Psychiatrische aandoeningen bij UNIFIL veteranen op de Militaire Psychiatrie
|
|
- Leen van de Berg
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 OORSPRONKELIJK ARTIKEL Psychiatrische aandoeningen bij UNIFIL veteranen op de Militaire Psychiatrie Een retrospectief dossier onderzoek over de periode door Dr. E. Vermetten a,b, Drs. E. Meulman b, Drs. V. Francati b, Dr. E. Geuze c, Drs. C. S. de Kloet d, kolonel-arts F.A.W. Unck e Samenvatting Een deel van de in het kader van de UNIFIL vredesmissies uitgezonden militairen, rapporteerde na uitzending psychische klachten. Sommige van deze veteranen hebben zich gemeld bij de Dienst Militaire Psychiatrie van het Centraal Militair Hospitaal. Het Veteranen Instituut rondde recent een uitgebreid retrospectief onderzoek af naar de UNIFIL-missies en de medische consequenties hiervan. De Dienst Militaire Psychiatrie voerde in dit kader een anoniem dossier onderzoek uit. Hierin zijn de gegevens van 91 UNIFIL-veteranen onderzocht (ongeveer 1% van de totaal uitgezonden militairen). Uit deze gegevens blijkt dat de meest voorkomende diagnose een Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS) is (68%). Bij 57% van deze patiënten bleek een andere (comorbide) stoornis op de achtergrond aanwezig te zijn (vooral stemmingsstoornissen en afhankelijkheid of misbruik van middelen); 71% rapporteerde daarnaast ook nog lichamelijke klachten; 50% van de patiënten is ingestroomd in een deeltijdbehandeling. Bij 25% van de patiënten volstond een individuele poliklinische behandeling. De gemiddelde behandelduur was ruim een jaar. De effectiviteit van de behandeling was voldoende. Ruim 40% verbeterde en 70% gaf aan beter met de klachten te kunnen omgaan (en was symptoomstabiel). De resultaten van dit onderzoek geven inzicht in de prevalentie van PTSS in de tweede lijn en wijzen tevens op de chroniciteit van de aandoening in deze specifieke groep. Tegelijkertijd geeft het aanwijzingen dat ondanks deze chroniciteit de stoornis voldoende behandelbaar is. Met prospectief onderzoek dat gestart is in 2005 hopen we in de toekomst meer inzicht te verkrijgen in ziekteverloop en herstel bij uitzendingsgerelateerde posttraumatische stress. Inleiding Mede door toedoen van Secretarisgeneraal Kurt Waldheim zette het Nederlandse Ministerie van Defensie op 25 februari 1979 hun eerste bataljon (Dutchbatt) in Libanon in. Immers, kort tevoren, op 19 maart 1978 sloot de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties resoluties 425 en 426 af. Dit was naar aanleiding van het geweld in Libanon na de Israëlische invasie van hun noordelijke buurstaat. De eerstgenoemde resolutie sommeerde aan het Israëlische leger zich Jaar Aantal Aantal Aantal Aantal uitgezonden militairen die in militairen dat in veteranen dat militairen dat jaar naar NL Libanon heeft zich heeft terugkeerden gediend aangemeld bij het CMH onbekend Tot * 91** * Wat betreft het totaal aantal Nederlandse militairen dat bij UNIFIL heeft gediend is hier sprake van een overschatting i.v.m. dubbeltellingen. Militairen die bijv. in 1979 zijn aangekomen en in 1980 zijn teruggekeerd, worden in dit overzicht dus dubbel geteld. Daarnaast is er niet gecompenseerd voor militairen die meerdere keren bij UNIFIL hebben gediend. ** Van 4 aanmeldingen bij het CMH is niets bekend van het oorspronkelijke uitzendjaar. Tabel 1: Aantal Nederlandse UNIFIL-militairen periode onmiddellijk terug te trekken uit de binnengevallen Libanese territoria. De tweede resolutie was bedoeld om een vredesmacht onder leiding van de VN samen te stellen die United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL) genoemd zou worden. Onder het mandaat was UNIFIL verantwoordelijk voor de supervisie van de aftocht van Israëlische troepen uit Libanon en voor het herstellen van vrede en veiligheid in het grensgebied tussen Israël en Libanon. Daarnaast waren de UNIFILtroepen betrokken bij het herstellen van de Libanese politieke autoriteit over de zuidelijke gebieden. In eerste instantie was deze uitzending bedoeld voor een periode van een jaar, maar Dutchbatt bleef uiteindelijk actief tot 22 juni Na afloop van Dutchbatt bleef de Nederlandse krijgsmacht nog steeds actief in Libanon door een nieuwe compagnie (Dutchcoy) in te zetten die actief bleef tot 6 november Dutchbatt was verantwoordelijk voor het patrouilleren van de zuid-westelijke gebieden van Libanon en had zijn hoofdkwartier in Haris 1. In de periode van 1979 tot 1985 zijn in totaal militairen door het Ministerie van Defensie uitgezonden naar Libanon. Een groot aantal van de militairen maakte ernstige incidenten mee, voor weer anderen was de tijd in Libanon saai. Tussen 1979 en 1985 kwamen negen Nederlanders om het leven 2. In 1986 vroeg de afdeling Gedragswetenschappen van de Koninklijke Landmacht aan alle oud- UNIFIL ers of zijn een beroep hadden gedaan op de hulpverlening. a Psychiater, Centraal Militair Hospitaal, Dienst Militaire Psychiatrie en Divisie Psychiatrie, Universitair Medisch Centrum Utrecht. b Master Student Clinical Neurosciences, Rudolf MagnusInstituut, Utrecht. c Psycholoog, Centraal Militair Hospitaal, Dienst Militaire Psychiatrie. d Arts-onderzoeker, Centraal Militair Hospitaal, Dienst Militaire Psychiatrie. e Psychiater Centraal Militair Hospitaal, Dienst Militaire Psychiatrie. Met dank aan het Veteraneninstituut bij het beschikbaar stellen van gegevens uit de veteranendatabase, m.n. Drs. J. Weerts en Drs. J. Mouthaan. Artikel ontvangen oktober NMGT JANUARI 2007
2 45,0 4 35,0 25,0 15,0 5,0 5,5 20,9 Methode Data Acquisitie Met toestemming van C-CMH voor het inzien en rapporteren over gegevens van verwezen UNIFIL-veteranen zijn alle medische dossiers van de DMP van UNIFIL-veteranen gelicht. Het merendeel (ongeveer 75%) van de uitgezonden militairen was tijdens de UNIFIL-missie dienstplichtig. Door dossiers te bestuderen van UNIFIL- Huis- /Bedrijfs arts Hieruit bleek dat 116 van de respondenten (2.5%) hulp had gezocht voor psychische klachten 3. In de nadagen van deze uitzending was er nog gering besef van de mogelijke psychische gevolgen van uitzending, zoals ook lang afwezig was gebleven voor de Indië-veteranen. In de jaren negentig werd er echter meer bekend over uitzendingsgerelateerde stoornissen, in het bijzonder de posttraumatische stress stoornis (PTSS) en heeft de nazorg en behandeling een hoge prioriteit gekregen bij de Defensieorganisatie. Een van de aspecten waarin dit merkbaar was, is het multidisciplinair onderzoek dat sinds 2001 door het Veteranen Instituut in