Van Lanschot Familiebedrijven Barometer

Transcriptie

1 Van Lanschot Familiebedrijven Barometer EEN PEILING ONDER NEDERLANDSE FAMILIEBEDRIJVEN AMSTERDAM, 14 DECEMBER 2011

2 Achtergronden onderzoek/respondenten Onderzoeksresultaten Familiebedrijven Barometer - Conjunctuurbarometer - Issuebarometer - Innovatie VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 1

3 Achtergronden onderzoek Methode Het onderzoek is online uitgevoerd op het Online Business Panel van Intomart GfK Veldwerkperiode Het veldwerk voor dit onderzoek werd uitgevoerd in november 2011 Doelgroep & steekproef De doelgroep voor dit onderzoek bestaat uit DGA s van middenbedrijven met werknemers die we als typische familiebedrijven kunnen kenmerken. De respondenten zijn DGA. Ze zijn directeur en hebben minimaal 10% van de aandelen in bezit In totaal zijn respondenten uitgenodigd voor deelname aan het onderzoek; uiteindelijk zijn n=252 DGA s gescreend die aan de selectiecriteria voldeden en de vragenlijst hebben ingevuld Certificering Het onderzoek is uitgevoerd door Intomart GfK volgens het kwaliteitssysteem van Intomart GfK, dat is gecertificeerd volgens de normen van NEN-EN-ISO 9001, ISO en ISO Daarnaast onderschrijft Intomart GfK de gedragsregels van E.S.O.M.A.R. ICC European Society for Opinion and Market Research), is Intomart GfK lid van de MOA, de MarktOnderzoek Associatie VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 2

4 Achtergrondgegevens respondenten Achtergrondvragen Totaal Branche n=252 Industrie 9% Bouwnijverheid en installatiebedrijven 6% Handel 16% Vervoer en communicatie 3% Financiële instellingen 3% Zakelijke dienstverlening 29% Onderwijs 3% Gezondheids- en Welzijnszorg 9% Overige dienstverlening 4% Landbouw, bosbouw en visserij 2% Energie- en waterleidingbedrijven 0% Horeca 5% Openbaar bestuur/overheid 1% Overige bedrijven 9% Internationaal n=252 Ja 40% Nee 60% Oprichting onderneming n=252 Ja, zelf (mede) opgericht 61% Nee, van familie overgenomen 13% Nee, van iemand buiten familie overgenomen 18% Nee, niet zelf opgericht 8% Betrokken familieleden n=252 Ja, als mede-eigenaar 26% Ja, als medewerker 13% Ja, als directeur 14% Nee 55% Anders 0% Selectievragen Totaal (Mede) eigenaar n=252 Ja, enig eigenaar 46% Ja, mede-eigenaar voor 10% - 25% 13% Ja, mede-eigenaar voor 25% en meer 40% Ja, mede-eigenaar voor minder dan 10% (aandelen) 0% Nee, geen (mede) eigenaar 0% Weet niet, wil niet zeggen 0% Bedrijfsgrootte n=252 Minder dan 10 medewerkers 0% medewerkers 38% medewerkers 31% medewerkers 19% medewerkers 8% 200+ medewerkers 4% Weet niet/wil niet zeggen 0% Jaaromzet n=252 Minder dan 1 miljoen euro (bruto) per jaar 17% 1 miljoen tot 2,5 miljoen euro (bruto) per jaar 27% 2,5 miljoen tot 10 miljoen euro (bruto) per jaar 31% 10 miljoen tot 25 miljoen euro (bruto) per jaar 11% 25 miljoen of meer euro (bruto) per jaar 3% Weet niet/wil niet zeggen 11% VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 3

5 Achtergronden onderzoek/respondenten Onderzoeksresultaten Familiebedrijven Barometer - Conjunctuurbarometer - Issuebarometer - Innovatie VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 4

