University of Groningen. Paediatric pulmonary hypertension Loon, Rosa Laura Elisabeth van
|
|
- Camiel van der Ven
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 University of Groningen Paediatric pulmonary hypertension Loon, Rosa Laura Elisabeth van IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2010 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Loon, R. L. E. V. (2010). Paediatric pulmonary hypertension: epidemiology, characterisation and treatment Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:
2 NEDERLANDSE SAMENVATTING Men spreekt van pulmonale hypertensie (PH), ofwel hoge bloeddruk in de longslagaders, als de gemiddelde druk in de longslagaders 25mmHg is. PH is een hemodynamische toestand die kan voorkomen bij verschillende onderliggende aandoeningen, zoals pulmonale arteriële hypertensie (PAH), linkszijdige hartafwijkingen, longziekten en/of hypoxemie (zuurstoftekort in het bloed) en trombo-embolische ziekte. Deze aandoeningen worden in 5 groepen geclassificeerd door de Klinische Classificatie van PH (Tabel 1, Hoofdstuk 1). PAH (Groep 1 van deze classificatie) is een zeldzame en levensbedreigende longvaatziekte. Deze ziekte kenmerkt zich door abnormale groei van de cellen in de wanden van de grote en, vooral, heel kleine longslagaders, hetgeen leidt tot toename van de weerstand en druk in de longslagaders. Uiteindelijk zal hierdoor de rechter ventrikel, die het bloed naar de longen pompt, falen. PAH kan ontstaan ten gevolge van allerlei onderliggende aandoeningen, zoals congenitale hartafwijkingen met een toegenomen longcirculatie, zoals ventrikel septum defecten, (PAH-CHD). PAH kan ook zonder onderliggende aandoeningen voorkomen; in dat geval spreekt men van idiopatische PAH (ipah). In de afgelopen jaren is de kennis over de moleculaire mechanismen die ten grondslag liggen aan het ontstaan van PAH enorm gegroeid. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van een aantal nieuwe medicijnen (prostacycline derivaten, endotheline receptor antagonisten en 5-fosfodiësterase remmers). PH en PAH kunnen zowel op de volwassen als de kinderleeftijd voorkomen. Echter, de meeste klinische en alle epidemiologische studies over PAH betreffen volwassenen met de ziekte. Deze kennis kan niet zomaar toegepast worden op kinderen met de ziekte, omdat kinderen zich presenteren met leeftijdsspecifieke diagnoses en ziektebeloop. PAH op de kinderleeftijd is zeldzaam en daarom is er relatief weinig over bekend. Het doel van dit proefschrift was om de kennis over PAH en andere vormen van PH op de kinderleeftijd uit te breiden, met betrekking tot de epidemiologie, het ziektebeloop en de effecten van nieuwe medicatie. Met deze gegevens kan het inzicht in deze ziekte op de kinderleeftijd vergroot worden en kunnen adviezen gegeven worden voor verbeteringen in de diagnostiek en behandeling van deze kinderen. In Hoofdstuk 2 geven we een overzicht over PAH-CHD, een van de meest voorkomende vormen van PAH bij kinderen. Dit hoofdstuk benadrukt het heterogene karakter van deze subgroep van PAH. PAH-CHD onderscheidt zich van andere subgroepen van PAH doordat er een reversibele fase in de ziekte te onderscheiden is. PAH-CHD is een verzamelnaam voor een spectrum van ziekten met het Eisenmenger syndroom (en irreversibele longvaatziekte) aan de ene kant en aan de andere kant jonge kinderen bij wie correctie van het CHD de vroege vorm van PAH kan voorkomen (flow-pah, zoals beschreven in Hoofdstuk 3). De diverse CHD en hun verschillende circulaties zorgen er ook voor dat PAH-CHD een heterogene ziekte is. Bovendien kan het ziektebeloop van PAH-CHD bij kinderen gekenmerkt worden door vervroegde vormen van PAH-CHD, alsook de aanwezigheid van meerdere andere aandoeningen geassocieerd met PAH, zoals obstructieve ademhalingsproblemen en of genetische afwijkingen. De klinische presentatie en Nederlandse 187
