Decumulatie van pensioenrechten

Transcriptie

1 Decumulatie van pensioenrechten Gerry Dietvorst, Alwin Oerlemans, Theo Nijman & Carel Hooghiemstra Presentatie NEA paper 27 mei 2010

2 Opbouw van dit paper Door toename van de levensverwachting wordt de decumulatie of uitkeringsfase van pensioenrechten langer Dit paper behandelt de vraag wat een optimale vormgeving van de decumulatiefase is Hiertoe wordt een overzicht gegeven van de huidige Nederlandse wetgeving en verschillende vormen van annuïteiten (nationaal en internationaal) Op basis van analyse gecombineerd met waargenomen markttrends worden afsluitend aanbevelingen gedaan ter optimalisering van de decumulatiefase 2

3 Inleidend In de Wet (PW en Wet LB) is vastgelegd dat een pensioenuitkering de vorm moet hebben van een levenslange annuïteit Nederland verschilt daarin van andere landen die soms geheel geen eisen stellen aan de pensioen uitkeringsvorm In Nederlandse defined benefit regelingen staat, vanuit de aanspraakgedachte, de decumulatiefase steeds centraal in de regeling (conditioneel geïndexeerde annuïteit) In defined contribution regelingen ontbreekt de aanspraakgedachte en bestaat tot de pensioendatum onduidelijkheid over de hoogte van de uitkering (prijs van aan te kopen annuïteit in combinatie met het opgebouwde kapitaal is maatgevend) Definitie annuïteit: uitkering die levenslang duurt tenzij anders aangegeven 3

4 Fiscaal Juridisch kader In het pensioendossier lopen de belangen van de overheid en de burger grotendeels parallel: burger: behouden levensstandaard na pensionering overheid: kans verkleinen dat burger na pensionering een extra beroep doet op de overheid Deze parallelle belangen vormen een belangrijk argument om de opbouw van een pensioenvoorziening fiscaal te stimuleren in de vorm van de omkeerregel Logisch gevolg hiervan is dat de overheid er stringent op toeziet dat betreffende opbouw voor het beoogde doel wordt aangewend: duidelijke fiscale- en juridische kaders levenslange uitkeringen zonder afkoopmogelijkheid 4

5 Flexibiliteit binnen huidige wetgeving Toch bieden de PW en de Wet LB de deelnemers in een pensioenregeling voldoende mogelijkheden om in de uitkeringsfase het uitkeringsmoment en de hoogte aan te passen aan individuele wensen (nb pensioenovereenkomst) De voorwaardelijke toeslagverlening is in de PW met zorg vormgegeven, maar geeft geen zekerheid dat de uitkeringen inderdaad worden geïndexeerd Voorwaardelijke of onvoorwaardelijke indexering is mogelijk De tijdelijke regeling voor het aanbrengen voor een pensioenknip is zowel fiscaal als juridisch ingebed Het fiscale kader voor lijfrenten biedt minder ruimte voor flexibilisering dan bij het werknemerspensioen mogelijk is. Er zijn wel indexatiemogelijkheden 5

6 Voordelen annuïteiten Op basis van wetenschappelijke literatuur kennen periodieke uitkeringen (annuïteiten) tot overlijden twee grote voordelen: verzekering tegen langleven risico (goed uitkeringsmechanisme) hoger rendement voor overlevenden ( mortality credit ) De welvaartseffecten (binnen standaard model veronderstellingen) ten opzichte van geen annuïteiten kunnen zeer groot zijn (> 30%) Vaak zijn er echter al automatische periodieke uitkeringen, b.v. AOW. Maar ook dan potentieel welvaartseffect substantieel (> 10%) 6

7 Nadelen annuïteiten In de wetenschappelijke literatuur zijn ook een aantal potentiële nadelen van periodieke uitkeringen tot overlijden te vinden: illiquide in geval van onverwachte uitgaven vaak niet gewenste annuïteit beschikbaar (gelet op afdekken inflatierisico of aandelenexposure) mogelijkheid tot kapitaalverlies bij vroegtijdig overlijden gebrek aan transparantie (ondeugdelijke advisering) kosten van de annuiteit i.v.m. marketing en administratie opslagen m.b.t. adverse selectie 7

8 Consumentenhouding Een bekend gegeven is dat annuïteiten bij vrije keuzemogelijkheid weinig vrijwillig gekozen worden (tenzij strong defaults) De kritische houding van consumenten wordt volgens de literatuur voor een belangrijk deel veroorzaakt door hun beperkte kennis van het product: recente stijging van tarieven is wel bekend onderliggende oorzaken,door structureel lage rente (conversierisico) gecombineerd met stijgende levensverwachting zijn veel minder bekend Vrije keuze? Argumenten voor de regelgever om het opnemen van tenminste een deel van het pensioenvermogen als periodieke uitkering te stimuleren 8

9 Annuïteiten welke vormen? Annuïteiten kunnen grofweg verdeeld worden in twee groepen: direct ingaande annuïteit op de pensioendatum met daarbinnen vele variaties gegarandeerde uitgestelde annuïteit (met name binnen defined benefit regelingen) Het paper richt zich op de groep direct ingaande annuïteiten Traditioneel worden annuïteiten veelal aangekocht in de vorm van een direct ingaande gelijkblijvende annuïteit op één of twee levens eventueel aangevuld met een vorm van winstdeling. Voorbeelden: levenslange gelijkblijvende annuïteit op een leven annuïteit op twee levens (overlevingsannuïteit) direct ingaande gegarandeerde annuïteit winstdelende annuïteit 9

