Booming Brazilië Praktijkverhalen over zaken doen Praktijkverhalen over zaken doen

Transcriptie

1 Booming Brazilië Praktijkverhalen over zaken doen 1

2 Inhoudsopgave Woord vooraf 2 Kennismaking 4 Louwrens Dijkstra, Hyva Group BV 46 Jerry Luyke, Paré BV 50 Joris van Wijk, CMP Information Brazil 54 Wim Fase, Bandridge Group 58 Gina Ioan, JTA Freight BV 62 Nuttige adressen en contactgegevens 66 3

3 Woord vooraf vooraf Braziliaans optimisme en Nederlandse nuchterheid, dat is een ijzersterke combinatie Op deze wijze verwelkomde minster president Balkenende president Lula da Silva en zijn vrouw in Nederland in april De premier doelde met zijn uitspraak op intensivering van de samenwerking tussen Nederland en Brazilië op het gebied van weg- en waterbouw, landbouw en biobrandstoffen. Aan het eind van het staatsbezoek van president Lula werd de samenwerking bezegeld met een vijftal overeenkomsten. Lula heeft vriend en vijand verrast met de wijze waarop hij Brazilië uit de misère heeft weten te halen. Met zijn gematigde economisch beleid, het terugdringen van de inflatie en het onder controle krijgen van de begroting - waardoor hij schulden versneld kon aflossen - heeft hij het land internationaal in de kijker gespeeld. Samen met Rusland, India en China wordt Brazilië gezien als de trekker van de wereldeconomie (BRIC-landen) de alom bekende Braziliaanse belofte maakt schuld. Als het aan de Nederlandse overheid ligt, blijft het niet bij een belofte. Zij beschouwt Brazilië als één van de belangrijkste markten voor Nederlandse exporteurs en steunt in financieel opzicht heel veel projecten, waar Nederlandse ondernemers op kunnen aanhaken. Brazilië is weliswaar een land met enorme potenties, volgens deskundigen is het beslist geen allemansvriend. Je doet Brazilië er als Nederlandse exporteur niet even bij en moet er echt de tijd voor nemen om het land met zijn regels en grilligheden te leren kennen. Een beetje Braziliaans optimisme, naast onze vertrouwde Hollandse nuchterheid kan dan geen kwaad. Ziet u dan kansen voor uw bedrijf om in Brazilië voet aan de grond te krijgen, dan moet u er beslist heen gaan. Ondanks de vele hobbels die u op u weg zult vinden is dit het beste moment om een positie te verwerven in het land. De economische bedrijvigheid is vooral te vinden in het zuiden, zuidoosten en de kustgebieden. Het Noorden heeft nog een grote inhaalslag te maken. De Braziliaanse regering onder leiding van president Lula wil deze ontwikkeling en de economische groei die is ingezet, flink versnellen met een ambitieus investeringsprogramma. Tot 2010 wordt er 200 miljard euro geïnvesteerd in ondermeer de aanleg- en verbetering van de infrastructuur (wegens, havens, dammen) en de bestrijding van vervuiling van bodem en water. Precies de terreinen waar wij als Nederlanders van oudsher goed in zijn. Braziliaanse overheden zijn geïnteresseerd in goede en efficiënte oplossingen. 4

4 Als het goedkoper en beter kan, maakt u als Nederlandse ondernemer grote kans van slagen in Brazilië. Wij helpen u graag op weg! In dit boekje hebben wij veel praktische informatie over het zakendoen in Brazilië voor u op een rij gezet. Naast een beknopte opsomming van de feitelijke ins en outs van het zakendoen in Brazilië, laten we een vijftal ondernemers aan het woord die u zijn voorgegaan in Brazilië. Ervaringsdeskundigen met een eigen verhaal en vaak eigen creatieve oplossingen om het woud aan regels en belastingen te doorgronden en de Braziliaanse bureaucratie het hoofd te bieden. Aan het einde van het boekje vindt u de gegevens van een groot aantal instanties die u na het lezen van het boekje verder op weg kunnen helpen. Wij wensen u veel leesplezier en vooral goede zaken in Brazilië! Loek Hermans Voorzitter MKB-Nederland Han de Ruiter Directeur MKB ABN AMRO Booming Brazilië maakt deel uit van een reeks boekjes over internationaal ondernemen in het mkb. De boekjes worden uitgegeven door MKB-Nederland en ABN AMRO in samenwerking met de EVD, agentschap van het Ministerie van Economische Zaken. Wilt u weten welke publicaties er in deze reeks verschenen zijn en bent u geïnteresseerd in één van de andere publicaties, dan kunt u deze bestellen via of downloaden via de website van ABN AMRO, 5

