paddestoelen - herfst workshop - herfst in Noorwegen - portfolio

Transcriptie

1 oktober 2010 NatuurFotoNieuws paddestoelen - herfst workshop - herfst in Noorwegen - portfolio NatuurfotoNieuws is een uitgave van Mirjam Langelaar & Geurt Besselink. GeMi Tekst & Beeld

2 Ontmoeting, hinden in ochtendnevel Op 11 augustus wordt er voor de volgende dag helder weer voospeld met kans op mistbanken. De wekker wordt gezet en de volgende dag sta ik vroeg op de hei. Twee hinden met hun kalveren staan vlak bij de bosrand. Verder op de heide staat nog een groepje hinden op de heide tussen de mistflarden. Ik benader ze nog zo n honderd meter en maak prachtige sfeerbeelden. Na een paar minuten lopen de dames verder en is het moment voorbij. Een opname met de 600 mm + 1.4x converter en de 5Dmk2 op 1000 iso. Herfstworkshop 29 okt / 1 nov CameraTools organiseert in samenwerking met natuurfotograaf Geurt Besselink een herfstworkshop waarin dichtbij en landschapsfotografie centraal staan. Iedereen die de basisbeginselen van zijn/haar camera kent (sluitertijd/diafragma) kan aan deze workshop deelnemen. De herfst biedt een scala aan kleurrijke onderwerpen; paddestoelen, verkleurende bladeren, beweging in landschappen en allerlei kleine dingen die model kunnen staan voor de macrolens. Compositie, scherptediepte, lange sluitertijden en gebruik maken van het aanwezige licht zijn allemaal ingrediënten die je helpen een sterk beeld te maken. Tijdens zonsopkomst gaan we naar het Speulderbos. Omdat de ervaring ons leert dat we tot in de middag meer dan genoeg onderwerpen tegen komen lunchen we in het veld. Voor de bespreking is een extra avond ingepland. Bij de beeldbespreking staat een aantal vragen centraal: Waarom spreekt het ene beeld zo aan, en het andere veel minder? Welke lichtwaarden zijn gebruikt? Hoe had het anders gekund? Hoe kunnen we een beeld door middel van bewerking nog wat sterker maken? Alles met als doel om te leren kijken, en betere (sterkere) composities te maken. Data Velddag vrijdag 29 oktober van 8:00-15:00 incl. lunch in het veld. (zorg zelf voor voldoende drinken gedurende de dag) Bespreking maandag 1 november bij CameraTools te Apeldoorn van 19:30 22:00 incl. koffie/thee. Kosten 89,00. Aanmelden kan bij Er kunnen maximaal 12 personen deelnemen.