3 Nederlandse 188 het ziektebeloop van deze groep kinderen worden verder beschreven aan de hand van een cohort kinderen in Hoofdstukken 3 en 4. Patiënten met PAH-CHD behoeven ook specifieke aandacht wat betreft hun behandeling. Dit wordt in dit hoofdstuk samengevat en verder beschreven in Hoofdstukken 5, 7 en 8. Hoofdstuk 3 beschrijft de epidemiologie van pediatrische PH in heel Nederland gedurende een periode van 15 jaar. Deze studie laat zien dat pediatrische PH bestaat uit verschillende diagnoses specifiek voor deze leeftijdsgroep. De meerderheid van deze diagnosen (>80%) bestonden uit passagère vormen van PAH, waaronder persisterende pulmonale hypertensie van de neonaat (PPHN, 47%) en flow-pah (34%). Andere diagnoses specifiek voor de kinderleeftijd waren PH geassocieerd met bronchopulmonale dysplasie (2%) en congenitale hernia diafragmatica (4%). Vijf procent van alle patiënten had progressieve PAH, dat voor het grootste deel bestond uit ipah (23%) en PAH-CHD (72%). PAH-CHD bestond uit een heterogene groep diagnoses, waaronder het Eisenmenger syndroom, versnelde vormen van PAH-CHD en PAH-CHD na correctie van het CHD. Syndromen en syndromale afwijkingen kwamen vaak voor, vooral onder de patiënten met PAH (39%). De jaarlijkse incidentie van alle PH diagnoses was gemiddeld 63,8 gevallen per miljoen kinderen. Voor PAH-CHD en ipah, was de incidentie en prevalentie, respectievelijk, 2,2 en 15,6 (PAH-CHD) en 0,7 en 4,4 (ipah) gevallen per miljoen kinderen. De incidentie van PAH-CHD daalde over de jaren. Vergeleken met volwassenen waren de incidentie en prevalentie voor pediatrische PAH-CHD hoger, maar voor pediatrische ipah lager. De overleving voor alle PAH-CHD subgroepen samen was beter dan de overleving voor ipah. Echter, specifieke subgroepen van PAH-CHD vertoonden slechtere of gelijke overleving vergeleken met ipah. De overleving van kinderen met het Eisenmenger syndroom was slechter dan voor volwassenen met deze ziekte. Hoofdstuk 4 beschrijft de klinische presentatie van een cohort kinderen met een verdenking op PAH, gezien binnen het Netwerk voor Diagnostiek en Behandeling van PAH op de Kinderleeftijd. Dit hoofdstuk benadrukt het uitgebreide diagnostische proces dat nodig is om de oorzakelijke rol van geassocieerde aandoeningen voor de PH te onderzoeken en vervolgens de juiste PH subdiagnose te stellen. In deze studie had bijna 75% van de kinderen met een verdenking op PAH één of meer geassocieerde aandoeningen. Echter, deze aandoeningen, waaronder CHD, obstructieve ademhalingsstoornissen en auto-immuun ziekten, waren niet altijd de oorzaak voor de PAH. Bij 25% van de kinderen met een geassocieerde aandoening was deze aandoening niet de oorzaak voor de PAH. Drie-en-veertig procent van de CHD en 53% van de obstructieve ademhalingsstoornissen waren niet primair de oorzaak voor de P(A)H. Uiteindelijk werd bij ongeveer de helft van de kinderen de diagnose ipah en bij de andere helft de diagnose PAH-CHD gesteld. Opmerkelijk was dat genetische syndromale afwijkingen gezien werden in 43% van alle patiënten, een vergelijkbare bevinding als in Hoofdstuk 3. De kinderen met PAH beschreven in Hoofdstuk 4 worden verder bestudeerd in Hoofdstuk 5 voor wat betreft hun ziektebeloop en overleving en de effecten van nieuwe therapieën hierop. Dit hoofdstuk beschrijft dat sinds de invoering van de nieuwe PAH
