JAARVERSLAG TOEKOMST VOOR MENS EN NATUUR. educatie voorlichting beheer advies. CNME Maastricht en regio

Transcriptie

1 JAARVERSLAG CNME Maastricht en regio Statensingel KH Maastricht Tel Fax educatie voorlichting beheer advies 2007 TOEKOMST VOOR MENS EN NATUUR

2 INLEIDING CNME intern Het jaar 2007 kenmerkte zich vooral door efficiencywinst op allerlei gebied. Het aantal vrijwilligers en stagiaires nam opvallend toe. Een actief beleid in die richting heeft een positief effect gehad. Op allerlei niveaus zijn er mensen betrokken geraakt bij het werk van CNME Maastricht en regio (maatschappelijke stages, reïntegratie, stages van LBO- tot HBO-niveau, vrijwilligers, taakgestraften, e.d.). Een belangrijke voorwaarde om de werkers van de toekomst kennis te laten maken met ecologische en duurzame principes van ons werk. De keuze om in de beheerploeg met 2 meewerkend voormannen te werken is uitermate goed uitgevallen. Hierdoor was er tijd en ruimte om mensen de begeleiding te geven die nodig was om het werk efficiënt uit te voeren. Daarbij is de vernieuwing van het machinepark van essentiële betekenis geweest. CNME levert nu nog meer dan voorheen, maatwerk van hoge ecologische kwaliteit. We worden steeds meer een voorbeeld voor andere organisaties als het om kwalitatief hoogwaardig ecologisch beheer gaat. De koppeling met educatie (adoptieprojecten, excursies, voorlichting) en het bieden van leerwerkplekken op diverse niveaus biedt de meerwaarde die het CNME uniek in Nederland maakt. Expliciete Milieu-educatie kwam dit jaar aan bod in de Energieprojecten. Voor de basisschoolleerlingen was er de Energy-Challenge Maastricht en KRO's Energysurvival, terwijl voor de volwassenen het TELI-project werd afgerond. Sjiek en Sjoen kwam ook dit jaar weer van pas. Tijdens het 40- jarig jubileum van de Kennedyschool zijn zo'n 600 kinderen, ouders en leerkrachten hier op een indrukwekkende manier mee aan de slag gegaan. Het lijkt erop dat dit project op basisschoolniveau nog jaren mee zal gaan. CNME is betrokken bij de discussies rondom het terugdringen van CO2-emissies. De gemeente Maastricht voert deze discussies met verschillende doelgroepen. In 2008 moet dit uitmonden in concrete acties. De Educatieve Boerderij heeft in 2007 zijn wijkfunctie versterkt. Dankzij een structureel overleg met het buurtwerk en het Buurtplatform Daalhof-Belfort-Hazendans zijn er tal van druk bezochte activiteiten ontwikkeld voor deze 3 wijken. Bovendien is er, mede dankzij deze samenwerking, op het terrein van de Educatieve Boerderij aan de Gouden Weg een nieuwe natuurspeelplek ontstaan die gebruikt wordt door kinderen uit dit gebied. Helaas heeft wintertarwe bij de huidige teeltwijze weinig natuurwaarde. Verder is de braaklegregeling gestopt; allerlei hoekjes die verplicht onbenut bleven worden nu weer door de boeren in gebruik genomen. Spelen in de natuur heeft de wind in de zeilen. Het Maastrichter pionierswerk wordt landelijk gewaardeerd en er wordt op allerlei plekken over gepubliceerd. Wethouders uit Amersfoort en Leusden kwamen kijken en lieten zicht inspireren door onze aanpak. Het werd hen zeer duidelijk dat aan de inrichting van natuurspeelplekken een heel traject vastzit met gebruikers/omwonenden Dit jaar is het voorwerk verricht voor drie nieuwe, tijdelijke natuurspeelplaatsen in het A2-plangebied. Natuurspeelplekken spelen hier een rol in de Vogelaarwijken. De toegenomen aandacht voor bewegen als remedie tegen overgewicht draagt ook bij aan het draagvlak voor natuurspeelplekken. Op allerlei manieren is CNME betrokken bij de toenemende mobiliteit in en om de stad: De reactivering van de spoorlijn Maastricht-Lanaken is in volle gang. Voor Prorail begeleiden we de beschermings- en compensatiewerkzaamheden voor de muurhagedis op dit traject. Ook bij de inrichting van Park&Walk-terrein Cabergerweg moest het natuurverlies gecompenseerd worden. CNME heeft in dit kader het beheer gekregen van drie hectare voormalig spoorwegemplacement bij de Lage Fronten. Sinds 1 januari 2007 worden bij het plantsoenbeheer in Maastricht de vrijkomende houtsnippers afgevoerd. Ze zijn beschikbaar voor gebruik in een biomassacentrale, en kunnen zo bijdragen aan vermindering van de CO2-uitstoot in Maastricht. De ondergroei van de plantsoenen is ook gebaat bij de afvoer: nu er minder voedingsstoffen aangevoerd worden, krijgen ook kieskeuriger en karakteristiekere planten een kans. Er is een vereniging opgericht om alle lokale NME-organisaties in Nederland te bundelen. Daarnaast is er een Manifest van directeuren van lokale NME-organisaties verschenen dat pleit voor het versterken van de positie van lokale centra. NME is een belangrijke bijdrage aan duurzame ontwikkeling en NME speelt zich voor 95% af op lokaal niveau. De financiële middelen van het Rijk moeten dus meer dan voorheen rechtstreeks bij de lokale NME-organisaties terecht komen. Maart 2008 Het jaarverslag is zo opgebouwd, dat de hoofdstukken I en II een overzicht geven van de activiteiten van het afgelopen jaar. Jaarverslag 2007/ Inleiding 1 De buitenwereld Ook in 2007 opereerde CNME in een veranderende wereld. Invloeden vanuit Den Haag, Europa en de rest van de wereld drukken hun stempel op de Zuid-Limburgse natuur- en milieu. Het EU-landbouwbeleid stuurde 23 Vale gieren naar Maastricht, waar ze op 18 juni over ons gebouw vlogen. Veterinaire regels dreven deze Spaanse vogels op hongertocht naar het noorden. Andere EU-regels zijn zichtbaar om de stad: er is opvallend veel wintergraan ingezaaid, als gevolg van de goede prijzen voor oogst Het graan was zo duur vanwege de verplichte bijmenging van biobrandstoffen in benzine. I Beleidsuitgangspunten en producten in 2007 II Organisatie en locaties CNME Maastricht en regio Voor wie nadere gegevens wenst zijn er de bijlagen 1 Financiën. 2 Overzicht educatieve activiteiten van NMEorganisaties uit de Coördinatiegroep. 3 Deelnemers aan de activiteiten van de Coördinatiegroep. 4 NME-lessen in Wijze waarop het primair onderwijs in Maastricht en het Mergelland gebruik maakt van NME-aanbod.

3 BELEIDSUITGANGSPUNTEN EN PRODUCTEN Producten voor 2007 Visie Voor 2007 werden de volgende beleidsdoelen vertaald tot 4 producten: Jaarverslag 2007/ Beleidsuitgangspunten en producten 2 De doelstelling voor natuur- en milieueducatie zoals verwoord in de Nota oprichting CNME van januari 1995 is: Het bewerkstelligen van een milieubewust gedrag middels een ruim geschakeerde aanpak. Essentieel daarbij is het in contact brengen van mensen met waarden van natuur en milieu, zodat zij zich mede verantwoordelijk kunnen gaan voelen voor het instandhouden van hun leefomgeving. Het mooie, dat de natuur hun biedt vormt daarbij een positieve ingang om te komen tot het meewerken aan de opbouw van een duurzame leefomgeving. Beleid Binnen CNME Maastricht en regio werken betaalde krachten, vrijwilligers, particuliere organisaties en gemeentelijke diensten samen om het aanbod van natuur- en milieueducatie zo helder mogelijk te maken en zo efficiënt mogelijk uit te voeren. Door deze manier van werken wordt het maatschappelijk draagvlak verbreed. Als doelgroepen gelden de burgers van Maastricht en regio (o.a. onderwijs, buurten, bedrijven). De vorming en begeleiding van kaders zijn belangrijk, omdat via deze de doelgroepen op grotere schaal bereikt kunnen worden. Er wordt zoveel mogelijk samenhang gebracht tussen natuur- en milieueducatie, natuurbeheer en natuurrecreatie. Aansluiting wordt gezocht bij buurtbeheer en grotesteden-beleid. Mensen worden zoveel mogelijk betrokken bij het natuurlijk beheer van de eigen leefomgeving. Missie De missie van CNME Maastricht en Regio is: Het vergroten van het draagvlak voor natuur en milieu in haar werkgebied. De nadruk ligt hierbij op de plaatsen waar wij wonen, werken en recreëren (het verstedelijkt gebied). Voorlichting en educatie over ecologische / kringloopprocessen zijn uitgangspunt, waarbij het actief betrekken van mensen bij natuurlijk beheer van de leefomgeving een belangrijk aandachtspunt is. Doel is het samen leren hoe we deze leefomgeving duurzaam vormgeven in gedeelde verantwoordelijkheid. CNME Maastricht en regio is een Publiek Privaat Samenwerkingsverband van particuliere natuur- en milieuorganisaties en gemeentelijke diensten, en bundelt krachten voor de duurzame en ecologische ontwikkeling van de woon-, werk- en leefomgeving in Maastricht en regio. Product 1) Het beschermen en ontwikkelen van ecologische en duurzame kwaliteiten in het verstedelijkt gebied in samenwerking met zoveel mogelijk partners in het kader van het Natuur- en Milieuplan Maastricht. Het inbouwen van gezamenlijke leerprocessen is daarbij wezenlijk. (Zie pag. 2) Product 2) Mensen bekend, vertrouwd maken met en inzicht geven in de ontwikkelde ecologische en duurzame kwaliteiten. (Zie pag. 6). Product 3) Ecologische basisvorming als randvoorwaarde om het Natuur- en Milieuplan te kunnen uitvoeren. Educatie en voorlichting over de basiselementen van ecologische/kringloopprocessen in de leefomgeving. (Zie pag. 8). Product 4) NME-activiteiten in de regio. (Zie pag. 10). Hieronder wordt een nadere invulling gegeven van de producten van Product 1) Het beschermen en ontwikkelen van ecologische en duurzame kwaliteiten in het verstedelijkt gebied in samenwerking met zoveel mogelijk partners in het kader van het Natuur- en Milieuplan Maastricht. Het inbouwen van gezamenlijke leerprocessen is daarbij wezenlijk. Van de activiteiten in 2007 hebben we de volgende aspecten beschreven: Groenoverleg Beheer van stadsnatuurgebieden Schooltuinen/natuurlijke schoolomgeving Spelen in de natuur Buurten Boomfeestdag Natuurtuinen Jekerdal Beheergroep ecologisch beheer Sint Pietersberg Advisering over ecologische kansen en beheer