6 Ondernemers hijsen stormbal Hoe schat u de volgende economische parameters in voor de komende zes maanden? Indexscore Nov 11 Indexscore Mei 11 Indexscore Dec 10 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Economische vooruitzichten voor uw bedrijf in het algemeen Economische vooruitzichten voor de Nederlandse economie in het algemeen t Economische vooruitzichten voor uw branche/sector in het algemeen Sterk verbeterd Ongeveer hetzelfde gebleven Iets verslechterd Iets verbeterd Geen oordeel/nvt Sterk verslechterd Indexscore (als saldo van) % sterk verbeterd x 200 % iets verbeterd x 150 % ong. gelijk gebleven x 100 % iets verslechterd x 50 % sterk verslechterd x 0 Economische vooruitzichten voor uw bedrijf Economische vooruitzichten voor NL economie Economische vooruitzichten voor uw branche/sector VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 5

7 Ondernemers hijsen stormbal Hoe schat u de volgende economische parameters in voor de komende zes maanden? Indexscore Nov 11 Indexscore Mei 11 Indexscore Dec 10 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Omzet van uw bedrijf Orderportefeuille van uw bedrijf Winstgevendheid van uw bedrijf Werkgelegenheid in uw bedrijf Hoogte van de investeringen van uw bedrijf in vaste activa Beschikbaarheid van krediet/financieringsbronnen Politieke klimaat in Nederland voor bedrijven en ondernemers Sterk verbeterd Ongeveer hetzelfde gebleven Iets verslechterd Iets verbeterd Geen oordeel/nvt Sterk verslechterd Indexscore berekend als saldo van % sterk verbeterd x 200 % iets verbeterd x 150 % ong. gelijk gebleven x 100 % iets verslechterd x 50 % sterk verslechterd x 0 VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 6

8 Conclusies conjunctuurbarometer - Na een opleving van optimisme in mei 2011, zijn ondernemers op dit moment somberder over de vooruitzichten van de Nederlandse economie voor de komende zes maanden - Met name de kleinere en niet internationaal actieve bedrijven zijn pessimistischer over het economisch klimaat in Nederland dan de grotere bedrijven (+100 medewerkers); opvallend is dat oudere ondernemers in het algemeen het meest pessimistisch zijn - Ondernemers blijven nog altijd positiever over het eigen bedrijf dan over de (eigen) sector en de Nederlandse economie in het algemeen - Uitgesproken negatief is men op dit moment over de beschikbaarheid van krediet voor bedrijven VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 7

9 Achtergronden onderzoek/respondenten Onderzoeksresultaten Familiebedrijven Barometer - Conjunctuurbarometer - Issuebarometer - Innovatie VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 8

10 Zorgen zijn duidelijk toegenomen Als u uw zorgen over uw onderneming zou moeten raten op een tienpuntsschaal? Als u uw eigen zorgen als DGA zou moeten raten op een tienpuntsschaal? 25% 20% 15% 10% 5% Gemiddelde : 5.7 (in mei 2011: 4.9) (in dec. 2010: 4.5) Gemiddelde: 5.5 (in mei 2011: 4.7) (in dec. 2010: 4.3) Zorgen over onderneming Eigen zorgen DGA Opvallend is dat oudere DGA s gevoeliger zijn voor conjuncturele veranderingen. In de (lichte) opleving van de conjunctuur in mei 2011 waren zij beduidend positiever gestemd dan nu 0% Geen zorgen (1) Totale paniek (10) Optimisten (weinig zorgen over de onderneming; score 0 4) - Wat jongere ondernemers - Vaker actief in de zakelijke dienstverlening - Vaker grotere bedrijven (meer dan 50 werknemers) Pessimisten (veel zorgen over de onderneming; score 6 10) - Wat oudere DGA s (55 jaar en ouder) - Vaker actief in de Bouw, Vervoer en Communicatie - Kleinere bedrijven (minder dan 50 werknemers) VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 9

