Voorkomen van ondervoeding bij ouderen Een zorg voor ons allen

Transcriptie

1 Voorkomen van ondervoeding bij ouderen Een zorg voor ons allen Dr. Canan Ziylan, voedingswetenschapper Onderzoeker Kenniscentrum Zorginnovatie Docent HBO Verpleegkunde Nursing Experience, Ede, 6/7 december 2017

2 Promotieonderzoek Wageningen Universiteit Prof. dr. Lisette de Groot Dr. Annemien Haveman-Nies Dr. Stefanie Kremer

3 Laten we meteen uw startkennis meten! Pak je mobiel Ga naar kahoot.it Vul de pincode in op je scherm Kies een gebruikersnaam Start! Je krijgt punten voor het aantal goede antwoorden én voor de snelheid waarmee je antwoordde

4 Ondervoeding in verschillende settings H 33% in thuiszorg 25% in ziekenhuis VPH 15% in verpleeghuis Bron: Schilp et al., 2012

5 Verschillende oorzaken Fysiologisch Psychisch Sociaal Medisch Afnemende smaak en geur Depressie Boodschappen doen Kauwproblemen Verminderde mobiliteit Angst Mogelijkheid om eten te bereiden Slikproblemen Vertraagde opname voeding Eenzaamheid Financiële status/armoede Ziekte Ontregeling van het verzadigingsgevoel Veranderingen in de levenssituatie Minder dagelijkse dingen kunnen uitvoeren Medicijnen Minder maagzuur Verdriet Alleen eten Alcoholverslaving Minder vetvrije lichaamsmassa Zwaarmoedigheid Dementie Bron: Website Stuurgroep Ondervoeding

6 en veel negatieve gevolgen Meer sterftegevallen Meer kans op complicaties Verergering onderliggende ziekten Verminderde wondgenezing / grotere kans op decubitus Gevolgen Afname kwaliteit van leven (onder andere door uitputting en lusteloosheid) Meer kans op infecties (door verminderde darmwerking en verlaagde weerstand) Multimorbiditeit Afname gewicht spiermassa: afname ADL Bron: Website Stuurgroep Ondervoeding

7 Wanneer is iemand ondervoed? Ondervoeding bij ouderen ouder dan 65 jaar: Onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 10% in de laatste zes maanden en/of Onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 5% in de laatste maand en/of BMI lager dan 20

8 Bij ondervoeding zijn eiwitten belangrijk Eiwitten: bouwstoffen voor spieren Ouderen moeten meer eiwitten consumeren dan volwassenen

9 Eiwitten zijn de bouwstoffen van spieren

10 Verminderde opname en aanmaak bij ouderen MINDER MEER MINDER LAGERE OPNAME

11 Belangrijke vragen vóór eiwitverrijking Wat zijn de huidige maatregelen tegen ondervoeding rondom vroege herkenning en diagnose? In hoeverre zijn deze haalbaar in de praktijk? Doel: Bestuderen van ervaringen van professionals rondom ondervoeding bewustzijn, monitoring en behandeling van ondervoeding.

12 We hebben goede richtlijnen in NL

13 Behandeling Monitoring Bewustzijn

14 Interviews met 22 professionals Voeding (n=9) diëtisten, maaltijddiensten Zorg (n=9) wijkverpleegkundigen en verzorgenden, huisartsen, praktijkondersteuners Onderzoekers (n=4)

15 Behandeling Monitoring Bewustzijn

16 Verslechterd eetgedrag sluipt erin Veel mensen zeggen ik heb geen eetlust meer, geen dorstgevoel meer, dat merken ze vaak wel. Maar daar denken ze zelf niet echt over na, meer als ik daar ben. En daarnaar vraag en dat ze dan pas zeggen 'oh ja dat is wel waar'. Diëtist

17 Gewichtsverlies is normaal? Ze zien gewichtsverlies niet echt als een probleem, ze accepteren gewoon van, nou ja, dat hoort er gewoon bij, ik word ouder, ouderdom komt met gebreken. Onderzoeker

18 Als iemand niet piept De mensen piepen niet, dus die komen niet, die zeggen van 'oh wat ben ik ondervoed', dat is natuurlijk een probleem. En als mensen te licht zijn, dan ben je eigenlijk al blij, want dat is wel gunstig voor heel veel kwalen. Dus daar zit wel een probleem. Huisarts