5 Een kennismaking kennismaking met Brazilië met Basisgegevens Brazilë Brazilië Oppervlakte: km2 (205 x Nederland) Hoofdstad: Brasília (ca. 2,5 miljoen inw.) Tijdverschil met Nederland: 4 uur in wintertijd, 5 uur in zomertijd Bevolkingsaantal: 189 miljoen inwoners (2007) Bevolkingsgroei: 1,4 procent per jaar Regeringsvorm: presidentiële republiek Staatshoofd: President Luiz Inácio Lula da Silva Taal: Portugees Religie: rooms-katholiek (73,6 procent), protestant (15,4) en Afro-Braziliaanse religies Munteenheid: real (wisselkoers: Regering Brazilië is verdeeld in 26 deelstaten (verspreid over vijf geografische regio s) en een federaal district. Zuidelijke deelstaten: Paraná, Rio Grande do Sul, Santa Catarina Zuidoostelijke deelstaten: Espírito Santo, Minas Gerais, Rio de Janeiro, São Paulo Middenwestelijke deelstaten: Distrito Federal, Goiás, Mato Grosso, Mato Grosso do Sul Noordoostelijke deelstaten: Alagoas, Bahia, Ceará, Maranhão, Paraíba, Pernambuco, Piauí, Rio Grande do Norte, Sergipe Noordelijke deelstaten: Acre, Amapá, Amazonas, Pará, Rondõnia, Roraima, Tocantins De 26 afzonderlijke deelstaten van Brazilië hebben ieder een eigen regering en een wetgevende- en rechterlijke macht. De regering van de deelstaten wordt geleid door een rechtstreeks gekozen gouverneur. De gouverneurs worden gecontroleerd door de Wetgevende Vergadering, die wetgevende macht heeft voor zover het 6

6 aangelegenheden op het niveau van de eigen deelstaat betreft. Gemeenten kennen een soortgelijk systeem. De burgemeester en een gemeenteraad worden rechtsreeks gekozen. De gemeenteraadsverkiezingen zijn in oktober Uitvoerende macht De federale bestuursvorm van Brazilië ligt verankerd in de grondwet van 1988, die voorziet in een president als hoofd van de uitvoerende macht. De president wordt rechtstreeks gekozen voor een periode van vier jaar met een eenmalige mogelijkheid tot herverkiezing voor nogmaals vier jaar. De president benoemt de leden van het kabinet. De huidige president is Luiz Inácio Lula da Silva (PT - Partido dos Trabalhadores), is in november 2006 voor de tweede keer gekozen. Wetgevende macht Het Congres bestaat uit twee Kamers: de Senaat met 81 zetels en de Kamer van Afgevaardigden met 513 zetels. De Kamer van Afgevaardigden bestaat uit een gewogen vertegenwoordiging van de 26 deelstaten en het federale district. De Senaat en de Kamer van Afgevaardigden worden gelijktijdig gekozen, senatoren voor een periode van acht jaar en afgevaardigden voor vier jaar. De Senaat moet toestemming geven voor federale, financiële operaties en toezicht houden op het overheidsbudget en op het financiële en monetaire beleid. Het is de president expliciet verboden per decreet te regeren. Wel kan hij voorlopige decreten (Medida Provisória - MP) uitvaardigen voor de duur van dertig dagen, een termijn die steeds weer met dertig dagen kan worden verlengd. Deze decreten worden wet als ze door het Congres met de helft van het aantal stemmen plus één worden aangenomen. De laatste verkiezingen van het Congres vonden plaats in november 2006, tegelijk met de presidentsverkiezingen. Rechterlijke macht De grondwet geeft de basis voor een onafhankelijke rechterlijke macht, die wordt gevormd door het federale Hooggerechtshof, het federale Hof van Beroep en verschillende ondergeschikte instanties. De geschreven onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is betrekkelijk, omdat onder de Nationale Veiligheidswet de uitvoerende macht uitspraken van de rechterlijke macht kan beïnvloeden. Deze wet is echter al enigszins afgezwakt. Het juridische systeem is bureaucratisch en inefficiënt. Het aantal rechters is in verhouding tot het aantal inwoners laag. 7