11 Zorgen over bedrijfseconomische issues nemen toe en overstemmen overige issues Kunt u aangeven in hoeverre u zich zorgen maakt om de volgende thema s? Nov 11 Mei 11 Dec 10 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Prijsontwikkeling in uw markt Wet & regelgeving waar uw bedrijf mee te maken heeft 57% 57% 59% 72% 69% 73% Grootste zorgen Debiteurenrisico s Administratieve lastendruk voor uw bedrijf 54% 51% 49% 68% 66% 67% Kopzorgen Vinden van geschikt personeel 49% 57% 60% Steeds groter wordende bedrijfsrisico s 49% 53% 59% Klantloyaliteit 48% 47% 55% Liquiditeit Mogelijkheden tot groei/expansie/innovatie Solvabiliteit Concurrentiekracht van uw bedrijf w 47% 47% 42% 40% 46% 46% 38% 41% 55% 47% 44% 45% Punten van aandacht Continuïteit van uw bedrijf Pensioenregeling (voorziening) voor uw personeel Verzuim/arbeidsongeschiktheid personeel Binden/vasthouden van uw personeel w 38% 34% 31% 31% 38% 43% 40% 42% 43% 39% 48% 37% Minder urgente punten veel zorgen enige zorgen geen zorgen Significant t.o.v. meting Mei 2011 VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 10

12 Verdieping bedrijfsissues Kunt u aangeven in hoeverre u zich zorgen maakt om de volgende thema s? Financieel 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Debiteurenrisico s Liquiditeit Solvabiliteit Bedrijven die niet internationaal actief zijn vaker zorgen over solvabiliteit (41% versus 28%) Markt Prijsontwikkeling in uw markt Klantloyaliteit Mogelijkheden tot groei/expansie/innovatie Kleine bedrijven (<50 medewerkers) maken zich vaker druk om de klantloyaliteit dan grote bedrijven (50+ medewerkers) (resp. 43% versus 28%) Concurrentiekracht van uw bedrijf Continuïteit van uw bedrijf veel zorgen enige zorgen geen zorgen Bedrijven met een grotere omzet maken zich minder zorgen over de continuïteit van het bedrijf dan bedrijven met een lagere omzet VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 11

13 Meer aandacht voor exploitatie dan exploratie Wat zijn de ondernemingsdoelstellingen voor uw bedrijf? Kunt u deze ranken van 1 hoogste belang naar 6 laagste belang? Resultaten Mei 2011 (gemiddelden) Continuïteit 1 2,2 2,3 Winst/rendement op eigen vermogen 2 2,7 2,6 Groei/expansie 3 3,4 3,5 Werkgelegenheid 3,8 3,7 Mens, maatschappij en milieu 4,3 4,4 Innovatie 4,5 4,6 De cijfers zijn de gemiddelde posities die de doelstellingen behaalden in de rangschikkingen van de respondenten. Hoe dichter bij de 1, hoe belangrijker dus de doelstelling is voor de respondenten VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 12

14 Conclusies issuebarometer - Zorgen over de crisisgerelateerde onderwerpen als debiteurenrisico s en solvabiliteit overstemmen andere zorgen zoals zorgen over wet- en regelgeving, administratieve lastendruk en personeelsaangelegenheden - Dit geldt ook voor de persoonlijke zorgen van de DGA - Het vinden van geschikt personeel blijft in de helft van de gevallen de belangrijkste zorg binnen HR zaken, al nemen de zorgen daarover iets af - Continuïteit van de onderneming in deze zware tijden is bij familiebedrijven met afstand de belangrijkste ondernemingsdoelstelling - Jonge ondernemers richten daarbij hun bedrijfsdoelen nadrukkelijker op groei/expansie, winst/rendement en eigen vermogen dan de middelbare en oudere ondernemers VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 13

15 Achtergronden onderzoek/respondenten Onderzoeksresultaten Familiebedrijven Barometer - Conjunctuurbarometer - Issuebarometer - Innovatie VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 14

16 Inleiding op innovatie - Innovatie is meer dan mannen in witte jassen met zwarte brillen - Vele definities van innovatie - Definitie volgens EIM: Innovatief bedrijf = (Ver)nieuw(ing) 1 product of dienst in afgelopen drie jaar - Dienstverleners nemen 80% van economische activiteiten voor hun rekening - Slechts 25% van succesvolle innovatie wordt bepaald door R&D. 75% wordt bepaald door slim managen en innovatief (= flexibel en dynamisch) organiseren (= sociale innovatie) VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 15