4 Groenoverleg CNME Maastricht en regio participeert in het Groenoverleg van de gemeente Maastricht. Belangrijk punt hierin was het ontwikkelen van het groengebied op de Walmuur van het Stadspark tot een hoogkwalitatief stuk Groen. Wij adviseerden hierbij. Andere punten uit het Groenoverleg waren: verbetering groeiomstandigheden bomen langs de singels, ook in verband met luchtkwaliteit; snoeiafval voor biomassacentrales Is het eerste jaar dat het snoeihout uit de gemeentelijke plantsoenen na versnippering afgevoerd wordt, in plaats van teruggespoten. Deze nieuwe handelswijze heeft twee voordelen: de snippers zijn te gebruiken voor energieopwekking en de ondergroei van de plantsoenen kan zich beter ontwikkelen. We adviseerden over ecologische kansen in het groenbeheer binnen de algemene opdracht van de gemeente Maastricht. Beheer van stadsnatuurgebieden. CNME Maastricht beheert samen met partners 52 hectare stadsnatuur, met als doel deze stadsnatuur zo dicht mogelijk bij de mensen te brengen (zie onderdeel Gebieden in beheer bij CNME Maastricht, p17). Verder gaat het om een intensieve begeleiding van het beheer van de Sint Pietersberg (130 ha) van Vereniging Natuurmonumenten. In totaal hebben 33 vrijwilligers meegedaan bij het beheer van deze gebieden. Adoptie van een natuurgebiedje in de buurt biedt leerlingen de mogelijkheid om al doende de natuur te leren kennen en te onderzoeken. Door een grotere vertrouwdheid met de processen die zich in zo n gebiedje afspelen, wordt de natuur hier meer van henzelf en kunnen ze zich meer verantwoordelijk gaan voelen voor de natuur. Voor 8 groepen waren er werklessen; dit ging om ongeveer 200 kinderen en hun begeleiders,verdeeld over de Hoge Fronten, Amby, Mariënwaard en Kleine Weerd. We begeleiden Buurtbeheerbedrijf Nazareth bij het dagelijks toezicht op de Galloways in Natuurpark Nazareth. Stichting Het Limburgs Landschap stelt de dieren beschikbaar. aandacht voor het ontwikkelen van een natuurlijke schoolomgeving. In een dergelijke omgeving kunnen de leerlingen het hele jaar door les krijgen en natuur beleven. Het gaat hierbij om beheerlessen en om ervaringslessen (zoals een kleine beestjesles, lessen rond wintervogels in de tuin of over vruchten en zaden van wilde planten en hoe die zich verspreiden). Zo beleven de leerlingen intensief de seizoenen. Bij nieuwe plannen voor een meer natuurlijke schoolomgeving wordt de hele schoolgemeenschap betrokken. Verder komen de kansen van een natuurlijke schoolomgeving binnen het hele schoolleerplan aan de orde, van rekenen tot voorlezen. Het gaat hierbij dus uitdrukkelijk over meer dan alleen een schooltuin, n.l. over het hele schoolterrein. In 2007 is er een plan ontwikkeld voor de OBS Binnenstad om hun buitenterreinen op te nemen in hun onderwijsvernieuwing ( Boeiend en Betekenisvol onderwijs ). De schooltuin aan het Lang Grachtje is al aangepakt en het plan voor het schoolplein bij het hoofdgebouw is zo goed als klaar en zal begin 2008 gestalte krijgen. Voor de binnentuin van de Montessorischool aan de Capucijnenstraat is een plan ontwikkeld om deze tuin ook geschikt te maken voor het spel in de pauzes. SCHOOLTUINEN aant. schooltuinen aant. leerlingen aant. schooltuinen aant. leerlingen aant. schooltuinen aant. leerlingen aant. schooltuinen aant. leerlingen Maastricht Regio TOTAAL: Toelichting op de cijfers: Bij de klassieke schooltuinen gaan we ervan uit dat per school gemiddeld 100 leerlingen actief zijn. In een natuurlijk ingerichte schoolomgeving, die zoals boven beschreven steeds vaker voorkomt, spelen de kinderen dagelijks in die natuur en nemen ze hun ervaringen mee de les in. De aantallen uit het overzicht zijn dus steeds meer minimumaantallen. Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 3 Schooltuinen / Natuurlijke schoolomgeving In 26 schooltuinen in Maastricht en 4 in de regio gaan ongeveer 3000 leerlingen met hun leerkrachten aan de slag en bouwen zo al lerend aan een groene schoolomgeving. Er is nog steeds een intensieve periode gedurende 15 weken in het voorjaar, waarin de leerlingen met door ons geleverde planten aan het werk gaan. Wilde planten komen uit onze eigen kwekerij, kruiden en cultuurplanten via een commerciële kwekerij. Naast dit meer klassieke schooltuinwerk is er steeds meer Spelen in de natuur 2007 was voor de werkgroep Spelen in de natuur een doorbraakjaar. Projecten in het kader van Spelen in de Natuur volgen ieder hun eigen, unieke pad: In Daalhof heeft Natuurspeelplaats De Gouden Wereld vorm gekregen. In het najaar is de grove inrichting gedaan en nu kan de rest de komende jaren samen met de kinderen gestalte krijgen. Dit alles samen met de OBS Elckerlyc, het Buurtplatform, Scouting en de Werkgroep Kinderactiviteiten.

5 Jaarverslag 20056/ Beleidsuitgangspunten en producten 4 Bovendien is een grote excursie van ambtenaren, politici, buurtkaders, scouting en het onderwijsveld geweest naar een aantal voorbeelden van natuurspeelplaatsen in Maastricht en omgeving (combinatie Maastricht, Amersfoort, Leusden). Eén van de resultaten is dat er nu extra geld van het ministerie is voor de realisatie van een drietal tijdelijke natuurspeelplaatsen in het A2 plangebied. Hierbij wordt nu al samengewerkt met nieuwe partners als bijvoorbeeld Servatius Woningstichting. De excursie heeft er mede voor gezorgd dat ook in Leusden en Amersfoort natuurspeelplaatsen aangelegd worden. In 2007 zijn er twee kleinere natuurspeelplekken aangelegd in Vroendaal. Dit jaar is er een plan gemaakt en uitgevoerd voor de ombouw van een tegelspeelplaats bij de peuterspeelzaal Taman Kanak Kanak tot een natuurspeelplaats. Hierbij werken we samen met de Schoolbegeleidingsdienst Consent in het kader van Speelplezier. De Groene Wig van Malberg is als vervolg op het project de Wenswijk in 2007 gedeeltelijk ingericht als natuurlijke speelplek. Door bemiddeling van CNME werden de ideeën van de kinderen toegepast in het plan van de landschapsarchitecte. Tijdens de boomfeestdag is de inrichting van dit gebied officieel gestart. Buurten De Heeg CNME Maastricht doet mee met het Wijkteam De Heeg, waarin Buurtplatform De Heeg, stadsdeelleider, woningbouworganisaties, Stichting Trajekt en politie participeren. Het wijkteam signaleert onder andere knelpunten in de openbare ruimte en zoekt oplossingen, bijvoorbeeld ten aanzien van de inrichting van grondwallen, speelvoorzieningen, parkeren en groenbeheer. Nog steeds is een buurtgerichte aanpak erg arbeidsintensief en de activiteiten zullen dus aanvullend moeten worden gefinancierd. Grondwal de Heeg/Ramershaag Dit jaar deed de beherende buurtbewoner zijn intrede in De Heeg. Zeer geregeld was een klein groepje op zaterdag aan het werk op de grondwal. Onder leiding van CNME werd er gemaaid, gewied, gespit, genoten en gefotografeerd. (voor foto s zie Omdat de groep steeds in het weekend werkt, is er altijd belangstelling en informatiebehoefte bij de passanten. Zo verspreidt het verhaal achter de bloemen zich langzamerhand door de wijk. We zien tot onze tevredenheid dat er steeds meer boeketten gemaakt worden. We hebben twee medewerkers van de provincie rondgeleid, om te laten zien wat er mogelijk is met de grond die uit de A2-tunnel zal vrijkomen (en waar je op moet letten om te voorkomen dat er kansen gemist worden). Skaters, hondenbezitters, voetballers, bloemenplukkers: het afwisselende terrein weet allerlei groepen mensen te trekken. De hellingen blijven een enorme aantrekkingskracht op kinderen uitoefenen. Het terrein blijft zich ontwikkelen, mede door hun gegraaf en gecross. Wondklaver, Slangekruid en Knikkende distel stonden dit jaar massaal in bloei, zowel in de mergel als in de aangrenzende schrale gedeelten. De overwegende kleuren waren dit jaar rood (Klaproos), geel (Wondklaver en Echt bitterkruid) en blauw (Slangenkruid). In juli en november is het terrein zover als mogelijk met de maaizuigcombinatie gemaaid. Het maaien gebeurt in opdracht van de Gemeente; CNME maakt het maaischema. Boomfeestdag Dit jaar is de Nationale Boomfeestdag in de Gemeente Maastricht gevierd op 14 maart in de Groene Wig in Malberg (het terrein dat aansluit bij de nieuwe Brede School in Malberg). Het feest is gevierd met de kinderen van de Markusschool, OBS Het Palet en een 10-tal kinderen van SBO de Sprong. In samenwerking met het buurtbeheerbedrijf Manjefiek Malberg, Stichting Trajekt, Buurtplatform Malberg en het CNME zijn 13 bomen en een 5-tal struikhuizen geplant. Bovendien is het terrein ingezaaid met een wildeplantenmengsel. De bedoeling is dat dit terrein in de toekomst intensief gebruikt wordt als speelplek door zowel de scholen als de buurt. Natuurtuinen Jekerdal De Natuurtuinen Jekerdal zijn gelegen in het Jekerdal tussen de Sint Pietersberg en Cannerberg. In het Jekerdal is door de gemeente Maastricht een park gerealiseerd. Vanaf 2006 is CNME Maastricht de beheerder van het terrein. Hierdoor kunnen activiteiten op de Natuurtuinen prima gekoppeld worden aan de prachtige omgeving. De tuinen hebben van oudsher verschillende milieus, zoals vlinderheuvels, bloemrijke akker, takkenrillen, ecologische moestuinen, een wilde plantenkwekerij en nog veel meer. In 2007 zijn de Natuurtuinen Jekerdal weer verder ontwikkeld tot een voor het publiek toegankelijk centrum. In het kader hiervan werden er bij elk milieu prachtige infoborden geplaatst waardoor de bezoekers op eigen gelegenheid door de tuinen kunnen zwerven. Ook zijn er nieuwe elementen gerealiseerd. In de natuurspeelplaats konden deelnemers bijvoorbeeld tijdens workshops leren hoe een levende wilgentunnel, een wilgenhut en boomnesten te bouwen. Ook werd er in het bosje een boomschijvenpad aangelegd. In het voorjaar werd de nectarkroeg, hier geplaatst door het IVN, officieel geopend. Deze nectarkroeg dient als middel om de klimaatsverandering onder de aandacht te brengen. Vlinderwaarnemingen worden landelijk verzameld en vergeleken. Een groep van ca. 20 vrijwilligers werkt aan het onderhoud van de tuinen. Werkzaamheden zijn het onderhoud van de kweekperken, moestuinen, graslanden, compost-

