Motivatie voor het ontwerp gemeentewapen Roerdalen.

Transcriptie

1 Motivatie voor het ontwerp gemeentewapen Roerdalen. Als gevolg van de gemeentelijke herindeling zijn op Nieuwjaarsdag 2007 de gemeenten Roerdalen en Ambt Montfort opgegaan in de nieuwe gemeente Roerdalen. Hierdoor komen de wapens en vlaggen van de voormalige gemeenten Roerdalen en Ambt Montfort te vervallen. Deze gemeentewapens en -vlaggen mogen wel nog als dorpswapens en vlaggen gebruikt worden. De verlening van wapens aan een gemeente berust in oorsprong op het Soeverein Besluit van 24 december 1814, nr. 32 en, voor wat de huidige praktijk betreft, op het Koninklijk Besluit van 23 april 1919, Staatsblad 181, zoals aangevuld bij Koninklijk Besluit van 21 oktober 1977, Staatsblad 605. Bij het genoemde Soeverein Besluit werd tevens de Hoge Raad van Adel aangewezen als officieel adviesorgaan van de Koning (thans de Kroon) inzake de verlening van wapens. Ten aanzien van de vraag aan welke uiterlijke eisen een wapen in algemene zin moet voldoen, zijn bij beschikking van de Minister van Binnenlandse Zaken van 18 oktober 1977 richtlijnen uitgevaardigd. Wapens worden verleend bij Koninklijk Besluit. Er bestaat geen wettelijke verplichting tot het aanvragen ofwel voeren van een wapen, maar een besluit hiervan af te zien wordt vrijwel nooit genomen. De praktijk van herindelingen van de laatste decennia leert dat het bezit van een officieel door de Kroon verleend wapen door de nieuwe gemeente wordt ervaren als een verbindend symbool voor de nieuwe gemeente. Het wapen van de nieuwe gemeente Roerdalen is één van de symbolen van de nieuwe gemeente. De keuze bestaat nu tussen een wapen waarin de wapens van de voormalige gemeenten zijn verwerkt en een geheel nieuw ontwerp. Er is bewust gekozen voor een nieuw onderscheidend wapen, dat sober en herkenbaar is, maar met behoud van de schildhoudende leeuw. Het wapen is een symbool voor de hele gemeente, het dient eenvoudig en karakteristiek te zijn, een eigen identiteit uit te drukken en historisch verantwoord te zijn. De Hoge Raad van Adel stelt als richtlijn dat buurgemeenten zo weinig mogelijk van elkaars symbolen gebruik maken. Ook geldt als uitgangspunt om geen heiligen meer te hanteren, wel wordt het gebruik van kenmerkende attributen toegestaan. Ook overheidsheraldiek die oude territoria symboliseren, zoals de leeuwen van Gelre, Gulick, Limburg en Valkenburg, dient te worden vermeden. Er is gezocht naar de mogelijkheden van een nieuw wapen, waarbij de wapens van de gefuseerde gemeenten uitgangspunt vormden. De historische achtergronden van de dorpen zijn zeer verschillend en de wapens zijn ontleend aan belangrijke adellijke families die een rol hebben gespeeld in de plaatselijke geschiedenis, aan kerkelijke heraldiek en een combinatie van deze elementen, afgebeeld op de oude schepenzegels. Al deze plaatsen waren als voormalige heerlijkheid, kerspel, voogdij of een deel van het oude Ambt Montfort verbonden met het Hertogdom Gelre. Dit Ambt bleef gedurend het hele Ancien Régiem betaan tot de Franse Revolutie. De dorpen Melick en Herkenbosch hebben daar nooit deel van uitgemaakt; de schepenbank behoorde tot het Ambt Wassenberg dat weer gelegen was in het Hertogdom Gulick. Om die reden is in dit geval een gedeeld wapen moeilijk te realiseren.