19 Behandeling Monitoring Bewustzijn

20 Dus... waar komt het op neer? Actievere rol in signaleren en monitoren van professionals rondom ouderen Maar welke professionals dan? Volgens diëtisten & onderzoekers: huisarts & thuiszorg Volgens huisartsen: thuiszorg Volgens thuiszorg: ja waarschijnlijk wij maar... geen tijd

21 En hoe moet dat monitoren dan gebeuren? Weer verschillende meningen / visies: Diëtisten & onderzoekers: SNAQ65+ Huisartsen: een vragenlijst Thuiszorg: observatie

22 Maar vertrouwen op klinische blik is risicovol! Als ze mensen echt op de weegschaal zetten, dan kun je het eerder inschatten, maar voordat je ziet dat iemand echt afgevallen is aan lichamelijke kenmerken, dan is iemand al meerdere kilo's afgevallen. En in het geval van sarcopenie, als er een verandering is van lichaamssamenstelling, dan zie je dat ook niet aan de weegschaal. Diëtist

23 Zie dwarsdoorsnede van deze dijbenen vet vet spier Gelijke BMI spier Jong volwassene, 25 jaar Oudere, 63 jaar

24 Verlies spiermassa gaat snel! Een gezond mens verliest bij een week verplichte bedrust 1,5kg spiermassa; bij ouderen kan dat nog meer zijn. Ouderen hebben 12 tot 24 weken nodig om 1.5 kg aan spieren op te bouwen d.m.v. 2 wekelijkse krachttraining in combinatie met eiwitsuppletie Bron: Drummond et al. (2012); Tieland et al. (2012)

25 Daarom belangrijk om er op tijd bij te zijn! Bewezen baten van (medische) voeding bij ondervoeding: Minder sterfte Minder heropnames Minder complicaties Financiële baten Kortere ziekenhuisopname Ondervoeding kost 1,8 miljard per jaar! SEO (2014); Milne et al. (2009)

26 Behandeling Monitoring Bewustzijn

27 Personaliseren en verantwoorden Iets dat je vaak ziet is dat er veel smaken drinkvoeding zijn die cliënten niet lusten, maar als je verder kijkt, zijn er altijd twee of drie smaken die redelijk zijn. Je moet deze mensen uitleggen dat het een zoektocht is, en hen motiveren om door te gaan tot ze een smaak vinden die ze wel lekker vinden. Ze moeten niet bij het eerste smaakje al opgeven. Diëtist

28 Behandeling te laat, maakt het heel lastig Het moment van inschakelen is soms toch wel wat aan de late kant, waardoor mensen al wat verzwakt zijn en het eten al flink minder is geworden, waardoor het moeilijker is om ze weer uit dat dal te krijgen. Diëtist

29 Conclusie

30 Hoe kunnen we het beter doen? Klinische blik Beoordelen van het uiterlijk van de cliënt, op basis van professionele kennis en inzicht. Geen betrouwbare manier om ondervoeding vast te stellen, wél een hulpmiddel. Screenen Het onderzoeken van cliënten met (risico op) ondervoeding, door middel van een screeningsinstrument SNAQ 65+ voor ouderen in de eerstelijnszorg en de thuiszorg (MUST wordt ook gebruikt in sommige ziekenhuizen) SNAQ RC voor ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen (RC staat voor residential care)

31 Wat zijn de symptomen? Mager uiterlijk Dof en futloos haar Slechte eetlust Losse huid door weinig onderhuids vet Droge, schilferige en weinig elastische huid Zwarte kringen onder ogen Algemene malaise, moeheid Gespannen huid door oedeem Rode, warme of klamme huid (koorts) Koude, bleke huid en soms blauwe plekken Somber en/of lusteloos Bron: Website Stuurgroep Ondervoeding

32 Snelle, praktische signalen bleke huid, doffe ogen ring is te ruim etenswaren zijn over de datum koelkast is leeg Komt iemand het huis niet uit? Komt iemand somber over? Is iemand opvallend minder gaan eten? Gaan kleren losser zitten? Zit een broekriem te los? Zit een horloge te los? Bron: Website Stuurgroep Ondervoeding