6 hopen, bomen en elementen. Zaden worden geoogst. Planten van de wilde plantenkwekerij werden aan diverse schoolnatuurtuinen geleverd. Er zijn grote hoeveelheden bloemrijk maaisel van verschillende locaties in de kas gedroogd, waardoor de zaden gemakkelijk geoogst konden worden. De zaadmengsels uit dit maaisel worden verkocht voor projecten in de regio (bij boomfeestdag op Malberg, voor de Tennisclub in Gronsveld, voor IVN Eijsden). Ook werden honderden zakjes met zadenmengsels verkocht of uitgedeeld tijdens de Landelijke Zaaiactiedag, bij een symposium van de GGD en tijdens de Nationale Natuurwerkdag. Het gebouw is een voorbeeld van duurzaam bouwen. Bij de bouw is gebruik gemaakt van zoveel mogelijk natuurlijke materialen en hergebruik van materialen. Zo zijn eikenstammen gebruikt als standaarden van de buitenverlichting. De regenwaterpijpen zijn van het riool afgekoppeld. Regenwater wordt opgevangen voor her gebruik (spoelen van toiletten). Overtollig regenwater wordt weer teruggebracht in een poel. Het groendak met Wit vetkruid en Tripmadam houdt het regenwater goed vast. Het gebouw wordt verwarmd via een warmtepomp. Beheergroep ecologisch beheer Een belangrijk onderdeel van onze organisatie is de beheergroep. Hierin wordt samengewerkt door vrijwilligers en mensen in dienst van CNME Maastricht. De beheerploeg werkt samen met allerlei stagiaires, leerlingen van de Terra Nigra-school, mensen vanuit een reïntegratie-traject (samenwerking Randstad Rentree) en anderen. In februari is er een 2e meewerkend voorman bij onze beheerploeg aangesteld. We werken nu in twee ploegen, wat een grote efficiëntieverbetering heeft opgeleverd. Bovendien kunnen we nu op de werkplek begeleiding geven aan mensen vanuit reïntegratiebanen, stagiaires en vrijwilligers. Nieuw machinepark Dit jaar is veel veranderd in het trekker- en machinepark van het CNME. Het oude materieel was niet goed afgestemd op de hellingen, obstakels en wisselende bodemgesteldheid van de terreinen die het CNME beheert. De veelal logge en grote machines konden op de meeste terreinen niet of nauwelijks worden ingezet en op de grotere terreinen scoorden zij matig door het hoge zwaartepunt (omkiepgevaar) en diepe sporen in de bodem (ecologische schade). Desgevraagd bezochten leveranciers de gebieden en waren erg onder de indruk van de complexheid in de terreinen en werkzaamheden. Zij zagen het als een uitdaging hierop een passend antwoord te vinden. Nu draaien we al een tijdje met het nieuwe materiaal, een Alpentrekker met bijbehorende grondbewerkings- en hooimachines en we zijn zeer tevreden over capaciteit, inzetbaarheid en bedieningsgemak. Naast het gewone onderhoud van de stadsnatuurgebieden werd weer uitgebreid gewerkt aan handmatig aanvullend herstelbeheer van de kalkgraslanden op de Sint Pietersberg. De Weide Campagne, de Hoge Fronten en de Lage Fronten kregen extra aandacht, terwijl het extra maaibeheer van de Regenwatervijver voortgezet werd. Sint Pietersberg Vereniging Natuurmonumenten geeft opdracht aan CNME Maastricht voor advisering en begeleiding wat betreft akkerbeheer, begrazing en aanvullend handmatig beheer van de kalkgraslanden. Hierdoor is CNME Maastricht sterk betrokken bij de ontwikkeling van de Sint Pietersberg. We zijn verder actief in de beheercommissie Sint Pietersberg. Onder begeleiding van CNME Maastricht is er extra maaibeheer uitgevoerd op de kalkgrashellingen door Natuurpunt, de Belgische zusterorganisatie van Natuurmonumenten. Met ingang van 2004 is deze activiteit op de Sint Pietersberg structureel geworden, waardoor de natuurwaarden snel zullen toenemen. Bij een inventarisatie in 2006 door medewerkers van Natuurmonumenten is gebleken, dat er nu vooral een snelle uitbreiding van al aanwezige bijzondere plantensoorten is. Verder bleek dat een gedeelte van de Sint Pietersberg na vele jaren weer het gebied geworden is dat het rijkste is aan dagvlinders in Nederland. Het gaat hierbij om soorten die als kwaliteitsindicator gehanteerd kunnen worden. Het blijft noodzakelijk de achtergronden van het beheer van kalkgraslanden uit te leggen, omdat dit voor het bezoekende publiek niet vanzelfsprekend is. We hebben deelgenomen aan de beheerdersbijeenkomst kalkgraslanden in Nederlands- en Belgisch-Limburg. Een nuttige en voor iedereen leerzame bijeenkomst, op uitnodiging van een aantal kalkgrasland-onderzoekers. We hebben hierna een excursie georganiseerd voor de beheerders van de Sint Pietersberg naar de referentiegebieden in de Eifel. Advisering over ecologische kansen en beheer Er is een presentatie verzorgd over het werk in Maastricht bij de presentatie van het boek Vrij Spel Voor Natuur en Kinderen tijdens het symposium in Kasteel Groeneveld in Baarn. Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 5

7 Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 6 Adviezen over de natuurlijke schoolomgeving aan de volgende scholen: OBS Binnenstad, De Burght, St.Christoffelschool, OBS Elckerlyc, OBS Elckerlyc dependance Boschpoort, t Spoor Nazareth, t Spoor Limmel, SBO De Opstap, Montessorischool Binnenstad, Nutsschool, OBS De Perroen, OBS De Spiegel, Fons Olterdissenschool. Advies aan OBS De Bundeling over een risico-analyse en toezicht op de veiligheid van hun natuurspeelplaats. Advies aan Gemeente Maastricht over inrichting nieuwe Geusseltpark en koppeling van dit park aan de regenwatervijver in Amby. Advies aan CNME Venlo en de Montessorischool in Venlo over spelen in de natuur. Advies aan de Gemeente Maastricht over de inrichting in het Zouwdal van een ecologische verbindingszone voor de Veldparelmoervlinder. Advies aan de Gemeente Maastricht over de restauratie van de muren van de begraafplaats aan de Tongerense weg. Advies aan de Stichting Peuterspeelzalen Maastricht over de inrichting van het terrein bij Taman Kanak Kanak. De natuurspeelplaatsen in het A2-gebied zijn opgenomen in het Wijk Actieplan Maastricht Noord- Oost van de Gemeente Maastricht. RAVON/ Structon: Ecologische begeleiding revitalisering spoorlijn Maastricht-Lanaken. NS Poort/ Buro Riet: Ecologische begeleiding aanleg parkeerplaats en Natuurcompensatiegebied Lage Fronten (Park & Walk Cabergerweg). NS Poort/ Buro Riet: Organisatie beheer compensatiegebied Lage Fronten. Ecologische begeleiding consolidatiewerkzaamheden Fase 1, Bastion Saxen Hoge Fronten. Gemeente Maastricht: beheer grondwal De Heeg/ Ramershaag. Gemeente Maastricht: effecten A2 plannen op mens en natuur. We participeerden in het ontwerpatelier Groen en A2 en de werkgroep landgoederenzone. Consortium Grensmaas, Gemeente Maastricht, Vereniging Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, De Maaswerken: mensen betrekken bij de start van het Grensmaasproject in Boschpoort, Borgharen en Itteren. Deelname aan Grensschap Albertkanaal. Bijdrage aan de uitbouw van het landelijk netwerk Springzaad, dat meer ruimte vraagt voor natuur en kinderen. Deelname begeleidingscommissie Fort Sint Pieter, in verband met Muurhagedisvoorzieningen. Gemeente Amersfoort en Leusden: over natuurlijke speelplaatsen. Het CNME is door de Gemeente Maastricht als deskundige betrokken bij de discussie over de duivenoverlast in het algemeen en bij de Lambertuskerk in het bijzonder. Bijdragen aan documenten over Dierenwelzijn en biodiversiteit. (European Federation of City Farms, EFCF). Bijdrage aan de opzet en organisatie van de landelijke Wisselwerkdag, een uitwisseling van NME-professionals. Kleine Weerd: Rijkswaterstaat onderzoekt de mogelijkheid van een nevengeul door het terrein. CNME vertegenwoordigt de belangen van de gebruikers in de overleggroep. Buurtbeheer Nazareth bij het beheren van Natuurpark Nazareth. Vanuit extra opdrachten adviseerden we: De Gemeente en de Provincie over het Natuurbeheer in de Lage Fronten. Dit in afwachting van het Belvedèreproject, waarin de Lage Fronten worden opgenomen in een bredere parkstructuur. Pas dan is de biotoop van de Muurhagedis duurzaam veiliggesteld. Vereniging Natuurmonumenten over de organisatie van het beheer op de Sint Pietersberg. Buurtplatforms Sint Pieter, Villapark en Jekerdal bij het opstellen van wijkvisie over het belang en kansen van diereducatie bij de ontwikkeling van de Tapijnkazerne. Product 2) Mensen bekend, vertrouwd maken met, en inzicht geven in, de ontwikkelde ecologische en duurzame kwaliteiten. Dit hoofdstuk is onderverdeeld in: Cursussen, workshops en bijscholingen Excursies Rondleidingen, veldlessen Groene week Midzomernatuurtocht Voorlichting en discussies NME en Toerisme Cursussen, workshops en bijscholingen Elk jaar wordt een aantal cursussen, vaak in samenwerking met andere organisaties, in een regelmatige cyclus aangeboden, afhankelijk van behoefte en vraag. Dit jaar ging het om de volgende zaken: Op 12 juni is er een algemene terugkomdag voor natuurgidsen georganiseerd. Er waren 27 deelnemers aanwezig. De Natuurgidsen die in 2005 zijn afgestudeerd, houden 1 x in de 2 maanden een terugkombijeenkomst: dit jaar heeft dit 5 x plaatsgevonden. Natuuroudercursus: 11 ouders / vrijwilligers hebben deze cursus gevolgd en 9 deelnemers hebben deze met goed gevolg afgerond. De workshops voor leerkrachten werden in 2007 op de scholen zelf gegeven (2x) Met initiatiefnemers Huub Gilissen en Hans Webeling werd besproken of en hoe Natuurtuinen Jekerdal als