3 Paddenstoelen groothoek). Met zonnig weer is de kans op een felle (en vaak storende) achtergrond natuurlijk groot. Bewolkt weer heeft dan ook mijn voorkeur. Er is dan wel niet veel licht in het donkere bos, maar door gebruik te maken van een statief maak ik me geen zorgen over wat langere belichtingen. Het statief gaat dus altijd mee. Soms groeit een paddenstoel op een tak die op de grond ligt, die kun je verplaatsen naar een locatie met een geschikte achtergrond. Je hebt dan ook direct de mogelijkheid om eens onder de paddenstoel te kijken, want aan de onderzijde bevinden zich de prachtige lamellen die je dan als onderwerp kunt nemen. Neem je die beeldvullend in beeld, dan heb je niet eens een achtergrond nodig! De achtergrond maak ik, indien mogelijk, ook vrij van storende elementen: afgevallen dennennaalden verwijder ik zodat ze het beeld niet gaan verstoren. Ze veroorzaken lichte vlekken die de aandacht afleiden van de paddenstoel. Ik noem dit tuinieren: storende kleine elementen uit het beeld verwijderen. Sommigen hebben hiervoor een pincet in de fototas. September, oktober en november zijn weerkundig de herfstmaanden. Als je denkt dat paddenstoelen alleen in de herfst groeien dan heb je het mis. In juli verschijnen de eersten namelijk al. Het zijn fotografisch interessante onderwerpen, want ze zijn er in talrijke vormen en kleuren. Het zijn wellicht de meest gefotografeerde onderwerpen in de herfst. Toch komt er nog wel wat bij kijken om een pakkend en verrassend beeld van een paddenstoel te maken. Hoe pak je dat nu aan? Waar begin je mee en waar moet je op letten? En wat neem je mee? September en oktober zijn zeer geschikte maanden voor het maken van beelden van paddenstoelen. In november, als we te maken krijgen met de eerste nachtvorst, wordt de schoonheid ervan snel minder. Bij voorkeur zoek ik met de macrolens de vochtige bossen op. Ik gebruik veelal een 100 mm macro objectief en soms een 180 mm macro. Met de 100 mm macro heb ik net wat meer scherptediepte en met de 180 mm macro kan ik onderwerpen wat beter isoleren van de achtergrond. Natuurlijk kun je grotere paddenstoelen ook met de groothoek fotograferen met de bosomgeving erachter in beeld. De kleine paddenstoelen krijg je met een groothoek onvoldoende groot in beeld. Struinend door het bos stop ik niet bij de eerste de beste paddenstoel die ik tegen kom. Ik ga op zoek naar een exemplaar met een mooie vorm, kleur of een mooie omgeving. Eénmaal een leuk exemplaar gevonden dan begint het werk. Ik bekijk hem eerst van alle kanten om te bepalen wat het meest pakkende deel is van de paddenstoel. Een detail (of een detail uit een groepje paddenstoelen) is vaak sterker dan het geheel. Met een detail heb je doorgaans geen last van een storende achtergrond. Is er wel een achtergrond dan houd ik daar bij het maken van de uitsnede en de compositie rekening mee. Niets is lelijker dan een storende achtergrond. Je oog moet geboeid blijven door de paddenstoel, wordt het oog teveel naar de achtergrond getrokken dan heb je het niet goed gedaan en moet je wellicht een andere keuze maken wat betreft de achtergrond (tenzij je dat bewust hebt gedaan omdat je de paddenstoel in zijn omgeving wilt laten zien, bv met de eerdergenoemde Met je standpunt bepaal je in grote mate hoe je beeld gaat worden. Neem je de opname van bovenaf, van dichtbij de grond, of van onderen? Dit levert totaal andere beelden op. Om te zien welk standpunt het meest boeiend is laat ik me leiden door de vormen van de paddenstoel en de omgeving waarin hij staat. Standpunten van boven kies ik meestal alleen maar als ik een deel van de paddenstoel fotografeer, of wanneer het een leuk groepje is van bovenaf gezien. Heeft de paddenstoel prachtige lamellen, dan kies ik ervoor om deze van onderaf te fotograferen (uiteraard alleen als dat van nature mogelijk is gezien de situatie, bv bij zo n exemplaar op een afgevallen tak). Meestal geldt het principe van op ooghoogte ook bij een paddenstoel. Desnoods leg je de camera op de grond waardoor die gelijk stabiel ligt. Een rijstzak of bonenzak wordt ook wel gebruikt, maar zelf vind ik dat een hoop gesjouw als ik aan het wandelen ben. Ik leg de camera gewoon op de grond en gebruik een takje om de lens te ondersteunen. Een hoekzoeker is hierbij een welkome hulp, zonder hoekzoeker krijg je al snel last van je nek als je zo laag door de zoeker moet turen. Heb je eenmaal je standpunt bepaald dan volgt de vraag waar stel ik op scherp en welk diafragma kies ik? De scherpte leg ik op dat deel van de paddenstoel dat het meest aanspreekt in het beeld. Het diafragma is afhankelijk van de achtergrond. Die mag niet teveel mee doen in het beeld, dat wil zeggen, als je er naar kijkt mag het niet te veel aandacht vragen. Ik gebruik bij het maken van die keuze vaak de scherptediepte-controleknop. Door deze in te drukken bij een bepaald diafragma zie je door de zoeker in hoeverre de achtergrond mee gaat doen (scherper en minder scherp). Varieer met het diafragma en kijk steeds met de scherptediepte-controleknop in hoeverre de ach-