7 Recente economische en politieke ontwikkelingen Liberalisering van de economie De Braziliaanse economie werd tot voor enkele jaren gekenmerkt door sterk fluctuerende groeicijfers en hoge inflatiecijfers. De inflatie is dankzij het in 1994 geïntroduceerde Plano Real gedaald van meer dan procent per jaar tot minder dan 5 procent gedurende de afgelopen jaren. Het plan is vooral succesvol door het strikt gevoerde monetaire beleid, de openstelling van de economie, de relatief sterk gewaardeerde munt en het langzaam loslaten van de koppeling tussen de lonen en prijzen. Zelfs na de Sambacrisis in 1999 en de forse devaluatie, is de inflatie beperkt gebleven. De openstelling van de Braziliaanse economie begin jaren negentig heeft aanvankelijk geleid tot een snelle stijging van de import, mede dankzij de overwaarde van de Braziliaanse real destijds. De Braziliaanse industrie kreeg te maken met een grotere buitenlandse concurrentie op de binnenlandse markt, wat heeft geleid tot een efficiëntere productie en distributie. Voor het handhaven en vergroten van de productie en distributie maakt Brazilië graag gebruik van efficiëntere buitenlandse machines en technologieën. Politiek klimaat Op het binnenlandse politieke toneel is het momenteel redelijk rustig. Braziliaanse politici maken zich op voor de landelijke verkiezingen van de burgermeesters. Grootste verkiezingsbelofte is dat de financiële en andere leefomstandigheden, vooral gericht op de armste groeperingen, verbeterd worden. De rust wordt regelmatig verstoord door nieuwe corruptie- of fraudeschandalen, die vooral de gemoederen van de federale en deelstatelijke politici bezighouden. Ondanks het feit dat de media uitgebreid over deze minder gewenste praktijken rapporteert, lijkt de gewone burger op straat hier niet koud of warm van te worden. Zowel President Lula als zijn regering scoren met resp. 68 en 57 procent (populariteiten vertrouwensscores) hoog in de publieke opiniepeilingen. Dat heeft vooral te maken met het feit dat het met de economie merkbaar en zichtbaar goed gaat. De economie groeit al drie jaar achter elkaar met circa 4 procent en het BNP steeg in 2007 met 5.3 procent. Voor de komende jaren worden soortgelijke groeicijfers verwacht. Het PAC (Programa de Aceleramento do Crescimento), een programma ter versnelling van de groei, komt langzaam van de grond en voorziet voor de eerstvolgende jaren in aanzienlijke investeringen (200 miljard euro tot 2010) in vooral de infrastructuur. De buitenlandse handel is eveneens verder gegroeid, al is 1 De verkiezingen hebben plaatsgevonden (5 en 19 oktober 2008). 8

8 de invoer proportioneel sterker toegenomen. In 2007 zijn de directe investeringen vanuit het buitenland in vergelijking met het jaar daarvoor, verdubbeld. Economische indicatoren Belangrijkste buitenlandse investeerders in Brazilië Wereld Belangrijkste buitenlandse investeerders in Brazilië 1. Verenigde Staten 2. NEDERLAND 3. Spanje 4. Cayman-Eilanden 5. Frankrijk 6. Duitsland 7. Portugal 8. Japan 9. Maagden-Eilanden 10. Bermuda 11. Canada 12. Italië Nederland Nederlandse investeringen in Brazilië De laatste cijfers op het gebied van de Nederlandse directe investeringen in Brazilië zijn de volgende: Stand van directe investeringen van Nederland in Brazilië eind 2000 (in US$ miljoen): Investeringen in 2001: Investeringen in 2002: Investeringen in 2003: Investeringen in 2004: Investeringen in 2005: Investeringen in 2006: Investeringen in 2007: In 2007 was Nederland de grootste buitenlandse investeerder in Brazilië. (Bron: Centrale Bank van Brazilië) 9

9 Buitenlandse handel Braziliaanse uitvoer Bestemmingen Plaats Nederland US$ 160,2 miljard 1. Verenigde Staten Nederland neemt met waarvan: 2. Argentinië US$ 8.8 miljard de Basisproducten: 30% 3. China vierde plaats in Halffabricaten: 14% 4. NEDERLAND als afnemer van Eindproducten: 54% 5. Duitsland Braziliaanse producten. Van de EU neemt het land de eerste plaats in. Belangrijkste producten: ertsen, sojaproducten, organische en anorganische chemische producten, koffie, citrussappen en machines. Braziliaanse invoer Leveranciers Plaats Nederland US$ 120,6 miljard 1. Verenigde Staten Nederland neemt met waarvan: 2. China US$ 1.1 miljard de Grondstoffen: 50% 3. Argentinië 26ste plaats in. Kapitaalgoederen: 21% 4. Duitsland Belangrijkste Brandstoffen 5. Nigeria producten: dieselolie, en smeermiddelen: 16% kunstmeststoffen, Verbruiksgoederen: 13% medische apparatuur, drukpapier, dierlijke en humane voedings preparaten en machines voor vleesverwerking. 10