17 Het belang van innovatie - Waardecreatie: bedrijven die investeren in innovatie boeken ook hogere bedrijfsresultaten (kennis, kunde, kassa) - Nederland is erg kwetsbaar voor saneringen van buitenlandse bedrijven die onderzoekscentra verplaatsen - Innovatie is nodig om wereldwijde machtsverschuivingen te doorstaan (ERC: Nederland uit top 10 meest concurrerende en innoverende landen van World Economic Forum) VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 16

18 De vernieuwing van diensten is de belangrijkste vorm van innovatie Welke van hier genoemde innovatiemethoden is binnen uw bedrijf het belangrijkste? Vernieuwing van diensten Productvernieuwing Ontwikkelen van geheel nieuwe producten Ontwikkelen voor organisatie nieuwe diensten Ontwikkelen voor organisatie nieuwe producten Openen afzetmarkt Nederland (geografisch) 11% 11% 8% 7% 7% 21% - Productvernieuwing en ontwikkelen van geheel nieuwe producten vooral als belangrijk gezien door: kleinere familiebedrijven en internationaal georiënteerde bedrijven - Ontwikkeling van geheel nieuwe producten en diensten resp. voor de organisatie nieuw- wordt vaker gedaan door jongere ondernemers Openen afzetmarkt buitenland (geografisch) Ontwikkelen van geheel nieuwe diensten Vernieuwing van processen 6% 6% 5% Ontwikkelen van geheel nieuwe diensten is belangrijker voor grotere bedrijven Ontwikkelen voor organisatie nieuwe processen Omvormen tot nieuwe organisatievorm Aanpassen door nieuwe organisatievormen 5% 4% 4% Ontwikkeling van geheel nieuwe processen als voor de organisatie nieuwe processen is belangrijker voor grotere bedrijven en internationaal opererende bedrijven Openen afzetmarkt Nederland (buiten branche) 2% Verbeteren door nieuwe werkvormen / HRM Openen afzetmarkt buitenland (buiten branche) Ontwikkelen van geheel nieuwe processen 1% 1% 1% Innovaties diensten en producten wordt relatief belangrijker gezien dan proces-innovaties en organisatievernieuwingen = sociale innovatie! VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 17

19 Innovaties ontstaan meestal vanuit de medewerkers, de klanten én de ondernemer Hoe ontstaan innovaties in uw bedrijf? Vanuit de eigen medewerkers om tot een innovatie te komen In samenwerking met klanten om tot een innovatie te komen Vanuit uzelf om tot een innovatie te komen In samenwerking met leveranciers/business partners om tot een innovatie te komen 21% 36% 34% 31% Oudere ondernemers geven hun werknemers een zwaardere rol in innovatieprocessen Samenwerking met derden komt nadrukkelijk op het tweede plan Bij toeval 10% 10% van de innovaties ontstaat bij toeval Onder druk van concurrenten 8% Anders, namelijk... 4% Externe invloeden Door branche en regelgeving In de zakelijke dienstverlening is de ondernemer vaker de kracht achter het ontstaan van innovaties, terwijl in industriële bedrijven externe leveranciers een belangrijkere rol spelen. VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 18

20 Innovaties ontstaan meestal spontaan; zelden in aparte afdelingen Welke van de volgende innovatiemodellen is op uw bedrijf van toepassing? Innovatieproces met bijdragen van de eigen medewerkers Uzelf (en/of uw management) initiëren innovaties, nemen hierover beslissingen en voeren het innovatieproces grotendeels zelf uit 41% 52% Ook bij grotere familiebedrijven (meer dan 100 medewerkers) houden medewerkers en management nadrukkelijk de hoofdrol in het innovatieproces Innovatie is systematisch georganiseerd, maar niet in een aparte afdeling 14% Innovatie is belegd bij een aparte afdeling (bijvoorbeeld R&D) of via een gespecialiseerde groep medewerkers 7% Innovatie vindt plaats door het starten van nieuwe bedrijven naast het eigen bedrijf of door participaties in nieuwe bedrijven 6% Innovatie is continue uitbesteed aan een andere organisatie (bijvoorbeeld leveranciers) 5% VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 19