4 medicijnen de overleving van deze kinderen met PAH verbeterd is. Om deze overleving nader te bestuderen, verdeelden we de patiënten in 3 groepen, afhankelijk van het moment waarop hun diagnose gesteld was ten opzichte van de beschikbaarheid van deze nieuwe medicijnen. Het bleek dat de verbeterde overleving voornamelijk te zien was in de groep patiënten die geen beschikking hadden tot medicijnen bij hun diagnose, maar pas later tijdens hun ziektebeloop. Patiënten die wel al ten tijde van hun diagnose beschikken hadden tot deze medicijnen hadden geen verbeterde overleving. Na start van deze medicijnen, werden op de korte termijn verbeteringen gezien in klinische en laboratorium parameters. Echter, na langere follow-up daalden deze verbeteringen, een vergelijkbare bevinding als in Hoofdstuk 7. Zowel invasief gemeten hemodynamische variabelen als niet-invasief gemeten variabelen (functionele klasse, 6-minuten loopafstand en de serum markers NT-proBNP en urinezuur) waren voorspellers voor overleving. De resultaten van deze studie suggereren dat agressievere behandelstrategieën (met vaker en vroeger starten van medicatie) nodig zijn in de behandeling van kinderen met PAH. Bij het bepalen van de prognose en de juiste behandeling van patiënten met PAH speelt de acute respons op pulmonale vasodilatatie een centrale rol. Er is echter enige onduidelijkheid over hoe (met welke criteria) deze acute respons te definiëren en over de toepasbaarheid van deze test bij patiënten met verschillende typen van PAH. Hoofdstuk 6 toont aan dat de prevalentie van zo n acute respons verschilt per gebruikt criterium. Bovendien kon deze studie, in tegenstelling tot eerdere studies, niet aantonen dat de prevalentie van zo n respons vaker voorkomt bij kinderen dan volwassenen. Verder toonde deze studie aan dat de huidige criteria voor het bepalen van zo n respons niet toepasbaar zijn op patiënten met PAH-CHD en een niet-restrictieve (onbelemmerde) post-tricuspidale shunt. In deze laatste groep patiënten zouden andere criteria, gebaseerd op de verhouding tussen pulmonale en systeem vaatweerstand en de verhouding tussen pulmonale en systemische bloeddoorstroming bruikbaar kunnen zijn voor de identificatie van patiënten met een respons. In Hoofdstukken 7 en 8 worden studies beschreven die specifiek de effecten van de duale endotheline receptor antagonist bosentan evalueren in kinderen en volwassenen met PAH-CHD. Beide studies beschrijven verbeteringen in 6-minuten loopafstand en functionele klasse op korte termijn na start van de medicatie. Op de langere termijn, echter, daalden deze verbeteringen en daalden de waarden tot waarden gezien bij start van de medicatie. Deze daling was het grootst in de kinderen. Ook de overleving van de kinderen was slechter dan bij de volwassenen met PAH-CHD. In Hoofdstuk 8, had de helft van de volwassen patiënten het syndroom van Down. Deze patiënten konden de 6-minuten looptest niet adequaat verrichten. Daarom is de waarde van het gebruik van deze test in deze patiënten groep onzeker en dient de bruikbaarheid van andere niet-invasieve metingen onderzocht te worden. Ondanks de verbeteringen in de uitkomsten van patiënten met PAH sinds de beschikbaarheid van de nieuwe medicijnen, blijft PAH een ernstige progressieve en ongeneeslijke ziekte. Daarom is het van belang onderzoek naar de pathobiologie van de ziekte voort te zetten, zodat nieuwe medicijnen ontwikkeld kunnen worden en de behandeling Nederlandse 189
5 Nederlandse 190 verder verbeterd kan worden. In Hoofdstuk 9 onderzochten wij de effecten en downstream mechanismen van erytropoietine (EPO) in een experimenteel rattenmodel voor flow-geassocieerde PAH. EPO blijkt in experimentele PAH verbeteringen te geven in de longvaatafwijkingen. Om te onderzoeken of EPO deze gunstige effecten bewerkstelligt via de inductie van heme oxygenase (HO) activiteit en de mobilisatie van endotheliale progenitor cellen (EPCs), behandelden wij ratten met flow-geassocieerde PAH met EPO met of zonder een krachtige HO activiteits remmer, tin mesoporfyrine (SnMP). HO is een enzym dat beschermt tegen oxidatieve stress