10 Marktkenmerken De Braziliaanse markt kenmerkt zich door grote inkomensverschillen. Zo leeft meer dan de helft van de bevolking op dit moment onder de armoedegrens, vooral in het noorden en noordoosten. Slechts 2,5 procent van de bevolking behoort tot het rijke bevolkingsdeel. Ongeveer 26 procent van de Brazilianen is jonger dan 15 jaar, 68 procent is tussen de 15 en 64 jaar en slechts 6 procent is ouder dan 65 jaar. De dichtstbevolkte en welvarendste regio s liggen in het zuidoosten en in de kuststeden van het land. De meest koopkrachtige regio s zijn de agglomeratie groot São Paulo, Brasília, Belo Horizonte, Porto Alegre, de agglomeratie groot Rio de Janeiro, Curitiba, Fortaleza, Recife en Salvador. Bij het betreden van de Braziliaanse markt moet, gezien de enorme afmetingen van het land, rekening worden gehouden met regionale cultuur- en inkomensverschillen. De Brazilianen uit het rijkere zuid(oosten) van het land zijn meer Europees georiënteerd, terwijl die uit het noordoosten een meer Afro-Braziliaanse cultuur hebben. Het wat armere noordoosten is een regionale markt in opkomst. Naar verwachting zullen de consumentenuitgaven in Brazilië de komende jaren toenemen. Nu de economie aantrekt, is de voorspelling dat de verkoop van pc s, luxegoederen zoals meubels en auto s, cosmetica, toiletartikelen en huidverzorgingsproducten snel zal aantrekken. De verkoop van voedingsmiddelen, kleding en schoenen zal in de nabije toekomst minder snel groeien. Brazilianen zijn merkentrouw. Buitenlandse handelsmerken, vooral de Europese en Amerikaanse zijn sterk vertegenwoordigd en zijn bovendien gewild bij de Brazilianen. Braziliaans - Nederlandse betrekkingen De allereerste betrekkingen met Brazilië dateren uit de zeventiende eeuw. Tussen 1637 en 1643 oefende Graaf Johan Maurits van Nassau het bestuur uit over een deel van het noordoosten van het land. Veel Brazilianen zijn hierover tot op de dag van vandaag nog steeds te spreken en vinden het jammer dat de bezetting niet iets langer heeft geduurd, waardoor het land naar eigen zeggen wat beter gestructureerd zou zijn. Dit stukje geschiedenis krijgt op Braziliaanse basisscholen nog altijd positieve aandacht. 11

11 Daarna duurde het tot het einde van de 19e eeuw totdat Nederland weer belangstelling kreeg voor Brazilië. Nadat in 1808 de Braziliaanse havens voor het buitenland werden opengesteld, ging Nederland als één van de eerste landen reguliere handelsbetrekkingen aan met Brazilië. Begin 20e eeuw vestigden de eerste Nederlandse banken en bedrijven zich op Braziliaans grondgebied. Tegelijkertijd kwam een emigratiestroom op gang, die in de jaren dertig en in de naoorlogse periode zijn hoogtepunten bereikte. Tijdens de periode van de militaire dictatuur ( ) stonden de politieke betrekkingen tussen Nederland en Brazilië op een laag pitje. Maar sinds het herstel van de democratie en de invoering van economische hervormingen worden de banden opnieuw aangehaald. Nederland is voor Brazilië van grote betekenis als toegangspoort tot Europa. De Nederlandse directe investeringen nemen sindsdien sterk toe. Brazilië neemt sinds 1997 de eerste plaats in onder de landen met opkomende markten die directe investeringen uit Nederland ontvingen. Volgens De Nederlandse Bank hebben Nederlandse bedrijven in totaal voor meer dan 8,7 miljard euro in Brazilië geïnvesteerd, waarmede Nederland één van de grootste buitenlandse investeerders in Brazilië is. Volgens de Centrale Bank van Brazilië zijn deze bedragen nog aanzienlijk hoger. Nagenoeg alle grote Nederlandse ondernemingen zijn in Brazilië aanwezig (voornamelijk in São Paulo). Voorbeelden van Nederlandse bedrijven met een vestiging in Brazilië zijn Akzo-Nobel, Arcadis, C&A, DSM, Océ, Philips, Shell, SHV (Makro) en Unilever. Ook verschillende banken, zoals de ING Bank en de Rabobank zijn in Brazilië gevestigd. Daarnaast zijn er tientallen bedrijven via een agentschap of distributiebedrijf vertegenwoordigd. Kansen voor Nederlandse ondernemers Het land heeft met 189 miljoen inwoners een grote interne markt en kent hoogwaardige sectoren in landbouw, industrie en diensten. Er moet enorm geïnvesteerd worden in transport en infrastructuur (havens, binnenvaart). Buitenlandse technologie en knowhow zijn hard nodig om de Braziliaanse industrie op een hoger plan te tillen. Er is grote behoefte aan nieuwe technologieën voor onder meer scheepsbouw. Brazilië is hard op weg te voorzien in de eigen energievoorziening. Het land is koploper op het gebied van biobrandstoffen (op basis van suikerriet) en het enige land met exportcapaciteit voor bio-ethanol. De landbouw heeft in dit opzicht nog enorm groeipotentieel, zowel door verbetering van de opbrengst per hectare, als door uitbreiding naar nog niet gebruikte gronden. Kansen liggen er 12