21 Klanten zijn met afstand de belangrijkste externe driver voor innovaties Hoe belangrijk zijn de volgende externe partijen om innovaties in uw bedrijf van de grond te krijgen? % (zeer) belangrijk 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Klanten! 82% Toeleveranciers Collega-ondernemers Brancheorganisatie Universiteiten/Hogescholen/ Kennisinstituten Overheid 55% 44% 42% 41% 37% Consultants, kennisinstituten en overheden hebben eigenlijk vooral voor de bedrijven met meer dan 50 werknemers een rol van betekenis De overheid heeft relatief een bescheiden rol in de totstandkoming van innovaties Vermogensverschaffers Externe adviseurs/consultants 36% 33% zeer belangrijk belangrijk van gering belang onbelangrijk VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 20

22 Circa 40% bezit intellectueel eigendom van innovaties, waarvan 1/3 e niet is vastgelegd Bezit uw bedrijf ook intellectueel eigendom zoals (merk)rechten, patenten of octrooien? n=252 Heeft uw bedrijf alle intellectueel eigendom vastgelegd? n=98 Overwegingen om intellectueel eigendom niet (helemaal) vast te leggen 100% 20% 18% Ja, één of enkele (merk)rechten, patenten of octrooien Ja, we bezitten meerdere (merk)rechten, patenten of octrooien 100% 69% Ja, alles is vastgelegd De kosten van het vastleggen van intellectueel eigendom zijn te hoog c.q. de kosten wegen niet op tegen de baten Onvoldoende kennis over hoe dit kan worden georganiseerd 28% 58% 62% Nee, dat bezitten we niet Onvoldoende kennis over wat hiervan de voordelen zijn 3% 31% Nee, niet alles is vastgelegd Anders, namelijk... 23% 0% 0% Het zijn zowel grotere als kleinere familiebedrijven die het intellectueel eigendom op innovaties bezitten VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 21

23 Expliciete doelstellingen voor innovaties zijn er meestal niet In hoeverre hebt u doelstellingen geformuleerd voor product- of dienstinnovaties? n=243 In hoeverre hebt u doelstellingen geformuleerd voor procesinnovaties? n=209 In hoeverre hebt u doelstellingen geformuleerd voor organisatieinnovaties? n= % 100% 100% 27% 25% 25% Expliciete doelstellingen 38% 39% 39% Wel doelen, maar niet expliciet geformuleerd 34% 36% 36% Nee, we hebben hier geen expliciete doelstellingen voor 0% 0% 0% Bedrijven met meer dan 100 medewerkers hebben veel vaker hun innovatiedoelstellingen geëxpliciteerd, of daar tenminste duidelijke doelstellingen voor vastgelegd VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 22

24 De budgettering van innovaties is meestal ad-hoc Heeft uw bedrijf budget voor innovatie? Indien u een innovatiebudget hanteert, hoe stelt u de hoogte van het innovatiebudget vast? 100% 16% Ja, een jaarlijks vastgesteld budget 100% 23% Ja, afhankelijk van specifieke innovaties 62% Op basis van ervaringen in het verleden 28% Ja, maar geen vastgesteld innovatie budget 15% Op basis van de innovatie-budgetten in de branche 34% Nee, we hebben geen budget voor innovaties 12% Op basis van de innovatie-budgetten in het algemeen 0% 0% 11% Op basis van extern advies Familiebedrijven met meer dan 50 medewerkers hebben iets vaker een jaarlijks innovatiebudget. Maar ook dat blijft een minderheid (circa 25% van de grotere bedrijven heeft dat) Opvallend: juist industriële bedrijven hebben vaker geen budget vastgesteld voor innovatie, terwijl het innovatiebudget even hoog is als dat in andere branches VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 23