8 uitvalsbasis kan worden gebruikt voor Educatie over de Prehistorie. De 4 groepen eerstejaarsstudenten van PABO Hoge School Zuyd (100 studenten) brachten een bezoek aan het NME atelier. Natuurtuinen Jekerdal is een scholings- en ontmoetingsplek voor natuureducatie en opleiding van vrijwilligers. IVN verzorgt haar cursussen, workshops en excursies vanuit dit terrein. CNME verzorgde naast IVN-Maastricht een aantal cursussen, workshops en open dagen. Workshops: 4 maal Bonsai (23 deelnemers) Boomnesten vlechten (8 deelnemers) Workshop Nationale zaaidag (8 deelnemers) Workshop Landschapsfotografie (7 deelnemers) Fotoworkshop digitale toverdag (8 deelnemers) Nachtvlinderactiviteit (IVN en CNME 8 deelnemers) Workshop Vilten (6 deelnemers) 18 maal workshop Kindertafel Natuurtuinen Jekerdal (totaal 215 deelnemers, gemiddeld 9 kinderen) Er werd ook een aantal scholingen gegeven voor eigen vrijwilligers, zoals Mozaik maken in de kas (12 deelnemers); Werken met wilgen : hut en tunnel vlechten (14 deelnemers), Workshop Mandje vlechten (8 deelnemers), Oeractiviteiten (10 vrijwilligers), Voorlichting geven over het Jekerdalpark (12 deelnemers) Dag van het Park 27 mei/natuurmarkt De Groene Loper Ongeveer 30 organisaties gaven acte de presence tijdens deze goed bezochte markt (350 bezoekers). Inzet van de projectgroep is om deze dag tot een jaarlijks terugkerend evenement te maken. Excursies: Excursies Hoge Fronten (110 deelnemers) 2 maal Natuurtuinen en Jekerdal excursie (39 deelnemers) Natuurtuinen (23 deelnemers IVN Cursus Natuurlijk Tuinieren) Excursie over duurzaam bouwen voor Studium Generale (50 deelnemers) Er waren diverse excursies voor ouderen (68 deelnemers) Natuurtuinen (Mantelzorg Rode Kruis ZZL 15 deelnemers) 2 maal excursie over medicinale planten (53 deelnemers) Natuurlijk tuinieren (22 deelnemers) Excursies en gastlessen: Het Bonnefanten College (VMBO Kader en Basis) bezocht met 6 klassen, 108 leerlingen het natuurgebied de Eijsder Beemden als onderdeel van de introductie van het derde schooljaar. Universiteit Nürenberg op bezoek met 9 studenten en 1 docent: bijeenkomst over de aanpak van het CNME en een bezoek aan onze locaties Statensingel en Drabbelstraat. 5 speciale openstellingen in de Natuurtuinen (Draken en Slangen 300 deelnemers, Groene Week 70 deelnemers, Natuurmarkt 350 deelnemers, Limburgse Open tuindagen 155 deelnemers, Nectarkroegweekend (49 deelnemers). IVN Meerssen in de Natuurtuinen (25 deelnemers). Tuinclub Sittard in de Natuurtuinen (10 deelnemers). 19 zondagen openstelling van mei t/m september Familiedag oud collega in de Natuurtuinen (30 deelnemers). Kinderfeestjes 2 keer (18 deelnemers). Mammoetfeestje (11 kinderen). CURSUSAANBOD Aantal Aantal Aantal cursisten cursisten cursisten CNME maastricht Andere org TOTAAL: BIJSCHOLING Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal maal cursisten maal cursisten maal cursisten CNME Maastricht samen met andere organisaties BIJSCHOLING onderwijsgevenden Aantal Aantal Aantal personen personen personen Maastricht en regio Buiten de regio 32 TOTAAL: Rondleidingen, Veldlessen De Groene Week De Groene Week, traditioneel in september, startte dit jaar met de presentatie van het nieuwe IVN boekje Jekerdal, wandelen door de achtertuin van Maastricht. Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 7

9 Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 8 Aan de presentatie was een unieke gedichtenwandeling gekoppeld. Het thema van de Groene Week 2007 was Landschap en cultuurhistorie. De Groene Week is onderdeel van de landelijke Groene maand en wordt elk jaar verzorgd door een werkgroep van verschillende organisaties (zie bijlage). De werkgroep bracht ook in 2007 een infokrant Groene Week uit en organiseerde een gevarieerd programma van excursies, workshops en lezingen. Midzomernatuurtocht Jaarlijks organiseert CNME voor haar vrijwilligers en relaties een Midzomernatuurtocht. Dit jaar namen 100 mensen deel. We bezochten de Belgische en Nederlandse Pietersberg en het aangrenzende Jekerdal. Door CNME Maastricht werden rondleidingen en educatieve activiteiten verzorgd in de Hoge Fronten met 195 deelnemers. EXCURSIES aant. aant. aant. aant. aant. aant. maal deel- maal nemers deel- maal nemers deel- nemers CNME Andere Organisaties TOTAAL: Voorlichting en discussies De communicatie van CNME is sterk afhankelijk van freepublicity en verspreiding via het eigen, uitgebreide netwerk. Een belangrijke plaats nemen uitzendingen van TV Maastricht in. Dit jaar waren zij onder meer aanwezig bij de schapentrek vanaf de Pietersberg, Boomfeestdag Malberg. De eigen agenda op de website speelt een steeds grotere rol. De website neemt de plaats van de eerdere Groene Agenda meer en meer over. De laatste drie jaar is een duidelijke huisstijl ontwikkeld en toegepast. Op Natuurtuinen Jekerdal werd een mooi vormgegeven inforoute in gebruik genomen; bezoekers kunnen voortaan zelfstandig de tuin bezoeken. De Groene Weekkrant verscheen in 2007 in een zwart-wit uitgave waardoor een grotere oplage kon worden verspreid. Een boekje over Natuurspeelplaatsen in Maastricht is in voorbereiding en komt begin 2008 uit. CNME werkte mee aan de eerste autoloze zondag van Maastricht: een deel van de Hertogsingel was afgesloten voor autoverkeer en er vonden publieksactiviteiten plaats. De European Federation of City Farms hield haar Algemene jaarvergadering op de educatieve Boerderij Daalhoeve. De deelnemers gingen ook op werkbezoek bij de andere kinderboerderijen in Maastricht. NME en Toerisme CNME nam deel aan een werkgroep' Nationaal Landschap'. Onder leiding van het IVN-consulentschap Limburg is dit jaar een project ontwikkeld ten behoeve van toerisme in het Nationaal Landschap Zuid Limburg. Eind 2007 was dit project, dat met een aantal natuurorganisaties samen wordt ontwikkeld, in ontwikkeling afgerond. CNME heeft straks ook een rol bij de uitvoering: we zijn opgenomen als organisatie die andere (vrijwilligersorganisaties als plaatselijke IVN s) gaat scholen over de ontwikkelingen in dit project. Ook gaan we communicatieactiviteiten coördineren. Product 3) Ecologische basisvorming als randvoorwaarde om het Natuur- en Milieuplan te kunnen uitvoeren. Educatie en voorlichting over de basiselementen van ecologische/kringloopprocessen in de leefomgeving. Hieronder beschrijven we: Visie NME en Onderwijs NME-contactpersonen in het onderwijs Educatieve Boerderij Daalhoeve NME Atelier (materialenuitleen en advies aan onderwijsgevenden) Kaleidoscoop (lesaanbod aan basisonderwijs) Digitale nieuwsbrief Milieuzorg op school (Opschoonacties en Sarah s wereld) Energysurvival 2007 Consument en Milieu Visie NME en Onderwijs Deze algemene NME is vooral gericht op het onderwijs. Ons onderwijsaanbod is gericht op het scheppen van voorwaarden die een school in staat stellen om NME handen en voeten te geven. CNME Maastricht streeft naar een NME-contactpersoon op elke school. Deze persoon kan dan als sleutelfiguur dienen bij het tot stand brengen van een schoolplan, waar NME een structureel onderdeel van uitmaakt. Omdat CNME Maastricht meer doelgroepen heeft dan het onderwijs en zich vooral op kadervorming richt, zijn de scholen er aan gewend, dat er slechts een beperkt aantal lessen door onze medewerkers zelf wordt uitgevoerd. Ca. 70% van de uitgevoerde lessen bestaat uit zelfdoelessen. CNME Maastricht richt dan complete lessen in, op de Boerderij of in het veld. De klassenleerkracht geeft die les zelf.

10 Het pakket dat CNME Maastricht aan het onderwijs biedt (Educatieve Boerderij, schooltuinen, NME Atelier, NME-lessen, Milieuzorg) wordt steeds met scholen geanalyseerd op niveau van directie en NME-contactpersoon. In 2007 richtten we de analysegesprekken met de scholen anders in. We spraken nu met hele teams, en analyseerden de methode In Vogelvlucht. Op deze manier wordt ons aanbod zo goed mogelijk in de leerprogramma s van de scholen geïntegreerd en blijft het actueel. 2006/ / /2005 CNME Boerderij CNME Veldlessen CNME Adoptielessen CNME Algemeen CNME Totaal Andere organisaties NME-contactpersonen in het onderwijs Momenteel is er op iedere school voor primair onderwijs een NME-contactpersoon, die voor ons de ingang naar de school is. Het gaat om 40 personen in Maastricht en 40 personen in de Regio. Totaal dus 80 contactpersonen. Educatieve Boerderij Maastricht, in Daalhof In 2007 heeft de boerderij zijn taakstelling duidelijk verbreed en heeft een belangrijke plaats in de wijk ingenomen, waar veel verschillende doelgroepen gebruik van hebben gemaakt. Er waren weer lessen op de boerderij voor leerlingen van alle leeftijdsgroepen. Rond verschillende kerndoelen zijn in het schooljaar 2006/2007 op en rond de boerderij 169 groepen actief geweest, waarvan 71 uit de regio. Leerkrachten, hulpouders en begeleiders, die de zelfdoelessen op de Educatieve Boerderij uitvoeren, krijgen hiervoor ondersteuning en begeleiding. NME Atelier Natuurorganisaties, leerkrachten en Pabostudenten kunnen gebruik maken van het NME Atelier, waar leskisten, boeken, lesmateriaal, dia s en video s uitgeleend worden. Ook kan men er terecht voor advies. Het aanbod werd uitgebreid met de leskist Waterkringloop. 1e jaars Pabostudenten zijn bij ons op bezoek geweest voor een introductie over het NME Atelier. Het ging om 4 klassen, met in totaal 100 studenten. Kaleidoscoop In de Kaleidoscoop wordt het lessenaanbod opgenomen van natuur- en milieuorganisaties in Maastricht en regio voor het Primair Onderwijs. Het aanbod wordt door het CNME gecoördineerd en wordt op Internet geplaatst ( In het schooljaar 2006/2007 waren er 570 aanvragen, verdeeld over 46 activiteiten. Daarvan werden 565 aanvragen gehonoreerd. TOTAAL Digitale nieuwsbrief NME-nieuws en aankondigingen voor workshops en dergelijke worden via een digitale nieuwsbrief aan alle scholen en natuurouders in Maastricht en regio kenbaar gemaakt. In 2007 zijn er 7 digitale nieuwsbrieven verstuurd. Milieuzorg op school (Mos) Sjiek en Sjoen heeft dit jaar op gemeentelijk niveau voor het onderwijs nog geen echt vervolg gekregen. Wel hebben we, in samenwerking met de gemeente Maastricht, een actie uitgevoerd op de Kennedyschool ter ere van het 40-jarig jubileum van deze school. Maar liefst 560 leerlingen en alle leerkrachten, meer dan 50 ouders en mensen van het Buurtplatform en de gemeente Maastricht zijn hierbij betrokken geweest. De opschoonactie heeft plaatsgevonden in Belfort, de Hazendans en in een deel van Daalhof. De Educatieve Boerderij sloot hierop aan door haar afvalfeestje daags van te voren te organiseren voor het resterende deel van Daalhof. In schooljaar 2006/2007 is Sarah s wereld, project over duurzaam leven en milieubewust consumeren 4 x als zelfdoeles gegeven door leerkrachten zelf. Zij volgden daartoe een bijscholingsmiddag. Energysurvival 2007 Naar aanleiding van de succesvolle Energychallenge Maastricht 2006 hebben we ons aangesloten bij KRO's Energysurvival. 6 Bovenbouwgroepen uit Maastricht en Margraten (St Geertruid en Noorbeek) stonden wekenlang in het teken van duurzaam energiegebruik. Ze werkten achtereenvolgens aan een serie web-opdrachten, een bezoek aan de warmtekrachtkoppeling bij SAPPI-Mosae Forum, de Geheime uitdaging op school, en de regionale speldag op Maasveld in juni. Noorbeek was in totaal het beste en mocht door naar de provinciale halve finale. Waar ze tweede werden, en nèt niet naar Noorwegen konden... Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 9