12 verder voor bedrijven om mee te helpen de gas- en olieproductie uit te bouwen. Er is ook behoefte aan nieuwe technologieën en investeringen op het gebied van afvalverwerking en waterzuivering, e.d., met veel mogelijkheden voor toepassing van het Clean Development Mechanism. Livia Folkerts: Vooral voor bedrijven die met nieuwe technologieën komen, liggen er volop kansen. Met de nieuwste technieken en producten kom je namelijk onder de local contentvoorschriften uit, omdat er geen Braziliaanse equivalent is te vinden. Livia Folkerts vertegenwoordigt vanuit Ipanema een aantal Nederlandse bedrijven die in de olie- en gassector als partners van Braziliaanse bedrijven opereren. Kansrijke sectoren agro-industrie scheepsbouw waterzuivering/zuivering rioleringssystemen energie toerisme vervoer en logistiek infrastructuur industriële toelevering Investeren praktisch bekeken In Brazilië is het verplicht buitenlands inversteringskapitaal te registreren bij de Banco Central do Brasil (BACEN). De Centrale Bank geeft vervolgens een certificaat waarop het totaal geïnvesteerde bedrag wordt vermeld. Investeringen worden altijd geregistreerd in de buitenlandse valuta. De registratie is verplicht wanneer de commerciële wisselkoers wordt gebruikt voor het overmaken van de winst naar het buitenland, voor het repatriëren van kapitaal en voor de registratie van de herinvesteringen. Aanvraag tot registratie dient binnen dertig dagen na overmaking te geschieden. Alle investeringen komen in principe in aanmerking voor overheidssteun en stimulering, onder andere in de vorm van subsidies, belastingverlaging of vrijstelling van invoerrechten. Vaak moet de investering wel plaats vinden in één van de sectoren en-/of regio s die door de overheid als prioriteiten van de economische ontwikkeling is aangemerkt. Zorg in ieder geval voor politiek commitment! Verboden en beperkingen In enkele sectoren zijn buitenlandse investeringen verboden, te weten: kernenergie, gezondheidszorg, pers, radio en televisie. Hetzelfde geldt voor eigendom van grond in rurale gebieden en eigendom van bedrijven die gevestigd zijn op of in de 13

