Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Transcriptie

1 Cover Page The handle holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Mysyuk, Yuliya Title: Perspectives on elder abuse in the Netherlands Issue Date:

2 Appendix G Appendix G Nederlandse samenva ng Introduc e De afgelopen jaren is er meer aandacht besteed aan geweld tegen ouderen dan in de en voorafgaande jaren. Deze groeiende belangstelling hee zich geuit in een toename van discussies in de media, in wetenschappelijke publica es. Dit alles hee geleid tot een groeiend aantal beleidsdocumenten en programma s. Illustra ef is het ac eplan Ouderen in veilige handen, dat werd gelanceerd door de Nederlandse regering in Dit plan is erop gericht mishandeling, uitbui ng en verwaarlozing van ouderen tegen te gaan en stree naar een betere preven e van geweld tegen ouderen, betere slachtofferhulp en stelt strengere ac es voor naar plegers (Ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport, 2011). In de tussen jd kunnen wereldwijd veranderingen in de houding en percep es ten aanzien van oudermishandeling worden waargenomen: terwijl in de jaren zeven g en tach g er nauwelijks erkenning was van ouderenmishandeling, is het in de laatste twee decennia gedefinieerd en erkend als een belangrijk maatschappelijk fenomeen. De publieke aandacht voor geweld tegen ouderen valt samen met het toegenomen rela eve aantal ouderen in de samenleving. Er worden zorgen geuit over hoe we gaan zorgen voor deze ouderen en of wij dat wel zullen kunnen doen op een juiste manier. Er worden vragen gesteld over of onze geïndividualiseerde samenlevingen hebben geleid tot verminderd respect en waardering voor onze oudere genera e. Ondanks toenemende belangstelling voor ouderenmishandeling zijn er nog diverse aspecten en problemen niet onderzocht of onontgonnen, zoals de diversiteit aan defini es van ouderenmishandeling, risicofactoren, en percep es en ervaringen van verschillende groepen die betrokken zijn bij geweld tegen ouderen. De belangrijkste vragen die dit proefschri zal beantwoorden zijn: hoe wordt geweld tegen ouderen gedefinieerd, ook door ouderen zelf? Hoe leggen ouderen mishandeling uit? Hoe ervaren oudere personen het proces van mishandeling? Hoe leggen verschillende groepen die betrokken zijn bij geweld tegen ouderen de e ologie van geweld in de latere levensfase uit? G Methoden Gezien het feit dat de vragen hoofdzakelijk gaan over het proces, het begrip en de uitleg van mishandeling is dit proefschri gebaseerd op een kwalita eve studie naar geweld tegen ouderen in Nederland. We hebben de defini e van de WHO gekozen als referen e om de defini es te vergelijken, alsmede als kader voor het exploreren van de elementen in de defini es van de diverse doelgroepen (WHO, 2002). De primaire methoden van gegevensverzameling waren semigestructureerde diepte-interviews en focusgroepen. Daarnaast hebben we ook een systema sche review over defini es van ouderenmishandeling uitgevoerd en een literatuurstudie naar de theore sche achtergrond van mishandeling. De kwalita eve studie werd uitgevoerd onder oudere mensen, professionals en deskundigen die betrokken zijn bij geweld tegen ouderen. De studie bestond uit