4 tergrond scherp of onscherp wordt. Hoe scherper de achtergrond hoe meer die mee doet in de compositie, want naar scherpe onderwerpen blijf je automatisch langer kijken dan naar onscherpe onderwerpen. Als je twijfelt kun je natuurlijk ook diverse beelden nemen met wisselende diafragma s en thuis bekijken welk beeld je het meest aanspreekt. Bij Canon spiegelreflexcamera s kun je de scherptediepte-controleknop ingedrukt houden en tegelijkertijd met het diafragma variëren. Al draaiende zie je dan de achtergrond veranderen. Bij Nikon camera s werkt dit niet altijd. Je moet dan eerst de controleknop loslaten om het diafragma te kunnen wijzigen. De sluitertijd is bij het fotograferen van paddenstoelen meestal niet zo belangrijk als je op statief werkt. De belichting vraagt soms wel wat hulp. Om de paddenstoelen wat lichtaccenten te geven kun je gebruik maken van een kleine invulflits, een reflectieschermpje of een (zak)lampje. De onderkant en de steel van de paddenstoel kunnen vaak wel wat licht gebruiken. Dan is het dus nog een kwestie van afdrukken. Maar ook daar kan het nog misgaan! Niets is zo jammer als thuis te ervaren dat het een prachtig beeld zou zijn geweest als de scherpte goed gelegen had Vaak ligt dat niet aan het feit dat er niet goed is scherpgesteld, maar is er sprake van bewegingsonscherpte. Met de macrolens heb je maar een klein scherptebereik, waardoor de minste beweging van de camera tijdens het afdrukken al zorgt voor een onscherp beeld. Laat de spiegel van de camera op voorhand opklappen (is in te stellen in het menu van je spiegelreflex; spiegel opklappen ). Als je dan voor het daadwerkelijke afdrukken ook nog een ontspandraad gebruikt, of de zelfontspanner, dan kun je zelf ook ontspannen bij het afdrukken! Veel paddenstoelenpret gewenst! Geurt Besselink Een andere groothoek EF mm/f4l EF mm/f2.8l EF mm/f2.8l II Mijn vorige groothoeklens, de mm van Canon, had ik al zo n 7 jaren in gebruik. Met plezier, hoewel ik me wel steeds meer begon te storen aan de chromatische aberratie van deze lens. Toen de AF/M schakelaar stuk ging zodat ik niet meer handmatig kon scherpstellen, vond ik het tijd dat er maar eens een nieuwe moest komen. Maar welke kies je dan? Ik gebruik graag de lenzen van Canon zelf omdat die kwalitatief gewoon beter zijn, waardoor de keuze was beperkt tot de mm/f2.8l of de mm/f4l. Belangrijke zaken bij een groothoek zijn voor mij de scherpte, de minimale scherpstelafstand, het gewicht, de filtermaat en de mate waarin kleurafwijkingen, lichtafval in de hoeken en vertekening optreden. De twee bovengenoemde Canon lenzen kon ik lenen bij CameraTools om ze in de praktijk eens te testen op de genoemde punten. Bepakt met drie groothoeken (waaronder ook mijn eigen mm) en mijn Canon 5Dmk2 ben ik vervolgens de hei op gegaan. Omdat ik de Canon 5Dmk2 gebruik, die geen verlengingsfactor heeft, hoef ik wat dat betreft geen rekening te houden met een evt. verlenging. Voor mij is 17 mm ook daadwerkelijk 17 mm. Ik kan me voorstellen dat als je camera wel een verlengingsfactor heeft, ook dat een belangrijk punt is om mee te nemen in je overweging. Op de hei aangekomen heb ik natuurlijk met alle lenzen identieke beelden gemaakt met dezelfde instellingen, zodat ik eenmaal thuisgekomen de lenzen met elkaar aan het vergelijken was in plaats van appels met peren. Zo kon ik concluderen dat de kleurafwijkingen, of ook wel de chromatische aberratie genoemd, bij de nieuwe lenzen al veel minder optreedt. Je hebt die aberratie vast zelf al eens ondervonden: gekleurde randen langs de objecten in je beeld, vaak voorkomend in de hoeken van het beeld. In feite is die chromatische aberratie een optische fout van lenzen. De gekleurde randen ontstaan doordat licht van verschillende golflengten niet in dezelfde mate wordt gebroken aan de lensoppervlakken. Bij de nieuwere lenzen dus minder van deze vervelende gekleurde randen, maar nog altijd wel aanwezig. Ook wanneer ik meer diafragmeer (naar bijv. F10) zie ik nog gekleurde randjes. Echter, in Lightroom zijn de kleurafwijkingen behoorlijk te reduceren. Dat gaat bij de nieuwere lenzen weer wat eenvoudiger, simpelweg vanwege het feit dat de randen kleiner zijn. De lichtafval naar de hoeken (waardoor de hoeken donkerder worden) zie ik bij alle drie de lenzen. Zeker bij een volle lensopening is het storend bij een landschapsopname met een blauwe lucht. Die blauwe lucht wil je natuurlijk egaal blauw hebben, zonder donkerblauwe hoeken. Diafragmeer ik tot 5.6 of 8.0 dan ziet het er bij alle drie de lenzen prima uit. Vertekenen doen alle lenzen in de groothoekstand van 17 mm. Bij 25 mm is het al veel minder. Diafragmeren om de vertekening op te heffen heeft geen zin. Wat de optische eigenschappen betreft kan ik behalve de chromatische aberratie geen grote verschillen ontdekken. Als we kijken naar de fysieke eigenschappen zien we natuurlijk wel verschillen. De minimale scherpstelafstand en de diameter van de frontlens verschillen, evenals het gewicht van de lens.