11 Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 10 Consument en Milieu In 2006 en 2007 werkte CNME mee aan het zogenaamde TELI project: een project van de gemeente Maastricht waarbij huishoudens met een bijstandsniveau centraal staan. CNME ontwikkelde voorlichtingsmateriaal, een tentoonstelling en een scholenproject. In 2007 is vanuit gemeente Maastricht gestart met een vervolg op dit project. In een viertal discussierondes met bedrijfsleven, onderwijs, industrie en midden- en kleinbedrijf, waarbij de energietransitie centraal staat, werd gewerkt aan afspraken hierover. Dit als voorbereiding op nieuwe BANS projecten. CNME werkte mee aan een verdere uitwerking van mogelijke projecten voor het onderwijs en gaat hier in 2008 actief mee aan de slag. CNME werkte mee aan de eerste autoloze zondag van Maastricht: een deel van de Hertogsingel was afgesloten voor autoverkeer en er vonden publieksactiviteiten plaats. CNME nam deel aan het platform Schone Lucht. Product 4) NME activiteiten regio. CNME Maastricht en regio heeft een regionale taak. Deze vervult zij samen met een werkgroep van gemeentelijke Milieucontactambtenaren uit Maastricht en de regio. Dit netwerk komt regulier 2x per jaar samen. Het beleid voor is in het portefeuillehoudersoverleg van 28 april 2004 vastgesteld. Dit jaar is onder meer besproken: Spelen in de natuur en Nationaal Landschap Zuid Limburg. Activiteiten in schooljaar 2006/2007: 1 Inhoudelijke en praktische ondersteuning van netwerk van contactambtenaren Het netwerk van contactambtenaren is een belangrijke steunpilaar van de activiteiten van CNME Maastricht en regio in het Mergelland. Elke gemeente heeft één vertegenwoordiger in dit netwerk. 2 Opzetten en uitbouwen van NMEnetwerken binnen de gemeenten We streven ernaar om in elke gemeente in het Mergelland een netwerk te hebben waarin gemeente, scholen, plaatselijke natuur- en milieugroepen en CNME Maastricht en regio participeren. Wij hebben hier zowel een makelaarsrol als een beleidsvolgende rol. Gemeente Wittem-Gulpen: 2 x per jaar netwerkbijeenkomst: scholen, Natuurouders en Schoolgidsen, IVN-Eys- Wittem, CNME Maastricht en regio. Natuuroudercursus gericht op inwoners van deze en omliggende gemeenten. Gemeente Margraten: 2 x per jaar netwerkbijeenkomst: Scholen, IVN, VTN, Gemeente en CNME Maastricht en regio. Gemeente Vaals: scholen kiezen ervoor om geen NMEoverleg meer te hebben. Verdere activiteiten: In Bunde wordt het natuurlijke speelterrein rond de school door CNME Maastricht en regio gebruikt als voorbeeldterrein voor andere scholen. Dit terrein is ook dit jaar diverse keren bezocht. Deelname aan de overlegtafel Vitaal Platteland. Presentatie over Spelen in de natuur-project op Vitaal Platteland projectenmarkt. Meewerken aan studiedag van de Provincie Limburg over Landschap Zuid Limburg. Samen met IKL, Staatsbosbeheer, IVN Consulentschap Limburg en VVV Zuid Limburg werkt CNME Maastricht en regio aan een communicatieplan voor Nationaal Landschap Zuid Limburg. Deelname aan discussiemiddag gemeente Meerssen over Toerisme. Deelname aan voorlichtingsavond Grensmaasproject in Geulle. Met Waterschap Roer en Overmaas was een gesprek over educatieve mogelijkheden bij projecten van Roer en Overmaas. Gemeente Valkenburg: 2 x per jaar netwerkbijeenkomst: scholen, gemeente en CNME. Gemeente Meerssen: onze organisatie is agendalid van het educatief overleg. Gemeente Eijsden: 2 x per jaar netwerkbijeenkomst: scholen, gemeente, IVN -Eijsden, Grueles en CNME Maastricht en regio. 3 NME aanbod voor het onderwijs In de Kaleidoscoop staat het NME-aanbod voor scholen voor primair onderwijs voor het schooljaar 2006/2007. Dit aanbod geldt ook voor de scholen in de regio. In totaal tekenden 25 regioscholen in voor 252 activiteiten (vorig jaar: 33 scholen en 353 activiteiten). CNME Maastricht en regio heeft een eigen NME-aanbod. De scholen maken regulier gebruik van de ondersteuning

12 (9 uur per week), die via het NME Atelier geboden wordt: advisering, uitleen van lesmateriaal en leskisten. Enkele scholen maken gebruik van het planten- en zaadassortiment, dat door CNME Maastricht geleverd wordt ten behoeve van de school(natuur)tuinen. Daarnaast kunnen de scholen gebruik maken van het aanbod van andere groene organisaties, dat in de Kaleidoscoop wordt gepresenteerd. Het gaat hierbij om 16 organisaties. Provincie/ Euregio In de provincie Limburg zijn op 12 plaatsen NME-centra, inclusief COS en gemeenten met een NME-consulent. Deze groep, genaamd POEL (Provinciaal Overleg Educatie Limburg) kwam 4x samen. Jaarverslag 2007 / Beleidsuitgangspunten en producten 11

13 Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 12 II ORGANISATIES EN LOCATIES STICHTING CNME Coördinatiegroep De Coördinatiegroep bestaat uit particuliere organisaties, die zich bezighouden met natuur- en milieueducatie en betrokken gemeentelijke diensten (zie bijlage 3). De werkzaamheden van de Coördinatiegroep doen zich vooral voor in de verschillende werkgroepen/projectgroepen. Effecten van deze samenwerking vindt u in dit jaarverslag o.m. bij Cursussen, Workshops, bij Voorlichting en Discussies en eveneens bij diverse beheerwerkzaamheden. Zie ook bijlagen 2, 3 en 4. Projectgroepen / werkgroepen: Werkgroep Lage Fronten: Natuurhistorisch Genoootschap Limburg, IVN Maastricht, Visstandverbetering Maas, CNME Maastricht. Ontwikkelingen in de Lage Fronten worden gevolgd, besproken en zonodig worden acties uitgezet. Werkgroep Groene Week De Groene Week wordt voorbereid door een werkgroep vanuit de Coördinatiegroep met vertegenwoordigers van IVN-Maastricht, Natuurhistorisch Genootschap, Velt Zuid-Limburg, Visstandverbetering Maas en CNME Maastricht. Dit jaar vond hij plaats rond Natuurtuinen Jekerdal Werkgroep Opbouw Natuurtuinen Jekerdal: hierin werken samen: vrijwilligers, IVN-Maastricht en CNME Maastricht. Werkgroep Ecologische visie Maastricht (Belvedère, Grensmaas, Grensschap Albertkanaal, Lage Fronten, Jekerdal, A2/Landgoederenzone). Hierin wordt in wisselende samenstelling al naar gelang het onderwerp samengewerkt door vrijwilligers, IVN- Maastricht, NHG kring Maastricht, Visstandverbetering Maas, Grensschap Albertkanaal, Gemeente Maastricht. Werkgroep Jaarlijkse Lezing en discussie: georganiseerd door IVN-Maastricht, Natuurhistorisch Genootschap kring Maastricht en CNME Maastricht, dit jaar over klimaatverandering Werkgroep Spelen in de natuur bestaat uit mensen van IVN Maastricht, Scouting Maastricht en regio, Visstandverbetering Maas, Stichting Trajekt en CNME Maastricht en regio. Er werden een aantal excursies georganiseerd, bijv. voor de Raad van het landelijk gebied. Scouting organiseerde een enquête over de behoefte van hun leden naar natuurlijke speelplaatsen. Op basis daarvan werd een aantal potentiële natuurspeelgebieden aangewezen. Werkgroep Nectarkroegentocht/klimaatdag, hierin werken samen: vrijwilligers, IVN-Maastricht en medewerkers Educatieve Boerderij Daalhoeve. Werkgroep Gouden Wereld is een Spelen in de natuur -werkgroep voor de ontwikkeling van een natuurspeelplaats in de wijk Daalhof, De werkgroep bestaat uit mensen van OBS Elckerlyc Goudenweg, Buurtplatform Belfort, Daalhof, Hazendans; Werkgroep kinderactiviteiten Belfort, Daalhof, Hazendans en CNME Maastricht en regio. Er werd een begin gemaakt met de aanleg van een natuurspeelplaats aan de Goudenweg. Werkgroep Dag van Het Park (Natuurmarkt: De Groene Loper). Bestaat uit vertegenwoordigers van diverse afdelingen van het IVN in Zuid-Limburg en het CNME. Tijdens de laatste zondag in mei wordt er een markt georganiseerd in het Jekerdalpark en de Natuurtuinen Jekerdal waarbij organisaties en andere groeperingen op het gebied van natuur- en milieu zich kunnen presenteren. In het Groenoverleg vindt regelmatig overleg plaats tussen de betrokken gemeentelijke diensten en CNME Maastricht. Overleg kinderboerderijen (Daalhof, Maasveld, De Heeg en andere organisaties, die met dieren werken zoals Dierenpark, Dierenasiel, Dierenambulance). Ook de kinderboerderij uit Lanaken, Pietersheim, is hierbij betrokken. De campagne Bezint eer ge begint, over de wijze waarop mensen met huisdieren dienen om te gaan als ze er geen plek meer voor hebben is succesvol gebleken. (Samenwerkingsverband Kinderboerderijen, Dierenasiel, Dierenpark en de Dierenambulance) De Dierenambulance vangt kleine huisdieren op en plaatst die weer. Kinderboerderijen en Dierenpark verwijzen voor aanschaf van huisdieren naar asiel (honden en katten) en naar de Dierenambulance (kleine huisdieren) Er worden beduidend minder dieren gedumpt en steeds meer mensen vinden de weg naar een tweedehands huisdier. Naast deze werkgroepen komt een aantal vertegenwoordigers van organisaties 2 keer per jaar bij elkaar in de Coördinatiegroep - vergadering om algemene zaken te bespreken en elkaar te informeren, bijv. via presentaties. Daarbij worden naargelang het onderwerp vertegenwoordigers van de gemeente Maastricht uitgenodigd. Verder wordt het jaarverslag van CNME Maastricht hier besproken. Een Voorbereidingsgroep, bestaande uit IVN - Maastricht, Natuurhistorisch Genootschap, gemeente Maastricht en CNME Maastricht, bereidt de werkzaamheden van de Coördinatiegroep voor en onderhoudt tussentijdse contacten. In de Coördinatiegroep werd dit jaar o.a besproken: Klimaatverandering (aan de hand van de film van Al Gore). Er was een presentatie van Stichting Het Limburgs Landschap.