3 Appendices diepte-interviews met oudere, niet-mishandelde personen en 17 interviews met oudere personen die ervaring hebben met mishandeling. Voor niet-mishandelde ouderen is de lee ijdsgrens van 65 jaar aangehouden, omdat dit aan het begin van de studie de lee ijd was waarop ouderen in Nederland het we elijk pensioen ontvangen. We hanteerden voor mishandelde ouderen geen lee ijdsgrens. Indien hun ervaringen pasten binnen de WHO-defini e namen we hen op jdens de dataverzameling, dit betekent dat zij een van de algemeen onderscheiden vormen van mishandeling hadden ervaren met als addi onele voorwaarden dat dit het gevolg was van lee ijdsgerelateerde problemen, zoals bijvoorbeeld ontstane a ankelijkheid gerelateerd aan de zogenoemde geriatrische reuzen, om te voorkomen dat par cipanten werden buitengesloten door een nogal arbitrair ingestelde lee ijdsgrens. Bovendien werden 35 expert interviews afgenomen met professionals die momenteel op het gebied van geweld tegen ouderen werken. De ondervraagden werden gecontacteerd na verwijzing door residen ële opvanginstellingen en de steunpunten van huiselijk geweld. Ook werden oudere personen, professionals en deskundigen gecontacteerd met behulp van een sneeuwbal techniek. Tot slot werden mishandelde ouderen opgeroepen via adverten es in vrij verkrijgbare lokale kranten in de grotere regio van de Randstad, Nederland. Alle deelnemers werden beschouwd als cogni ef intact in het bezit van de capaciteit in te stemmen met deelname aan de studie. De interviews werden gehouden tussen april 2012 en december We hebben daarnaast acht focusgroepen gehouden met professionals uit de intra- en extramurale zorg, managers van de gezondheidszorg organisa es, artsen, beleidsmakers, deskundigen, belangenorganisa es van ouderen en oudere mensen zelf. In totaal 42 personen namen deel aan deze focusgroepen. Deelnemers werden geworven door een sneeuwbal steekproef. De focusgroepen werden gehouden in de periode tussen februari en maart De focusgroepen en interviews zijn le erlijk getranscribeerd. De transcrip es werden uitvoerig en systema sch geanalyseerd met behulp van NVivo, een so wareprogramma voor kwalita eve analyse. De aanpak die is gebruikt voor het analyseren van de gegevens was vooral induc ef; analy sche concepten zijn afgeleid van de gegevens via een codering techniek gebaseerd op de grounded theory (Glaser & Strauss, 1967). Overzicht van dit proefschri Hoofdstuk 1 van dit proefschri gee een algemene inleiding en bespreekt de achtergrond van het onderzoek en de bredere relevan e, de veranderingen op het gebied van ouderenmishandeling, de huidige kennis over de defini es, de prevalen e van mishandeling, de risicofactoren en perspec even op ouderenmishandeling. Bovendien worden de belangrijkste methoden die gebruikt zijn in deze studie besproken. In hoofdstuk 2 bespreken we de ontwikkeling van verschillende defini es van ouderenmishandeling en hun belangrijkste eigenschappen en situeren we ze in sociohistorische context. We analyseren de toepassing van de verschillende defini es die werden gebruikt door de jd om hun geschiktheid voor verschillende werkgebieden te evalueren. De belangrijkste vraag die we beantwoorden is of we een gemeenschappelijke defini e van ouderenmishandeling nodig hebben of dat verschillende defini es kunnen worden gebruikt in verschillende contexten. De analyse laat zien dat defini es kunnen 154

4 Appendix G worden gegroepeerd in lexicale, s pula eve en verklarende types en dat ze diverse doeleinden dienen, namelijk als verwijzingen naar het sociale probleem in kwes e, en voor het scherp stellen van een effec eve interven e en preven estrategieën. Op basis van onze analyse stellen we twee verschillende defini es van ouderenmishandeling voor: een voor onderzoek en een voor de beroepsprak jk. De defini e voor onderzoek moet breed en volledig zijn om willekeurige uitslui ng te voorkomen en om ons tot het begrijpen van mishandeling te brengen; voor deze doeleinden kan de defini e van de WHO geschikt zijn. De defini e voor professionele se ngs moet specifiek, smal en concreet zijn. Professionals moeten deze defini e als hulpmiddel en gids kunnen gebruiken bij de iden fica e, signalering en interven e van mishandelende situa es. De verschillende (professionele) groepen die zijn betrokken bij ouderenmishandeling bekijken en ervaren geweld in de latere levensfase op verschillende manieren. Hoofdstuk 3 gaat in op hoe geweld bij ouderen wordt begrepen en uitgelegd door verschillende, bij dit onderzoek betrokken, groepen. Deze vraag wordt onderzocht aan de hand van de analyse van de bevindingen van de focusgroepen met verschillende stakeholders, betrokken bij het werkgebied van ouderenmishandeling, en de expert interviews. We komen tot een conceptueel model voor het verklaren van het ontstaan van het geweld in het latere leven vanuit hun perspec ef. De bevindingen tonen aan dat in de uitleg van onze deelnemers de variabelen a ankelijkheid, kwetsbaarheid, macht en controle, sociaal isolement, stress en (zorg)belas ng en de geschiedenis van het (huiselijk) geweld centraal staan. Er was geen consensus over de rol van een familiegeschiedenis met huiselijk geweld in ouderenmishandeling. We hebben vastgesteld dat verschillende graden en omgekeerde kwes es van a ankelijkheid en kwetsbaarheid, en dan met name de no e van wederzijdse a ankelijkheid en diverse houdingen en verwach ngen ten aanzien van a ankelijkheid en ona ankelijkheid, onderscheidend zijn bij de uitleg van geweld in de latere levensfase onder deze professionals, in vergelijking met huiselijk geweld in andere stadia van het leven. Ondanks dat er steeds meer aandacht is voor de diverse groepen die betrokken zijn bij ouderenmishandeling, zijn er slechts een beperkt aantal studies gedaan waarbij is onderzocht welke opva ngen ouderen zelf hebben. In hoofdstuk 4 onderzoeken we de defini es van ouderen en hun verklaringen voor ouderenmishandeling door middel van interviews met niet-mishandelde ouderen. We vonden dat ouderen ouderenmishandeling vooral als opze elijk, fysiek geweld definiëren. Minder direct werden ook andere onrechtma ge ac es, zoals psychische mishandeling, financiële mishandeling en verwaarlozing, onderscheiden. Ouderen verklaren ouderenmishandeling als een gevolg van de toenemende a ankelijkheid en kwetsbaarheid, veranderende normen en waarden in de samenleving, en de gelijk jdige veranderingen in de posi e van ouderen, hetgeen leidt tot gebrek aan respect rich ng ouderen en een gebrek aan sociale controle en verantwoordelijkheid. De onderscheidende kenmerken in de defini e van ouderenmishandeling van ouderen zijn de focus op fysiek geweld en de nadruk op inten onaliteit, die afwijken van de bestaande defini es van ouderenmishandeling. Dit inzicht en deze uitleg van ouderenmishandeling kunnen het meldgedrag van ouderen beïnvloeden, omdat zij zich alleen richten op erns ge gevallen van opze elijk fysiek geweld, die dus eenduidig en duidelijk zijn. Bovendien lijkt ouderenmishandeling door G 155