13 nabijheid van internationale grenzen, binnenlandse luchtvaart, visserij, posterijen en telegrafie, en lucht- en ruimtevaartindustrie. Verder zijn er beperkingen op het investeren van buitenlands kapitaal in banken. Deze beperkingen gelden niet wanneer het nationaal belang wordt gediend. Economische zones Brazilië kent een aantal vrijhandelszones, opgericht met het doel deze regio s te ontsluiten door stimulering van de industrie, de handel en de landbouw. Deze zones zijn: de deelstaten Amazonas, Acre, Amapá, Rondônia en Roraima. Jaarlijks worden ten behoeve van deze Zonas Francas de invoerlimieten vastgesteld. Public Private Partnerships Binnen dit PPP-programma worden diverse projecten uitgevoerd. Er wordt vooral geïnvesteerd in de aanleg, verbetering en verdubbeling van wegen, de bevaarbaarheid van waterwegen bevorderen (inclusief de aanleg van sluizen), modernisering en uitbreiding van zeehavens, herstel en uitbreiding van het (goederen)spoorwegnetwerk en aanleg van metrolijnen in grote steden. De federale overheid is in veel projecten slechts één van de investeerders. Vooral op het gebied van haven ontwikkeling (aanleg terminals) bestaan private initiatieven, terwijl ook multilaterale financieringsinstellingen leningen beschikbaar stellen. PPP-contracten kunnen voor Nederlandse bedrijven ook interessant zijn. Regionale verdeling De economische bedrijvigheid in Brazilië is geconcentreerd in het zuiden, zuidoosten en in de kustgebieden. Landbouw en delfstoffen zijn belangrijk. Brazilië staat in de top 3 van producenten van soja, citrusvruchten en tal van mineralen. Maar Brazilië blinkt ook uit in hightech-sectoren, zoals diepzeeboringen en vliegtuigbouw. grootwinkel bedrijven en dienstverlening. São Paulo Geografische ligging: zuidoosten van Brazilië Oppervlakte: km2 Hoofdstad: São Paulo Bevolking: 40,9 miljoen (2006) Aandeel bnp: 33,9 procent (2008) waarvan: 66 procent dienstverlening / 32 procent industrie / 2 procent landbouw (2008) 14

14 Belangrijkste economische centra: Belangrijkste uitvoerproducten: Belangrijkste invoerproducten: Klimaat: Grande São Paulo, Campinas, São José, Preto dos Campos, Sorocaba, Ribeirão, Santos vliegtuigen, sinaasappelsap, personenauto s, mobiele telefoons, natuurlijke zoetstoffen, rundvlees, vliegtuigbenodigdheden (onder meer brandstof en catering), ongeraffineerde rietsuiker, brandstoffen (auto s, overige), auto- onderdelen. ruwe aardolie, reactoren en reactoronderdelen, radaronderdelen, auto s, steenkolen, graan, helikopteronderdelen. tropisch met regenachtige zomer en droge winter Infrastructuur De deelstaat São Paulo heeft een verhard wegennet met een lengte van kilometer Het spoorwegnetwerk voor vrachttreinen omvat binnen de deelstaat São Paulo in totaal kilometer. Het spoorwegnet verbindt het platteland van São Paulo met belangrijke knooppunten, als het achterland van Minas Gerais, São Paulo stad en de havenplaats Santos. De deelstaat São Paulo biedt plaats aan 36 luchthavens. De belangrijkste zijn São Paulo international Airport Guarulhos, São Paulo National Airport Congonhas (stadsluchthaven) en Campinas International Airport Viracopos. De deelstaat São Paulo herbergt de belangrijkste zeehaven van Brazilië, namelijk de haven van Santos en São Sebastião. Een belangrijke waterweg is de Tiête-Paraná-rivier, die toegang geeft tot vijf deelstaten en in verbinding staat met Argentinië en Paraguay. Kansen voor Nederlandse ondernemingen Energiesector In de deelstaat São Paulo is een toenemende vraag naar energie. Onder andere te verklaren uit het stijgend aantal huishoudens dat is aangesloten op het elektriciteitsnetwerk en een intensiever gebruik van elektriciteit per huishouden. De uitbreiding van de productie van electriciteit is de laatste jaren achtergebleven bij de groeiende vraag, wat vooral sinds het einde van de regentijd in 2001 heeft geleid tot kritieke situaties. Meer dan 90 procent van de totale elektriciteitsproductie voor de deelstaat São Paulo is afkomstig van hydrocentrales. 15

15 Luchthavenuitbreidingen Het Braziliaanse luchtruim wordt in de toekomst steeds meer opengesteld voor buitenlandse concurrentie. Buitenlandse maatschappijen krijgen meer ruimte om binnen Brazilië hun activiteiten uit te breiden. De nationale luchthavens worden de komende jaren verder gemoderniseerd. Ook in de deelstaat São Paulo worden grote investeringen gedaan in uitbreidingsprojecten in onder andere de luchthavens van Guarulhos (São Paulo International Airport), Congonhas (São Paulo stads airport) en Viracopos (Campinas). Bouwsector Binnen de deelstaat São Paulo is een groot aantal infrastructuurprojecten opgezet op het gebied van uitbreidingen van autowegen, havens, luchthavens en binnenvaartwegen. Publiek-Privaat Partnerschap (PPP) Het PPP-programma dat is opgezet, heeft tot doel de infrastructuur van de staat te verbeteren en uit te breiden. Verwacht wordt dat er rond de 3 miljard euro aan fondsen van de private sector wordt opgehaald. Volgens het PPP-model voeren bedrijven projecten uit en worden zij binnen 35 jaar terugbetaald door de Staat. Projecten vinden plaats op het gebied van snelwegen, gasdistributie, gezondheidszorg, educatie en waterwerken. Overige sectoren Verder zijn er kansen voor de sectoren waarin Nederlandse bedrijven traditioneel sterk zijn zoals baggerwerken, infrastructuur, milieu, onderwijs en training. Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma s De deelstaat São Paulo heeft een andere manier van aantrekken van investeerders dan de meeste andere deelstaten. Zo wordt in deze deelstaat over het algemeen geen belasting kwijt gescholden aan investeerders (uitzonderingen daargelaten). Maar de deelstaat verstrekt aantrekkelijkere voorwaarden aan bedrijven om te investeren binnen haar grondgebied. Meer informatie: Investeren in de staat São Paulo: Het consulaat-generaal te São Paulo kan u assisteren bij handelsaangelegenheden in de deelstaat, sao-ea@minbuza.nl. 16