33 Proactief screenen naast het signaleren Eerstelijn en thuiszorg: SNAQ 65+ Bestaat uit 2 tot 4 stappen, 1x per maand herhalen: 1. Gewichtsverlies bepalen 2. Bovenarmomtrek meten 3. Vragen naar eetlust en functionaliteit (ADL) 4. Behandelbeleid bepalen Lees wat bij elke stap staat beschreven en volg de instructies die op de cliënt van toepassing zijn

34 Stap 1 Gewichtsverlies bepalen Bent u onbedoeld 4 kg of meer afgevallen in de laatste 6 maanden? Nee minder dan 4kg naar stap 2 Ja 4kg of meer naar stap 4 Als de cliënt niet weet of hij in deze periode is afgevallen, vraag dan of: kleding ruimer is gaan zitten de riem een gaatje strakker moet het horloge ruimer om de pols zit Nee op al deze vragen naar stap 2 Ja op één van deze vragen: naar stap 4

35 Stap 2 Bovenarmomtrek meten

36 Stap 3 Vraag naar eetlust en stel functionaliteit vast Had u afgelopen week een verminderde eetlust? Kunt u een trap van 15 treden op en af lopen zonder te rusten? Nee naar stap 4 Ja naar stap 4 Ja + Nee naar stap 4 * Als de cliënt geen trap meer loopt, vraag dan of: Kunt u vijf minuten buiten lopen zonder te rusten? of bij rolstolafhankelijke cliënten: Kunt u uw rolstoel vijf minuten aanduwen zonder te rusten?

37 Stap 4 Behandelbeleid bepalen niet ondervoed risico op ondervoeding ondervoed geen actie geef informatie over de gevolgen van ondervoeding en het belang van goede voeding adviseer gebruik van volle producten en extra eetmomenten (6x per dag) geef de folder mee overleg indien nodig met huisarts of diëtist geef informatie en advies als bij risico op ondervoeding én overleg met de huisarts verwijs binnen 1 week naar de diëtist goedgevoedouderworden.nl voedingscentrum.nl stuurgroepondervoeding.nl

38 3 tips voor thuiszorg 1. Gebruik de SNAQ 65+ en weeg cliënten regelmatig 2. Let tussendoor ook op signalen Toenemende moeilijkheden bij beweging Minder eten in koelkast En maak ouderen zelf en familie bewust van risico s en signalen 3. Schakel een diëtist in, denk mee, hou de behandeling in de gaten

39 Tips bij minder eetlust Voldoende drinken is belangrijk, maar beter om dranken te kiezen waar ook voedingsstoffen in zitten, zoals melk, vruchtensap of ontbijtdranken. Zet een schaaltje met lekkere dingetjes zoals nootjes of chocola voor het grijpen op tafel. Zorg voor voldoende afwisseling: varieer met warme en koude, en zoete en hartige gerechten. Na de warme maaltijd geen zin meer in een toetje? Niet overslaan maar voor een later moment bewaren. Bron: goedgevoedouderworden.nl

40 Samenvattend Weinig bewustzijn over ondervoeding bij ouderen en professionals (wordt wel meer gelukkig!) Zorgprofessionals voelen zich minder verantwoordelijk voor de voeding van cliënten Screening vooral globaal en niet structureel, waardoor diëtisten soms te laat ingeschakeld worden Juiste vorm van behandeling moet volgen op goede diagnostiek en uitleg aan cliënt

41 Ondervoeding voorkomen bij ouderen is complex maar effectief als we de juiste dingen goed doen!

42 Voorkomen van ondervoeding bij ouderen Een zorg voor ons allen Dr. Canan Ziylan, voedingswetenschapper Onderzoeker Kenniscentrum Zorginnovatie Docent HBO Verpleegkunde Contact:

43 Bonus: wat zijn goede eiwitrijke opties? Gezonde volwassenen 0,8g eiwit per kg lichaamsgewicht per dag Ouderen 1,0g/kg/dag Chronisch zieke ouderen 1,2-1,5g/kg/dag Voorbeeld met iemand van 80kg Gezonde volwassene 80 x 0,8 = 64g eiwit Oudere 80 x 1,2 = 96g eiwit Chronisch zieke oudere 80 x 1,5 = 120g eiwit En het liefst ook nog minstens 25g eiwit per maaltijd, in één keer

44 Schijf van Vijf Voedingscentrum als richtlijn Bron: Website Voedingscentrum

45 Ontbijt & lunch

46 Tussendoortjes

47 Warm eten