5 Appendices ouderen vooral te worden uitgelegd als een sociaal probleem en niet zozeer als een volksgezondheids- of medisch probleem. De meerderheid van de studies over ouderenmishandeling focussen op de defini es, de theore sche achtergrond, de risicofactoren, de diverse vormen van ouderenmishandeling en de prevalen e, en in een meer beperkte mate op preven een interven estrategieën. Slechts een beperkt aantal studies onderzoeken hoe de oudere slachtoffers zelf mishandeling uitleggen (Killick Taylor, Begley, Carter Anand en O Brien, 2015). Daarom bespreekt hoofdstuk 5 ervaringen en percep es op het mishandelingsproces van oudere slachtoffers. We onderzochten dit door middel van diepte-interviews met zeven en par cipanten die elk een van de algemeen onderscheiden vormen van mishandeling hadden meegemaakt. Het mishandelingsproces zoals waargenomen door de oudere slachtoffers omvat de oorzaken van mishandeling, de effecten die de mishandeling op deze slachtoffers had en de manier waarop ze probeerden om te gaan met deze effecten. De belangrijkste oorzaken van mishandeling zoals geïden ficeerd door slachtoffers waren wederzijdse a ankelijkheid tussen slachtoffer en pleger, disbalans in macht en controle, eenzaamheid en sociaal-maatschappelijke een achtergestelde posi e van ouderen. De effecten van mishandeling op oudere personen omva en nega eve gevoelens en emo es; lichamelijke klachten; gewijzigde normen en waarden van ouderen; gewijzigde perspec even met betrekking tot geld; en een verminderde zelfeffec viteit. De door oudere slachtoffers meest genoemde copingstrategieën waren het gebruiken van informele en professionele steun en zel ulp. De keuze voor een bepaalde coping-strategie kan worden verklaard door twee factoren: de ervaren vormen van mishandeling en het s gma wat een slachtoffer verwacht te krijgen. Coping-strategieën worden ook beïnvloed door de rela e met de pleger, bijvoorbeeld of de pleger een naast familielid is, of een vriend of een buur. Deze overwegingen beïnvloedden gevoelens van schaamte, en waren daardoor van invloed op het hulpzoek gedrag en de coping-strategieën van de slachtoffers. De rol van individuele kenmerken in gevallen van ouderenmishandeling staat al lang hoog op de onderzoek- en beleidsagenda s. Ons onderzoek gee aan dat factoren die verder gaan dan het slachtoffer en de pleger, zoals omgevingsfactoren meer aandacht verdienen. In hoofdstuk 6 bespreken we de resultaten van focusgroepen en semigestructureerde diepte-interviews die werden gehouden met verschillende professionals en ouderen zelf. Twee belangrijke verklarende kaders ontstonden in deze sessies: een op basis van sociaal-maatschappelijke structuren en een kader die betrekking had op ouderenmishandeling als gezondheidszorg structuren. De belangrijkste thema s die in het verklarende kader op basis van sociaal-maatschappelijke structuren werden genoemd omva en sociaal taboe, sociale controle en verantwoordelijkheid, en ins tu onele culturen. De versnippering van de zorg en de veranderingen in de financiering van de gezondheidszorg waren twee verklarende factoren die naar de rol van de gezondheidszorg verwezen. De twee verklarende kaders kunnen worden gekoppeld aan perspec even op ouderenmishandeling als ofwel een sociaal-ofwel een gezondheidsprobleem. Ondanks het ontstaan van consensus over de defini e en de vormen van ouderenmishandeling worden de stemmen van ouderen, zowel mishandelde als niet-mishandelde, rela ef weinig gehoord in discussies over de typologie van 156

