Green Canteen op de Rudolf Steinerschool

Transcriptie

1 Green Canteen op de Rudolf Steinerschool Op weg naar biologische voeding in de schoolkantine Eva van der Laan Studentnummer juni 2012 Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam Profiel: Organisator Opdrachtgever: Jos Reckman, rector Rudolf Steinerschool, Haarlem Begeleider Ilo: Femke Boesenkool Sleuteltermen: Schoolkantine, biologisch, beheer, organisatie, draagvlak, duurzaam

2 Green Canteen op de Rudolf Steinerschool Op weg naar biologische voeding in de schoolkantine Inhoudsopgave 1. Inleiding pag Het beheer van de schoolkantine pag Het probleem en de onderzoeksopzet pag De wens en de beperkingen pag Doelstelling onderzoek pag Centrale vraagstelling pag Deelvragen pag Instrumenten om dit te onderzoeken pag Resultaten interview Arron pag De mogelijkheden pag Assortiment en prijzen pag Financiële consequenties voor de school pag Belasting schoolorganisatie pag Resultaten interview Stichting Rozemarijn pag De mogelijkheden pag Assortiment en prijzen pag Financiële consequenties voor de school pag Belasting schoolorganisatie pag Resultaten interview Stichtse Vrije School Zeist pag De mogelijkheden pag Assortiment en prijzen pag Financiële consequenties voor de school pag Belasting schoolorganisatie pag Draagvlak creëren bij betrokkenen pag Conclusies en aanbevelingen pag Conclusies pag Aanbevelingen pag Suggesties voor het creëren van draagvlak pag Literatuur en bronnen pag. 23 2

3 ʻGreen Canteenʼ op de Rudolf Steinerschool Op weg naar biologische voeding in de schoolkantine 1. Inleiding De Rudolf Steinerschool hecht er waarde aan dat er aandacht is voor een bewuste en gezonde werkomgeving voor leerlingen en docenten. De schoolleiding is op vele manieren bezig om de school tot een gezonde omgeving te maken voor leerlingen en medewerkers. Bij de nieuwbouw van de school is er onder andere gezorgd voor CO2 gestuurde luchtcirculatie en zijn er lampen geplaatst die zoveel mogelijk het natuurlijke daglicht nabootsen (natulight). Ook is er beleid ingevoerd om het drankje Red Bull en soortgelijke drankjes van school te weren vanwege de nadelige invloed hiervan op het concentratievermogen en de gezondheid van de leerlingen. Wat bijzonder is voor een middelbare school is dat alle leerlingen op de Rudolf Steinerschool tuinbouw les krijgen. Dit wordt gegeven op de tuinen van Stichting Vrij Waterland, een biologisch-dynamisch 1 tuinbouwleerbedrijf. Voor de school is dit een belangrijke manier om bij te dragen aan de bewustwording bij de leerlingen omtrent het hele proces van zaaien tot oogsten. Hierin is veel aandacht voor het zorgvuldig omgaan met de aarde, de natuur, het milieu en een goede zorg voor de dieren. Binnen de visie van de school past het ook om het aanbod in de schoolkantine 2 uit te breiden met of te vervangen door biologische voeding 3. Het aanbod in de schoolkantine is al redelijk gezond. Gefrituurde producten worden bijvoorbeeld niet verkocht. De schoolleiding vindt het belangrijk dat er aandacht is voor de herkomst van de producten in de schoolkantine. Niet alleen met betrekking tot de gezondheid en welzijn van de leerlingen en medewerkers maar ook omdat de school waar mogelijk wil bijdragen aan een duurzame samenleving met aandacht voor natuur en milieu en dierenwelzijn. Daarom is het voor de school van belang om te kijken hoe het aanbod in de schoolkantine biologisch van aard kan worden. Een schoolkantine met biologische producten is ook meer in lijn met hetgeen de leerlingen leren tijdens het tuinbouwonderwijs en onderstreept de visie van de school met betrekking tot de zorg voor natuur, milieu en dierenwelzijn. Mede om bovenstaande redenen heeft de school afgelopen jaar meegedaan met het project ʻGreen Canteenʼ4 van Milieudefensie. Er is toen actie gevoerd voor een meer duurzame schoolkantine. Naar aanleiding van de actie ʻGreen Canteenʼ is het initiatief ontstaan om op maandag biologische soep aan te bieden in de hal van de school (dus niet in de schoolkantine). Deze soep wordt gemaakt en verkocht door leerlingen die de specialisatie tuinbouw hebben gekozen. De biologisch-dynamisch geteelde groenten komen van ʻVrij Waterlandʼ. Als de soep in de hal wordt verkocht is het een groot succes. De soep wordt goed verkocht en de leerlingen maken er een kleine winst mee die weer wordt geïnvesteerd in het kooklokaal op de tuin. Hoewel een positieve ontwikkeling, is het moeilijk om structureel de soep op maandag aan te bieden. De laatste weken is er in de hal geen soep meer verkocht. Dit heeft ermee te maken dat de soep tijdens de tuinbouw les moet worden gemaakt en er is niet altijd tijd en ruimte voor, of er is bijvoorbeeld een toetsweek waardoor 1 Er is bij de biologisch-dynamische landbouw veel aandacht voor de samenhang tussen mens, plant, dier, bodem en kosmos. Daarbij wordt er aan alle eisen voldaan van de biologische landbouw maar zijn er specifieke extra eisen zijn op verschillende gebieden. Zo is er bijvoorbeeld meer aandacht voor dierenwelzijn en is 80% van het voer voor de dieren afkomstig van het eigen bedrijf. 2 Daaronder valt ook het aanbod in de automaten die op school geplaatst zijn. 3 Biologische voeding definieer ik als volgt: Voeding die geproduceerd is met respect voor natuur en milieu en zonder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. De voeding is herkenbaar aan een biologisch keurmerk. 4 ʻGreen Canteenʼ wordt door Milieudefensie omschreven als een meer duurzame schoolkantine. Meer duurzame schoolkantine definieer ik in deze context als een schoolkantine met meer biologische voeding. 3