25 Meerderheid onbekend met innovatiesubsidies. Gebruik ervan ook zeer beperkt Er bestaan verschillende stimuleringsmaatregelen en subsidies voor innovatie. Welke stimuleringsmaatregelen en subsidies kent u? In hoeverre maakt u gebruik van dit soort faciliteiten? Innovatiekrediet 16% 100% 14% We maken er goed gebruik van 16% We maken er heel beperkt gebruik van IPC-subsidie 14% 22% We weten globaal welke faciliteiten er zijn, maar gebruiken ze niet Innovatie contracten 12% Geen van deze 66% 47% We kennen deze faciliteiten onvoldoende 0% Grotere familiebedrijven zijn beter bekend met de innovatiesubsidies en maken er ook meer gebruik van. Wellicht krijgen kleinere bedrijven minder aandacht van consultants en overheidsinstellingen als het gaat om subsidiemogelijkheden! VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 24

26 Conclusies onderzoeksresultaten thema innovatie - Het vernieuwen van bestaande diensten wordt bij tweederde van de familiebedrijven als de meest relevante innovatiemethode gezien, gevolgd door adopteren van het voor het bedrijf nieuwe, maar reeds bestaande diensten. Productinnovatie wordt overall minder belangrijk gevonden - Procesinnovatie en organisatievernieuwingen worden als relatief minst belangrijke innovatiemethoden beschouwd - De ondernemer zelf, de medewerkers en samenwerking met klanten zijn gelijkwaardige bronnen van innovatie binnen familiebedrijven. Samenwerking met leveranciers of business partners speelt een iets minder grote rol in het ontstaan van innovaties - Bijna 40% bezit intellectueel eigendom, maar een derde heeft niet alles vastgelegd VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 25

27 Conclusies onderzoeksresultaten thema innovatie - Uitbesteding van innovaties of innovaties onderbrengen in nieuwe start ups of greenfields, komt incidenteel voor bij familiebedrijven - Men houdt de innovaties veel liever binnen de muren van het eigen bedrijf - Toeleveranciers, collega ondernemers en brancheorganisaties kunnen niet in de schaduw staan van klanten als het gaat om invloed op innovaties binnen familiebedrijven - Kennisinstituten spelen bij ruim 40% van de familiebedrijven een rol - Externe adviseurs/consultants vervullen een ondergeschikte rol vervullen op dit punt VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 26

28 Conclusies onderzoeksresultaten thema innovatie - Doelstellingen voor innovaties worden meestal ad-hoc geformuleerd; slechts in een kwart van de bedrijven liggen echt harde, expliciete doelstellingen voor innovaties vast - Bedrijven met meer dan 100 medewerkers zijn meer geneigd om hun doelstellingen vast te leggen, maar ook bij een minderheid - Dit bevestigt mogelijk dat innovaties binnen familiebedrijven veel meer een onderdeel zijn van de gebruikelijke bedrijfsvoering en breed door het bedrijf worden gedragen. Het behoort tot de eigenheid van familiebedrijven! VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 27

29 Conclusies onderzoeksresultaten thema innovatie - Bijna 50% van de bedrijven kent de belangrijkste innovatieregelingen botweg niet (innovatiekrediet, IPC subsidie en innovatiecontracten) - Grotere familiebedrijven zijn duidelijk beter bekend met innovatiesubsidies en maken er ook beter gebruik van - Het gebruik van stimuleringsregelingen en subsidies door familiebedrijven is in het algemeen niet groot, slechts 14% maakt er goed gebruik van! - Opvallend is tenslotte dat de helft van de ondernemers vindt dat druk van buitenaf niet tot succesvolle innovaties hoeft te leiden VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 28

30 Samenvatting - Familiebedrijf hijst stormbal: alle hens aan dek! - Focus meer op exploitatie dan exploratie - Innovatie behoort tot eigenheid van familiebedrijven - Jongere- en internationaal actieve ondernemers zijn het meest innovatief - Onvoldoende aandacht voor sociale innovatie - Innovatieregelingen voor familiebedrijf nog steeds onvoldoende bekend en toegankelijk (vooral voor kleinere bedrijven) - Intellectueel eigendom vaak niet goed geregeld i.v.m. hoge kosten en onbekendheid procedures VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 29

31 VAN LANSCHOT FAMILIEBEDRIJVEN BAROMETER 30