16 Rio de Janeiro Geografische ligging: in het zuidoosten van Brazilië Oppervlakte: km² Hoofdstad: Rio de Janeiro Klimaat: tropisch Bevolking: 15,42 miljoen 8,47 procent van de totale bevolking (2007) Bevolkingsgroei per jaar: 0.7 procent ( ) Verstedelijking: meer dan 96 procent van de bevolking woont in de steden. Bruto Regionaal Product 2005: 284,9 miljard reais (113 miljard euro*) *1 euro = 2,52 reais (koers 1 Juli 2008) Aandeel nationaal BNP 2005: 11,5 procent (MDIC) Belangrijkste uitvoerproducten: ruwe aardolie en geraffineerde aardolie producten, plaatijzer, goud en edelstenen, graniet en rubber Belangrijke importpartners: VS, Saudi-Arabië, Argentinië, Frankrijk en op de 18e plaats Nederland (MDIC 2008) Infrastructuur De deelstaat Rio de Janeiro telt twee belangrijke vliegvelden te weten Antônio Carlos Jobim International Airport of Rio de Janeiro en het nationale vliegveld Santos Dumont. Tevens beschikt de deelstaat over elf regionale (privé-) vliegvelden, waarvan Campos dos Goytacazes, Macaé en Cabo Frio de meest belangrijke zijn. De deelstaat heeft zes zeehavens: Rio de Janeiro Stad, Sepetiba, Niteroi, Angra dos Reis, Forno en Mangaratiba. De meest prominente is de haven van de stad Rio de Janeiro. Van de belangrijkste scheepswerven in Brazilië bevinden zich elf in de deelstaat Rio de Janeiro. De deelstaat beschikt over km verhard (snel)wegdek. De deelstaat Rio de Janeiro staat via het spoorwegnet in verbinding met de belangrijkste regio s van Brazilië. Alle spoorwegen zijn geprivatiseerd en worden door particulieren geleid. In totaal beschikt de deelstaat over km spoorweg. 17

17 Belangrijke economische centra Stadsnaam Inwonersaantal* Rio de Janeiro stad Nova Iguaçu São Gonçalo Duque de Caxias Niterói São João de Meriti Campos de Goytacazes Volta Redonda Macaé Bron:* IBGE (2007) Kansen voor Nederlandse ondernemingen aardolie en aardgas havenwerkzaamheden infrastructuurprojecten transport & logistiek scheepsbouw Verder zijn er mogelijkheden in de volgende sectoren waarin Nederlandse bedrijven traditioneel sterk zijn, zoals: toelevering aan auto-industrie consultancy met betrekking tot logistiek havens en luchthavens milieu (groeiend bewustzijn leidt tot investeringen in zowel kennis als techniek) beveiliging toerisme Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma s Om nieuwe investeringen in de deelstaat aan te trekken heeft de overheid sinds de jaren negentig op fiscaal en financieel gebied constructieve maatregelen genomen. Deze maatregelen zijn erop gericht de deelstaat Rio de Janeiro de status van aantrekkelijke vestigingsplaats te geven. De mate van ontheffing, kwijtschelding of 18