4 de lessen uitvallen. Na een gesprek met de tuinbouwdocent is gebleken dat er door deze beperkingen structureel weinig meer kan worden aangeboden in school dan wat er nu is, zo nu en dan soep in de hal. Daarnaast is tijdens het ʻGreen Canteenʼ project met de kantinebeheerder gesproken over de mogelijkheden om het assortiment van de schoolkantine uit te breiden met biologische producten. Tevens is er gesproken over afname van groente van de schooltuin ʻVrij Waterlandʼ en daar elke week soep van te maken om aan te bieden in de kantine. Dit is niet van de grond gekomen. Er zijn wel een aantal dingen geprobeerd. In de automaten van de schoolkantine zijn een tijdje tomaatjes in zakjes aangeboden. Hier was een kleine periode een enthousiast clubje afnemers voor, maar dat hield al snel op. Wat er aan ontbrak was de tijd en ruimte vanuit de school om werkelijk een verandering teweeg te brengen. Niemand heeft verdere actie ondernomen om het assortiment in de schoolkantine te veranderen. Er zijn twee dingen veranderd sinds de actie. Het eerste heb ik hierboven beschreven, dat is de soep in de hal die incidenteel in de grote pauze op maandag wordt aangeboden. Het ander is een ander merk thee in de schoolkantine. Deze zou biologisch zijn aldus de kantinebeheerder. Bij nadere inspectie blijkt dit niet het geval, er staat geen biologisch keurmerk op of een andere aanwijzing dat het biologisch zou zijn, wel heeft het iets met fairtrade van doen. Dus de thee, maar ook de melk, eieren en broodjes zijn geen van allen van biologische kwaliteit. Het vlees dat op de broodjes zit is afkomstig uit de bio-industrie. Kortom, het aanbod in de schoolkantine is momenteel in het geheel niet biologisch. Dit zou de schoolleiding graag anders zien. 4

5 2. Het beheer van de schoolkantine Het beheer van de schoolkantine is uitbesteed aan schoolcateraar Arron die zichzelf presenteert met slogans als ʻDe gezonde schoolcateraarʼ en ook ʻVerantwoorde schoolcateringʼ. De nadruk ligt hierbij voornamelijk op gezond en verantwoord in die zin dat minimaal twee derde van het aangeboden eten en drinken niet heel vet is en verantwoord met betrekking tot gewicht en het bestrijden van overgewicht. Hierbij gaat het niet zozeer om verantwoord in de zin van biologisch of duurzaam geproduceerd eten en drinken, maar moet je meer denken aan het feit dat er geen gefrituurde snacks of pizzapunten worden verkocht. Door het uitbesteden van het beheer van de schoolkantine aan Arron heeft de school er geen omkijken naar, Arron regelt alles. Er is een werknemer van Arron die in de schoolkantine werkt. Voor de school zijn hier geen kosten aan verbonden (maar het levert ook niets op) en de schoolorganisatie is minimaal belast met het runnen van de schoolkantine. De schoolleiding is tevreden hiermee. De schoolorganisatie kan niet nog worden belast met het beheer van de schoolkantine, daar is geen ruimte voor. In het verleden is dit wel gebeurd. De leerlingen uit de elfde klas (vijfde klas regulier onderwijs) hebben jarenlang de schoolkantine beheerd. De leerlingen vonden het vaak leuk en leerzaam om te doen en de school vond dit ook een goed uitgangspunt. Toch bleek dat er in de praktijk te veel haken en ogen zaten aan het beheer van de schoolkantine door leerlingen uit klas 11. De conciërge en de administratie waren veel tijd kwijt om dit te coördineren en om de kleine kas te controleren. Vaak was het ondoorzichtig wat er precies gebeurde met de kleine kas. Daarnaast kostte het ieder jaar veel tijd om nieuwe 11 de klassers in te werken en alles op te zetten met een nieuwe groep beheerders. Ook vermoedde men dat er wel eens sprake was van ʻvriendendienstenʼ voor klasgenootjes, bijvoorbeeld een korting op het eten en drinken. Er is ook geprobeerd om de kantine door een groep ouders te laten beheren. Dit werkte wel goed maar steeds maar korte periodes. Het verloop in de groep was groot en er kwam teveel werk terecht bij de medewerkers van de school. Uiteindelijk bleek ook deze vorm van beheer te belastend voor de schoolorganisatie. Na een aantal jaren is er voor gekozen om deze manier van beheer stop te zetten en is men op zoek gegaan naar een andere manier van kantinebeheer. Dit viel samen met de nieuwbouw van de school. In het vernieuwde schoolgebouw was er een echte kantineruimte beschikbaar en daarmee ook de wens om het aanbod van de kantine uit te breiden. Arron verzorgde voor de school al de koffie- en thee automaten in de docentenkamer en heeft toen aangeven graag de kantine te willen gaan beheren. Zodoende ontstond drie jaar geleden de constructie om de gehele zorg voor de schoolkantine uit te besteden aan Arron. 5

6 3. Het probleem en de onderzoeksopzet 3.1 De wens en de beperkingen Na afronding van het ʻGreen Canteenʼ project is gebleken dat het moeilijk is om daadwerkelijk stappen te zetten om biologische producten aan te bieden in de schoolkantine. De schoolleiding zou graag gerealiseerd zien dat er daadwerkelijk stappen gezet worden om het voedingsaanbod van de schoolkantine biologisch te maken. Zij ziet het ook als een opvoedkundige taak om leerlingen meer bewust te maken van de herkomst van producten die zij consumeren en wat de gevolgen van hun consumptiegedrag zijn voor natuur, milieu en dierenwelzijn. Ook leeft de wens voor biologische voeding in de schoolkantine onder docenten, leerlingen en ouders. Na het ʻGreen Canteenʼ project komt de vraag regelmatig voorbij van betrokkenen wanneer er iets gaat veranderen in de schoolkantine. Helaas is gebleken dat er tot nu toe niemand echt tijd en ruimte voor heeft gehad om daarin veranderingen te realiseren. Om daadwerkelijk biologische producten aan te bieden in de schoolkantine dient er rekening te worden gehouden met een aantal zaken. Ten eerste bevalt het de schoolleiding goed dat de schoolorganisatie nu minimaal belast wordt met het beheer van de schoolkantine. Dit willen ze graag zo houden, omdat de medewerkers op school weinig tijd en ruimte hebben om zich bezig te houden met het beheren of coördineren van de gang van zaken in de schoolkantine. Daarnaast is het nu ook zo dat het kantinebeheer de school geen geld kost. De school heeft ook weinig tot geen financiële ruimte om structureel geld te steken in het kantinebeheer. Er kan wel eenmalig iets gefinancierd worden, maar voor de lange termijn is het niet de bedoeling dat het kantinebeheer de school geld gaat kosten. Een andere beperking bij het zoeken naar mogelijkheden voor een biologisch voedingsaanbod is de betalingsbereidheid van de leerlingen. Er is sprake van een grens aan wat de scholieren willen betalen voor hun broodje of drinken. Biologische producten zijn vaak duurder en dat betekent al snel dat de leerlingen meer moeten gaan betalen. Alles twee keer zo duur maken is geen optie. Dus de uitdaging zit erin om mogelijkheden te zoeken waarbij het prijsniveau van het aangeboden eten en drinken nog binnen de grenzen blijft van wat scholieren willen betalen. De situatie zoals hierboven geschetst laat dus zien dat het probleem erin zit dat er aan de ene kant verschillende partijen binnen de school graag een biologisch voedingsaanbod in de kantine willen, maar dat er aan de andere kant een aantal beperkingen zijn om dit te realiseren, te weten; -het aanbod mag niet veel duurder worden, want dan zijn de leerlingen niet bereid ervoor te betalen en wijken ze uit naar de nabijgelegen supermarkt. -de schoolorganisatie mag niet teveel belast worden met het beheer van de kantine. -de school heeft geen mogelijkheid om structureel geld te steken in het beheren van de schoolkantine. De opdracht is om te onderzoeken welke stappen de school kan nemen, binnen bovengenoemde begrenzingen, om het voedingsaanbod in de schoolkantine uit te breiden of te vervangen met biologisch eten en drinken. Daaruit volgt de volgende doel- en vraagstelling en bijbehorende deelvragen. 6