Doorn gecoördineerd werd waarin de UNIFILmissies centraal stonden. Dit project werd uitgevoerd door het Instituut Militaire Geschiedenis (IMG) van de Koninklijke Landmacht (KL) en het Kennis- en onderzoekscentrum (KOC) van het Veteraneninstituut (VI). Het IMG beschrijft in een publicatie in 2004 over de politiek-maatschappelijke omstandigheden waaronder de Nederlandse deelname aan de VN-missie naar Libanon plaatsvond. Het KOC onderzocht, 25 jaar na uitzending, het welzijn en de gezondheid van de deelnemers aan UNIFIL. Daarbij ging het om een inventarisatie van de gezondheid tijdens de uitzending, in de periode na de uitzending en het huidige niveau van welzijn en gezondheid op fysiek, mentaal en sociaal gebied. In de door hen onderzochte groep deed 20% van de totale uitgezonden groep (n=1.834) mee. Er waren ongeveer minder personen aangeschreven dan in 1986; personen ontvingen een vragenlijst. Hierin bleek dat deze UNIFIL ers zich gemiddeld psychisch minder gezond voelen dan de doorsnee mannelijke bevolking. Ruim 15% van deze groep liet sterk verhoogde scores zien op een Verwijzende Instanties 16,5 Medewerker Defensie 9,9 Psycholoog/- chiater 40,7 Vi 6,6 Figuur 1: Overzicht van personen of instanties die de UNIFIL-veteranen doorverwezen naar de DMP-CMH. vragenlijst die posttraumatische stress symptomen meet. Twintig procent van de groep die de vragenlijsten retourneerde gaf aan contact te hebben gezocht met een professionele hulpverlener in verband met uitzendingsgerelateerde klachten 4. Dit onderzoek laat echter niet zien hoeveel deelnemers werkelijk een PTSS heeft. De Dienst Militaire Psychiatrie (DMP) heeft aan dit onderzoek meegewerkt door een anoniem dossier onderzoek uit te voeren. Alle medische dossiers van de UNIFIL-veteranen die zijn verwezen voor hulp bij de DMP zijn in deze studie betrokken. Doel was een antwoord te kunnen geven op de vraag welk percentage van deze veteranen daadwerkelijk hulp heeft gezocht bij de DMP, welke psychiatrische diagnoses daar gesteld zijn en welke behandeling er heeft plaatsgevonden. Deze gegevens worden in dit artikel gerapporteerd. De resultaten geven inzicht in incidentie van klachten binnen de populatie, en dragen bij aan een kwalitatieve analyse van behandeleffecten. Daarnaast is het mogelijk met deze studies waar gewenst de zorg aan te passen ,2 PTSS vermoeden Redenen Aanmelding 19,8 Alcohol Veteranenzorg Dienst Militaire Psychiatrie De centrale polikliniek van de DMP is gehuisvest in het Centraal Militair Hospitaal (CMH) in Utrecht. Deze afdeling is toegankelijk voor actief dienende militairen van alle krijgsmachtdelen en is gespecialiseerd in de behandeling van psychische en lichamelijke klachten die na een uitzending kunnen ontstaan. Het zorgaanbod is voornamelijk afgestemd op de jongere veteranen (vanaf de uitzending Libanon). Een van de meest voorkomende diagnoses bij veteranen met uitzendingsgerelateerde klachten is PTSS. Sinds 1994 is de afdeling zich actief gaan bezighouden met de behandeling van deze stoornis en sinds januari 2000 bestaan er specifieke behandelingsmogelijkheden voor veteranen met uitzendingsgerelateerde klachten. Binnen de DMP-CMH bestaan diverse behandelprogramma s, die zowel groeps- als individueel georiënteerd kunnen zijn. Mogelijkheden zijn een poliklinische behandeling, een klinische behandeling en/of een deeltijdbehandeling al dan niet ondersteund door klinische opname en consulten. Daarnaast verricht het CMH op aanvraag diagnostiek bij een verdenking op PTSS waarbij de behandeling vervolgens om uiteenlopende redenen elders kan plaatsvinden. 20,9 Sociale 29,7 Psychische 18,7 Somatische klachten Figuur 2: De door de patiënten opgegeven redenen i.v.m. hun aanmelding bij de DMP van het CMH (n=91). NMGT JANUARI 2007
3 militairen geboren tussen 1958 en 1965 is het grootste deel van deze groep geïncludeerd. De selectieprocedure heeft er wel voor gezorgd dat enerzijds niet alle UNIFILveteranen zijn meegenomen in het onderzoek en anderzijds dat ook een aantal niet-dienstplichtige veteranen op deze manier zijn geselecteerd. Omdat het hier echter om kleine aantallen gaat zijn wij van mening dat het hier wel een representatieve steekproef betreft. De patiënten die zich voor 1992 hebben aangemeld bij het DMP zijn helaas niet geïncludeerd omdat het niet mogelijk bleek deze data te achterhalen. In samenwerking met het Veteranen Instituut (VI), Doorn is besloten de volgende gegevens, indien aanwezig, te verzamelen: - Jaar van uitzending(en) - Standplaats tijdens uitzending(en) - Rang, Functie en Taakomschrijving tijdens uitzending(en) - Reden van aanmelding - Verwijzende instantie - DSM diagnose na intake, en comorbide diagnose(n) - Behandelbeleid, en - Effect behandeling. Alle data zijn verzameld en opgeslagen in een gestructureerde Excel spreadsheet en verwerkt in SPSS, versie Resultaten In de periode tussen 1992 en 2005 hebben zich 91 Libanon-veteranen nieuw aangemeld bij de DMP van het CMH met klachten naar aanleiding van hun uitzending. Dit is ongeveer 1% ten opzichte van de totaal uitgezonden UNIFIL-militairen. In tabel 1 is te lezen hoe het aantal aanmeldingen zich verhoudt tot het jaar van uitzending. De meeste ,7 Geen Lichamelijke Klachten 42,9 Afwezig Comorbide As I Diagnose PTSS totaal% categorie 15,4 Stemming s-stoornis 80,2 PTSS vermoeden 19,8 Alcohol aanmeldingen kwamen van militairen die tussen 1979 en 1983 zijn uitgezonden, de periode waarin ook de meeste militairen zijn uitgezonden. Ongeveer 75% van deze groep militairen was ten tijde van de uitzending dienstplichtig. De veteranen betrokken bij dit dossieronderzoek hebben gemiddeld 18,5 jaar gewacht voordat zij zich aanmeldden bij het CMH met klachten (n=81). Er werd minimaal negen jaar en maximaal 24 jaar gewacht. Eerder onderzoek op de poli DMP bleek dat de gemiddelde patients delay negen jaar was 5. Hierbij dient nog wel te worden benadrukt dat voor dit onderzoek alleen statussen zijn ingezien van patiënten die zich vanaf 1992 bij het CMH hebben aangemeld, en er sprake kan zijn van lost patients. Het vormt dus geen werkelijk incidentiecijfer voor PTSS in UNIFILgroep. Over de militairen en veteranen die zich al eerder tot het CMH hadden gewend voor hulp kan niets gezegd As I Diagnose 20,9 Sociale 29,7 Psychische 18,7 Somatische klachten Figuur 3: Primaire as I diagnose van UNIFIL-veteranen die zich hebben aangemeld bij de DMP-CMH; vastgesteld volgens de DSM IV (n=91). deel% alcohol Paniekstoornis 10,9 9,9 Afhankelijk van middelen 16,9 15,4 Misbruik van middelen 