5 De minimale scherpstelafstand lijkt voor een groothoek niet zo belangrijk. Maar denk aan het volgende: bij het maken van composities met de groothoek wil je soms ook dicht op het onderwerp kunnen kruipen. Dan is die minimale scherpstelafstand ineens wel belangrijk! In het onderstaande overzicht staan de kenmerken van de objectieven. Lichtafval naar de hoeken Bij alle drie de lenzen is het bij volle lensopening duidelijk zichtbaar. Bij diafragmeren wordt het aanzienlijk minder. De verschillen tussen de drie lenzen zijn niet noemenswaardig mm/F2.8L 16-35mm/F2.8L 17-40mm/F4.0L Min. scherpstelafstand 42 cm 28 cm 28 cm Filtermaat 77 mm 82 mm 77 mm Gewicht 545 gram 635 gram 400 gram Tja, welke moet het nu gaan worden? Optisch dus weinig verschillen. Wel verschil in lichtsterkte. Een lichtsterkte van f2.8 gebruik ik echter maar weinig en met de huidige ISO waarden heb ik voor een groothoek geen f2.8 meer nodig. Zou f4.0 dus voor mij volstaan, hoewel je met 16 mm natuurlijk wel net iets meer groothoek hebt dan met de 17 mm. Voor die mm. verschil betaal je dan wel weer bijna twee keer de prijs van de mm. EF mm/f2.8l (alleen nog 2e hands te koop) EF mm/f4l EF mm/f2.8l II De filtermaat van bij al mijn andere lenzen is 77 mm. Het grijsfilter, het polarisatiefilter en het grijsverloopfilter passen dus allemaal op de mm en niet op de mm. Verder is deze lens wat lichter en dat vind ik niet onbelangrijk als je veel loopt en reist (max. gewicht handbagage in het vliegtuig). Zo alles bij elkaar genomen is het dan uiteindelijk de mm geworden. Nu ermee het veld in! De groothoek gebruik ik met name voor landschappen, die gaat dan ook altijd mee als ik op pad ga. Bij het fotograferen van een landschap met een groothoek heb je de uitdaging om het gehele beeld boeiend te maken. We zijn gauw geneigd om bij landschappen de groothoek te pakken. Dat indrukwekkende landschap (in het buitenland is het natuurlijk al snel indrukwekkend omdat het anders is) moet er helemaal op. De groothoek biedt dus uitkomst! Dus hoppa, op de grootste hoek voor zoveel mogelijk beeld. Met nog iets meer groothoek dan 17 mm moet je zelfs oppassen dat je voeten niet in beeld komen. Af en toe fotografeer ik namelijk ook met een 14mm. Doordat alles nu in beeld komt zie je alles ook maar klein afgebeeld waardoor het beeld in kracht is afgenomen. Thuis kijkend naar het beeld denk je, zo heb ik het landschap niet waargenomen toen ik er was. Het is een plat beeld geworden waar zoveel in te zien is dat je aan het zoeken bent wat er nu ook weer zo mooi was. Voor een sterker beeld zoom ik graag in op de boeiende onderdelen in het landschap. Ik gebruik daarvoor de mm of de mm. Maar hoe zit het dan met de groothoek? Hoe krijg je die weidsheid sterk in beeld? Wil je met de groothoek een sterk beeld maken dan heb je een onderwerp nodig dat je krachtig (groot genoeg) in beeld zet. Je zult dus met de groothoek dicht op dat onderwerp moeten kruipen. Een minimale scherpstelafstand van 28 cm is nu dus zo gek nog niet. Een boeiend object uit het landschap wordt nu je onderwerp, dat krachtig groot in beeld staat, het landschap wordt een aanvulling op dat onderwerp. Hierdoor krijg je ook veel diepte in het beeld. Scherpstellen doe ik op het onderwerp dat ik sterk in beeld plaats. Veelal diafragmeer ik naar 16 of verder zodat ook de omgeving, het aanvullende landschap in de achtergrond, scherp wordt. volle lens opening F5.6 F11 Hoe dichter je op je onderwerp op de voorgrond kruipt hoe meer het door de groothoek uit zijn verband wordt gehaald. Dat klinkt nadelig, maar dat heeft nog wel eens verrassende effecten. Sommige fotografen gebruiken dat bewust om een verrassende of andere manier van fotograferen te krijgen. Je hebt vast wel eens zo n groothoekopname gezien van een dierenkop heel dicht op de lens, zodat de kop helemaal vervormd is. Hoe meer groothoek des te meer het onderwerp uit zijn verband wordt gehaald. Natuurlijk is het afhankelijk van je onderwerp of dat gewenst is of niet, maar het geeft vaak leuke perspectieven.