7 3.2 Doelstelling van het onderzoek: Door middel van dit onderzoek worden er tenminste drie concrete stappen duidelijk die de Rudolf Steinerschool kan zetten om in de schoolkantine biologische voeding 5 aan te bieden zodat het aanbod van eten en drinken in de schoolkantine meer op één lijn wordt gebracht met de visie van de school omtrent voedsel en bewust omgaan met de natuur, milieu en dierenwelzijn. 3.3 Vraagstelling in het onderzoek: Welke stappen kan de schoolleiding zetten met betrekking tot beheer en beleid ten aanzien van het voedingsaanbod in de schoolkantine zodat er op een reële, haalbare en werkbare manier biologische producten kunnen worden aangeboden. Reëel: Het aanbod in de kantine mag niet veel duurder worden. De prijzen van de biologische producten moeten wel zodanig zijn dat de leerlingen ook bereid zijn dat te betalen. Haalbaar: Het beheer van de schoolkantine mag niet teveel beslag leggen op de tijd en ruimte van de huidige medewerkers op school en de school hoeft geen geld te steken in het kantinebeheer. Werkbaar: Er moet voldoende draagvlak zijn onder de betrokkenen zodat het slagen van een verandering in de schoolkantine zo goed mogelijk gewaarborgd is voor de toekomst. Het onderzoek richt zich alleen op biologische voeding in de schoolkantine en niet op gezondere voeding in de schoolkantine. Het ʻGreen Canteenʼ project richtte zich met name op biologische voeding in de schoolkantine. Die lijn wordt doorgetrokken in dit onderzoek. Het aanbod van de schoolkantine is al redelijk gezond. Het vergroten van het gezonde aanbod is een andere onderzoeksvraag en in het kader van dit onderzoek te groot. 3.4 Deelvragen: Om tot antwoorden te komen op de bovenstaande vraagstelling zijn de volgende deelvragen opgesteld: 1) Welke mogelijkheden zijn er met de huidige beheerder om tot een (gedeeltelijk) biologisch assortiment te komen in de schoolkantine? 2) Welke mogelijkheden/ samenwerkingsverbanden zijn er voor kantinebeheer buiten de huidige beheerder? 3) Welke initiatieven zijn er reeds genomen op andere scholen of door andere instellingen op dit gebied? 4) Wat moet er gedaan worden om draagvlak te creëren bij betrokkenen (leerlingen, medewerkers, ouders) om de veranderingen in kantinebeheer en het schoolbeleid daaromtrent succesvol te laten zijn op lange termijn? 5 Voeding die geproduceerd is met respect voor natuur en milieu en zonder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. De voeding is herkenbaar aan een biologisch keurmerk. 7

8 3.5 Instrumenten om dit te onderzoeken De eerste drie deelvragen zijn onderzocht door middel van het afnemen van diverse interviews. Hieronder kunt u lezen welke deelvraag beantwoord wordt middels welk interview. De laatste deelvraag is beantwoord door middel van het bestuderen van diverse bronnen. Hieronder een specifieke beschrijving per deelvraag: 1) Om de eerste deelvraag te beantwoorden is de huidige kantinebeheerder geïnterviewd. Met dit interview is systematisch gekeken naar de mogelijkheden om het huidige voedingsaanbod in de schoolkantine te vervangen of uit te breiden met biologische voeding. Daarbij zijn er een paar duidelijke wensen vanuit de schoolleiding meegenomen, namelijk: stoppen met de verkoop van vlees uit de bio-industrie. Dit betekent of geen vlees meer verkopen of biologisch vlees. onderzoeken waar mogelijk het huidige aanbod vervangen kan worden door biologische producten en wat de gevolgen daarvan zijn op de prijzen van de aangeboden producten. Welke prijsverhoging is nog acceptabel. Wat kan Arron bieden en wat kan de school zelf aanleveren? En wat zijn de financiële consequenties voor de school van een dergelijke verandering? 2) Om een antwoord te krijgen op de vraag of er naast de huidige beheerder ook andere mogelijkheden zijn van beheer is Astrid van Zon geïnterviewd. Zij is directrice van de Stichting Rozemarijn, een antroposofische zorginstelling nabij de school. Met dit interview is een beeld verkregen of het kantinebeheer op de Rudolf Steinerschool door Stichting Rozemarijn haalbaar is en hoe dit er in grote lijnen uit zou kunnen zien. 3) De derde deelvraag is onderzocht door te informeren naar andere plaatsen waar er ook initiatieven worden genomen om in de schoolkantine biologische producten te verkopen. Op internet is gezocht op trefwoorden zoals biologische catering, biologische schoolkantine, jongeren en biologisch. Een docent van de Rudolf Steinerschool wees op het initiatief van de Stichtse Vrije School Zeist. Door middel van het interviewen van Ariene van der Heul, docent op de Stichtse Vrije School Zeist is inzicht verkregen in hun aanpak om een (deels) biologische schoolkantine te realiseren. De ervaringen van de Stichtse Vrije School Zeist op dit gebied zijn door middel van het interview in kaart gebracht en er is gekeken wat de ervaringen van deze school voor waarde kunnen hebben voor de Rudolf Steinerschool. Wat kunnen ze van hen leren? 4) Om erachter te komen welke factoren van belang zijn om een draagvlak binnen de schoolorganisatie te creëren voor succesvolle veranderingen zijn er diverse bronnen bestudeerd omtrent dit thema. Ook is gekeken naar onderzoek met betrekking tot het thema jongeren en biologisch eten. Daarbij is de gevonden informatie gekoppeld aan dit concrete project om zo tot een aantal suggesties te formuleren voor het creëren van draagvlak voor dit project. In de hoofdstukken die volgen worden de deelvragen achtereenvolgens uitgewerkt.