3,3 <2% Figuur 4: Comorbide as I diagnose van UNIFIL-veteranen die zich hebben aangemeld bij de DMP-CMH (n=91). worden. Echter, gezien de beperkte zorg die op dat moment gegeven kon worden aan veteranen is de verwachting dat deze groep naar verhouding klein zou zijn. De patiënten zijn doorverwezen naar DMP via diverse instanties (zie figuur 1). Meest voorkomend waren doorverwijzingen via het VI (41%). Daarnaast werden UNIFILveteranen ook vaak doorverwezen via hun huis-/bedrijfsarts (21%), via Defensie (16%) of via een psycholoog/-iater (10%). Van alle patiënten werd 80% doorverwezen naar de DMP in het CMH onder verdenking van een PTSS. Andere redenen voor verwijzingen waren een uitzendverleden in combinatie met verslavingsproblematiek (20%), ernstige sociaal maatschappelijke (21%), psychische klachten (29%) of een uitzendverleden in combinatie met somatische (19%) klachten (zie figuur 2). Van de UNIFIL-veteranen die zich in de afgelopen jaren hebben gemeld bij het CMH met klachten, werd bij het overgrote deel, 68%, posttraumatische stress als primaire diagnose afgegeven. De stemmingsstoornissen namen een tweede plaats in (7,7%) gevolgd door alcohol misbruik (5,5%). De overige stoornissen (o.a. alcohol afhankelijkheid, 1,1%) werden bij minder dan 5% van de UNIFILveteranen vastgesteld als primaire diagnose (zie figuur 3). Bij 43% van de patiënten leek naast een primaire as I diagnose nog een andere comorbide stoornis op de achtergrond aanwezig te zijn. Binnen de groep patiënten met PTSS als primaire as I diagnose lag dit percentage nog hoger namelijk op 57% NMGT JANUARI 2007
4 ,8 Geen Lichamelijke Klachten (n=63). De meest voorkomende comorbide stoornissen binnen deze groep patiënten waren de stemmingsstoornissen (21%), misbruik van middelen (19%) en afhankelijkheid van middelen (13%); in het bijzonder misbruik en afhankelijkheid van alcohol (bij respectievelijk 17,5% en 9,5% van de patiënten met PTSS). Van de patiënten bij wie op de as I een andere diagnose dan PTSS werd vastgesteld (n=29) bleek bij bijna 7% toch een comorbide PTSS op de achtergrond aanwezig te zijn. In figuur 4 zijn de percentages voor de comorbide as I diagnoses nog eens weergegeven voor de totale groep patiënten. Bij 26% van de patiënten is naast een as I diagnose een persoonlijkheidsstoornis op de as 2 vastgesteld (n=91). Voor de PTSS patiënten als afzonderlijke groep (n=63) lag dit percentage zelfs nog iets hoger (40%). Waarschijnlijk betreft het in beide gevallen bovendien een onderschatting aangezien as II diagnoses vaak moeilijk al bij de intake waren te geven (26% uitgesteld voor n=91 en 32% uitgesteld voor n=68). Aan de patiënten is gevraagd aan te geven of er lichamelijke klachten waren (zie figuur 5). 71% gaf aan geen specifieke lichamelijke klachten te hebben (vermoeidheid en futloos worden hierbij niet meegerekend). Verder gaf 13% van de patiënten aan een lichamelijke klacht te hebben van medische aard (dus waarvan de oorzaak al bekend was). Ook 13% gaf aan last te hebben van lichamelijke pijn (hoofdpijn, pijn in benen, nekpijn, rugpijn, etc.). Daarnaast is de patiënten gevraagd aan proberen te geven waar vooral nu de lagen wat betreft het dagelijks functioneren. In figuur 6 zijn de cijfers behorende bij dit item weergeven. Veel voorkomend waren op het werk en in de relatie. As III Lichamelijke Klachten 13,5 Oorzaak/Ziekte Bekend 12,5 Lichamelijke Pijn 1,0 Slaap 2,1 Figuur 5: Lichamelijke klachten van UNIFIL-veteranen die zich hebben aangemeld bij de DMP-CMH (n=91). Met betrekking tot het algemeen functioneren (GAF-score in DSM-IV, as V) was bij 40% van de patiënten deze score niet bekend. Op een schaal van liet de overige 60% (n=55) een gemiddelde GAF-score zien van 59 (SD: 9.9; range 40-80). Zoals hiervoor al aangegeven kunnen op de DMP-CMH kunnen (ex-) militairen met PTSS op verschillende wijzen behandeld worden. In totaal zijn er sinds het CMH in 1994 gestart is met de behandeling van PTSS ongeveer 90 UNIFIL-veteranen in het CMH behandeld (1% van de totaal 9084 uitgezonden Nederlandse militairen). Van de patiënten is uiteindelijk 14% behandeld met diagnostische consulten, 28% is individueel poliklinisch behandeld en 50% in deeltijd. Bij 8% was daarnaast klinische opname noodzakelijk. Ongeveer 5% van de patiënten is niet (direct) door de DMP behandeld maar is (eerst) doorverwezen naar een andere hulpverlenende instelling en van 2% waren er geen gegevens bekend voor wat betreft de wijze van behandeling (zie figuur 7). Gemiddeld duurde een behandeling voor zover bekend (n=73) 14,5 maanden (var =191; SD =14). De effectiviteit van de diverse behandelingen is in figuur 8 25,0 15,0 5,0 13,9 27,0 As IV Problemen in het dagelijks functioneren 4,3 24,3 weergegeven. De figuur laat zien dat een ruime 40% van de patiënten een verbetering voor wat betreft de klachten liet zien. Een kwart van de patiënten keerde terug na een eerdere behandeling bij het CMH. Voor de overige 70% was dat niet het geval. Conclusie en discussie Er zijn in de periode in totaal Nederlandse militairen uitgezonden naar Libanon. 91 UNIFILveteranen (1%) hebben zich in de periode bij het CMH gemeld met uitzendingsgerelateerde klachten. Uit eerdere studies is gebleken dat ongeveer 3-10% van de uitgezonden militairen na terugkeer klachten rapporteert. Soms worden hogere incidentiecijfers gerapporteerd, in afhankelijkheid van o.a. variabelen als missie, taakstelling en sexe 6,7,8 en moment van ondervraging 9. Voor de Nederlandse situatie werd en wordt nog steeds 5% aangehouden, dat zich ergens in het verloop van enkele jaren na de uitzending meldt met persisterende/chronische klachten 10. Bij ongeveer 1% van het totaal aantal uitgezonden militairen zijn de klachten het gevolg van een chronische/complexe PTSS. Het CMH behandelt vooral deze groep mensen. Het percentage UNIFIL-veteranen dat bij het CMH onder behandeling is en is geweest (1%) komt dan ook overeen met de eerdere bevindingen (1%). Het lijdt weinig twijfel dat in dit retrospectief dossieronderzoek sample bias is voorgekomen. Immers, het kan zijn dat een militair/veteraan niet bij het CHM terecht is gekomen. Er zijn natuurlijk meerdere instanties, naast het CMH, waar UNIFIL-veteranen terecht kunnen met klachten, zoals Centrum 45 en het Sinaï Centrum. Deze twee instellingen verleenden al jaren hulpverlening aan oorlogsgetroffenen en veteranen. Daarnaast kunnen de criteria die gebruikt zijn om data te verzamelen Geen Herbeleving Werk / Onderdak Relatie Familie / Financieel Thuissituatie 5,2 15,7 6,1 0,9 2,6 Misbruik Middelen Justitie Figuur 6: Problemen in dagelijks leven van UNIFIL-veteranen die zich hebben aangemeld bij de DMP-CMH (n=91). NMGT JANUARI 2007