6 Chromatische abberatie Bij de nog iets zichtbaar en bij de hinderlijk zichtbaar. Beelden gemaakt met F11. Lijnwerking Afwijkingen blijven en is inherent aan de groothoek. Je kijkt naar een stuk beton van een fietspad. Door de lijn boven in beeld te plaatsen worden de afwijkingen goed zichtbaar. Naarmate je meer inzoomt (bijvoorbeeld 35 mm) gaan de lijnen rechter lopen. Allen gemaakt met F11. (de schuine donkere streep bij sommige beelden is schaduw van een tak) Volledige beeld 17mm stand mm/ mm /F2.8 (17 mm) mm/ mm/ mm stand mm /F4 (17 mm) mm/ mm/ mm/ mm /F2.8 (16 mm) mm/ mm stand mm/ mm/2.8

7 Hans van Wijck Hans van Wijck woont al vanaf z n studietijd in Wageningen. In het dagelijks leven Stichtingsdirecteur, getrouwd en vader van twee dochters. Sinds een jaar of vier hobby-natuurfotograaf, begonnen met een beginnerscursus. Daarna vervolgcursussen en alle fotoreizen die er maar waren bij Geurt en Mirjam. Sterke wil om er iets moois van te maken en sterk geïnspireerd door Geurt, medecursisten en beeldmateriaal van andere natuurfotografen. Zijn motto is: blijven oefenen, heel goed kijken en genieten. Natuurfotografie is voor hem een moment voor zichzelf.

8 Mycena. Karakteristiek herfstbeeld. Loop in deze tijd door het bos en je kunt om de paar meter wel weer stoppen om prachtige beelden te maken. Om een rustige en donkere achtergrond te creëren gebruik ik vaak mijn fototas. Beukenbos in het voorjaar. Met de vakgroep natuurfotografie op pad. Ook abstract komt aan de orde!

9 Op de Veluwe, in het gebied De Planken Wambuis loopt een grote kudde half-wilde paarden. Ik noem dit hier wel eens de Serengeti van de Veluwe. Het meest fotogeniek zijn de paarden als ze het op een galop zetten. Een goed oefenmoment voor het meetrekken van je camera en het oefenen met de T-stand van je camera. Zonsopkomst op de Ginkelse hei. De Ginkelse hei is vlak bij mijn huis en bekend van de luchtlandingen in de tweede wereldoorlog. Tussen de uitgestrekte heidevelden staan prachtige bomen die zich het fraaist laten fotograferen op sfeervolle ochtenden.

10 Zwaan in de Blauwe Kamer. Ook dicht bij huis ligt aan de voet van de Grebbeberg het Rivieroeverreservaat De Blauwe Kamer. In de winter en in het voorjaar een geliefde plek voor mij om naar toe te gaan. Spiegeling in de ochtendmist. Geheime plek. Soms zijn er momenten dat het licht op een zo onwaarschijnlijke manier doorbreekt, dat de rillingen over je lijf lopen. Dit was zo n moment. Gelukkig was ik toch nog in staat wat beelden te maken.