9 Hoofdstuk 4 Resultaten interview Arron Dit interview is gehouden om antwoord te krijgen op de deelvraag: Welke mogelijkheden zijn er met de huidige beheerder om tot een (gedeeltelijk) biologisch assortiment te komen in de schoolkantine? De huidige beheerder is Arron. Omdat na het ʻGreen Canteenʼ project niet verder meer samen met de cateraar is gekeken naar mogelijke veranderingen in het kantineaanbod is de de directie van de cateraar, Arno Weerwag, en de franchisenemer, Ronald Zitter, benaderd om dit verder te onderzoeken. Hieronder vindt u de uitkomsten van dit interview. Daarbij zijn de volgende vier gebieden onderzocht: de mogelijkheden met de cateraar, prijzen en assortiment, de financiële consequenties voor de school en de belasting voor de schoolorganisatie. Hieronder de bevindingen met betrekking tot de vier deelgebieden. 4.1 De mogelijkheden van Arron om het aanbod in de schoolkantine deels te vervangen door biologische producten In principe is Arron in staat om alle producten ook biologisch te leveren. Zij hebben een concept genaamd ʻArron Fresh Biologischʼ, dat staat voor een complete biologische catering. Dit is voor hun een nieuw concept en nog niet eerder geïmplementeerd. Zij hebben dit ontwikkeld omdat ze merken dat er vraag naar is bij hun klanten. Tevens merken zij dat er wel vraag naar is, dat het leeft bij verschillende klanten van hun, maar hun ervaring is dat het enthousiasme weer snel weg ebt als de financiële consequenties duidelijk worden van een overstap naar een biologisch assortiment. Maar in principe kunnen zij alles biologisch leveren en zijn zij ook bereid dit te doen. 4.2 Assortiment en prijzen Er is aangegeven bij Arron dat de Rudolf Steinerschool niet meteen hoeft over te gaan op een compleet biologisch concept, maar dat ze stap voor stap willen kijken wat haalbaar is. Waar liggen de kansen om producten te vervangen door biologische varianten? Met andere woorden, waar zijn de prijsverschillen niet dusdanig groot in vergelijking met de huidige prijs, zodat de omzet niet veel hoeft terug te lopen. Bijvoorbeeld melk en eieren zijn niet veel duurder van biologische kwaliteit. Ook is er een ruime keuze van biologische theesoorten die niet erg veel duurder zijn. Tevens is aangegeven dat de Rudolf Steinerschool als antroposofische school veel waarde hecht aan dierenwelzijn en dat dit ook binnen de biologisch dynamische landbouw een belangrijk aspect is. Vanuit dat perspectief is het voor de Rudolf Steinerschool ook belangrijk om deze lijn door te trekken in het aanbod van de schoolkantine. De schoolleiding ziet graag dat het verkochte in de schoolkantine biologisch van aard wordt. Wanneer dit niet mogelijk is dan ziet de schoolleiding liever af van het verkopen van vlees in de schoolkantine. Het dierenwelzijn in de bio-industrie is zodanig slecht dat de school een signaal af wil geven door vlees, afkomstig uit de bio-industrie, niet langer in haar kantine te willen verkopen. Denk aan de ʻplofkipʼ die nu veelvuldig in het nieuws is door een actie van Wakker Dier. Wakker Dier geeft aan dat van alle dieren die in Nederland voor vlees worden gehouden, het vleeskuiken het slechtst scoort op dierenwelzijn. 6 Concreet betekent dit dat Arron gaat onderzoeken wat de prijsconsequenties zijn van de overstap naar biologisch vlees en welke biologische producten qua inkoop niet ontzettend veel boven de prijs zitten in verhouding tot reguliere producten. 6 Deze zogenaamde plofkip is ontstaan door jarenlang doorfokken op steeds goedkoper vlees. In 6 weken tijd wordt een kuikentje van 50 gram afgemest tot vleeshomp van ruim 2,2 kilo Zie verder website Wakkerdier.nl, plofkip campagne 2012

10 Hierover stuurt Arron binnenkort een voorstel over naar de school. Daarin zullen zij een aantal biologische producten op een rij zetten waarbij duidelijk wordt wat daarvan de verkoopprijs zal zijn. Op die manier krijgt de school inzicht in het verschil tussen de huidige verkoopprijs en de verkoopprijs wanneer het product biologisch wordt aangeboden. Aan Arron is gevraagd in ieder geval in kaart te brengen wat de financiële consequenties zijn bij een overstap naar: -biologisch vlees -biologische eieren -biologische zuivel -biologische thee Tevens gaat Arron na welke producten veel omzet genereren in de schoolkantine. Dit om in beeld te krijgen waar het wel of niet slim is om een verhoging van de verkoopprijs door te voeren i.v.m. de overstap naar biologische producten. Is bijvoorbeeld een broodje ei populair en wordt dat broodje door de overstap naar biologische eieren 20 cent duurder dan is dat een haalbare zaak. Maar als er heel veel tostiʼs worden verkocht en dat ook een aardig deel van de omzet zorgt kan je je afvragen of het slim is als je dat niet meer verkoopt of dat het 70 cent duurder wordt per tosti door de biologisch ham. Dat zijn dingen om goed over na te denken. De school kan ervoor kiezen om aan de ene kant een concessie te doen (tostiʼs verkopen met scharrelvlees) om aan de andere kant een mogelijkheid te creëren voor de verkoop van bv. biologische kaas en eieren. Zoals al eerder aangegeven is wil Arron graag meedenken met de klant. ʻMaatwerk in Foodserviceʼ is hun slogan, wat in praktijk betekent dat zij met iedere klant bereid zijn te zoeken naar een unieke invulling van het kantinebeheer en de catering. Hiertoe behoort ook de mogelijkheid dat Arron spullen inkoopt ten behoeve van de schoolkantine via alternatieve wegen. Dit kan in de praktijk betekenen dat de school producten aanlevert vanuit de schooltuin ʻVrij Waterlandʼ, bijvoorbeeld seizoen groenten, en dat Arron deze afneemt tegen een bepaalde inkoopprijs en bv. de groenten verwerkt tot een soep. Voorwaarde is wel dat de producten worden aangeleverd via de HACCP normen (regels m.b.t. hygiëne). Wat dit precies in de praktijk betekent zou nader moeten worden onderzocht. Voor nu is het van belang te weten dat Arron open staat voor een alternatieve manier van leveringen, en dat de school daarin dus initiatieven zou kunnen ontplooien. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het leveren van brood, krentenbollen en koeken vanuit de bakkerij van Rozemarijn Santé, de natuurwinkel van Stichting Rozemarijn. 4.3 Financiële consequenties voor de school met betrekking tot de overstap naar biologische producten. De realiteit is dat een overstap naar biologische producten gevolgen heeft voor de omzet en de winstmarge. Arno Weerwag gaf in het interview aan dat het vrijwel zeker betekent dat de omzet niet toereikend meer is voor Arron om de schoolkantine rendabel te beheren. De overstap naar biologische producten leidt tot een kleinere marge op de producten die verkocht worden en ook kan het zo zijn dat de omzet terugvalt. Dit kan Arron niet alleen dragen en geeft duidelijk aan dat dan ook een deel van de rekening bij school komt te liggen. Arron is wel bereid het beheer te blijven doen, maar vraagt daarin een bijdrage van de school, of zoals Arno Weerwag van Arron het zegt; ʻdaarin moet je dan samen de kar trekkenʼ. Zij zijn bereid om heel ver mee te denken met de klant, maar voor hun als bedrijf moet het natuurlijk wel rendabel blijven om de catering te doen. Een overstap naar een (deels) biologische catering houdt ook een nieuw contract in met Arron waarin de bovenstaande financiële consequenties worden meegenomen in het contract. 10