2 Opneming van meer elementen houdt de Hoge Raad van Adel niet voor raadzaam, omdat het wapen dan te gecompliceerd wordt. Voor het samenstellen van een nieuw gemeentewapen is gebruik gemaakt van een historischheraldisch verantwoord element dat voorkomt op het schepenbankzegel van Montfort. De gestileerd weergegeven kasteeltorens verwijzen naar de zeer belangrijke burcht van Montfort. Deze twee torens worden in het nieuwe wapen ondersteund door een geografisch beeldbepalende element voor de Roer. Naast een nieuw onderscheidend wapen met een historische element heeft het ook symbolische elementen die gericht zijn op wat Roerdalen wil uitstralen: eenvoud, door alleen twee belangrijke en duidelijk herkenbare elementen voor de gemeente in het wapen op te nemen, het golvende water van de Roer en de historische torens. Door Hendrik van Gelre, bisschop van Luik en Heer van Montfort werd rond 1265 op een heuvel omgeven door moerassen een burcht gebouw. Hij gaf er de naam Montfort aan ter herinnering aan zijn kasteel bij Polleur aan de Ourthe. Deze burcht was van eminent belang bij de consolidatie van de macht van de graven en hertogen van Gelre in dit meest zuidelijk gelegen deel van hun gebied. Het kasteel was tenminste vanaf 1342 de zetel van de drossaard of ambtman van het Ambt Montfort en tot in de zeventiende eeuw voorzien van een garnizoen. Rondom de burcht ontstond geleidelijk een nederzetting met de zelfde naam. Door de Spaanse koning werden in 1647 aan de prins van Oranje Willem II de grondheerlijke-, maar niet de souvereine rechten afgestaan. Deze heerlijke rechten maakten weer deel uit van de nalatenschap van de stadhouder prins Willem III. Bij de verdeling van zijn erfenis werden ze toegewezen aan de koning van Pruissen. In 1769 verkocht Frederik II ze weer aan prins Willem V van Oranje Nassau. In 1715 kwam het Ambt Montfort op enkele dorpen na aan de Staten Generaal der Verenigde Provinciën, die de souvereine rechten uitoefenden. Tot de komst van de Fransen in 1794 bleven de Nassause Domeinen in pand onder de Oranjes. Daarom staat in het oude gemeentewapen van Vlodrop nog als hartschild het Nassause wapen; in een blauw schild een gouden leeuw vergezeld van blokjes. De titel Heer van Montfort bestaat nog steeds in zijn vrouwelijke vorm aangezien het één van de officiële titels is van Hare Majesteit Koningin Beatrix! In de Nieuwe Kerk van Amsterdam hangt het wapenschild van de Heerlijkheid Montfort als onderdeel van een groot wapentableau waarop alle 70 titels van de Koningin staan afgebeeld. Het algemene bestuur van het Ambt Montfort werd waargenomen door de drossaard die op het kasteel zetelde en waar ook de algemene landsvergaderingen werden gehouden en de vierschaar van de schepenbank werd gespannen. Sedert 1277 valt de Heerlijkheid Montfort onder Gelre en vormt als Ambt Montfort een bestuurlijke eenheid, het omvatte toentertijd de steden Echt, Nieuwstadt en Montfort, en de dorpen Swalmen, Asselt, Elmpt, Cruchten, Ohé en laak, Berkelaar, Sint Joost, Maasbracht, Pey, Roosteren, Illikhoven, Vlodrop, Posterholt, Linne, Sint Odiliënberg, Lierop, Beesel en Belfelt. Het grondgebied van de nieuwe gemeente Roerdalen lag tijdens het Ancien Régime, de periode vóór de Franse Tijd voor het merendeel in de schepenbank Montfort behorende weer tot het Ambt Montfort.