11 Herfst in Noorwegen wisselend licht

12 Hoe vaak ik in Noorwegen ben geweest? Er is een klik met het land ontstaan waardoor ik er iedere keer weer terugkom. In het voorjaar, de zomer en de herfst waarbij de herfst wel iets heel bijzonders heeft. In het voorjaar zoek ik graag de fjorden en de kust op voor o.a. de zeevogels die aan het broeden zijn. De smeltende sneeuw en de gletsjers zorgen in deze periode voor krachtige watervallen. In de herfst kom ik graag in de drie nationale parken Rondane, Jotunheimen en Dovrefjell. Rondane werd het eerste Nationale Park in Noorwegen vanwege haar schoonheid. Het ligt 250 km. ten noorden van Oslo. De hoogste bergen reiken tot zo n 2000 meter. Op de lagere delen zijn wel naaldbossen en berkenbossen te vinden, hogerop komen we boven de boomgrens en groeien er alleen nog maar mossen en struiken als bosbessen en dwergberk. Maar die lenen zich uitstekend als macro-onderwerp. Met zo n macro-opname kan ik zomaar een uur bezig zijn, het kost echt tijd om een goede compositie te maken waarbij alles klopt. Vaak zie ik macro-opnamen waarbij er een gevoel ontstaat van mooi, maar jammer dat., dan is het onderwerp net niet scherp genoeg, of de achtergrond speelt net teveel mee. Dat is zonde, de tijd nemen om goed te kijken is vaak de oplossing. Ik gebruik hier een statief voor zonder middenzuil zodat ik laag bij de grond kan voor het kleine spul, en een 100 mm macrolens. Het nationaal park Jotunheimen is het meest bergachtige deel van Noorwegen, met wel tweehonderd bergtoppen tot ruim 2400 meter en veel gletsjers. Vandaar de naam, want Jotunheimen betekent letterlijk Huis der Reuzen. Er zijn ook veel watervallen, en zo n waterval is natuurlijk een dankbaar onderwerp om te fotograferen. Voor dit doel heb ik een grijsfilter meegenomen dat 6 stops licht tegenhoudt. Daar kun je creatieve dingen mee doen omdat je hiermee lange sluitertijden kunt creëren. Met een sluitertijd van een halve minuut wordt het water een bijna melkachtige massa. Een goed stevig statief is belangrijk en je zult merken dat het scherpstellen met zo n filter lastig is omdat je bijna niets meer ziet. Dat doe je dan voordat je het filter erop schroeft. Op de met mos begroeide hellingen naast de waterval zie ik ineens iets bruinzwarts wegschieten en tussen de spleten van een paar rotsblokken verdwijnen. Even later komt het diertje weer tevoorschijn. Het blijkt een lemming te zijn. Hij is druk bezig met voedsel zoeken. En hij blijkt niet de enige te zijn. Inmiddels zie ik er al drie op de helling rond lopen. Lemmingen zijn erg klein, iets groter dan een hamster, om het dier in beeld te brengen moet je dus zelfs met een telelens aardig dichtbij zien te komen. Schuifelend op mijn buik, om het diertje op ooghoogte te kunnen fotograferen, kom ik beetje bij beetje wat dichterbij. Gelukkig hebben ze meer interesse in de mossen dan in mij en lukt uiteindelijk om hem met de 180 mm macro te fotograferen. In Dovrefjell, één van de kleinste nationale parken van Noorwegen, ga ik op zoek naar de muskusossen. Lars, een behulpzame Noor die dit gebied als geen ander kent, heeft aangeboden met me mee te gaan. Hij is gisteren namelijk een kudde tegengekomen van zo n twaalf dieren, dus weet waar ze zich momenteel ophouden. Het is een prachtig beest met een enorme kop en prachtige hoorns. Lars vertelt me dat het raadzaam is altijd op zo n 150 meter afstand te blijven van deze dieren en tegen de wind in te lopen. Ze zien niet zo heel goed, maar hebben daarentegen een zeer goed reukvermogen. Het is niet een zeer agressief dier, maar het is raadzaam om op je hoede te blijven, vertelt Lars, want er zijn in het verleden (zelfs dodelijke) ongelukken gebeurd met mensen die daar geen weet van hadden of het overdreven vonden. Bij gevaar zijn dit geen dieren die vluchten, bij gevaar