11 Binnenkort volgt een voorstel van Arron met de mogelijkheden van een deels biologische catering en wat de financiële consequenties daarvan zijn voor de school. Wat die consequenties precies zijn is afhankelijk van de keuzes die de school maakt in de aan te bieden biologische producten. Arron geeft aan dat zij graag willen meedenken in het maken van deze keuzes en ook daarvoor in gesprek willen gaan met leerlingen, ouders en docenten, om zo te zorgen voor een breed draagvlak onder de betrokken partijen. Ook geeft Arron aan dat het belangrijk is om een beleving te creëren omtrent biologisch. Dat het geitenwollensokken imago van weleer plaatst maakt voor een trendy uitstraling. Arron heeft dit met betrekking tot haar eigen biologische koffielijn ook al doorgevoerd. Zij willen ook meedenken met de school hoe je de biologische producten aantrekkelijk kunt presenteren. Daarbij kunnen zij concreet helpen door bijvoorbeeld de verkoopbalie van de kantine opnieuw vorm te geven, om meer leerlingen naar de kantine te halen en op die manier meer omzet te genereren. Overigens meldt Arron dat er meer omzet werd gegenereerd toen de school in het andere gebouw zat i.v.m. de nieuwbouw van het huidige gebouw. Het feit dat er toen meer omzet werd gegenereerd in de schoolkantine geeft aan dat de leerlingen wel meer geld te besteden hebben, alleen dat er nu waarschijnlijk veel buiten de school wordt uitgegeven. Ten slotte is het ook nog zo wanneer Arron binnen de school meer contracten zou hebben, bijvoorbeeld met betrekking tot de schoonmaak, dat dan het winstgevende deel een compensatie kan bieden voor de schoolkantine die minder of niet rendabel is. Dan zou de school zelf minder hoeven bij te dragen financieel. Arron kan dan het verlies van de ene post compenseren met de winst van de andere post. Momenteel heeft Arron alleen een contract met de Rudolf Steinerschool met betrekking tot het kantinebeheer. 4.4 Belasting schoolorganisatie Het beheer van de schoolkantine door Arron betekent een minimale belasting voor de schoolorganisatie. Door over te stappen op (deels) biologische producten in het assortiment zal voor de schoolorganisatie geen extra werk met zich meebrengen. Dit is wel het geval als de school ervoor kiest om zelf via alternatieve wegen biologische producten te leveren voor de schoolkantine die Arron tegen een overeengekomen inkoopprijs dan inkoopt. Dit kunnen producten zijn van de schooltuin ʻVrij Waterlandʼ, maar ook kan worden gedacht aan een samenwerking met de nabijgelegen natuurwinkel Rozemarijn Santé, van Stichting Rozemarijn. 11

12 Hoofdstuk 5 Resultaten interview Stichting Rozemarijn De tweede deelvraag: Welke mogelijkheden/samenwerkingsverbanden zijn er voor kantinebeheer buiten de huidige beheerder?, wordt in dit hoofdstuk onderzocht. De eerste stap in het beantwoorden van deze deelvraag was het zoeken van andere manieren van samenwerking dan met een commerciële cateraar. De nabijgelegen natuurwinkel Rozemarijn/ Santé, onderdeel van Stichting Rozemarijn, is benaderd over een eventuele samenwerking met de Rudolf Steinerschool. Na een verkennend gesprek met de bedrijfsleider van de natuurwinkel, John van Ham, bleek er een mogelijkheid te zijn om het kantinebeheer van de Rudolf Steinerschool over te nemen door de stichting waar de natuurwinkel onder valt. Naar aanleiding van het gesprek met John van Ham is er contact opgenomen met Astrid van Zon, directrice van Stichting Rozemarijn. Stichting Rozemarijn biedt dagbesteding en woongelegenheid aan kinderen met een meervoudige beperking werk- en woongelegenheid aan jongvolwassenen en volwassenen met verstandelijke beperkingen en/of psychische kwetsbaarheid een mogelijkheid tot logeren. Onderdeel van Stichting Rozemarijn is het buurtschap Ferm Rozemarijn, wat vlakbij de Rudolf Steinerschool ligt. Daar wonen kinderen met een intensieve zorgvraag en jongvolwassenen die sociaal kwetsbaar zijn. Voor de bewoners die het aankunnen en er behoefte aan hebben zoekt of creëert Stichting Rozemarijn een werkplek, het liefst midden in de maatschappij. Naar aanleiding van een telefoongesprek waarin haar de vraag is voorgelegd over het kantinebeheer door Stichting Rozemarijn, is er met haar een afspraak gemaakt om dit verder te onderzoeken. In dat interview zijn de volgende vier aspecten verder onderzocht: de mogelijkheden van het kantinebeheer door Stichting Rozemarijn, de gevolgen voor de prijzen en het assortiment in de kantine, de financiële consequenties voor de school, en de belasting voor de schoolorganisatie die deze samenwerking met zich mee zal brengen. Hieronder kunt u de bevindingen lezen van dit interview. 5.1 De mogelijkheden om het kantinebeheer uit te besteden aan Stichting Rozemarijn Het beheer van de schoolkantine door Stichting Rozemarijn betekent voor de stichting een mooie kans om jongeren die woonachtig zijn op Ferm Rozemarijn een werkplek te bieden op een dynamische plek waar ze veel leeftijdgenoten ontmoeten en wat ook om de hoek ligt van hun woonplek. De antroposofische achtergrond van zowel de school als de stichting is biedt voor beide instellingen een meerwaarde. Zij kunnen zo vanuit antroposofische visie elkaar verder versterken. Astrid van Zon is heel enthousiast over het idee. Zij ziet in deze mogelijke samenwerking met de Rudolf Steinerschool een kans om jongeren die in Ferm Rozemarijn wonen een interessante werkplek te bieden te midden van leeftijdgenoten. De betrokkenheid van de jongeren bij een middelbare school kan heel verrijkend zijn voor ze en andersom kan dit ook zo werken voor de jongeren op de Rudolf Steinerschool. De jongeren die op Ferm Rozemarijn wonen zijn sociaal kwetsbare jongeren. Sommige van deze jongeren zijn wel in staat te werken, en willen dat ook graag. Ferm Rozemarijn biedt deze jongeren werkplekken, zowel binnen als buiten het wooncomplex. Dit vraagt wel een andere aandacht en begeleiding dan gebruikelijk is op een werkplek. Er zijn dan ook altijd professionele begeleiders op de werkplek te vinden. Dit zou ook het geval zijn bij het kantinebeheer. Een professionele kracht die de kantine beheert en tevens één of twee jongeren begeleidt van Ferm Rozemarijn. Astrid van Zon geeft hierbij aan dat zij graag werkt met mensen die goed zijn in hun vak, bijvoorbeeld een professionele bakker, en dat die op die manier de jongeren meeneemt in zijn of haar werk. Dit kan in praktijk ook betekenen dat 12