6 Appendix G ouderenmishandeling. In hoofdstuk 7 besteden wij daarom expliciet aandacht aan de perspec even van mishandelde en niet-mishandelde ouderen. In de verhalen verteld door deze deelnemers bespreken ze in het bijzonder contextuele factoren in instellingen die leiden tot gevoelens van mishandeling. Deze gevoelens vallen niet binnen de huidige vormen van ouderenmishandeling en worden dus niet erkend. Daarom stellen wij voor om een nieuwe vorm van mishandeling te introduceren: systeemmishandeling. Met de term systeemmishandeling bedoelen we mishandeling en verwaarlozing die het gevolg zijn van de organisa e van en de prak jken in de instellingen binnen onze samenlevingen die opereren in een impliciete, mishandelde manier en schade of leed veroorzaken aan een ouder persoon. We stellen dat systeemmishandeling moet worden opgenomen in de lijst van vormen van mishandeling, om de schade te erkennen die dientengevolge wordt ervaren door oudere personen. Tot slot, wordt in hoofdstuk 8 ingegaan op de belangrijkste conclusies van dit proefschri door het verkennen, analyseren en vergelijken van perspec even op ouderenmishandeling van ouderen, slachtoffers van mishandeling, deskundigen en andere beroepsgroepen. Op basis van de bevindingen van dit proefschri, raden we preven estrategieën aan die zich richten op algemene veranderingen in de samenleving. Bovendien doen we aanbevelingen gericht op oudere slachtoffers van mishandeling, niet-mishandelde ouderen en professionals op het gebied van ouderenzorg. Verder stellen we voor om toekoms ge studies te richten op de vooruitzichten van de plegers, poten ële melders van mishandeling en het hulpzoek- en rapporteergedrag van oudere slachtoffers. Conclusies We hebben een verscheidenheid aan bestaande defini es van ouderenmishandeling geïden ficeerd in de literatuur, die een verschillende focus hebben en verschillende onderdelen hebben. Hierdoor ontstaan defini everschillen en is het moeilijk een solide kennisbasis op het gebied van ouderenmishandeling te ontwikkelen. In dit verband is de vaak gestelde vraag of we een gemeenschappelijke defini e van ouderenmishandeling nodig hebben. Eén defini e zou immers waarschijnlijk niet alle gewenste doeleinden dienen, zoals een defini e verondersteld te moeten doen. Om dit op te lossen stellen wij voor om gebruik te maken van twee defini es van ouderenmishandeling: een lexicale defini e die breed en veelomva end is voor onderzoek en beleidsvorming en een s pula eve defini e, specifiek en concreet, voor de professionele prak jk. Verschillende kenmerken van de defini es van ouderenmishandeling die werden geïden ficeerd in de literatuur zijn ook relevant volgens de deelnemers aan dit onderzoek. Echter, kenmerkend voor de defini es van oudere, niet-mishandelde personen zijn de sterke focus op fysiek geweld en inten onaliteit die niet prominent voorkomen in algemene defini es. Verschillende andere vormen van mishandeling die vaak worden onderscheiden werden ook gemeld en herkend door onze deelnemers, zij het met verschillen in nadruk zoals in het geval van niet-mishandelde ouderen, die andere vormen van mishandeling dan fysiek geweld minder direct noemden dan andere groepen die betrokken zijn in deze studie. De interpersoonlijke factoren die zijn geïden ficeerd en beschreven ter verklaring van ouderenmishandeling door zowel slachtoffers als oudere, niet-mishandelde G 157