13 vallen ze aan, waarbij ze een topsnelheid van 60 km. per uur kunnen halen en een kopstoot uitdelen aan hun rivaal. De volwassen muskusossen vormen bij gevaar een ondoordringbare kring om de kalveren heen, met de hoorns naar de buitenzijde. Dus als je dit gedrag ziet, dan ben je gewaarschuwd Al snel hebben we de kudde gevonden en tegen de wind in stel ik me op gepaste afstand met de fotospullen op. De dieren liggen te slapen, af en toe tilt er één de kop op maar meer actie is er niet. Het is flink koud op deze hoogvlakte, het waait en het regent af en toe. Na twee uur wachten is er nog steeds weinig beweging in de dieren gekomen. Dat levert nu niet echt de beelden op waar ik op zit te wachten. Vanaf deze afstand kan ik ze in het landschap fotograferen, met de bergen op de achtergrond. Voor een beeldvullende plaat zouden ze dichterbij moeten komen. Na tweeëneenhalf uur wachten komen de dieren in beweging en kan ik ze in het landschap fotograferen. Een andere keer zie ik een mannetje muskusos alleen verderop langs de weg lopen. Ik besluit er met de auto heen te rijden om er zodoende wat dichter bij te kunnen komen voor een wat meer beeldvullende foto, of wellicht een portret. Met de auto in de buurt heb je wat bescherming. Het blijkt een flinke stier te zijn en hij is niet zo onder de indruk van mij of de auto. Het dier stapt rustig verder langs de weg. In zijn vacht, die uit haren bestaat van zo n 70 cm. lang, hangen nog de kleine gekleurde blaadjes van de dwergberk. Lars vertelt later dat de dieren vaak langs de weg lopen omdat ze mineralen van het wegdek oplikken. Een mooie gelegenheid voor de fotograaf om er veilig vanuit de auto iets mee te doen! Dovrefjell heeft voor de fotograaf trouwens meer dan alleen de muskusossen als fotografisch onderwerp. De hoogste berg is de Snöhetta (2286 m) die zich bij helder weer uitstekend leent voor dit doel. Zeker met de muskusossen in het landschap op de voorgrond. Verder ligt er nog een kleine gletsjer op de berg die je met een dagwandeling kunt bereiken. Naar Noorwegen reizen kan op vele manieren. Ik ga het liefst met eigen vervoer en de bootovertocht Kiel-Oslo. Kiel is vanuit Nederland goed te bereizen, in de middag vertrekt de boot om 14:00 uur. De volgende dag kom je uitgerust aan in Oslo rond 10:00 uur. Met mooi weer is het prachtig om het Oslo-fjord binnen te varen. Een voordeel is dat je al wat noordelijker Noorwegen binnen komt in vergelijking met Kristiansand dat wat meer zuidelijk ligt. Wil je verder naar het Noorden dan kun je gelijk de E6 nemen. Wat mij in Noorwegen met name trekt is het vrij kamperen. Heb je een mooie plek bij een meer gevonden, dan blijf je daar overnachten. In de schemer word je dan zomaar verrast door een voorbij zwemmende bever. Hoe noordelijker je komt hoe meer ruimte er voor vrij kamperen is. In de zomermaanden kan het op de mooie plekjes ook druk zijn. Veel campers zijn dan op zoek naar een leuke stek. Daarom kom ik er graag in september als op de hoogvlakten de herfst al is begonnen, lekker rustig en een prachtig gekleurde natuur! Wil je niet vrij kamperen dan zijn er campings genoeg of je huurt een typisch Noorse hytte. Ook voor wie op doorreis is, is dit reuze handig. Het zijn eenvoudige hutten, soms zonder stromend water (dat is dan nabij) maar wel met elektriciteit, verwarming en kookgelegenheid. Je vindt ze overal in Noorwegen. Veel reis- en fotoplezier in de nationale parken van Noorwegen!

14 Zin om mee te gaan? In 2011 gaan we weer met een fotogroep naar Noorwegen van 18 t/m 26 september. Kijk op de voor meer info en beelden van 2010.

15 Herfstreis Noorwegen Agenda 22 februari start er weer een basiscusrus natuurfotografie Op de verlanglijst, Spitsbergen Winterreis Bayerische Wald 2011 (wachtlijst) In voorbereiding Winterreis IJsland 2012 Herfstworkshop 29 okt (nog plaatsen vrij) Voorinschrijving met korting, levering eind nov Kijk voor informatie op