13 de huidige medewerkster in de schoolkantine ook de begeleiding voor deze jongeren op zich zou kunnen nemen mocht dit van beide kanten gewenst zijn. Sinds augustus 2011 heeft de stichting een natuurwinkel overgenomen. De winkel, Rozemarijn Santé, is nu een werkplek voor o.a. jongeren van Ferm Rozemarijn. De winkel ligt op steenworp afstand van de Rudolf Steinerschool. Dit biedt veel mogelijkheden voor het eventuele kantinebeheer op de Rudolf Steinerschool. Vanuit de ervaring met de natuurwinkel is de weg naar de biologische groothandel bekend. Dit is een voordeel voor het eventuele kantinebeheer. De kanalen die zij al gebruiken voor de natuurwinkel kunnen dan ook worden ingezet ten behoeve van de inkoop in de schoolkantine. Daarnaast beschikt de stichting over een eigen biologische bakkerij die een plek heeft in de natuurwinkel zelf. Deze bakkerij zou tevens kunnen worden ingezet voor het leveren van bv. brood, koek en cake aan de kantine. Ook kan er vanuit de bakkerij worden geleverd aan de school met betrekking tot speciale dagen en/of avonden op de Rudolf Steinerschool. Denk aan ouderavonden, leerling presentaties, open dagen etc. 5.2 Assortiment en prijzen Voor Stichting Rozemarijn is er met betrekking tot het assortiment van alles mogelijk. Door de eigen bakkerij en inkoop zijn veel producten toegankelijk tegen redelijke goede prijzen. Daarmee is het aanbieden van een breed assortiment tegen prijzen die niet veel hoeven af te wijken van de huidige prijzen mogelijk. Daarbij is het een kwestie van zoeken naar het juiste assortiment dat zowel voor de leerlingen aantrekkelijk is en voor de stichting haalbaar is om te leveren. Binnen die grenzen is de stichting als beheerder heel flexibel en kunnen zij ook gebruik maken van de levering van groenten door de schooltuin ʻVrij Waterlandʼ. Astrid van Zon is heel enthousiast om met hen samen te werken en zo bijvoorbeeld eens per week een biologische soep aan te bieden in de schoolkantine. Omdat de stichting flexibel is in het assortiment kan zij ook inspringen op de vraag van de scholieren en wegen zoeken om daaraan te voldoen. Omdat de invalshoek niet louter commercieel is biedt het beheer van kantine door Stichting Rozemarijn veel flexibiliteit. Om erachter te komen wat het meeste gegeten wordt door de leerlingen stelt Astrid van Zin voor om een enquête te houden. Zij heeft veel ideeën over hoe je het aanbod zo in kan richten dat de leerlingen het ook willen afnemen. De jongeren betrekken bij het samenstellen van het assortiment is daar een onderdeel van. Vanuit het project ʻGreen Canteenʼ is ook gebleken dat er een enthousiaste club leerlingen is die graag meedenkt over manieren om biologische voeding te verkopen. 5.3 Financiële consequenties In principe is het uitgangspunt dat wanneer Stichting Rozemarijn de kantine gaat beheren hier voor de Rudolf Steinerschool geen extra kosten aan verbonden zijn. Dit is voor hen beter haalbaar dan een commerciële cateraar gezien de voordelen van een eigen natuurwinkel, biologische bakkerij, en de mogelijkheid om de werknemer deels te financieren met het zorgbudget voor de begeleiding van de bewoners van Ferm Rozemarijn. Een concreet inzicht in de kosten is in dit stadium van onderzoek nog niet beschikbaar en dient later onderzocht te worden. Voor Stichting Rozemarijn is het natuurlijk zo dat het kantinebeheer geen geld moet gaan kosten, maar het hoeft ook geen winst op te leveren. Het is belangrijk voor de stichting dat er een werkplek ontstaat voor een aantal jongeren van de stichting onder begeleiding van een professionele kracht. De professionele kracht moet wel grotendeels kunnen worden betaald uit de omzet die de kantine draait. 13

14 5.4 Belasting schoolorganisatie In principe is het de bedoeling dat Stichting Rozemarijn het kantinebeheer volledig onder haar hoede neemt, inclusief administratie van de inkoop, omzet etc. Door de ervaring met de natuurwinkel is de stichting hiermee bekend en is hier grotendeels al een structuur voor. Wel kan het zo zijn dat het opstarten van deze nieuwe manier van kantinebeheer en de samenwerking met Stichting Rozemarijn in het begin meer zou kunnen vragen van de schoolorganisatie. Dit zou beter in kaart gebracht moeten worden als de samenwerking duidelijker vorm krijgt. 14