en ontsteking, via de productie van zijn afbraakproducten (ijzer, koolmonoxide en biliverdine/bilirubine). Deze studie toonde aan dat de verbeteringen in longvaatafwijkingen na EPO toediening niet gepaard gingen met een verhoogde HO-activiteit, maar wel met een toename van het aantal circulerende EPCs. Opvallend was dat remming van HO-activiteit met behulp van SnMP, alleen of in combinatie met EPO, ook resulteerde in een toename van het aantal circulerende EPCs. Echter, ondanks het doen toenemen van het aantal circulerende EPCs, leidde remming van HO activiteit tot verslechtering van de longvaatafwijkingen. Dit suggereert dat zowel EPO als HO gunstige effecten hebben in PAH. Bovendien, suggereren deze data dat HO nodig zou kunnen zijn om EPCs het aangedane longvaatbed te laten opzoeken. In Hoofdstuk 10 worden de belangrijkste bevindingen van dit proefschrift besproken en in een breder perspectief geplaatst en worden aanbevelingen gedaan voor vervolgonderzoek.
Van 'gastarbeider' tot 'Nederlander' Prins, Karin Simone
Van 'gastarbeider' tot 'Nederlander' Prins, Karin Simone IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieCitation for published version (APA): Mazzola, P. (2016). Phenylketonuria: From body to brain [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen
University of Groningen Phenylketonuria Mazzola, Priscila IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieNeuroanatomical changes in patients with loss of visual function Prins, Doety
Neuroanatomical changes in patients with loss of visual function Prins, Doety IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieImproving the properties of polymer blends by reactive compounding van der Wal, Douwe Jurjen
University of Groningen Improving the properties of polymer blends by reactive compounding van der Wal, Douwe Jurjen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieDe betrouwbaarheid van kleinschalige methoden voor waterzuivering Kaaij, Rachel van der
University of Groningen De betrouwbaarheid van kleinschalige methoden voor waterzuivering Kaaij, Rachel van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieQuantitative STIR MRI as prognostic imaging biomarker for nerve regeneration Viddeleer, Alain
University of Groningen Quantitative STIR MRI as prognostic imaging biomarker for nerve regeneration Viddeleer, Alain IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieUniversity of Groningen. Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen
University of Groningen Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieUniversity of Groningen. BNP and NT-proBNP in heart failure Hogenhuis, Jochem
University of Groningen BNP and NT-proBNP in heart failure Hogenhuis, Jochem IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieLaat maar zitten Janssen, Janine Hubertina Lambertha Joseph
Laat maar zitten Janssen, Janine Hubertina Lambertha Joseph IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen Opvoeding op school en in het gezin. Onderzoek naar de samenhang tussen opvoeding en de houding van jongeren ten opzichte van sociale grenzen Mooren, Francisca Catharina Theodora
Nadere informatieCitation for published version (APA): Verbakel, N. J. (2007). Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma.
University of Groningen Het Chronische Vermoeidheidssyndroom, Fibromyalgie & Reuma. Verbakel, N. J. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieUniversity of Groningen. De afkoelingsperiode in faillissement Aa, Maria Josepha van der
University of Groningen De afkoelingsperiode in faillissement Aa, Maria Josepha van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.
Nadere informatieCitation for published version (APA): Veeze, P. (1968). Rationale and methods of early detection in lung cancer. [S.n.].