5 ervoor hebben gezorgd dat niet alle UNIFIL-veteranen die zich hebben aangemeld bij het CMH ook inderdaad zijn betrokken bij dit onderzoek. Bij het grootste gedeelte van de verwijzingen (68%) op het CMH was PTSS de primaire diagnose. De gemiddelde wachttijd voor aanmelding op het CMH was 18,5 jaar. De Kloet et al. rapporteerden in een eerdere studie over een patients delay van gemiddeld 9 jaar 5. Voor deze studie werd echter alleen over data beschikt van UNIFIL-veteranen die zich na 1992 hebben aangemeld. De minimale wachttijd voor de UNIFIL-groep lag derhalve al op 7 jaar. Het is niet ondenkbaar dat met de huidige wachttijd mensen zijn uitgeweken naar andere afdelingen. Als de zelfrapportagecijfers van het UNIFILonderzoek 4 worden vergeleken met onze cijfers dan lijkt hier een discrepantie aanwezig. Immers, in de groep van respondenten rapporteerde 20% hulp gezocht te hebben met een professionele hulpverlener in verband met uitzendingsgerelateerde klachten, waarvan ongeveer 10% met de militaire hulpverlening, ongeveer 175 veteranen. Ons dossieronderzoek leverde een totaal van 91 veteranen op. Dit zou betekenen dat ongeveer de helft van de veteranen met uitzendingsgerelateerde klachten op het CMH terecht is gekomen. Het is opvallend dat een relatief grote groep zich ook na een lange periode na terugkeer van uitzending nog aanmeldt voor behandeling op het CMH. Dit is kenmerkend voor (ex-) militairen met uitzendingsgerelateerde klachten. De problematiek die hieraan ten grondslag ligt, is dan ook al in andere publicaties beschreven. Verklarende factoren zijn zoals eerder gesteld onder andere de patients delay en de doctor s delay. Ten ,3 15,4 Voortijdig Beeindigde Behandeling 16,5 5 4 Effectiviteit Behandeling 42,9 3,3 5,5 eerste kan het lange tijd duren voordat klachten op de voorgrond treden en dan kan het nog een tijd duren voordat de klachten geven bij het dagelijks functioneren van de persoon in kwestie. Vaak gaan deze mensen pas op dat moment hulp zoeken en de patients delay is dan ook erg lang (vermijding is het meest kenmerkend symptoom dat hiervoor verantwoordelijk is). Wanneer iemand dan uiteindelijk naar buiten komt met de klachten worden deze vaak niet primair door de huisarts herkend als uitzendingsgerelateerd. Huisartsen zijn nog veelal onbekend met PTSS, vooral als de delay tussen trauma en klachten lang is. Daarbij komt dat patiënten ook vaak min of meer vage klachten rapporteren (zoals vermoeidheid, bot/spierpijn, zweten, trillen, slaap-, concentratie- en geheugen, etc.). De stemmingswisselingen kunnen als bipolariteit worden geduid, de flashbacks als paranoïde wanen, en de vermijding als passend bij schizotypisch gedrag. PTSS kan pas als diagnose worden gesteld 1. als het trauma aan een ernstcriterium voldoet en 2. drie symptoomclusters tezamen Behandel Aanpak 14,3 27,5 Doorverwezen Consult Individueel Poliklinisch 47,3 Deeltijd Dropout Deeltijd Figuur 7: De behandel aanpak binnen het CMH bestaande uit een of meerdere consulten, een deeltijdbehandeling of een individueel poliklinische behandeling al dan niet in combinatie met een klinische opname. Te zien is verder dat ongeveer 5% van de patiënten is doorverwezen naar een andere instelling. 25,3 70,3 Stabiel Verbetering Terugkerend Geen recidief Figuur 8: Over de effectiviteit van de behandeling liet het merendeel van de patiënten en begeleiders zich positief uit. Bij 43% van de patiënten werd dan ook gesproken van een lichte verbetering dan wel volledig herstel. voorkomen: herbelevingen, vermijding en prikkelbaarheid. Dit gebeurt in de regel niet in een consult, en wordt in de eerste lijn pas zichtbaar na herhaalde consultatie en heteroanamnestische informatie van anderen die de patiënt dan ook van voor de uitzending kennen (m.n. ouders). De klachten van PTSS moeten in clusterverband worden gezien en samenhangend te worden geduid. Daarbij komt nog dat er een hoge co-morbiditeit met andere psychiatrische ziekten bestaat. Dit maakt dat een PTSS onderliggend kan zijn en verstopt in gok, verslaving of depressieve klachten, en kan daardoor moeilijk te herkennen zijn. Wanneer de klachten in eerste lijn gelabeld zijn als uitzendingsgerelateerd start er in de tweede lijn een uitgebreid intake traject waarin intake, indicatiestelling en behandeltraject worden opgesteld. De keuze voor dit behandeltraject is persoonsgeboden. Door de hoge comorbiditeit en de grote diversiteit aan symptomen en klachten is het niet mogelijk een algemeen advies voor alle UNIFIL-veteranen te geven: er is geen golden rule voor de behandeling van UNIFIL-veteranen. Uit het dossieronderzoek is gebleken dat de behandelingsmethoden die de DMP heeft geboden effectief waren voor het merendeel van de (ex-) militairen. Bij 70% was een verbetering te zien en bij 30% zelfs volledige herstel. UNIFIL-veteranen die zich aanmelden met verslavingsproblematiek zijn hierin echter niet meegenomen. Binnen het CMH was hiervoor namelijk geen specialistische zorg beschikbaar en deze mensen werden dan ook veelal doorverwezen alvorens zij werden teruggezien voor behandeling van de uitzendingsgerelateerde PTSS. NMGT JANUARI 2007
6 Zoals al eerder aan de orde is geweest is dit dossieronderzoek van belang voor het CMH. Niet alleen geeft het een indicatie van hoeveel veteranen het CMH in de toekomst kan verwachten, maar het geeft ook meer inzicht in de diagnostische classificatie van patiënten die het CMH behandelt (ofwel: welke diagnoses er zijn afgegeven), de genoten behandelingsmethoden en de effectiviteit ervan. Hiernaast is dit dossieronderzoek van groot belang voor Defensie en alle gerelateerde (verwijs-) instanties. Omdat er een sterk verband is tussen militaire uitzendingen en het optreden van psychische klachten is het van groot belang om het nodige te ondernemen om het aantal klachten te verminderen, en waar mogelijk, te voorkomen. Gezien de lange patients delay voordat klachten manifest worden is er op gebied van secundaire preventie nog winst te behalen. Van operationele stress trainingen vooraf en een succesvolle debriefing waar nodig kan een preventief effect uitgaan 11. Bovendien kunnen uitgezonden veteranen door verstrekking van informatie over dienstverlenende instanties, zoals het Veteranen Instituut, gemakkelijk en snel in contact komen professionele hulpverleners om zich te laten helpen met