7 Appendices deelnemers zijn a ankelijkheid van ouderen van de pleger en vice versa, en de macht en controle onevenwich gheden tussen het slachtoffer en de pleger. Wederzijdse a ankelijkheid was prominent aanwezig in de verschillende opva ngen over geweld tegen ouderen. De par cipanten besteedden veel aandacht aan maatschappelijke factoren in het verklaren van het voorkomen van mishandeling. Hieronder vallen bijvoorbeeld een achtergestelde sociaal-maatschappelijke posi e van ouderen in de samenleving, die resulteert in gebrek aan respect naar hen, en wordt ervaren als een verminderde waarde van ouderen voor de samenleving. De problemen die werden geïden ficeerd vanuit de gezichtspunten van de verschillende groepen betrokken bij deze studie ondersteunen deze bevinding, deze groepen noemen ook veranderingen in de samenleving en effecten op de a ankelijkheid en kwetsbaarheid van oudere personen in hun verklaringen voor ouderenmishandeling. In de verschillende hoofdstukken van dit proefschri wordt duidelijk dat de par cipanten van onze studie voorbeelden van mishandeling beschreven die we niet onder de algemeen onderscheiden vormen van mishandeling kunnen categoriseren. Ze vonden dat de gezondheidszorg en de samenleving als geheel verantwoordelijk is voor het ontstaan van permi erende omstandigheden waarin mishandeling kan optreden. Om recht te doen aan deze bevinding, hebben wij een nieuwe vorm van mishandeling voorgesteld, die we systeemmishandeling noemen. Met systeemmishandeling bedoelen we de organisa e en de resulterende prak jken in onze instellingen, die (impliciet) mishandeling en schade of leed veroorzaken aan een oudere persoon. Bijdrage van deze studie De huidige studie hee bijgedragen aan de conceptualisering van ouderenmishandeling door het verkennen, het vergelijken en het koppelen van defini es van en verklaringen voor mishandeling door diverse groepen die betrokken zijn bij ouderenmishandeling. Door personen die rechtstreeks betrokken zijn bij ouderenmishandeling te includeren als onderzoekpar cipanten, evenals mogelijke getuigen en melders, hee deze studie het vergelijkende begrijpen en de framing van ouderenmishandeling verduidelijkt. Het creëerde een brug tussen de defini es in de literatuur en de percep es in het echte leven die toonden wat echt belangrijk is voor mensen die betrokken zijn bij ouderenmishandeling en die mishandeling ervaren (hebben). Wij analyseerden bestaande defini es van ouderenmishandeling en na hun systema sche vergelijking en categorisa e hebben wij voorgesteld het aantal terug te brengen naar twee defini es. Op deze manier hoopt deze studie bij te dragen tot meer uniformiteit en vergelijkbaarheid op het gebied van ouderenmishandeling waardoor de impact van onderzoek en beroepsprak jken in verschillende se ngs kan worden versterkt. Deze studie wijst op systemische factoren die werden geïden ficeerd door oudere personen en slachtoffers als cruciale variabelen in hun verklaringen voor het voorkomen van mishandeling. We benadrukten het belang en de noodzaak voor aandacht voor deze perspec even op ouderenmishandeling door systeemmishandeling voor te stellen als een afzonderlijke, en aanvullende, vorm van mishandeling. Wij geloven dat de huidige studie een beter en vollediger begrip van mishandeling creëert, waardoor een verdere convergen e tussen de standpunten van degenen 158