University of Groningen Rationale and methods of early detection in lung cancer. Veeze, Piet IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieMultiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus
Multiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen Jongeren in de jeugdzorg en risicofactoren van zwerfgedrag. Een onderzoek naar de bijdrage van risicofactoren van zwerfgedrag op de duur van zorggebruik bij jongeren in de jeugdzorg.
Nadere informatieDynamics of inner ear pressure change with emphasis on the cochlear aqueduct Laurens-Thalen, Elisabeth Othilde
University of Groningen Dynamics of inner ear pressure change with emphasis on the cochlear aqueduct Laurens-Thalen, Elisabeth Othilde IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieMolecular aspects of HNPCC and identification of mutation carriers Niessen, Renee
Molecular aspects of HNPCC and identification of mutation carriers Niessen, Renee IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen. Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera
University of Groningen Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieMensen met een verstandelijke handicap en sexueel misbruik Kooij, D.G.
Mensen met een verstandelijke handicap en sexueel misbruik Kooij, D.G. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieHypothalamus, pituitary and thyroid. The control system of thyroid hormone production. Sluiter, Wim J.
University of Groningen Hypothalamus, pituitary and thyroid. The control system of thyroid hormone production. Sluiter, Wim J. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieProcesevaluatie van het Navigator project Jager, John Mike
Procesevaluatie van het Navigator project Jager, John Mike IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieMultiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus
Multiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen STERK in het werk. Een kwalitatief onderzoek naar de adoptie van een programma gericht op het Stimuleren van Eigen Regie en Kwaliteit van leven (STERK) van nierpatiënten door zorgverleners
Nadere informatieCitation for published version (APA): Roodenburg, J. L. N. (1985). CO2-laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies. [S.l.]: [S.n.].
University of Groningen CO2-laserchirurgie van leukoplakie van het mondslijmvlies Roodenburg, Johannes Leendert Nicolaas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieSchoolsucces van Friese leerlingen in het voortgezet onderwijs de Boer, Hester
Schoolsucces van Friese leerlingen in het voortgezet onderwijs de Boer, Hester IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUniversity of Groningen. Zorgvermijding en zorgverlamming Schout, Hendrik Gerrit
University of Groningen Zorgvermijding en zorgverlamming Schout, Hendrik Gerrit IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen. Up2U Harder, Annemiek T.; Eenshuistra, Annika
University of Groningen Harder, Annemiek T.; Eenshuistra, Annika IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieUniversity of Groningen. Hulp op maat voor leerlingen met leerproblemen in het vmbo Mombarg, Remo
University of Groningen Hulp op maat voor leerlingen met leerproblemen in het vmbo Mombarg, Remo IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieMan of vrouw? Een onderzoek naar sekseverschillen in reacties op chronische aandoeningen Roeke, M.
Man of vrouw? Een onderzoek naar sekseverschillen in reacties op chronische aandoeningen Roeke, M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieIntrapersonal factors, social context and health-related behavior in adolescence Veselska, Zuzana
University of Groningen Intrapersonal factors, social context and health-related behavior in adolescence Veselska, Zuzana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Living with Rheumatoid Arthritis Benka, Jozef
University of Groningen Living with Rheumatoid Arthritis Benka, Jozef IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieInteractie als gereedschap Koole, Tom
Interactie als gereedschap Koole, Tom IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieUniversity of Groningen. De besmettelijkheid van de ftisis Groenhuis, Dirk Johan Jacob
University of Groningen De besmettelijkheid van de ftisis Groenhuis, Dirk Johan Jacob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieBouwen op een gemeenschappelijk verleden aan een succesvolle toekomst Welling, Derk Theodoor
University of Groningen Bouwen op een gemeenschappelijk verleden aan een succesvolle toekomst Welling, Derk Theodoor IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieCitation for published version (APA): Scheepstra, A. J. M. (1998). Leerlingen met Downs syndroom in de basisschool Groningen: s.n.