psychische klachten. Wetenschappelijk onderzoek is ook van groot belang om de biologische achtergrond van psychische stoornissen te bestuderen. Na de Gulf War is in de VS een grote prospectieve studie opgezet die gedurende 21 jaar de gezondheid van militairen zal volgen 12. Als de relatieve bijdrage van bepaalde genetische of biologische variaties geconstateerd kan worden bij een stoornis als PTSS, kan dit worden ingezet bij vroegdetectie en eventuele screening na uitzending 13,14. Hoewel het in publieke media wel zo wordt uitgelegd, is het gebruiken van parameters als een soort lakmoesproef voor uitzending alleen zinvol als de voorspellende waarde voor het ontwikkelen van uitzendingsgerelateeerde stoornissen boven een kritische cut-off ligt. Daarbij speelt ook dat het ontwikkelen van een uitzendingsgerelateerde stoornis minder zwaar weegt als er een goede behandeling met goed resultaat geboden kan worden. Het is wellicht niet wenselijk dat genetische profiling gebruikt zou worden in de selectieprocedure voor toekomstig militair personeel. In Nederland speelt Defensie een actieve rol bij wetenschappelijk onderzoek naar PTSS. Sinds 2001 geeft de DMP van het CMH in samenwerking met het UMC Utrecht uitvoering aan onderzoek naar biologische parameters van PTSS. Per januari 2007 zal er in navolging van de Herstructurering Militaire Geestelijke Gezondheidszorg een OnderzoeksCentrum zijn ingericht waar dit als taakstelling onder valt. Sinds 2005 is gestart met de uitvoering van prospectief onderzoek onder de naam PRISMO, waaraan in dit tijdschrift aandacht is geschonken 15. Om vast te stellen welke biologische factoren een rol spelen bij de het voorkomen van PTSS na uitzending is het immers van wezenlijk belang om metingen vóór en na uitzending te doen. Recent zijn eerste data uit de VS in een neurocognitief paradigma verschenen welke het belang van dit type onderzoek onderstrepen 16. Alleen op basis hiervan is het mogelijk om vast te stellen welke de bijdrage is geweest van de onderzochte parameters op de ontwikkeling van uitzendingsgerelateerde klachten en in hoeverre deze daarom dus ook op medisch-biologische basis als uitzendingsgerelateerd te kunnen worden aangemerkt. Voorlopig is de klinische inschatting nog de doorslaggevende factor hierin. SUMMARY PSYCHIATRIC DISORDERS AMONG UNIFIL VETERANS AT THE DEPARTMENT MILITARY PSYCHIATRY A proportion of the UNIFIL deployed soldiers reported psychological complaints after their return. Some of these veterans have been refereed to the Department Military Psychiatry of the Central Military Hospital. The Veterans Institute recently published a retrospective research study to the UNIFIL mission and its medical consequences. The Department Military Psychiatry performed an anonymous chart research in which the results of 91 UNIFIL veterans have been reviewed (approx. 1% of the total of deployed soldiers). From there figures it was found that the mist common diagnosis was Posttraumatic Stress Disorder (68%). In 57% of the patients another (comorbid) diagnosis was the primary diagnosis (in particular mood disorders and dependency or abuse of drugs or alcohol); 71% reported physical complaints; 50% participated in day treatment. In 25% individual out-patient treatment was found to be sufficient. Average treatment lasted one year. The efficacy was good. Over 40% improved and 70% reported to be able to cope better. These results provide insight into the prevalence of PTSD in the specialized setting and at the same time point to the chronicity of the disorders in this group. Moreover, these findings provide some evidence that the disorder is treatable. With prospective research that started in 2005 we hope to be able to gain even more knowledge in the course of the disorder and the recovery in deployment related traumatic stress. Literatuur: 1. Schoenmaker B., Roozenbeek H.: Vredesmacht in Libanon: de Nederlandse Deelname aan UNIFIL Amsterdam, Boom, Klep C.P.M., Van Gils R.J.A.: Van Korea tot Kabul. De Nederlandse deelname aan vredesoperaties sinds Den Haag; Van der Beek J.C., Van Onzenoort A.G.L.V., Verkuyl J.: Een evaluatie-onderzoek naar de nazorgbehoefte van ex-unifil-militairen. Den Haag, Directie Personeel Koninklijke Landmacht, afdeling Gedragswetenschappen, Mouthaan J., Dirkzwager A., De Vries M., Elands M., Scagliola S., Weerts J.: Libanon laat ons nooit helemaal los. Veteraneninstituut, Doorn, De Kloet C.S., Vermetten E., Unck F.A.W.: Posttraumatische Stress- Stoornis; een alledaagse aandoening op de militaire psychiatrie. 2002; 55 (2): Hoge C.W., Auchterlonie J.L., Milliken, C.S.: Mental health problems, use of mental health services, and attrition from military service after returning from deployment to Iraq or Afghanistan. JAMA Mar 1; 295(9): Lindstrom K.E., Smith T.C., Wells T.S., Wang L.Z., Smith B., Reed R.J., Goldfinger W.E., Ryan, M.A.: The mental health of U.S. military women in combat support occupations. J Womens Health (Larchmt) Mar; 15(2): Hotopf M., Hull L., Fear N.T., Browne T., Horn O., Iversen A., Jones M., Murphy D., Bland D., Earnshaw M., Greenberg N., Hughes J. H., Tate A.R., Dandeker C., Rona R., Wessely S.: The health of UK military personnel who deployed to the 2003 Iraq war: a cohort study. Lancet. 2006; 367(9524): Iversen A., Dyson C., Smith N., Greenberg N., Walwyn R., Unwin C., Hull L., Hotopf M., Dandeker C., Ross J., Wessely S.: Goodbye and good luck : the mental health needs and treatment experiences of British ex-service personnel. Br J Psychiatry. 2005; 186: Bramsen I., Dirkzwager J.E., Van der Ploeg H.M.: Deelname aan vredesmissies: gevolgen, opvang en nazorg, Amsterdam, Vrije Universiteit, EMGO Instituut, Deahl M., Srinivasan M., Jones N., Thomas J., Neblett C., Jolly A.: Preventing psychological trauma in soldiers: the role of operational stress training and psychological debriefing. Br J Med Psychol. 2000; 73 ( Pt 1): Gray G.C., Chesbrough K.B., Ryan M.A., Amoroso P., Boyko E.J., Gackstetter G.D., Hooper T.I., Riddle J.R.: The millennium Cohort Study: a 21-year prospective cohort study of 1400 military personnel. Mil Med. 2002; 167(6): Bracha H.S.: Human brain evolution and the "Neuroevolutionary Time-depth Principle:" Implications for the Reclassification of fearcircuitry-related traits in DSM-V and for studying resilience to warzone-related posttraumatic NMGT JANUARI 2007
Onderzoeksvragen. Het UNIFIL onderzoek was opgezet om de volgende vragen te beantwoorden: 1. Hoe is het met de gezondheid van de UNIFIL ers gesteld?