3 De eerste akte waarin de schepenbank van Montfort wordt vermeld is van De eerste vermelding dat de schepenen een gemeijn schependomssegel bezat is van 29 juni Op een akte van 4 april 1594 is het oudst bewaarde zegel opgedrukt en bleef tot aan de Franse Tijd in 1780 nog in gebruik. Het zegel bevat een wapenschild met twee gedeelde gekanteelde en gedekte torens, de beide torens voorzien van twee vensters en getopt met een halve bol, staande op een berg of heuvel. Om het zegel een randschrift: S(igillum) SCA(binorum) DE MONTFORT. Het zegel wordt vermeld als algemeen schependoms- of ambtszegel en een enkele keer als kerspelzegel (1610). Het gestileerd weergegeven kasteel verwijst naar de zeer belangrijke burcht, die door Hendrik van Gelre is gebouwd en daardoor ook het specifieke kenmerk is van het Land van Montfort. Geen andere gemeente in Nederland voert deze in zijn gemeentewapen. De twee torens representeren daarom op een waardige historisch-heraldisch verantwoorde wijze het roemrijke verleden van het Ambt Montfort, het zuidelijkst gelegen machtscentrum van het Hertogdom Gelre. Het kan in het nieuwe wapen met recht een plaats worden toegekend. Het eenvoudig en sterk sprekend symbool van de aloude macht, krijgt in het nieuwe wapen de heraldisch voornaamste plaats in het midden. Van 1277 tot 1794 behoorde het merendeel van het grondgebied van de huidige gemeente Roerdalen tot het Hertogdom Gelre, dat als wapenschild een gouden leeuw op een blauw veld voerde, zijnde de Gelderse kleuren. Melick en Herkenbosch hebben echter nooit tot dit hertogdom behoort. Om toch recht te doen aan het historisch verleden van Melick-Herkenbosch is als belangrijkste element voor het dorp de Gulickse leeuw gekozen. In 1990 werd geadviseerd een schildhoudende leeuw achter het schild te plaatsen. Het leek toen historisch-heraldisch interessant om het nieuwe wapen van Roerdalen te verrijken met dit uitwendig versiersel. Deze leeuw was ontleend aan de schildhouder van het wapenzegel van de Laatbank van Vlodrop uit het begin van de achttiende eeuw; staande op zijn achterpoten en het schild met zijn beide voorpoten vasthoudend. De opdracht om deze leeuw uit het vorige wapen te handhaven kan nu gestalte krijgen in een historische verantwoorde zwarte leeuw met rode tong en nagels. Vanaf de twaalfde eeuw behoorde Melick en Herkenbosch via de heren van Wassenberg aan Limburg, verpand aan Heinsberg, Gelre en Brabant gedurende een korte periode tot aan de verkoop aan Gulick in Daarna vormden de dorpen één schepenbank in het Ambt Wassenberg onder de Gulickse heerschappij tot aan de Franse Revolutie. De Gulickers zijn dan ook gedurende ruim drie eeuwen de feitelijke souvereinen. Keizer Karel V laat bij de Vrede van Venlo Gulick zelfstandig en daarmee komt Melick en Herkenbosch niet aan de Zeventien Verenigde Nederlanden. Pas in 1816 kwamen de dorpen aan Nederland door een grenscorrectie met Pruissen. De zwarte kleur van de leeuw geeft ook aan het wapen een fiere, imposante uitstraling. Zo wordt voor Melick en Herkenbosch de leeuw een belangrijk element en neemt terecht een imposante plaats in het nieuwe wapen in. Het slot Daelenbroeck bij Herkenbosch was een leenhof van de voogd van Roermond en als enclave in Gulicks gebied alleen leenhorig aan Gelre en wordt in het wapen eveneens vertegenwoordigd door de Gelderse kleuren.

4 De dubbele torens worden het nieuwe verbindende symbool voor de hele gemeente. Het staat voor de eeuwenlange gemeenschappelijke historie van het Land van Montfort. De torens in combinatie met het symbool voor de Roer vormen een uniek kenmerk voor de nieuwe gemeente, wat zowel verleden als heden uitdrukt. En het is daarmee een historisch en heraldisch verantwoord wapen. Juist in deze gemeente waar gevoel voor cultuurhistorie en traditie duidelijk aanwezig zijn, zal het wapen een belangrijke plaats innemen. De torens staan hier symbool voor. Het wapen van Roerdalen heeft in zijn nieuwe uitvoering een historisch wapenfiguur dat bij ieder gebruik de geschiedenis weer in herinnering brengt. Een oude traditie die met de herindeling niet verloren gaat. In het ontwerp voor het nieuwe gemeentewapen zijn de volgende elementen opgenomen: - De torens die verwijzen naar de burcht Montfort, die als belangrijkste machtscentrum van eminent belang was bij de consolidatie van de macht van de Gelderse graven en hertogen in deze regio gedurende de middeleeuwen en vele eeuwen erna. Het gaf zijn naam aan het gelijknamige Ambt. Het kasteel was tevens het militaire én administratieve centrum van het zuidelijk gedeelte van het Overkwartier van Gelre, waarvan alle vier de plaatsen, zowel Montfort, Posterholt, Vlodrop als Sint Odiliënberg deel uitmaakten. - Het ligt voor de hand om de naamgeving van de nieuwe gemeente tot uitdrukking te brengen door een golvende balk, voorstellende het riviertje de Roer, in het nieuwe gemeentewapen op te nemen. Het lokale karakter en de verbondenheid tussen de dorpen wordt door de Roer gesymboliseerd. - De schildhoudende leeuw uit het oude gemeentewapen van Roerdalen staat nu voor Melick en Herkenbosch als Gulicks gebied binnen de nieuwe gemeente. - De kleuren goud en blauw zijn een verwijzing naar Gelre en Nassau en zijn reeds eeuwenlang de kleuren van het Land van Montfort. In overleg met de Commissie Heraldiek & Banistiek LGOG maakt de nieuwe gemeente Roerdalen een keuze met betrekking tot een nieuw wapen en waarvan de beschrijving luidt: In goud een golvende dwarsbalk van azuur, over alles heen twee gedeelde met drie kantelen gedekte torens van keel, voorzien van twee vensters en getopt met een halve bol. Het schild van achteren gehouden door een leeuw van sabel, getongd en genageld van keel. RJPM Vroomen, Commissie Heraldiek & Banistiek LGOG. Oktober 2010.

5