University of Groningen Leerlingen met Downs syndroom in de basisschool Scheepstra, Adriana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieDraagvlak migratiebeleid Postmes, Thomas; Gordijn, Ernestine; Kuppens, T.; Gootjes, Frank; Albada, Katja
University of Groningen Draagvlak migratiebeleid Postmes, Thomas; Gordijn, Ernestine; Kuppens, T.; Gootjes, Frank; Albada, Katja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Similar but different Joustra, Monica Laura
University of Groningen Similar but different Joustra, Monica Laura IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieUniversity of Groningen. Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje
University of Groningen Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda
University of Groningen Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieEen model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk
Een model voor personeelsbesturing van Donk, Dirk IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieLamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der
Lamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieUw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld: Onderzoeksresultaten fase 2 Hoekstra, Elisabeth; Perlaviciute, Goda; Steg, Emmalina
University of Groningen Uw mening over gaswinning uit het Groningen-gasveld: Onderzoeksresultaten fase 2 Hoekstra, Elisabeth; Perlaviciute, Goda; Steg, Emmalina IMPORTANT NOTE: You are advised to consult
Nadere informatieComputed tomography for the evaluation of the aortic valve and coronary arteries Piers, Lieuw Hendrik
Computed tomography for the evaluation of the aortic valve and coronary arteries Piers, Lieuw Hendrik IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieThe development of stable influenza vaccine powder formulations for new needle-free dosage forms Amorij, Jean-Pierre
University of Groningen The development of stable influenza vaccine powder formulations for new needle-free dosage forms Amorij, Jean-Pierre IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieCitation for published version (APA): Hoekstra, H. J. (1982). Fractures of the proximal femur in children and adolescents [S.n.]
University of Groningen Fractures of the proximal femur in children and adolescents Hoekstra, Harald IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieCitation for published version (APA): Hendriks, H. G. D. (2004). Transfusion requirements in orthotopic liver transplantation Groningen: s.n.
University of Groningen Transfusion requirements in orthotopic liver transplantation Hendriks, Herman George Dirk IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieUniversity of Groningen. Embryogenesis and neogenesis of the endocrine pancreas Gangaram-Panday, Shanti Tireshma
University of Groningen Embryogenesis and neogenesis of the endocrine pancreas Gangaram-Panday, Shanti Tireshma IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieZorgen rondom IVF Boekaar, J.; Riemersma, M.
Zorgen rondom IVF Boekaar, J.; Riemersma, M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document
Nadere informatieUniversity of Groningen. Sodium intake and therapy resistance to ACE inhibition Kocks, Menno Johan Adelbert
University of Groningen Sodium intake and therapy resistance to ACE inhibition Kocks, Menno Johan Adelbert IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieTranscriptome analysis to investigate the link between obesity and its metabolic complications Wolfs, Marcel Guillaume Maria
University of Groningen Transcriptome analysis to investigate the link between obesity and its metabolic complications Wolfs, Marcel Guillaume Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's
Nadere informatieImproving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine
University of Groningen Improving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieCryosurgery in cervical intraepithelial neoplasia. A morphometric study Boonstra, Hendrik
University of Groningen Cryosurgery in cervical intraepithelial neoplasia. A morphometric study Boonstra, Hendrik IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if
Nadere informatieComputer assisted decision support in acutely ill patients. Application in glucose management and quantification of myocardial reperfusion
Computer assisted decision support in acutely ill patients. Application in glucose management and quantification of myocardial reperfusion Vogelzang, Mathijs IMPORTANT NOTE: You are advised to consult
Nadere informatieUniversity of Groningen. Positron emission tomography in urologic oncology Jong, Igle Jan de
University of Groningen Positron emission tomography in urologic oncology Jong, Igle Jan de IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieUniversity of Groningen. Recovery from mild traumatic brain injury Scheenen, Myrthe
University of Groningen Recovery from mild traumatic brain injury Scheenen, Myrthe IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen De ontwikkeling van prikkelverwerking bij mensen met een Autisme Spectrum Stoornis en de invloed van hulp en begeleiding gedurende het leven. Fortuin, Marret; Landsman-Dijkstra,
Nadere informatieUniversity of Groningen. Resultaat van pleegzorgplaatsingen Oijen, Simon van
University of Groningen Resultaat van pleegzorgplaatsingen Oijen, Simon van IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieCitation for published version (APA): Weide, M. G. (1995). Effectief basisonderwijs voor allochtone leerlingen Groningen: s.n.