14 Bestuur Het bestuur van CNME Maastricht wordt gevormd door: De heer V. Wiese, voorzitter De heer B. Wijnands, secretaris De heer A. Boersma, lid De heer G. Peters, lid De heer E. Klomp is in 2007 uit het bestuur getreden. Vanuit de gemeente werd Mevrouw J. Lamoré voorgedragen voor het bestuur. Directeur, de heer D. Shepherd. Het bestuur hield zich in 2007 in hoofdzaak bezig met een Strategische discussie over de toekomst van de organisatie, evaluatie van 10 jaar Convenant, diverse projecten, samenwerking met Natuur- en Milieuorganisaties, Jaarverslag, Jaarprogramma, Financiën en Bestuurlijk overleg met Gemeente Maastricht. Personele Omvang Er waren in het Centrum 8,6 formatieplaatsen aanwezig. 12 personen in dienst bij CNME Maastricht: 5 mannen en 7 vrouwen. In 1999 is Stichting CNME Projecten opgericht. Vanwege de B3-status (ambtenarenstatus) van CNME Maastricht is het bijna onmogelijk mensen in tijdelijke dienst aan te nemen zonder vergaande consequenties. Via Stichting CNME Projecten kan dit wel. Stichting CNME Projecten vormt fiscaal gezien een eenheid met CNME Maastricht en valt onder hetzelfde bestuur. Via Stichting CNME Projecten hebben 3 personen een vast dienstverband, heeft 1 persoon een tijdelijk dienstverband en waren er 3 personen via een oproepcontract. Er zijn dit jaar 2 nieuwe medewerkers aangenomen bij St. CNME Projecten. Een meewerkend voorman bij de beheerploeg van het CNME sinds februari en een assistent beheerder op de Educatieve Boerderij sinds oktober. Zoals bekend is de ID banen regeling afgeschaft. CNME Maastricht heeft dus de medewerkers in deze regeling moeten ontslaan. Via Stichting Phoenix kunnen deze mensen nog een aantal jaren bij CNME Maastricht worden gedetacheerd. Er waren 5 ID/Phoenixplaatsen. Inmiddels is één medewerker elders geplaatst na een proefplaatsing, en één medewerker is in de WIA terecht gekomen. Er waren bovendien twee personen werkzaam via Yonder/MTB. Emiel Braun, die via Yonder bij ons gedetacheerd was is in november helaas overleden. In totaal waren er dus 26 personen werkzaam in 2007: 13 mannen en 13 vrouwen. Twee medewerkers hebben in 2007 ontslag genomen. Inge Bartels (financiële administratie) en Weike Medendorp (consulent NME). In 2007 is dit intern opgevangen. Daarnaast is de directeur sinds september niet meer aanwezig geweest wegens ziekte. Ook in 2007 zijn er een aantal personen bij onze organisatie werkzaam geweest in het ecologisch beheer vanuit Randstad Rentree, in het kader van een reïntegratie traject. Het gaat om drie personen. Als stagiaires waren er: School: Beheer Educatieve Natuur Statenploeg Boerderij Tuinen singel Kantoor Helicon 1 Terra Nigra Jan Baptist 1 Cita Verde College Hoge School Zuyd 1 SOVSO St. Jozef 2 1 individueel SOVSO St. Jozef 6 groeps stage Maatschappelijke 1 stage Totaal: Daarnaast bood Boerderij Daalhoeve voor de Raad voor de kinderbescherming plaats aan zes jeugdige taakgestraften, die allen assisteerden bij terreinonderhoud, dierenverzorging en educatie. Vrijwilligers Het aantal vrijwilligers bij CNME groeit nog steeds. De afgelopen jaren is binnen de organisatie steeds meer ruimte gemaakt voor vrijwilligers; faciliteiten zijn meegegroeid. Praktische zaken als reiskosten, begeleiding en evaluatie zijn geregeld. Bij de beheerploeg werkt nu een unieke combinatie van vrijwilligers, mensen in een reïntegratietraject en stagiaires. Op Natuurtuinen Jekerdal werken vrijwilligers mee in administratie, beheer, voorlichting, ontvangst en verkoop en zorgen zo, samen met een professionele beheerder, voor onderhoud van de tuin en voor de publieksactiviteiten. Dit jaar is op de Natuurtuinen gestart met onderwijsactiviteiten (les Heksendiploma) en ook hierbij ondersteunen vrijwilligers. De coördinator vrijwilligerswerk participeert in het netwerk/overleg vrijwilligersorganisaties in Maastricht. In dit overleg wordt onder meer de MADD Maastricht voorbe- Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 13

15 Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 14 reid; CNME nam in dat kader in 2007 deel aan een door Maastricht georganiseerd forum met jongeren, gericht op de nieuwe Maatschappelijke Stages voor scholieren. De netwerkorganisaties hebben in 2007 eerste afspraken gemaakt over dit nieuwe fenomeen; zij gaan gezamenlijk hun stageplekken aanbieden aan de Maastrichtse scholen. De Nationale Natuurwerkdag, bedoeld om aandacht te vragen voor vrijwilligers en werken in de natuur, werd in Maastricht uitstekend bezocht. VRIJWILLIGERS Boerderij Natuurtuinen Jekerdal Natuurtuinen Open dag NME Atelier Natuurgebieden TOTAAL: Reïntegratie Vrijwilligerswerk en reïntegratie liggen, zo blijkt in de praktijk, vaak dicht bij elkaar. Al een paar jaar benaderen met name welzijnsorganisaties (Trajekt, Leger des Heils, Vijverdal) CNME met het verzoek, vrijwilligerswerk open te stellen voor mensen die op weg zijn naar regulier werk. Dit gebeurt vooral op de Natuurtuinen. Vrijwilligers die bij CNME Maastricht en regio aankloppen doen dat vanuit verschillende motieven. Een zinvolle activiteit na de vut, de natuur beter leren kennen, maar ook werkervaring opdoen zijn gangbare drijfveren. Al een paar jaar is er binnen de organisatie plaats voor mensen in een moeilijke positie, die hun weg terug naar de maatschappij zoeken. Scholing De volgende scholingsbijeenkomsten werden bezocht: Interne scholing voor beheermedewerkers: ecologisch beheer bij CNME. 2 medewerkers behaalden het diploma BedrijfsHulpVerlening Klimaatsymposium CSO Interne scholing werken met de nieuwe website: 2 bijeenkomsten De tentoonstelling in het NAI De eetbare stad, over voedsel en de stad, werd door onze consulenten bezocht. Een presentatie over Nationaal Landschap Zuid Limburg in Valkenburg door VVV Zuid Limburg. De promotie van Dieuwke Hovinga: NME leertrajecten duurzame ontwikkeling. Diverse bijeenkomsten nieuwe landelijke Nota NME. Binnenstadconferentie gemeente Maastricht. Bijeenkomst Kunstverdubbelaar in Theater aan het Vrijthof Maastricht. Studiedag i-fabriek over de creatieve stad van Belvedère. Bezoek Stichting Oase in Beuningen Studiedag Zeldzame Huisdierrassen Stadsvogelconferentie Amersfoort Symposium Vrienden van het platteland (educatie-adviezen) Workshop Voeding landbouwhuisdieren (Gezondheidsdienst voor Dieren) Workshop Parasietenbestrijding kleine herkauwers (Gezondheidsdienst voor Dieren) Workshop Schrijven op AVI-niveau Publiciteit en PR Nieuwsbrieven De Nieuwsbrief van CNME Maastricht is in maal uitgekomen. De oplage van het voorjaars-, zomer-, herfsten winternummer was 700 stuks. Website In 2007 waren er zo n unieke bezoekers (ruim 60 % méér dan in 2006). Het totaal aantal pageviews ligt rond de Het is heel duidelijk dat de website een centralere rol heeft gekregen in de informatievoorziening naar derden. Iedere maand scoren we weer meer unieke bezoekers. Bij uitleen van materialen uit het NME Atelier wordt zeer regelmatig gereserveerd via de website. Bovendien heeft iedere bezoeker van de website de mogelijkheid om zich in te schrijven voor de digitale nieuwsbrief. We versturen deze digitale nieuwsbrief naar ongeveer 320 personen en organisaties (alle scholen Maastricht en regio, natuurgidsen, natuurouders en ongeveer 180 externe aanmeldingen via de website). CNME in druk De Dag van het Park (27 mei) is uitgebreid in de pers aan bod geweest: een live-interview op Maastricht moet je horen en diverse publicaties in de week- en dagbladen. Over de herinrichting van de Lage Fronten verschenen verschillende artikelen in Dagblad de Limburger. Een interview voor Binnenlands Bestuur over de Maastrichtse natuurspeelplaatsen. Een artikel in het tijdschrift Groen over de Maastrichtse aanpak van spelen in de natuur. Weekblad De Ster publiceerde een artikel over het duurzame gebouw van Natuurtuinen Jekerdal.