15 Hoofdstuk 6 Resultaten interview Stichtse Vrije School Zeist In dit hoofdstuk is de derde deelvraag ʻWelke initiatieven zijn er reeds genomen op andere scholen of door andere instellingen op dit gebied?ʼ onderzocht. Het zoeken naar het antwoord op deze vraag begon door te informeren bij betrokken docenten op de Rudolf Steinerschool en het zoeken op internet naar dergelijke initiatieven. Op internet is gezocht op trefwoorden zoals biologische catering, biologische schoolkantine, jongeren en biologisch. Hieruit blijkt dat er meerdere middelbare scholen in Nederland zijn die mee hebben gedaan met het ʻGreen Canteenʼ project, maar ook bij deze scholen is een biologische schoolkantine nog niet gerealiseerd. Een school waar er hard wordt gewerkt aan een (deels) biologische schoolkantine is de Stichtse Vrije School Zeist. Hoewel de aanpak heel anders is dan op de Rudolf Steinerschool, is met dit interview onderzocht of dit initiatief voor de Rudolf Steinerschool leerzame elementen bevat. De docent die zich sterk maakt voor biologische voeding op de Stichtse Vrije School Zeist is Ariene van der Heul. Zij is geïnterviewd over de aanpak van de school om (deels) biologisch eten aan te bieden in de schoolkantine. Hieronder vindt u de bevindingen van het interview. Daarbij zijn de vier deelaspecten van het kantinebeheer onderzocht, te weten; de mogelijkheden, het assortiment en de prijzen, financiële consequenties en de belasting voor de schoolorganisatie. 6.1 De mogelijkheden van kantinebeheer op de Stichtse Vrije School Zeist Momenteel is de schoolkantine in de Stichtse Vrije School Zeist bezig om over te schakelen naar een meer biologisch voedingsaanbod. Tot nog toe worden er in de kantine alleen tostiʼs aangeboden, niet van biologische aard. Daarnaast heeft men getracht biologisch snoep en koek te verkopen, maar daar was weinig belangstelling voor, het snoepgoed werd niet lekker gevonden, de koekjes ook te saai van smaak. Alleen de dropveters vonden wel gretig aftrek. Het alternatief waar zij op uit is gekomen is om in samenwerking met een cateraar, die twee maal per week dagverse warme maaltijden aanbiedt. Deze maaltijden worden waar mogelijk bereidt met biologische ingrediënten. 6.2 Assortiment en prijzen De warme maaltijden worden twee maal per week geleverd door de cateraar. De cateraar waar de Stichtse School Zeist mee samenwerkt is Moekes Maaltijd ( werkzaam in de regio Utrecht. Deze levert de maaltijden voor 3,50 per stuk. Leerlingen kunnen deze maaltijden vooraf bestellen en betalen. Dit kunnen zij doen middels een internetpagina. Zo weet de cateraar hoeveel maaltijden er bezorgd moeten worden. De maaltijden worden dan geleverd op school waar zij nog dienen te worden opgewarmd. In 10 minuten kunnen er ongeveer 40 maaltijden geserveerd worden. De school zou hiervoor een aantal magnetrons moeten aanschaffen. Voor de overige dagen blijft de school dan voorlopig doorgaan met het aanbod zoals het nu is. 6.3 Financiële consequenties Aangezien de maaltijden vooraf worden besteld en betaald door de leerlingen en eventueel medewerkers zijn er wat dat betreft geen verdere kosten aan verbonden. Wel heeft deze vorm van kantinebeheer als gevolg dat er op de andere dagen geen service is, of dat je daarvoor apart iets moet regelen. Wat dat financieel zou betekenen is natuurlijk helemaal afhankelijk van de keuzes die je daarin maakt. Dat is hier verder niet aan de orde om verder op in te gaan. Wat wel een financiële consequentie is voor de school zijn de uren die officieel door de medewerkers worden besteed aan het beheren van de schoolkantine. Dat is in dit geval één uur per week die is toebedeeld aan Ariene van der Heul hiervoor. Maar ook de tijd die de 15

16 administratie en conciërges kwijt zijn aan deze vorm van kantinebeheer moet worden meegenomen in het financiële plaatje. Ten slotte wees Ariene van der Heul nog op het bestaan van subsidies bij de provincie om warme maaltijden te promoten op scholen. Met een gedegen plan is het mogelijk via de gemeente hierop aanspraak te maken. Wanneer de gemeente het plan ondersteunt kan zij deze subsidie bij de provincie aanvragen. In Amsterdam is dit al met succes gedaan voor door Doris Vos van tijdvooreten.nl. Hij heeft het voor elkaar gekregen dat er nu op 10 lagere scholen in Amsterdam warme maaltijden geserveerd worden. 6.4 Belasting schoolorganisatie De schoolleiding heeft Ariene van der Heul één uur per werk gegeven binnen haar aanstelling om zich bezig te houden met het opzetten van een (deels) biologische schoolkantine. Ariene is als docent zeer begaan met het onderwerp. Ze benadrukt hoe belangrijk het is dat jongeren gezond eten. Door op school twee maal per week een goede warme maaltijd aan te bieden wil ze bijdragen aan het creëren van een gezonde eetgewoonte bij jongeren. Ze is een groot voorstander van warme schoolmaaltijden tussen de middag. Iets wat de ons omringende landen al vaak gebruikelijk is. Aandacht voor eten en daar ook even de tijd voor nemen is iets waar Ariene op de Stichtse Vrije School aandacht voor vraagt. Zij pleit er dan ook voor om de pauze te verlengen met 10 minuten, van 30 naar 40 minuten, om zo meer ruimte te bieden om rustig een goede maaltijd te eten. De vorm waarop erop de Stichtse Vrije School wordt gewerkt aan biologische voeding vraagt in dit geval meer van de medewerkers. De organisatie heeft een docent hiervoor één uur per week vrijgemaakt om dit te kunnen doen. In praktijk vraagt het meer tijd wat Ariene bereid is te geven omdat ze het belang ervan zo groot vindt. Daarnaast vraagt deze vorm van catering ook veel van de medewerkers in de pauze van de school. De maaltijden dienen te worden opgewarmd en geserveerd. Ook is voor de leerlingen die geen warme maaltijd bestellen dan nog een andere voorziening nodig. Tevens is het nodig om een langere middagpauze te hebben, in ieder geval 40 minuten. In die tijd moet het mogelijk zijn de maaltijden op te warmen, te serveren en te nuttigen. Het gevaar van een lange lunchpauze is dat leerlingen genoeg tijd hebben om ergens buiten school, bijvoorbeeld de supermarkt of snackbar, eten en drinken te gaan kopen. 16

17 Hoofdstuk 7 Draagvlak creëren bij de betrokkenen Vanuit de wens van de schoolleiding om biologische voeding aan te bieden in de schoolkantine is dit onderzoek verricht. De school heeft een antroposofische grondslag en van daaruit is het een logische stap om te kijken hoe de schoolorganisatie kan bijdragen aan de zorg voor natuur, milieu en dierenwelzijn. Daarbij vindt zij het ook een opvoedkundige taak om jongeren bewust te maken van de manier waarop ze hiermee omgaan. De overstap naar een schoolkantine met biologische producten past goed bij de visie van de school. Uit de gesprekken die er zijn gevoerd met diverse docenten, leerlingen en een ouder, is gebleken dat deze visie van de school door velen wordt gedeeld. Er is bij veel docenten een bewuste houding ten opzichte van eten en drinken en vele docenten onderstrepen ook dat een biologische schoolkantine wenselijk is. Het kleine aantal leerlingen die binnen de school zijn benaderd hierover zijn heel enthousiast om mee te denken over dit onderwerp. Zij voelen zich sterk betrokken bij het realiseren van een biologische schoolkantine. Deze gesprekjes met de leerlingen zijn natuurlijk niet representatief voor alle leerlingen. In het kader van dit onderzoek is er geen tijd en ruimte om alle leerlingen te vragen wat zij ervan denken. Wel is er op dit gebied, jongeren en biologisch eten, onderzoek gedaan door o.a. het Voedingscentrum. Daaruit blijkt dat 73% van de jongeren het belangrijk vindt dat het vlees dat ze eten komt van dieren die goed behandeld zijn. Nog eens 23% is het met die stelling een beetje eens. Verder vindt 43% van de jongeren dat het belangrijk is dat bij de productie van eten rekening is gehouden met het milieu, en 46% is het daarmee ʻeen beetje eens'. Ruim de helft van de ondervraagden (54%) wil graag tips krijgen hoe ze door kleine veranderingen in hun dagelijkse eetgewoonten het milieu en dierenwelzijn kunnen verbeteren. 7 Dit onderzoek geeft aan dat er een grote betrokkenheid onder de leerlingen is te verwachten. Bovenstaande gegevens maken duidelijk dat er in de schoolorganisatie een aantal duidelijke factoren aanwezig zijn om de gewenste verandering in het beheer van de schoolkantine tot stand te brengen. Uit een onderzoek naar de succesfactoren van veranderingsprocessen is namelijk gebleken dat onder andere de volgende factoren van essentieel belang zijn daarbij: (Verweijen, M, 1999) 1. Heldere visie op het eindresultaat 2. Betrokkenheid van de gebruikers 3. Persoonlijke betrokkenheid van het management 4. Toegesneden communicatie 5. Adequaat projectmanagement 6. Wensen van gebruikers Ook onderzoek van Michael Fullan en Meta Kruger tonen het belang aan van een schoolleiding met een heldere visie en een moreel doel als onderdeel van een succesvolle verandering (Fullan 2007, pag. 17; Kruger 2010, pag. 28). Met betrekking tot het project van de ʻGreen Canteenʼ is er een duidelijke visie en moreel doel aanwezig bij de schoolleiding en ook bij een aantal docenten, ouders en leerlingen wat bij kan dragen aan het slagen van dit project. 7 VoedingscentrumʻJongere wil duurzame producten in de schoolkantineʼ, op Voedingscentrum Den Haag,