University of Groningen Effectief basisonderwijs voor allochtone leerlingen Weide, Marga Geerte IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieElectric double layer interactions in bacterial adhesion and detachment Poortinga, Albert Thijs
University of Groningen Electric double layer interactions in bacterial adhesion and detachment Poortinga, Albert Thijs IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF)
Nadere informatieThe diversity puzzle Mäs, Michael
The diversity puzzle Mäs, Michael IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version
Nadere informatieHelping infants and toddlers in Foster family care van Andel, Hans
Helping infants and toddlers in Foster family care van Andel, Hans IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieUniversity of Groningen. Symptom network models in depression research van Borkulo, Claudia
University of Groningen Symptom network models in depression research van Borkulo, Claudia IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieThe infant motor profile Heineman, Kirsten Roselien
The infant motor profile Heineman, Kirsten Roselien IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieUniversity of Groningen. Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad
University of Groningen Electron Holography of Nanoparticles Keimpema, Koenraad IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieThe importance of tactical skills in talent development Kannekens, Rianne
The importance of tactical skills in talent development Kannekens, Rianne IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieBrain dead donor graft deterioration and attenuation with N-octanoyl dopamine preconditioning Hottenrott, Christina Maximilia Valentina
University of Groningen Brain dead donor graft deterioration and attenuation with N-octanoyl dopamine preconditioning Hottenrott, Christina Maximilia Valentina IMPORTANT NOTE: You are advised to consult
Nadere informatieCitation for published version (APA): Wagemakers, M. (2015). Angiogenesis and angiopoietins in human gliomas [Groningen]: University of Groningen
University of Groningen Angiogenesis and angiopoietins in human gliomas Wagemakers, Michiel IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieImproving metabolic control in NIDDM patients referred for insulin therapy Goddijn, Patricia Petra Maria
Improving metabolic control in NIDDM patients referred for insulin therapy Goddijn, Patricia Petra Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieUnderstanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas
University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieInfections, inflammation and venous thrombosis; an epidemiological perspective Tichelaar, Ynse Ieuwe Gerardus Vladimir
University of Groningen Infections, inflammation and venous thrombosis; an epidemiological perspective Tichelaar, Ynse Ieuwe Gerardus Vladimir IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's
Nadere informatieCitation for published version (APA): Droogh, J. (2014). Interhospital transport of the critically ill patient: Focus on the journey [S.l.]: [S.n.
University of Groningen Interhospital transport of the critically ill patient Droogh, J.M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieUnderstanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas
University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieThe etiology of functional somatic symptoms in adolescents Janssens, Karin
The etiology of functional somatic symptoms in adolescents Janssens, Karin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieThe role of camp-dependent protein kinase A in bile canalicular plasma membrane biogenesis in hepatocytes Wojtal, Kacper Andrze
University of Groningen The role of camp-dependent protein kinase A in bile canalicular plasma membrane biogenesis in hepatocytes Wojtal, Kacper Andrze IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Symptoms of Distress and Imbalance in Children Nijboer, J.M.
University of Groningen Symptoms of Distress and Imbalance in Children Nijboer, J.M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieCervical cancer, proxies for HPV exposure, screening scare and use of proximal and distal defense behaviors in fear buffering Leckie, Glenn
Cervical cancer, proxies for HPV exposure, screening scare and use of proximal and distal defense behaviors in fear buffering Leckie, Glenn IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatieCitation for published version (APA): Sarkova, M. (2010). Psychological well-being and self-esteem in Slovak adolescents. Groningen: s.n.