16 CNME in beeld TV Maastricht besteedde in 2007 aandacht aan CNME in de volgende items: In Uitvoering: het belang van groen in de stad. Stadslicht: Energysurvival, regionale voorronde op Maasveld. Stadslicht: bezoek Sappi papier, ivm levering van warmte aan Mosaeforum (KRO s Energysurvival) Schapentrek Pietersberg. Vitrienuitzending: Muurhagedis in de Hoge Fronten. Vitrienuitzending: Natuurlijk tuinieren vanuit Natuurtuinen Jekerdal. Boomfeestdag in Malberg. De Hondendag 2007 op de Educatieve Boerderij. Interview op L1 over de bloemrijke wegbermen langs het L1-gebouw, die wij beheren. Locaties De volgende locaties horen bij CNME Maastricht: Educatieve Boerderij Daalhoeve aan de Romeinse Baan in Daalhof Kantoor, NME Atelier, Beheerploeg: Statensingel 138 Natuurtuinen Jekerdal, Drabbelstraat Educatieve Boerderij Daalhoeve aan de Romeinse Baan in Daalhof. Een bijzondere plek waar kinderen en volwassenen ervaringen kunnen opdoen met en informatie krijgen over dieren en allerlei aspecten van natuur- en milieueducatie op en rond de boerderij. De Boerderij is een oude carréhoeve met Nederlandse landbouwhuisdieren en ligt op een unieke locatie: midden in de wijk, goed bereikbaar en laagdrempelig door het vrij toegankelijke karakter. CNME Maastricht huurt het gebouw van de Gemeente Maastricht. Multifunctionaliteit en activiteiten In 2007 zijn er diverse voorzieningen gemaakt om de toegankelijkheid, aantrekkelijkheid en veiligheid te vergroten. Er werd extra noodverlichting aangebracht, een brandmeld- en alarminstallatie geplaatst en groot onderhoud gepleegd aan de erfafscheidingen. In 2007 is de doelstelling van de boerderij verbreed. De boerderij heeft een prominente plaats in de omliggende buurten ingenomen. Veel verschillende doelgroepen maakten gebruik van de boerderij. Het ene samenwerkingsproject trok het andere aan. Naast Buurtplatform, Werkgroep kinderactiviteiten, wijngilde, winkeliersvereniging en Mik werken we nu ook samen met Carnavalsvereniging Torenduifkes en Stichting Kankerbestrijding. Door de uitbreiding van ruimte binnen het pand liggen er mogelijkheden. Bij voorkeur werden en worden alle samenwerkingsverbanden geheel of gedeeltelijk in een educatief kader gegoten, zodat het binnen de doelstellingen en het activiteitenaanbod van de boerderij past. Een van de doelen van 2007 was om meer ouderen op de boerderij te ontvangen en daar een goed aanbod voor te hebben. Dit resulteerde in 2007 in het pilotproject Anderen op de boerderij, in samenwerking met Buurtplatform, de Heemkundevereniging en 2 oma s uit de wijk; dit project zal in 2008 voortgezet worden. De samenwerking met het IVN Maastricht resulteerde in een klimaatdag, Deze dag zal in 2008 wederom plaatsvinden gecombineerd met de nectarkroegen-fietstocht en het zwaluwenproject. Het zwaluwenproject was een groot succes. We plaatsten een camera bij een boerenzwaluwnest en hadden daardoor live zicht op de jonge dieren. Dit project zal met informatie en tentoonstellingsmateriaal worden uitgebreid in De workshop Dierenfotografie was goed bezocht en zal in 2008 herhaald worden. De intensieve samenwerking tussen boerderij Daalhoeve, Buurtplatform Belfort-Daalhof en de werkgroep Kinderactiviteiten Daalhof-Belfort-Hazedans resulteerde dit jaar in een aantal gezamenlijke buurtactiviteiten: de Paas/lente-activiteit met 250 bezoekers, de Ambachtelijke markt tijdens de braderie van Daalhof, het Afvalfeest/sjiek en sjoen tijdens het jubileum van de Kennedyschool, de inmiddels beroemde en beruchte Griezeltocht van Daalhof op 17 november (312 deelnemers), het Sinterklaasfeest op 5 December (254 bezoekers) en op 23 december de December-sfeermiddag. Deze samenwerking wordt in 2008 voortgezet. Voor het uitdragen van het gedachtegoed van Spelen in de natuur en het verbeteren van de samenwerking tussen de verschillende doelgroepen is de boerderij een samenwerking aangegaan met de Elckerlycschool, Buurtplatform Daalhof-Belfort en de werkgroep kinderactiviteiten Daalhof-Belfort-Hazedans om een natuurspeelplaats te ontwikkelen aan de Goudenweg: De Gouden Wereld In 2007 was het Gilde 'de Wijngaert' weer actief op de Boerderij met diverse activiteiten voor wijkbewoners en andere belangstellenden. Op 21 oktober was er de jaarlijkse Appeldag, ditmaal in combinatie met de familie-sprookjeswandeling van de werkgroep kinderactiviteiten (342 bezoekers). Op 21 oktober was het weer Zuurkooldag (211 bezoekers) op de boerderij. Natuurlijk kon er door de bezoekers zelf meegedaan worden. Deze middag stond in het teken van het bewaren van voedsel. In 2008 zal de bijbehorende expositie verder uitgebouwd worden. Er waren ook nog een aantal andere grote activiteiten: Februari: Vogels in de winter April: Lenteactiviteit Juni: Schaapsscheerfeest Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 15

17 Juni: Nationaal Kinderboerderijweekend Augustus: Kriebelfeestje September: Hondenfeessie grootste deel waren dat kleine knaagdieren en konijnen. De aanbieders werden allemaal doorverwezen naar de Dierenambulance. Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 16 Het MIK (Maatwerk In Kinderopvang) had in 2007 weer buitenschoolse opvang in een van de leslokalen op dinsdagen en donderdagen. In 2008 zal deze samenwerking worden voortgezet en mogelijk uitgebreid. Verder was er natuurlijk weer een breed aanbod aan educatieve programma s voor het basisonderwijs (zie bijlage 4) Stagiaires, vrijwilligers en taakgestraften Educatieve Boerderij Daalhoeve is een gecertificeerd opleidingsbedrijf en was in 2007 aanbieder van 14 stageplaatsen; 4 stagiaires Cita Verde college Limburg 1 stagiaire (individueel) St. Jozef 6 stagiaires (in groepsstage) St. Jozef 2 stagiaires Terra Nigra 1 stagiaire (maatschappelijke stage) Bonnefanten college Verder is de Boerderij ook een werk-, leer- en ervaringsplek voor vrijwilligers (wijkbewoners, geïnteresseerden, Trajekt, etc.) en voor jeugdige taakgestraften via de Raad voor de Kinderbescherming. In 2007 waren er 9 vrijwilligers werkzaam en bood de Boerderij plaats aan 6 jeugdige taakgestraften, die allen assisteerden bij terreinonderhoud, dierenverzorging en educatie. Beheer en dierenbestand Voor het beheer werd zorg gedragen door 1 fulltime beheerder en 3 parttime assistent-beheerders, geholpen door talrijke stagiaires en vrijwilligers. In 2007 bood de boerderij tijdens schoolvakanties pension voor konijnen en cavia s. Er kwamen in totaal 53 dieren in pension. Er werden voor educatieve doeleinden 5 maal een konijn, en 7 maal een cavia uitgeleend. Leeractiviteiten basisonderwijs Op boerderij Daalhoeve is er een lesaanbod voor het basisonderwijs. In het schooljaar 2006/2007 zijn op en rond de boerderij 169 groepen actief geweest, waarvan 71 uit de regio. Een groot deel van de lessen zijn zelfdoe-lessen, ontwikkeld door medewerkers van CNME Maastricht en regio, maar uitgevoerd door de leerkracht zelf. De leerkrachten, hulpouders en begeleiders, die de zelfdoe- lessen op de boerderij uitvoeren, krijgen hiervoor ondersteuning en begeleiding. De lessen zijn gerelateerd aan de Kerndoelen Primair Onderwijs en zijn zo opgezet, dat er voor alle groepen (1 t/m 8) een aanbod is. De Zelfdoe les Een boterham met kaas werd geheel vernieuwd. Kantoor, NME Atelier, Beheerploeg: Statensingel 138 Op de Statensingel 138, tegen de Hoge Fronten aan, zijn te vinden: In het voorjaar en in de late herfst kreeg de boerderij wederom te maken met maatregelen in verband met de vogeltrek en de daaruit voortkomende dreiging van vogelgriep. Hierdoor bleef het pluimvee enkele weken in het voorjaar en ruim een maand in het najaar opgehokt. Ook kreeg de boerderij in 2007 weer te maken met maatregelen in verband met een andere dreigende besmettelijke dierziekte: bluetongue. Alle herkauwers werden preventief behandeld. Doordat er dit jaar landelijk een veel hogere besmettingsgraad was dan in 2006, bleef de boerderij niet gespaard: er werden 4 schapen daadwerkelijk ziek waarvan er 1 is gestorven. Eind 2007 waren er 23 grotere dieren op de Boerderij (1 koe, 2 varkens, 6 melkgeiten en 1 bok, 7 landgeiten, 6 schapen). Daarnaast waren er nog 95 kleinere dieren (12 konijnen, 13 cavia s, 11 kleine knaagdieren (ratten, muizen, hamsters), 27 hoenders, 9 watervogels, 21 volièrevogels en 2 katten). Een totaal van 118 dieren. In 2007 werden er circa 140 dieren aangeboden, voor het - NME Atelier, uitleen van leskisten, NME materialen etc. Hier staat ook het gereedschapsdepot van het IKL, dat door scholen en vrijwilligers geleend wordt ten behoeve van beheerwerkzaamheden. - De ruimten voor de beheerploeg en hun voertuigen en gereedschappen. - Bureauruimte voor directie en administratie, consulenten NME, beheerder Hoge Fronten en educatief medewerker van Arknature. Natuurtuinen Jekerdal, Drabbelstraat In 2007 kregen de Natuurtuinen Jekerdal meer bekendheid als publiekscentrum. We kijken tevreden terug op een geslaagd seizoen met in de zomer een openstelling van vier dagen in de week en een gevarieerd activiteitenprogramma. De instructieruimte werd weer gebruikt voor cursussen, workshops en open dagen. Ook is deze ruimte de uitvalsbasis van IVN Maastricht. IVN Maastricht biedt een uitgebreid programma aan vanuit deze locatie, met cursussen als Natuurlijk tuinieren en Vogels herkennen.

