kiezen voor abortus steeds vaker de pil gebruikten en minder vaak het condoom in de maanden voorafgaand aan de abortus. De abortusratio voor Turkse en Marokkaanse meisjes is dit jaar gestegen. Turkse en Marokkaanse meisjes kozen dit jaar vaker voor een abortus (71% en 79%) in plaats van een moederschap (29% en 21%). Er kan echter nog niet gesproken worden van een trend. Anticonceptiegebruik geen garantie voor voorkomen ongewenste zwangerschap Van alle abortuscliënten gebruikt een derde geen anticonceptie, maar ook een derde de pil en ruim een kwart het condoom. Steeds minder abortuscliënten gebruikte het condoom. Slechts een klein aandeel gebruikt overige vormen van anticonceptie. 37