8 Appendix G die rechtstreeks betrokken zijn bij het geweld tegen ouderen en degenen die dit onderzoeken en bestuderen kan optreden. Hierdoor kan het veld een theore sche stap voorwaarts maken, doordat het de ontwikkeling en het begrip van kaders bevordert, die erop gericht zijn het voorkomen en voortduren van mishandeling te begrijpen op basis van vooruitzichten die eerder niet of marginaal werden beschouwd. Het kan ook bijdragen tot een prak sche stap voorwaarts, want het gee de mogelijkheid deze gezichtspunten te implementeren de prak jk van preven e- en interven estrategieën. Toekoms ge studies en aanbevelingen Onze bevindingen tonen duidelijk dat de verschillende groepen die betrokken zijn bij geweld tegen ouderen mishandeling niet alleen beschouwen als een interpersoonlijk of individueel probleem, maar ook als een algemeen maatschappelijk probleem. Wij raden daarom een aanpak aan die is gericht op algemene veranderingen in de samenleving, zoals interven es en preven estrategieën die ten doel hebben veranderingen in het gedrag naar en de bejegening van oudere personen te bewerkstelligen, alsmede in de beeldvorming van ouderdom en oude mensen. Daarom stellen wij voor om een posi ef beeld van ouderen te promoten met bijvoorbeeld rolmodellen en sociale mediacampagnes. We moeten een grotere par cipa e van ouderen zien te bewerkstelligen in de gemeenschap en de samenleving als geheel. Mensen voorzien van informa e over ouder worden zal bovendien een beter begrip kweken over het verouderingsproces, en de daarbij horende veranderingen en uitdagingen. Toekoms ge studies naar ouderenmishandeling dienen zich te richten op percep es en perspec even van plegers van geweld tegen ouderen. Meer aandacht moet worden besteed aan poten ële melders van ouderenmishandeling, met name ouderen zelf. Bovendien is er ook weinig onderzoek gedaan naar het hulpzoekend gedrag en meldgedrag van oudere slachtoffers. Er is behoe e aan onderzoek naar de mogelijke combina es en rela es tussen de verschillende vormen van mishandeling, de betrokken plegers en de copingstrategieën die worden gebruikt om te gaan met mishandeling. Studies die onderzoeken hoe één vorm van mishandeling en een specifieke rela e met een pleger impact kan hebben op de keuze van het melden en de copingstrategie van het slachtoffer zijn nodig. Een van de belangrijke aanbevelingen van deze studie is gericht op de slachtoffers van mishandeling en komt voort uit hun ervaringen met mishandeling. We bevelen de oprich ng en organisa e aan van steungroepen, bijvoorbeeld zel ulpgroepen voor slachtoffers van geweld tegen ouderen die kunnen worden gecoacht of geleid door een ervaren professional of peers met soortgelijke ervaringen. Oudere mensen zullen hun ervaringen kunnen delen en feedback kunnen ontvangen van andere deelnemers. We raden ook het inschakelen van oudere personen aan bij prak jk- en beleidsbepaling ten aanzien van geweld tegen ouderen, bijvoorbeeld door ze op te nemen in de teams die zich met de gevallen van mishandeling bezighouden en door vrijwilligersgroepen van oudere personen op te richten. Ook speciale trainingen, workshops, vergaderingen en bijeenkomsten over geweld tegen ouderen kunnen worden georganiseerd voor oudere mensen. Op basis van de uiteenlopende perspec even die we onder oudere personen vonden, raden wij het ontwikkelen van educa ef materiaal aan, evenals trainingen en G 159

9 Appendices programma s voor professionals die werken op het gebied van ouderenzorg en waarin de standpunten en ervaringen van niet-mishandelde oudere personen en slachtoffers van mishandeling zijn opgenomen. Oudere slachtoffers en vooral niet-mishandelde oudere personen zien mishandeling als een maatschappelijke probleem waarvoor we als samenleving verantwoordelijk zijn. Deze verantwoordelijkheid wordt echter nog niet is gevoeld en begrepen door het grote publiek. We moeten onze normen en waarden van sociale toleran e ten opzichte van het probleem van geweld tegen ouderen omze en in ac eve sociale verantwoordelijkheid, één die zichtbaar is. Het is jd om iets te gaan doen, en te stoppen met het negeren van de stemmen van oudere personen. 160

10 Appendix G Referen es Glaser, B., & Strauss, A. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualita ve research. Chicago: Aldine transac on. Killick, C., Taylor, B.J., Begley, E., Carter Anand, J., & O Brien, M. (2015). Older people s conceptualiza on of abuse: a systema c review. Journal of Elder Abuse & Neglect, 27, Ministry of Health, Welfare and Sports (2011). Na onal Ac on Plan The elderly in safe hands. Retrieved from h p:// es/ kamerstukken/2011/03/30/ac eplan-ouderen-in-veilige-handen.html World Health Organiza on [WHO]. (2002). Ac ve ageing: a policy framework. Geneva. Retrieved from h p://whqlibdoc.who.int/hq/2002/who_nmh_nph_02.8.pdf G 161

11