18 De ruimte wordt verhuurd aan groene organisaties, maar ook bedrijven en overheden maken gebruik van onze groene vergaderlocatie. De ruimte werd 53x verhuurd, aan 19 verschillende groepen. mozaïek in de kas, wilgenmanden vlechten, boomnesten maken, het Jekerdalpark en het beheer van de stenig milieu s. Ook vond er een workshop oeractiviteiten plaats. Vrijwilligers en teamleden hebben gezamenlijk gezorgd voor de openstelling. Ook de lijst met activiteiten is indrukwekkend. IVN Maastricht organiseerde het hele jaar door workshops, cursussen en excursies; werkgroepen gebruiken de ruimtes. Visstandverbetering Maas organiseerde een jeugdcursus. Natuurtuinen Jekerdal had zelf een uitgebreid programma: totaal verzorgden we 15 workshops, 11 excursies en 6 speciale zondagen (Groene Loper, Draken en Slangen, Nectarkroeg weekend (tevens Opening infobordjes route Natuurtuinen), Groene Week, Limburgse Open Tuindagen, Duurzaam Bouwen). Op 3 woensdagen per maand vond de kinderactiviteit De Kindertafel plaats. Hier staat centraal bezig zijn met en in de natuur voor kinderen van de onderbouw. Op de vierde woensdag van de maand startte er een nieuwe kinderactiviteit De Buitenbeentjes, die zich meer richt op de middenbouw van het basisonderwijs. Hierbij hoort actiever en stoerder buiten bezig zijn met de natuur. Ook draaide het Kindernatuuratelier 2 cursussen van 10 lessen op zaterdag. Hierbij draait het om een combinatie van kunst en natuur. Ook werden er een aantal kinderfeestjes verzorgd. Wandelaars, fietsers en geïnteresseerden bezochten de tuinen. Gastheren en vrouwen heetten de bezoekers welkom, en voorzagen hen van informatie en een kop koffie. Het verkoopaanbod werd in 2007 weer uitgebreid. Naast de zadenverkoop en educatieve materialen zijn nu ook verschillende wandelroutes van de directe omgeving beschikbaar. In het voorjaar werden er speciale plantenverkoopdagen gehouden. Ook werden er verschillende soorten nestkasten tentoongesteld. Dit alles was mogelijk door de inzet van veel vrijwilligers (40 personen), het team en vooral ook de nieuwe beheerder. Omdat in de Natuurtuinen door zoveel verschillende mensen wordt gewerkt is een goede informatie-uitwisseling belangrijk. Voor alle werkdagen zijn draaiboeken ontwikkeld. Vrijwilligers en medewerkers communiceren deels via logboeken. Ook worden al onze vrijwilligersactiviteiten apart met hen geëvalueerd. Elke groep (tuinvrijwilligers, moestuinvrijwilligers, gastheren/gastvrouwen en de vrijwilligers kinderactiviteiten) evalueert 2x per jaar. Ook is een goed monitorsysteem opgezet; bezoekers, verkopen en activiteiten worden geregistreerd. Gebieden in beheer bij CNME Maastricht en regio CNME Maastricht en regio beheert de volgende stadsnatuurgebieden: Lage Fronten Jekerdalpark Regenwatervijver Amby Bos Vaeshartelt Weide Campagne Natuurpark Nazareth Natuurtuinen Jekerdal (2 hectare, zie elders) Hoge Fronten Lage Fronten en spoorwegemplacement (Park & Walk Cabergerweg) (4 hectare) De Lage Fronten zijn deels eigendom van de gemeente Maastricht. In dit deel van het gebied voert CNME al jaren beheerwerkzaamheden uit, om de natuurwaarden in stand te houden. Vanaf 2007 voeren we ook het natuurbeheer op het spoorwegemplacement uit, voor de terreineigenaar NS Poort. Het betreft compensatie voor Park & Walk Cabergerweg (vijf jaar). In 2006 was het gebied nog sterk aan het dichtgroeien. Door de beheerwerkzaamheden was er in 2007 een geweldige bloei van wilde planten. Ook de reptielen hebben zich al verder in het gebied verspreid. Jekerdalpark (8 hectare) Sinds 2006 heeft het CNME het park in beheer. Het is gelegen op de overgang tussen de binnenstedelijke stadsparken en het landelijke Jekerdal. Grote oppervlakten voormalige landbouwgrond zijn nu openbaar toegankelijk. In deze delen worden door middel van maaibeheer soortenrijke graslanden ontwikkeld. In 2007 bepaalden rode klavers en gele ratelaars het bloemrijke beeld. Het beheer wordt uitgevoerd op basis van het meerjaren uitvoeringsplan groene elementen Jekerdalpark (Bosgroep Zuid Nederland 2005). In 2007 is alle beheer door de eigen ploeg van het CNME uitgevoerd onder begeleiding van de eigen ecoloog. Er waren geen externe aannemers meer bij betrokken. Er is nu meer kwaliteit in het beheer gekomen, onder andere door de introductie van gefaseerd maaibeheer. Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 17 Scholing neemt een belangrijke plek in bij de Natuurtuinen. De vrijwilligers van de tuinen zijn dit jaar vooral geschoold tijdens het werk. Hierbij kwam o.a. aan bod: wilgenwerk,

19 Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 18 Regenwatervijver Amby en het aangrenzend bosplantsoen Heukelstraat en Ambyerstraat (6 hectare) Het begrazingsbeheer met behulp van de rondtrekkende schaapskudde onder begeleiding van de herder is voortgezet. Het aanvullende maaibeheer is structureel geworden om het gebied voldoende open te houden. Ook het bosbeheer is voortgezet. Drie klassen van de Basisschool Amby werkten mee en kregen waarneemlessen. Bos van Vaeshartelt (5 hectare) In het voorjaar is hier een prachtige voorjaarsflora te bewonderen (Bosanemoon, Sleutelbloem, Eenbes). Bij het omvangrijke bosbeheer van 2006 is zeer zorgvuldig en alleen plaatselijk gewerkt. Daardoor is de variatie in het bos toegenomen. Bovendien zijn diverse bosranden gevarieerder geworden. Weide Campagne (2 hectare) Dit terreintje van 2 ha wordt tweemaal per jaar gemaaid waarbij het maaisel wordt afgevoerd. Doel is een versnelde ontwikkeling naar een soortenrijker grasland. Na de tweede maaibeurt eten de schapen de nagroei weg. Uit ervaring weten we, dat dit een uiterst gunstig effect heeft op de gewenste ontwikkeling. Dit maaibeheer gebeurde op basis van een tijdelijke subsidie voor inhaalbeheer, die in 2006 afliep. Na deze inhaalslag ligt het gebied er veel beter bij. We stellen ons ten doel dit extra maaibeheer de komende jaren voort te zetten. Natuurpark Nazareth (15 hectare) Natuurpark Nazareth is een jaarrond begraasd Natuurpark aan de noordzijde van de stad. Na de pionierfase neemt de natuurlijke variatie snel toe, waarbij vooral de bloemenrijkdom in de zomer spectaculair te noemen is. Er wordt bij het beheer samengewerkt door CNME Maastricht, Stichting Het Limburgs Landschap en Buurtbeheerbedrijf Nazareth. Hoge Fronten (15 hectare) vormen een groeiplaats die vergelijkbaar is met natuurlijke rotsen en grotten. Door de beschutte ligging is het er ook altijd warmer dan in de omgeving. Muurhagedis, Grasklokje en Muurleeuwenbek komen voor op de muren. Vleermuizen, Kerkuil en vlinders overwinteren in de ondergrondse gangen. Geelhartje en Vroedmeesterpad komen voor in de warmere grachten. Helaas weinig zon voor de Muurhagedis In 2007 waren de weersomstandigheden voor de Muurhagedis niet zo optimaal; veel regen, weinig zon. Jaar in jaar uit worden in de Hoge Fronten de Muurhagedissen geïnventariseerd, door medewerkers en vrijwilligers van CNME. In de resultaten is duidelijk terug te zien dat de ongunstige weersomstandigheden in 2007 een negatieve invloed op de aantallen heeft gehad. Aan het einde van dit jaar kon de schatting gemaakt worden, dat er in totaal 384 exemplaren voorkomen, waarvan ca. 159 adulten. Verder werden er ca. 185 subadulten (dieren die in 2006 geboren zijn) gezien. Er werden dit jaar slechts 40 juvenielen (jonge dieren) geteld, als gevolg van de ongunstige weersomstandigheden. Tabel: Aantal Muurhagedissen in de afgelopen jaren in de Hoge Fronten. Jaar Adulten Subadulten Juvenielen Totaal De Muurhagedis komt buiten de Hoge Fronten ook in de Lage Fronten, Spoorlijn Boschpoort, en op verschillende bedrijfsterreinen in Bosscherveld voor. CNME is nauw betrokken bij de ontwikkelingen en het beheer in deze gebieden. Over De Hoge Fronten verschijnt elk jaar een apart jaarverslag. Een aantal hoogtepunten uit 2007: Een bijzonder gebied voor Maastricht en CNME Het kantoor van CNME Maastricht ligt vrijwel in de Hoge Fronten. Daardoor is het gebouw een ideale uitvalsbasis voor het uitvoeren van de beheerwerkzaamheden en educatieve activiteiten. Ook kan er snel ingesprongen worden op calamiteiten. De Hoge Fronten is een Beschermd Natuurmonument en Rijksmonument. De vestingwerken Maaibeheer geïntensiveerd De vegetatie in de Hoge Fronten ontwikkelt zich goed. Sinds 2002 wordt de begrazing aangevuld met maaibeheer. De oppervlakte die gemaaid wordt, werd in 2007 weer uitgebreid. Daarnaast bezoekt ook de kudde Mergellandschapen de Hoge Fronten drie maal per jaar. Vooral in de afgesloten gracht, het hondenlosloopgebied, Bastion Holstein en de ingang bij Statensingel 138 zijn de resultaten zichtbaar. Zo heeft dit jaar de Borstelkrans zich massaal uitgebreid in de afgesloten gracht. Het maaibe-

20 heer kan ook een positieve invloed hebben voor de muurhagedis. De hoge, ruigere vegetaties hebben nu plaats gemaakt voor lagere, bloemrijkere vegetaties die voor de muurhagedissen een stuk aantrekkelijker zijn. Flora en fauna Jaarlijks worden de vlinderstand en vleermuizenstand geïnventariseerd door leden van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg. In 2007 heeft er tevens een bijenonderzoek plaatsgevonden. De resultaten hiervan kunt u lezen in het Jaarverslag Hoge Fronten 2007 dat in de loop van 2008 uitkomt. De Hoge Fronten: decor voor verschillende activiteiten In de Hoge Fronten vindt een grote verscheidenheid aan activiteiten plaats. Bijvoorbeeld: Stichting Maastricht Vestingstad organiseert wekelijks cultuurhistorische rondleidingen. VVV Maastricht organiseert avonturentochten voor onder meer personeelsuitjes en verjaardagsfeestjes. Trajekt organiseert buitenactiviteiten voor kinderen in de spannende omgeving van de Hoge Fronten. CNME Maastricht richt zich in de eigen activiteiten op de natuurkant van het gebied. Zo vonden er drie natuurexcursies plaats met de thema s vogels, muurhagedis en natuur/ cultuur. Deze natuurgerichte excursies hadden een totaal van 34 deelnemers. CNME bezoekt ook de Hoge Fronten tijdens cursussen en workshops. We organiseerden dit jaar weer vier vrijwilligersdagen en vijf adoptielessen. Op 3 november nam CNME deel aan de Nationale Natuurwerkdag, met 85 deelnemers. Lindefeestjes organiseerde er verjaardagspartijtjes Jaarverslag 2007 / Organisatie en locaties Stichting CNME 19 Aandacht voor de vestingwerken In 2007 is er door de gemeente Maastricht gestart met de consolidatie van Bastion Saxen, fase 1. De consolidatie wordt ecologisch begeleid door CNME Maastricht. De beschermde planten op de muur zijn gemarkeerd of uitgestoken en in depot geplaatst. Aan het einde van de werkzaamheden worden ze weer terug geplaatst op de muur. In 2008 zal vervolgens de consolidatie van contrescarpmuur van Bastion Erfprins plaatsvinden. Eind 2007 is er weer een hoogwerker ingezet om de muren en taluds te ontdoen van struiken en boompjes.