Korte samenvatting UNIFIL-onderzoek Onderzoeksvragen. Het UNIFIL onderzoek was opgezet om de volgende vragen te beantwoorden: 1. Hoe is het met de gezondheid van de UNIFIL ers gesteld? 2. Wat vinden de
Nadere informatiePubliekssamenvatting PRISMO. - De eerste resultaten-
Publiekssamenvatting PRISMO - De eerste resultaten- Inleiding In maart 2005 is de WO groep van de Militaire GGZ gestart met een grootschalig longitudinaal prospectief onderzoek onder militairen die werden
Nadere informatiePosttraumatische stressstoornis na uitzending
Posttraumatische stressstoornis na uitzending Factsheet Inleiding Een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking (ongeveer 80%) krijgt ooit te maken met één of meer potentieel traumatische gebeurtenissen.
Nadere informatiePRISMO. Prospectie in stress-gerelateerd militair onderzoek. Publiekssamenvatting
PRISMO Publiekssamenvatting PRISMO Prospectie in Stress-gerelateerd Militair Onderzoek (PRISMO) is een grootschalig, langdurig onderzoek uitgevoerd door de Militaire GGZ onder ruim 1000 militairen die
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieDe Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS
Persoonskenmerken en ervaren lijden bij verslaving en PTSS 1 De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij Verslaafde Patiënten met PTSS The Relationship between Personality Traits and Suffering
Nadere informatieThe relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope
The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-
Nadere informatieLichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and
Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,
Nadere informatieLibanon laat ons nooit helemaal los
Libanon laat ons nooit helemaal los Samenvatting en aanbevelingen van onderzoek naar de gezondheid en het welzijn van UNIFIL ers die in de periode 1979-1985 naar Libanon zijn uitgezonden UNIFIL-projectgroep:
Nadere informatiePositieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen
Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieMentale Veerkracht. Caroline Six
Caroline Six Het probleem 1 Military confirms Afghanistan's "invisible" tragedy (16-11-11) A just released Canadian Forces report says almost one in three Kandahar vets has sought some degree of mental
Nadere informatieToegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen. Samenvatting
Toegankelijkheid en effectiviteit van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Psychische stoornissen komen geregeld voor bij ouderen (65-plus).
Nadere informatiePsychiatrie & Psychologie bij 22q11DS
Studiedag Stichting 22Q11 19 november 2017 A.M. Fiksinski a.m.fiksinski@umcutrecht.nl Psycholoog & onderzoeker (PhD kandidaat) Department of Psychiatry, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience, University
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28630 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haan, Anna Marte de Title: Ethnic minority youth in youth mental health care :
Nadere informatieDe causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de. modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie
Causale Relatie tussen intimiteit en seksueel verlangen 1 De causale Relatie tussen Intimiteit en Seksueel verlangen en de modererende invloed van Sekse en Relatietevredenheid op deze relatie The causal
Nadere informatieBehandel- en expertisecentrum Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH)
Behandel- en expertisecentrum Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) Bavo Europoort helpt specialist in psychiatrie Inhoudsopgave Behandel- en expertisecentrum Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) Doelgroep
Nadere informatieGeneralistische Basis GGZ en Specialistische GGZ
Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ Informatie voor huisartsen Organisatie voor geestelijke gezondheidszorg GGZ Rivierduinen biedt vele vormen van geestelijke gezondheidszorg voor alle leeftijden;
Nadere informatieVerbanden tussen Coping-Strategieën en. Psychologische en Somatische Klachten. binnen de Algemene Bevolking
2015 Verbanden tussen Coping-Strategieën en Psychologische en Somatische Klachten binnen de Algemene Bevolking Master Scriptie Klinische Psychologie Rachel Perez y Menendez Verbanden tussen Coping-Strategieën
Nadere informatiePsychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere
Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve
Nadere informatieDe Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.
RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede
Nadere informatieKamervragen over de psychische gevolgen van uitzending naar Uruzgan ( )
Postbus 20701 2500 ES Den Haag Telefoon (070) 318 81 88 Fax (070) 318 78 88 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Datum 20 maart 2008 Ons kenmerk D/2008005159
Nadere informatieOnverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht
Psychiatrisch Consultatieve Dienst SLAZ/VUmc Onverklaard maakt onbemind Prof.dr.Adriaan Honig 8 februari 2011 Utrecht Onverklaard maakt onbemind AGENDA Wat verstaan we onder somatisch onvoldoende verklaarde
Nadere informatieDiagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie
Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning
Nadere informatieVerslaving en comorbiditeit
Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,
Nadere informatiede Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein CR Den Haag Voltooiing PTSS-onderzoeken
Postbus 20701 2500 ES Den Haag Telefoon (070) 318 81 88 Fax (070) 318 78 88 Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Datum 12 november 2009 Ons kenmerk P/2009017880
Nadere informatiePsychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct
Psychologische behandeling voor SOLK-patiënten door de POH-GGZ: resultaten van een rct Kate Sitnikova 8 november 2018 Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Sheet
Nadere informatieMonitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk
Monitoren van de effecten van de publiekscampagne depressie op de instroom van patiënten met psychische problemen in de huisartspraktijk Derek de Beurs Mariëtte Hooiveld Het NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg.