University of Groningen Psychological well-being and self-esteem in Slovak adolescents Sarkova, Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieOxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya
University of Groningen Oxidative dehydrogenation of ethylbenzene under industrially relevant conditions Zarubina, Valeriya IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieUniversity of Groningen. Left ventricular function after STEMI Vleuten, Pieter Adriaan van der
University of Groningen Left ventricular function after STEMI Vleuten, Pieter Adriaan van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
Nadere informatieCitation for published version (APA): Egberink, I. J-A. L. (2010). Applications of item response theory to non-cognitive data Groningen: s.n.
University of Groningen Applications of item response theory to non-cognitive data Egberink, Iris IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieCoronary heart disease from a psychosocial perspective Skodova, Zuzana
Coronary heart disease from a psychosocial perspective Skodova, Zuzana IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieBalance between herpes viruses and immunosuppression after lung transplantation Verschuuren, Erik A.M.
University of Groningen Balance between herpes viruses and immunosuppression after lung transplantation Verschuuren, Erik A.M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieCitation for published version (APA): Hoekstra, P. J. (2003). Is Gilles de la Tourette's syndrome an autoimmune disease? Groningen: s.n.
University of Groningen Is Gilles de la Tourette's syndrome an autoimmune disease? Hoekstra, Pieter J. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
Nadere informatieNew roles for renin in heart failure and cardio-renal interaction Schroten, Nicolas
New roles for renin in heart failure and cardio-renal interaction Schroten, Nicolas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieUniversity of Groningen. Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin
University of Groningen Mental health from a life-course perspective Veldman, Karin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieCitation for published version (APA): Crane, L. M. A. (2011). Intraoperative fluorescence imaging in cancer Groningen: s.n.
University of Groningen Intraoperative fluorescence imaging in cancer Crane, Lucia Marie Albertine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieUniversity of Groningen. Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes
University of Groningen Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieDe primaire frozen shoulder Stenvers, Jan Derek
De primaire frozen shoulder Stenvers, Jan Derek IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieUniversity of Groningen. Risk factors for injury in talented soccer and tennis players van der Sluis, Alien
University of Groningen Risk factors for injury in talented soccer and tennis players van der Sluis, Alien IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieUniversity of Groningen. Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert
University of Groningen Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieTowards optimal decision making in personalized medicine Cao, Qi
Towards optimal decision making in personalized medicine Cao, Qi IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieVerbindingskracht & combinatievermogen de Vries ev Delies, Jantina Jantje
Verbindingskracht & combinatievermogen de Vries ev Delies, Jantina Jantje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen Ambulatory assessment of human circadian phase and related sleep disorders from heart rate variability and other non-invasive physiological measurements Gil Ponce, Enrique IMPORTANT
Nadere informatieCitation for published version (APA): Zwanikken, C. P. (1997). Multiple sclerose: epidemiologie en kwaliteit van leven s.n.
University of Groningen Multiple sclerose Zwanikken, Cornelis Petrus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatieUniversity of Groningen
University of Groningen Het inleiden van de baring : Een literatuuroverzicht en een exploratieve studie betreffende de simultane amniotomie en oxytocine-infusie Visser, Gerard Hille Adriaan IMPORTANT NOTE:
Nadere informatieToday's talented youth field hockey players, the stars of tomorrow? Gemser, Marije
University of Groningen Today's talented youth field hockey players, the stars of tomorrow? Gemser, Marije IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
Nadere informatieCitation for published version (APA): Tijdschrift voor Genderstudies (2018). Jaarrekening Stichting Tijdschrift voor Vrouwenstudies.
University of Groningen Jaarrekening 2017 Tijdschrift voor Genderstudies IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieOrthopedagogische thuisbegeleiding voor gezinnen met een jong chronisch ziek kind Oenema-Mostert, Christine Elina
University of Groningen Orthopedagogische thuisbegeleiding voor gezinnen met een jong chronisch ziek kind Oenema-Mostert, Christine Elina IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version
Nadere informatie