18 Van belang verder is dat iedereen wordt geïnformeerd in aanloop naar de veranderingen en ook wordt voorgelicht waarom de school zoveel waarde hecht aan het verkopen van biologische voeding in de schoolkantine (zie punt vier succesfactoren). Na het project ʻGreen Canteenʼ zijn er vanuit verschillende hoeken vragen gekomen hoe het nu verder gaat hiermee. Ouders, leerlingen en docenten hebben aan de coördinator van het project al een aantal keren gevraagd wanneer er wat gaat veranderen. Ook is er in de docentkamer op het prikbord een foto verschenen van het ʻGreen Canteenʼ project met de vraag eronder ʻWanneer gebeurt er wat?ʼ. Daarom is het van belang te communiceren welke stappen worden ondernomen om dit te realiseren, bijvoorbeeld door een artikel te schrijven in de schoolkrant door leerlingen. Een belangrijke volgende stap is het samenstellen van een werkgroep van een aantal leerlingen, betrokken docenten en ouders die enthousiast zijn om dit project verder uit te werken (zie punt vijf). Deze werkgroep kan ervoor zorgen dat de aangedragen stappen uit dit onderzoek met de betrokken partijen verder uitgewerkt worden. Het werken met een werkgroep rondom het project ʻGreen Canteenʼ zorgt ervoor dat er energie gegenereerd wordt om het onderwerp levend te houden in de school (Kruger 2010, pag. 29,30) Tevens kunnen zij zorgen voor voorlichting wanneer er daadwerkelijk een verandering plaatsvind. Te denken valt aan o.a. een kleine manifestatie in de schoolkantine bijvoorbeeld een aantal dagen in de grote pauze, het vertonen van de film Food, Inc. over de misstanden in de voedsel- en vleesindustrie, en aandacht in het lesprogramma over biologisch eten en dierenwelzijn (bijvoorbeeld bij biologie). 18

19 Hoofdstuk 8 Conclusies en aanbevelingen Om tot een conclusie te komen op de vraagstelling in het onderzoek is de vraag opgesplitst in deelvragen. De eerste drie deelvragen zijn steeds op vier deelaspecten onderzocht. Hieronder vindt u de conclusies met betrekking tot de deze deelaspecten en daarna de conclusie over het creëren van draagvlak. In de aanbevelingen wordt nader ingegaan op de stappen die de schoolleiding kan zetten met betrekking tot het beheer en beleid van de schoolkantine. Deze onderdelen samen vormen daarmee een antwoord op de centrale vraagstelling van het onderzoek. 8.1 Conclusies Mogelijkheden Zowel Arron en Stichting Rozemarijn bieden beide reële mogelijkheden om verder te onderzoeken. De variant van de Stichtse Vrije School valt af vanwege de grote belasting voor de schoolorganisatie en de grote verandering van het kantinebeheer. Dat is niet wat de Rudolf Steinerschool zoekt. Prijzen en assortiment Arron kan in principe het aanbod in de schoolkantine ook biologisch aanbieden. Dit heeft echter wel financiële consequenties voor de school. Aangezien de overstap naar biologische producten gevolgen heeft voor de omzet en de winstgevendheid van de schoolkantine, die worden beide minder, zal de school financieel moeten bijdragen in het beheer van de schoolkantine. Over de nieuwe verkoopprijzen in de kantine zal Arron binnenkort een overzicht geven. De samenwerking met Stichting Rozemarijn biedt kansen met betrekking tot het voordelig aanbieden van biologische voedingsmiddelen. Mede omdat de Stichting een eigen natuurwinkel heeft en een eigen biologische bakkerij biedt dat mogelijkheden voor het voordelig aanbieden van biologische producten in de schoolkantine. Daarbij dient verder te worden onderzocht wat een goed assortiment is dat zowel voor de leerlingen aantrekkelijk is en voor de stichting haalbaar is om te leveren. Binnen die grenzen is de stichting als beheerder heel flexibel en kunnen zij ook gebruik maken van de levering van groenten door de schooltuin ʻVrij Waterlandʼ. Astrid van Zon is heel enthousiast om met hen samen te werken en zo bijvoorbeeld eens per week een biologische soep aan te bieden in de schoolkantine. Financiële consequenties school Zoals gezegd zal de samenwerking met Arron voor een biologische aanbod financiële consequenties voor de school met zich meebrengen. Een biologische aanbod is voor Arron niet rendabel, de marges zijn kleiner en de omzet kan terugvallen door hogere verkoopprijzen. Arron is heel helder over de mogelijkheden en de financiële consequenties. Het is een commercieel bedrijf en kan dus alleen de kantine beheren wanneer dat rendabel is. Arron kan deze vorm van beheer aanbieden onder de voorwaarde dat de school een financiële bijdrage levert waardoor het voor Arron ook rendabel zal zijn. Binnenkort volgt er meer informatie van de kant van Arron met betrekking tot de financiële consequenties. De financiële consequenties van een samenwerking met Stichting Rozemarijn zijn nog niet concreet. Het uitgangspunt van de samenwerking is wel dat Stichting Rozemarijn het zelfstandig gaat beheren en dat er voor de school verder geen kosten aan verbonden zijn. Gezien de voordelen die Stichting Rozemarijn heeft ten opzichte van een commerciële cateraar, is het wel aannemelijk dat de samenwerking met Stichting Rozemarijn minder financiële consequenties voor de school heeft. Dit komt met name door de eigen 19