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieSAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift
153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met
Nadere informatieDeelname aan vredesmissies: gezondheidsgevolgen en behoefte aan zorg bij veteranen en hun familie.
Deelname aan vredesmissies: gezondheidsgevolgen en behoefte aan zorg bij veteranen en hun familie. Anja J.E. Dirkzwager 1 & Inge Bramsen 2 1 Onderzoeker verbonden aan het Nederlands Studiecentrum voor
Nadere informatieBijlage 1: Programma van Eisen
Bijlage 1: Programma van Eisen Functie: Stichting Nijmeegs Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid afdeling Jeugd < 18 jaar Toegangscriteria 1. Karakteristieken van het kind: De algemene karakteristieken
Nadere informatieJe bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014
Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieKindermishandeling: Prevalentie. Psychopathologie
Wereldwijd komt een schrikbarend aantal kinderen in aanraking met kindermishandeling, in de vorm van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik, verwaarlozing, of gebrek aan toezicht. Soms zijn kinderen
Nadere informatieCommon Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016
Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences
Nadere informatiehoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen
Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatieWat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg
Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl
Nadere informatiePoliklinische behandeling
Poliklinische behandeling Ouderen Poliklinische behandeling Introductie Mondriaan Ouderen is een onderdeel van Mondriaan. We verlenen hulp aan mensen van 65 jaar en ouder, die behoefte hebben aan behandeling,
Nadere informatieDagbehandeling. Ouderen
Dagbehandeling Ouderen Dagbehandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling, ondersteuning en begeleiding aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen
Nadere informatieInhoudsopgave volledig rapport
NIVEL/VUmc, 2005 72 pag. NIVEL bestelcode: W9.69 Prijs: 7,50 Verzendkosten: 2,50 ISBN: 90-6905-749-2 Deze samenvatting van onderstaand rapport is een uitgave van het NIVEL in 2005. De gegevens mogen met
Nadere informatieRAPPORT EVALUATIE GEBRUIK ONLINE KLACHTGERICHTE MINI-INTERVENTIES (SNELBETERINJEVEL.NL)
RAPPORT EVALUATIE GEBRUIK ONLINE KLACHTGERICHTE MINI-INTERVENTIES (SNELBETERINJEVEL.NL) Voor de periode 26-09-2016 tot 01-02-2017 Februari 2017, Trimbos-instituut. ACHTERGROND Het ministerie van VWS is
Nadere informatieKaren J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon
Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety
Nadere informatieDe relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en. proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten
De relatie tussen depressie- en angstsymptomen, diabetesdistress, diabetesregulatie en proactieve copingvaardigheden bij type 2 diabetespatiënten The relationship between depression symptoms, anxiety symptoms,
Nadere informatieMeer zelfdoding bij militairen die op missie zijn geweest? Onderzoek naar zelfdoding onder mannelijke militairen op basis van sterftecijfers
Meer zelfdoding bij militairen die op missie zijn geweest? Onderzoek naar zelfdoding onder mannelijke militairen op basis van sterftecijfers In de Verenigde Staten is onderzoek gepubliceerd dat suggereert
Nadere informatieDia-Fit: blended-care CGT voor chronische vermoeidheid bij diabetes type 1
Dia-Fit: blended-care CGT voor chronische vermoeidheid bij diabetes type 1 Effecten en verklarende mechanismen Juliane Menting Nivel, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg NKCV, Nederlands
Nadere informatieHét Landelijk Online. Diagnostisch Centrum. voor cliënten met een. vermoeden van een. psychische aandoening. Informatie voor Verwijzers
Hét Landelijk Online Diagnostisch Centrum voor cliënten met een vermoeden van een psychische aandoening. Informatie voor Verwijzers GGZ Wijzer: - is hét landelijk online diagnostisch centrum voor cliënten
Nadere informatieVroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieDifferences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working. mothers with spouse and young children
1 Differences in stress and stress reactivity between highly educated stay-at-home and working mothers with spouse and young children Verschil in stress en stressreactiviteit tussen hoogopgeleide thuisblijf-
Nadere informatieFysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50
De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and
Nadere informatieDeeltijdbehandeling. Mondriaan. Informatie voor cliënten. Ouderen. voor geestelijke gezondheid
Deeltijdbehandeling Informatie voor cliënten Ouderen Mondriaan voor geestelijke gezondheid Ouderen Deeltijdbehandeling De Divisie Ouderen is een onderdeel van Mondriaan. We verlenen hulp aan mensen van
Nadere informatieINVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren
De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren Sociale Steun The Effect of Chronic Pain and the Moderating Effect of Gender on Perceived Social Support Studentnummer:
Nadere informatieConsulten bij de huisarts en de POH-GGZ in verband met psychosociale problematiek. Een analyse van NIVEL Zorgregistraties gegevens van 2010-2014
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Magnée, T., Beurs, D.P. de, Verhaak. P.F.M. Consulten bij de huisarts en de POH-GGZ in verband met psychosociale problematiek.
Nadere informatieDeeltijdbehandeling. Ouderen
Deeltijdbehandeling Ouderen Deeltijdbehandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling, ondersteuning en begeleiding aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.
TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.