18 verlaging is variabel. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet een goedkeuringsprocedure bij de verantwoordelijke instantie worden gestart. Tevens komt de deelstaat specifieke bedrijfssectoren tegemoet met aantrekkelijke financieringsregelingen. Per decreet nummer (05/04/2000) heeft de deelstaat FUNDES gecreëerd, een Economisch Social Fonds voor de financiering van werkkapitaal. Dit fonds is opgedeeld in Rio-invest en Rio-industry. De volgende sectoren zijn door de deelstaat als prioritair aangeduid: auto-onderdelenindustrie, scheepsbouw, farmaceutische en fijne chemische industrie, petroleum en petrochemie, plastics, kleding en textiel, telecommunicatie en elektronica. Binnen de deelstaat Rio de Janeiro is een aantal infrastructurele uitbreidings- en onderhoudsprojecten gepland. Onder andere de aanleg van een nieuwe tweebaansweg die de haven van Sepetiba verbindt met de belangrijke verkeersader BR101. Deze loopt vanuit het zuiden via São Paulo en Rio de Janeiro naar het noordoosten van Brazilië. Na uitgebreide privatiseringen is de deelstaat Rio de Janeiro koploper met betrekking tot de voordelen die voortvloeien uit de omzetting van staats- naar particuliere onderneming. Als gevolg van de decentralisatie van industriële activiteiten zijn het noorden en zuiden van de deelstaat Rio de Janeiro zich sterk aan het ontwikkelen. Zoals de stad Resende - met vestigingen van de Volkswagen- en Peugeot-fabrieken - en in het noorden van de deelstaat de steden als Campos en Macaé - vanwege de olie en offshore activiteiten daar. Meer Informatie Voor meer informatie over de mogelijkheden in de deelstaat Rio de Janeiro kunt u contact opnemen met de economische afdeling van het Nederlandse consulaatgeneraal in Rio de Janeiro, rio-ez@minbuza.nl. En verder: Government of Brasil: Ministry of Development, Industry and External Trade (MDIC): CIDE, Rio de Janeiro Information Center: SEDET, Rio de Janeiro State Department for Economic Development and Tourism: CODIN, Company of Industrial Development of Rio de Janeiro State: 19

19 Minas Gerais Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Klimaat: Bevolking: Verstedelijking: Bruto Regionaal Product 2005: Belangrijke uitvoerproducten: zuidoosten km² Belo Horizonte tropisch 19,27 miljoen 10,5 procent van de totale bevolking (bron: IBGE 2007) meer dan 84,3 procent van de bevolking woont in de steden miljard reais (76.4 miljard euro) (bron: IBGE) *1 euro = 2,52 reais (koers 1 Juli 2008) mechanische instrumenten, elektrische apparaten, chemische producten, optische instrumenten, motoren en textiel Infrastructuur De deelstaat Minas Gerais heeft zowel een internationale luchthaven (Cofins) welke ligt in de metropool Belo Horizonte, als regionale luchthavens (Pampulha, Uberaba, Uberlândia en Juiz de fora). Minas Gerais beschikt over km aan snelwegen. De drie belangrijkste havens van het zuidoosten van Brazilië (Rio de Janeiro, Vitória en Santos) zijn ook via de snelwegen van de deelstaat te bereiken De deelstaat beschikt over km aan spoorwegen. De spoorwegen hebben een verbinding met de havens van de deelstaat. De deelstaat beschikt over km aan waterwegen. Belangrijke economische centra Stadsnaam Inwonersaantal* Belo Horizonte Contagem Juiz de Fora Uberlândia Montes Claros Governador Valadares Uberaba Bron: *IBGE

20 Kansen voor Nederlandse ondernemingen mijnbouw elektrische apparatuur transport en logistiek agro-industrie ICT Wetgeving, subsidies en investeringsprogramma s Voor meer informatie over de mogelijkheden in de deelstaat Minas Gerais kunt u contact opnemen met de economische afdeling van het Nederlandse consulaatgeneraal in Rio de Janeiro, rio-ez@minbuza.nl. Meer informatie Fiemg: International Business Center of Minas Gerais: Fundação João Pinheiro - Institute of Statistics and Research of Minas Gerais: Rio Grande do Sul Geografische ligging: Oppervlakte: Hoofdstad: Klimaat: Bevolking (2007 ): Verstedelijking: Aandeel BNP 2006: Bruto regionaal product 2007: Belangrijkste uitvoerproducten: Belangrijkste invoerproducten: zuiden van Brazilië km² Porto Alegre subtropisch met hete zomer en frisse droge winter 10,582,840 miljoen (5,7 procent van de totale bevolking) 74,54 procent 6,85 procent US$ 105 miljard - 4e plaats tabak, lederen schoeisel, soja, sojaproducten, (restproducten van) varkens en kippenvlees, koeienhuiden en leder. ruwe aardolie, petrochemische brandstoffen, koeienhuiden en leder, bloemen en auto s 21