10 Vernieuwde annuïteit vormen De afgelopen decennia zijn er met name in de US en de UK een breed scala aan nieuwe vormen ontstaan vanwege: nieuwe generatie gepensioneerden is door de vergrijzing omvangrijker en welvarender grotere verscheidenheid aan levensstijlen en flexibiliteit m.b.t. gefaseerde pensionering Voorbeelden: inflatiegerelateerde annuïteit variabele annuïteit eventueel met garantie gefaseerde annuïteit impaired life annuïteit advanced life annuïteit care annuïteit reverse mortgage annuïteit 10

11 Aanbieders van een annuïteit Verzekeraars zijn belangrijkste aanbieders van annuïteiten Gelet op de toenemende levensverwachting en het verschuiven van pensioenrisico s naar het individu is dit een groeimarkt Echter ook een markt met een aanmerkelijke risico management problematiek gelet op rente-, beleggings- en longevity risico Traditioneel worden lange termijn renteverplichtingen voornamelijk afgedekt door lange termijn staatsobligaties, daarnaast steeds meer in de vorm van derivaten (renteswaps) Vanuit risicomanagement perspectief heeft de verzekeraar een aantal mogelijkheden om het longevity risico te matchen: overdracht naar een herverzekeraar hedging op eigen boek of via de kapitaalmarkt middels longevity swaps (start up markt) 11

12 Leren van het Buitenland? Ervarigen met annuïteiten: Chili Verenigd Koninkrijk Zweden Australië Verenigde Staten Toepassing geïndexeerde annuïteiten Toepassing variabele annuïteiten Gebruik lump sum versus annuïtisering Toepassing latere verplichte annuïtisering Onderzoek naar de kosten en pricing van annuïteiten Toepassingen in eerste pijler Defaults en keuzemogelijkheden Toepassing variabele annuïteiten Ervaringen met lump sum Diversiteit aanbod annuïteiten Nieuwe aandacht voor annuïtisering in Super System Diversiteit aanbod annuïteiten Ervaringen met reversed mortgages Online kostenvergelijkingen annuïteiten 12

13 Op weg naar houdbare annuïteiten Annuïteiten spelen een belangrijke rol in de uitkerings- en decumulatiefase Naar verwachting groeit de markt voor annuïteiten de komende jaren aanzienlijk, vooral gelet op toename van DC Echter, kritische houding van consumenten voornamelijk veroorzaakt door: beperkte kennis prijsstelling Groeiende behoefte aan meer transparantie, flexibiliteit en innovatie gecombineerd met betere communicatie rondom annuïtaire producten 13

14 Op weg naar houdbare annuïteiten Deze behoefte wordt nader versterkt door wijzigende marktomstandigheden: wereldwijde trend inzake verschuiving DB naar DC vraagt om meer aandacht voor decumulatiefase sterk stijgende levensverwachting van o.a. 65-jarigen vergrijzing en behoefte aan gefaseerde pensionering toename van aanvullende inkomens en vermogenscomponenten hogere zorgkosten door langere levensverwachting Een langere uitkeringsperiode verhoogt de inflatiegevoeligheid van de uitkering waardoor meer aandacht zal uitgaan naar de reële waarde van annuïteiten Aandacht voor te harde scheiding tussen opbouw- en uitkeringsfase van DC pensioenregeling (behoud risicobudget tijdens decumulatie) 14

15 Observaties Nederlandse stelsel Ist situatie Pensioenfonds Tweede pijler Verzekerde regeling Derde pijler 1. Vormgeving 1 uitkering: 1 nominaal 1 of reëel 2 Risicobudget na pensioendatum Veelal conditionele indexering gekoppeld aan loon prijsontwikkeling Intergenerationele risicodeling, risicobudget voor gehele groep Risicodeling draagt bij aan inzet risicobudget. Veelal nominale annuïteit met soms indexering. Uitkeringen veelal in nominale termen. Annuïteiten niet risicodragend. Nominale vormgeving met soms vaste indexering. Uitkeringen veelal in nominale termen. Annuïteiten niet risicodragend. 3 Flexibiliteit Veelal vaste Veelal vaste uitkeringen. Veelal vaste uitkeringen conditioneel uitkeringen. geïndexeerde uitkeringen. 4 Zorgannuïteiten Eenmalige uitkeringen t.b.v. zorg niet mogelijk. 5 Integratie accumulatie- en decumulatiefase 6 Transparantie en communicatie Pensioenfondsen verstrekken langlopende uitgestelde annuïteiten. Uniform Pensioen Overzicht en indexatielabel maar geen overall maatstaf voor adequaatheid pensioen. Eenmalige uitkeringen t.b.v. zorg niet mogelijk. Separate opbouw van kapitaal met conversiemoment op pensioendatum. Uniform Pensioen Overzicht en indexatielabel maar geen overall maatstaf voor adequaatheid pensioen. Eenmalige uitkeringen t.b.v. zorg niet mogelijk. Slecht ontwikkelde markt voor uitgestelde annuïteiten. Geen financiële bijsluiter Ann. Geen overall maatstaf voor adequaatheid pensioen. 15

16 Aanbevelingen Nederlandse stelsel Op basis van de waargenomen trends gecombineerd met onze analyse komen wij tot de onderstaande aanbevelingen: 1. Koopkrachtvaste annuïteiten worden de norm 2. Risicodragende (variabele) annuïteiten zijn nodig 3. Eenmalige uitkeringen bieden flexibiliteit 4. Introductie van care annuïteiten is wenselijk 5. De harde scheiding tussen opbouw- en uitkeringsfase van pensioenkapitaal dient ter discussie te worden gesteld 6. Productinformatie over annuïteiten dient te worden verbeterd en getoetst 16