Nadere informatieGHB hulpvraag in Nederland
GHB hulpvraag in Nederland Belangrijkste ontwikkelingen van de hulpvraag voor GHB problematiek in de verslavingszorg 2007-2012 Houten, mei 2013 Stichting IVZ GHB hulpvraag in Nederland Belangrijkste ontwikkelingen
Nadere informatieDe Effecten van Lichaamsgerichte Interventies op. Lichaamsbeleving, Hyperarousal, Vermijding en Herbeleving bij
De Effecten van Lichaamsgerichte Interventies op Lichaamsbeleving, Hyperarousal, Vermijding en Herbeleving bij Mensen met een Post Traumatische Stress Stoornis. The Effects of Body Oriented Interventions
Nadere informatieSamenvatting 21580_rietdijk F.indd :09
Samenvatting 21580_rietdijk F.indd 161 10-02-12 15:09 People at ultra high risk for psychosis Schizofrenie en aanverwante psychotische stoornissen hebben grote negatieve gevolgen voor het sociaal en psychisch
Nadere informatie25 jaar whiplash in Nederland
25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale
Nadere informatieSamenvatting. Herdiagnostiek bevindingen 2017
Samenvatting Herdiagnostiek bevindingen 2017 Rapportage 2017 Eric Noorthoorn, Gwendy Bos, Katinka Franken, Marlies van der Plas, Linda Willems, Lisa van der Veen 1 Inleiding Patiënten met ernstig psychiatrische
Nadere informatiespecialistische hulp kleinschalig dichtbij
P R A K T I S C H E I N F O R M A T I E specialistische hulp kleinschalig dichtbij De Hoofdlijn De menselijke maat in hulpverlening Doorverwijzing Als u bent doorverwezen naar De Hoofdlijn, meestal door
Nadere informatieNeurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie
Neurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie Het belangrijkste doel van dit proefschrift was het bestuderen van de aard en de mate van veranderingen op meerdere domeinen van het neurocognitief
Nadere informatieSummary & Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting De meeste studies na rampen richten zich op de psychische problemen van getroffenen zoals post-traumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angst. Naast deze gezondheidsgevolgen van psychische
Nadere informatieOverzicht. Begeleid Leren. Jong volwassenheid heeft een hoger risico om psychische problemen te krijgen
Begeleid Leren Overzicht Symposium Success@School Utrecht, 29 november 2018 Doelgroep Begeleid Leren Positionering van Begeleid Leren Ontwikkelde kennis, producten en diensten Dr. Lies Korevaar Agenda
Nadere informatiePoliklinische behandeling
Poliklinische behandeling Ouderen Poliklinische behandeling Introductie Mondriaan Ouderen is een onderdeel van Mondriaan. We verlenen hulp aan mensen van 65 jaar en ouder, die behoefte hebben aan behandeling,
Nadere informatieClinical Staging en Vroege Interventie voor Borderline Persoonlijkheidsstoornis
Clinical Staging en Vroege Interventie voor Borderline Persoonlijkheidsstoornis Christel Hessels Symposium, 16 maart 2017 Persoonlijkheidsstoornissen gedurende de levensloop Borderline persoonlijkheidsstoornis
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40073 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schat, A. Title: Clinical epidemiology of commonly occurring anxiety disorders
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2006 2007 30 139 Veteranenzorg Nr. 20 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 6 februari
Nadere informatieDe psychische en sociale hulpvraag van volwassenen in de huisartsenpraktijk van
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Beurs, D. de, Magnée, T., Bakker, D. de, Verhaak, P. De psychische en sociale hulpvraag van volwassenen in de huisartsenpraktijk
Nadere informatieOuderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit
1 Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit Nicola G. de Vries Open Universiteit Nicola G. de Vries Studentnummer 838995001 S71332 Onderzoekspracticum scriptieplan
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieDe invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis.
De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis. The influence of resilience on the relationship between pain and psychological symptoms
Nadere informatieLibanon. laat ons nooit helemaal los publiekssamenvatting
Libanon laat ons nooit helemaal los publiekssamenvatting Resultaten van onderzoek naar de gezondheid en het welzijn van UNIFIL ers die in de periode 1979-1985 naar Libanon zijn uitgezonden Voorwoord De
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieVeteraneninstituut. Uitvoerder Veteranenbeleid. Onafhankelijke stichting
Veteraneninstituut Uitvoerder Veteranenbeleid Onafhankelijke stichting ± 50 medewerkers (waarvan 4 gedetacheerd vanuit Defensie, 24 vanuit het ABP en 350 vrijwilligers Doorn, centrum dienstverlening aan
Nadere informatieEffecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en
Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers
Nadere informatieHet verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij
Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij Een vergelijking van een depressieve en een niet-depressieve groep met Experience-Sampling-Method
Nadere informatieAnalyse van de inzet van de POH-GGZ in de huisartsenpraktijk over de periode
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Beurs, D. de, Magnée, T., Bakker, D. de, Verhaak, P. Analyse van de inzet van de POH-GGZ in de huisartsenpraktijk over
Nadere informatiePsychosomatiek Eikenboom
specialistische geestelijke gezondheidszorg informatie voor patiënten en verwijzers Psychosomatiek Eikenboom Er zijn mensen, die jarenlang tobben met lichamelijke klachten waarvoor artsen geen afdoende
Nadere informatieVerdiepingsstage Dubbele diagnose. Loodds. informatie voor aios
Verdiepingsstage Dubbele diagnose Loodds informatie voor aios Verdiepingsstage Dubbele diagnose Loodds Gaat je interesse uit naar psychiatrie in combinatie met een verslaving? Dan biedt Delta een verdiepingsstage
Nadere informatieGGZ Centrum Roermond Regionaal Centrum GGZ Venlo Regionaal Centrum GGZ Venray
GGZ Centrum Roermond Regionaal Centrum GGZ Venlo Regionaal Centrum GGZ Venray GGZ Centrum Roermond Informatie voor de cliënt 2 De Regionale Centra GGZ Venray, Venlo en Roermond Lichamelijke klachten heeft
Nadere informatieJaarrapport Het Voorbeeld BV 2007
Jaarrapport Het Voorbeeld BV 2007 Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Cenzo worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt. Voor het gebruik van
Nadere informatieSchatting van de verhouding van het aantal suïcides binnen de GGZ en de resterende populatie? Een verkennende studie.
Schatting van de verhouding van het aantal suïcides binnen de GGZ en de resterende populatie? Een verkennende studie. Dr. Remco de Winter, psychiater Parnassia Groep VU Amsterdam www. suicidaliteit.nl
Nadere informatieMentaal Weerbaar Blauw
Mentaal Weerbaar Blauw de invloed van stereotypen over etnische minderheden cynisme en negatieve emoties op de mentale weerbaarheid van politieagenten begeleiders: dr. Anita Eerland & dr. Arjan Bos dr.
Nadere informatieType Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?
Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla
Nadere informatieDenken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten
Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking
Nadere informatieBehandel- en expertisecentrum Niet aangeboren hersenletsel (NAH)/ neuropsychiatrie
Behandel- en expertisecentrum Niet aangeboren hersenletsel (NAH)/ neuropsychiatrie 20135014 PP bavo Neuro algemeen brochure.indd 1 24-09-13 13:48 Behandel- en expertise centrum NAH/neuropsychiatrie Het
Nadere informatieGeslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive
1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:
Nadere informatieGGz in de huisartsenpraktijk. Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015
GGz in de huisartsenpraktijk Christina Van der Feltz-Cornelis Symposium: Huisarts en POH GGz: samen sterker! Nieuwegein 22 januari 2015 MODEL BASISGGZ Model BasisGGz-Generalistische GGz-Specialistische
Nadere informatieWelke allochtonen komen er in de Jeugd-GGZ: toegankelijkheid en diagnostiek. Albert Boon & Anna de Haan
Welke allochtonen komen er in de Jeugd-GGZ: toegankelijkheid en diagnostiek. Albert Boon & Anna de Haan Iedereen met psychiatrische problemen Filter 1 Hulpzoekenden Filter 2 Herkende problemen Filter 3
Nadere informatieRuggespraak. Ruggespraak. Presentatie Ariette Sanders - Netwerkbijeenkomst Platform Gedeelde Besluitvorming - Maart 2013 RUGPIJN? agenda.
agenda Ruggespraak Kennismaking Achtergrond van het onderzoek Methode Resultaten Discussie Conclusie A.R.J. Sanders1, W.Verheul2, T.Magneé2, H.M.Pieters, P. Verhaak2, N.J. de Wit1,, J.M. Bensing2 RUGPIJN?
Nadere informatie